1-4-1. سوال اصلی… 5

1-4-2. سوالات فرعی… 5

1-5. فرضیه‌های تحقیق. 5

1-6. روش تحقیق. 6

1-6-1. نوع روش تحقیق… 6

1-6-2. روش گرد آوری اطلاعات…. 6

1-6-3. ابزار گردآوری اطلاعات…. 6

1-6-4.روش تجزیه و تحلیل اطلاعات…. 6

1-7. مشکلات و محدودیت‌های تحقیق. 6

1-8. ساختار و سازمان دهی تحقیق. 6

1-9. پیشینه‌ی موضوع تحقیق. 7

2- فصل دوّم: ابتلاء، شناخت و مبانی آن. 8

2-1. تعریف ابتلاء 9

2-1-1.  معنای لغوی ابتلاء. 9

2-1-2. واژه‌های مرتبط با ابتلاء. 12

2-1-2-1. فتنه. 12

2-1-2-2. امتحان.. 13

2-1-2-3. تمحیص…… 14

2-1-2-4. تمییز.. 16

2-1-3. معنای اصطلاحی ابتلاء. 17

2-2.  ارکان ابتلاء 18

2-2-1. امتحان گیرنده. 18

2-2-2. آزمایش شوندگان.. 19

2-2-2-1. طاقت و توان.. 19

2-2-2-2. اختیار. 19

2-2-2-3. داشتن ابزار شناخت…. 20

2-3. مبانی ابتلاء 20

2-3-1. خداشناسی… 20

2-3-1-1. مالکیت…. 21

2-3-1-2. ربوبیت…. 21

2-3-1-3. شرآفرینی… 24

2-3-2. معاد شناسی… 27

2-3-3. انسان شناسی… 29

2-4.  شرایط و زمینه‌های فزونی ابتلاء 33

2-5.  فلسفه و اهداف ابتلاء 38

2-5-1. اهداف اخلاقی… 38

2-5-1-1. ظهور انسانیت انسان.. 38

2-5-1-2. ظهور ملکات اخلاقی… 39

2-5-1-3. ظهور رفتار اخلاقی‌تر.. 40

2-5-1-4. تنبیه و تربیت…. 41

2-5-2. هدف اعتقادی… 42

2-5-2-1. اتمام حجت پروردگار. 42

2-6.  اسباب و ابزار ابتلاء 43

2-6-1. دینی و شرعی… 44

2-6-1-1. تکالیف عمومی… 44

2-6-1-2. تکالیف ویژه. 50

2-6-2. طبیعی و انسانی… 52

2-6-2-1. نعمت‌ها و خوشی‌ها. 52

2-6-2-2. گرفتاری و سختی‌ها. 59

2-7. آفات ابتلا. 68

2-7-1. آفات ابتلاء به نعمت‌ها و خوشی‌ها. 68

2-7-1-1. عجب…. 68

2-7-1-2. دل بستن به نعمت…. 69

2-7-1-3. غفلت…. 70

2-7-2.آفات ابتلاء به سختی وناخوشی‌ها. 71

2-7-2-1. تحقیر.. 71

2-7-2-2. ناخوشنودی از خداوند.. 71

2-7-2-3. بی‌تابی و بی‌قراری… 72

2-7-2-4. ناامیدی… 72

2-7-2-5. حسد.. 73

2-7-2-6. غفلت…. 74

3- فصل سوّم: تزکیه اخلاقی، شناخت و مبانی آن. 76

3-1- تعریف تزکیه 77

3-1-1. معنای لغوی تزکیه 77

3-1-2.  واژه‌های مرتبط با تزکیه 78

3-1-2-1. تهذیب…. 78

3-1-2-2. زکات…. 78

3-1-2-3. جهاد اکبر.. 79

3-1-2-4. تطهیر.. 80

3-1-2-5. تقوا 80

3-1-3. معنای اصطلاحی. 80

 

3-1-3-1. تزکیه در قرآن.. 81

3-1-3-2. تزکیه در احادیث…. 82

3-1-3-3. تزکیه در عرفان.. 83

3-1-3-4. تزکیه در اخلاق… 84

3-2. مبانی تزکیه اخلاقی. 88

3-2-1. خداشناسی… 88

3-2-2. معاد شناسی… 90

3-2-3. انسان شناسی… 91

3-3. شرایط تزكیه 94

3-3-1. ارادى و اختیارى بودن.. 95

3-3-2. امكان «خودتزكیه گى». 97

3-3-3. عدم مغایرت تزکیه نفس با تکالیف فردی… 98

3-3-4. ایمان.. 98

3-4. اهداف وفلسفه تزکیه 99

3-4-1. لایق خلیفـه‌ی خدا بودن.. 99

3-4-2. حفظ امانت الهی… 100

3-4-3. تزکیه مقدم بر تعلیم و تربیت…. 101

3-4-4. تابش نور معرفت…. 101

3-4-5. آزادی و حکومت عقل… 102

3-4-6. تزکیه عامل رستگاری… 102

3-4-7. درک حقایق قرآن.. 102

3-4-8. جلب محبت خداوند.. 103

3-4-9. قرب به خدا 103

3-5. اسباب و ابزار تزکیه 105

3-5-1. دینی و شرعی… 105

3-5-1-1. توفیق الهی… 105

3-5-1-2. توبه. 106

3-5-1-3. تقوا 107

3-5-1-4. پیامبران و اولیای دین… 108

3-5-1-5. کتب آسمانی… 108

3-5-1-6. خوف خداوند.. 108

3-5-1-7. عبادات…. 109

3-5-1-8. رعایت احكام و قوانین شرعی… 110

3-5-2. طبیعی و انسانی… 112

3-5-2-1. ایمان و عمل صالح… 112

3-5-2-2. مراقبت…. 112

3-5-2-3. تخلیه، تحلیه، تجلیه. 113

3-5-2-4. ابتلائات و گرفتاری… 113

3-6. موانع تزکیه اخلاقی. 114

3-6-1. تداوم گناه. 115

3-6-2. تعلقات دنیایی… 115

3-6-3. پرخوری… 116

3-6-4. سخنان غیر ضروری… 117

3-6-5. ضعف اراده. 118

3-6-6. حبّ ذات…. 119

3-6-7. شیطان.. 119

3-6-8. كفر و نفاق… 120

3-6-9. عصیان و گناه. 120

4- فصل چهارم: رابطه ابتلاء و تزکیه اخلاقی. 121

4-1. تاثیر ابتلاء بر تزکیه اخلاقی. 122

4-1-1. گذر از نفس و رجوع به خدا 122

4-1-2. بیداری و یاد حق… 123

4-1-3. خودیابی و یافتن جایگاه خویش….. 124

4-1-4. شکوفا شدن استعداد عبودیت…. 125

4-1-5. تقویت روحیه آزادگی… 126

4-1-6. تنبیه و تکان دادن.. 127

4-1-7. از بین رفتن جهل و نادانی و بارور شدن عقل و اندیشه. 129

4-1-8. توحید در استعانت…. 131

4-1-9. خالی کردن دل از اعتماد و دلبستن به دنیا. 132

4-1-10. از بین رفتن سستی و به وجود آوردن عزم و اراده. 134

4-1-11. پاکی و دوری از گناه. 135

4-1-12. توبه و بازگشت به خدا 136

4-1-13. خالی کردن دل از حب به دنیا و شوق دیدار خداوند.. 138

4-1-14. از بین رفتن کینه‌ها. 139

4-1-15. افزایش یاد مرگ و کاهش طول امل… 139

4-1-16. ازبین رفتن عُجب و تکبر.. 141

4-1-17. شکسته شدن دیوارهای غفلت…. 143

4-1-18. شکوفایی فضایل اخلاقی… 144

4-1-19. اصلاح دین و ایمان.. 145

4-1-20. از بین رفتن بی‌تابی و جایگزینی صبر.. 146

4-1-21. انابه. 146

4-1-22. صعود به مقامات بالای معنوی… 146

4-1-23. اخلاص…… 149

4-1-24. رسیدن به مقام صدیقین… 149

4-1-25. یافتن جایگاه عبودیت…. 150

4-1-26. لقای پروردگار. 151

4-2. تاثیر تزکیه اخلاقی بر ابتلاء 154

4-2-1.آمادگی برای ابتلا و پرهیز از بی‌تابی… 154

4-2-2. ارتقای نورانیت دل و درک حضور خداوند.. 156

4-2-3. امید به گشایش و پرهیز از یأس و ناامیدی… 157

4-2-4. سپاس و ستایش در مقابل نزول بلاء. 159

4-2-5. صبر و بردباری… 161

4-2-6. واهمه و حساسیت نسبت به خطا و لغزش….. 164

4-2-7. پوشاندن بلاء از دید دیگران.. 165

4-2-8. توجه به نعمت‌ها. 166

4-2-9. پرهیز از اقدام نادرست…. 166

نتیجه 168

پیشنهاد 169

فهرست منابع. 170

چكیده
این تحقیق به ابتلاء و تزکیه اخلاق پرداخته است و در صدد پاسخگویی به شناخت کلی ماهیت ابتلاء و تزکیه اخلاقی و چگونگی تاثیر آن دو بر یکدیگر می‌باشد. انسان موجودی است كه با قدرت انتخاب وتصمیم گیری می‌تواند خود را به سرحد كمال ارتقاء دهد؛ برای این منظور خداوند آزمایش و ابتلاء را بر سر راه بندگانش قرار می‌دهد و از آن جایی كه ابتلاء سنّت دائمی و فراگیر است، تزکیه اخلاقی باعث می‌شود تا انسان عكس العمل مناسبی را در صورت مواجه شدن با بلایا داشته باشد، چرا که  بی‌تابی در برابر این سنّت الهی اثرات سوئی را برای فرد به دنبال دارد. روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش، روش كتابخانه‌ای تحلیلی و توصیفی است كه با مراجعه به كتاب‌های معتبر و دست اول تدوین شده است. سنّت ابتلاء یك سنّت عمومی است وشامل همه‌ی انسان‌ها می‌شود و انبیاء الهی نیز از این حكم مستثنی نیستند. خداوند متعال با آزمایش انسان می‌خواهد، استعدادهای درونی آن‌ها را شكوفا و بارور سازد. امتحان موجب می‌شود که انسان تزکیه اخلاقی یافته و شایستگی‌های رشد وكمال خودرا نشان دهد. از نظر قرآن سنّت ابتلاء، آثارتربیتی و نقش سازنده‌ای در تزکیه اخلاقی وتكامل انسان دارد. تزکیه اخلاقی نیز یکی از اهداف مهم پیامبران الهی می‌باشد که به گفته قرآن، موجب رستگاری و فلاح و سعادت انسان می‌گردد، که با اختیار آدمی و اطاعت اوامر الهی امکان پذیر است؛ گاه انسان‌ها در برابر ابتلائات الهی کمر خم می‌کنند و چون در قلبشان تزکیه نیست، نسبت به خدا غضب می‌ورزند و آخرت خود را تباه می‌سازند. تزکیه اخلاقی باعث می‌شود که انسان در مواجهه با ابتلائات برخورد درستی داشته باشد و آن را فرصتی برای نیل به قرب الهی بداند. درواقع هدف ابتلاء و تزکیه اخلاقی مشترک است و هر دو موجب کمال انسانی و قرب الهی می‌شوند.

پیشگفتار

چكیده. 1

مقدمه. 2

فصل اول: کلیات

1- كلیات… 5

1-1-هدف پژوهش…. 5

1-2-پیشینه‌ی پژوهش…. 5

1-3-روش تحقیق.. 6

فصل دوم: بحثی درباره‌ی خانقاه

2- بحثی درباره‌ی خانقاه. 8

2-1- خانقاه 8

2-2-اشكال گوناگون كلمه‌ی خانقاه 9

2-3- اجزای تركیبی خانقاه 10

2-4-تأسیس اوّلین خانقاه و سیر تاریخی آن.. 10

2-5- محّل بنّای خانقاه 14

2-6- متصوّفه‌ی ایران و استقلال خانقاه‌های ایرانی.. 14

2-7-كانون‌هایی كه قبل از احداث خانقاه، اعمال خانقاهی در آن ها اجرا می‌شد. 15

2-7-1- مسجد. 16

2-7-2- مدرسه. 17

2-7-3- دویره 17

2-7-4-صومعه. 18

2-7-5- رباط.. 18

2-7-6- آرامگاه 19

2-8-موارد استفاده از خانقاه 20

2-9-ساختار خانقاه 21

2-10-گله از خانقاه و خانقاه داری.. 22

2-11- خانقاه و علم و فرهنگ…. 22

2-11-1- ایجاد كتابخانه. 23

2-11-2- وعظ و خانقاه 23

2-11-3-تدریس علوم اسلامی در خانقاه 24

2-11-4-تفسیر قرآن در خانقاه 25

فصل سوم: ادبیات خانقاهی

3- ادبیات خانقاهی.. 27

3-1- رواج تصوّف و ادبیات… 27

3-2- وضع اوّلیه‌ی شعر عرفانی در قرن ششم.. 28

3-3-اشعار اخلاقی پیش زمینه شعر عرفانی.. 30

3-4-شعر آغازین عرفانی با مضامین موعظه و تنبیه. 31

3-5-شعرمبتنی بر شرع. 31

3-6- ادبیات خانقاهی.. 32

3-7- تنوّع در ادبیات صوفیانه‌ی خانقاهی.. 33

3-8- نثر صوفیانه. 34

3-9- شعر صوفیانه. 35

3-10- مثنوی قالب رایج ادبیات خانقاهی.. 36

3-11-شاعران خانقاهی.. 36

3-11-1-سنایی.. 37

3-11-2-عطار 39

3-11-4-مولوی.. 40

فصل چهارم: آیین، آداب و رسوم خانقاه تا قرن هشتم

4- آیین، آداب و رسوم خانقاه تا قرن هشتم.. 43

4-1- سماع و آداب آن.. 43

4-1-1-آداب نشستن قبل از شروع سماع. 43

4-1-2-اوقات سماع. 44

4-1-3-سماع به دور از چشم نامحرّمان.. 45

4-1-4-پرهیز از طعام و سفره در سماع. 45

4-1-5-اهلیّت داشتن محفل سماع. 45

4-1-6-شرایط حضور در محفل سماع. 46

4-1-7-به جای آوردن نماز استخاره قبل از حضور در محفل سماع. 46

4-1-8-مکان سماع. 46

4-1-9-حکم عدم تمایل صوفی به سماع. 47

4-1-10-شرایط تشکیل محفل سماع. 47

4-1-11-پرهیز از دعوی غلبه‌ی حال در سماع. 47

4-1-12-خودداری کردن از حرکت در سماع در حضور پیر. 48

4-1-13-احکام کمک خواستن و کمک کردن در سماع. 48

4-1-14-ممانعت از  حضورجوانان بی ریش در سماع. 49

4-1-15-سماع با دف و نای و رقص…. 49

4-1-16-اجتناب از تبسّم و لهو در سماع. 50

4-1-17-سماع با اذن و حضور شیخ.. 50

4-1-18-حضور اخوان در محفل سماع. 50

4-1-19-روی در پای شیخ مالیدن در سماع. 51

4-1-20-احتراز از تكلّف در سماع. 51

4-1-21-اجتناب از سماع در حضور زنان و مردان جوان.. 52

4-1-22-ذكر به جای سماع. 52

 

4-1-23-قوّال مجلس سماع. 52

4-1-24-قوال از جنس سالكان.. 53

4-1-25-ضرورت قوّال ریش دار 53

4-1-26-احتراز از دخالت در كار قوّال.. 53

4-1-27-اجتناب از مدح و ذم قوّال.. 54

4-1-28-پاداش قوّال.. 54

4-1-29-خرقه دری مجلس سماع. 54

4-1-30-القا وتخریق خرقه در سماع فقط در صورت غلبه‌ی حال.. 55

4-1-31-چه نوع خرقه ای شایستگی پاره كردن در محفل سماع را داشت؟. 56

4-1-32-انواع خرقه‌های القا شده در سماع. 56

4-1-33-حكم خرقه‌ی صحیحه در سماع. 56

4-1-34-خرقه‌ی صحیح را به تبع خرقه‌ی پاره،  پاره كردن.. 57

4-1-35-خرقه صحیحه از آن جماعت… 58

4-1-36-سهیم شدن از خرقه بدون حضور در حلقه‌ی سماع. 58

4-1-37-احكام خرقه‌ی القا شده از سر غلبه‌ی حال.. 59

4-1-38-خرقه القا شده از آن درویش…. 60

4-1-39-گرفتن خرقه از قوّال با ایثار كردن چیزی هم ارزش با آن.. 61

4-1-40-هدیه كردن خرقه به قوّال در صورتی كه با میل خود آمده بود. 61

4-1-41-آوردن فدایی در میان، جهت گرفته خرقه. 61

4-1-42-قریب العهد بودن خرقه به حقّ متعال.. 62

4-1-43-خرقه و عمامه انداختن شیخ و جوانان.. 62

4-1-44-حكم خرقه و دستار افكنده شده 63

4-1-45-خرقه‌ی القا شده ازآن جماعت… 63

4-1-46-پاره كردن خرقه به متابعت شیخ و متقدم. 63

4-1-47-حكم خرقه ای كه به متا بعت خرقه‌ی شیخ القا می‌شد. 64

4-1-48-فرستادن خرقه‌های پاره شده به  سایرخانقاه ها 64

4-1-49-سهیم كردن مریدان ساكن شهر از خرقه‌های پاره شده در سماع. 65

4-1-50-حكم پاره‌های خرقه كه به درویشان و مریدان می‌رسید. 65

4-1-51-امساك شیخ در مورد خرقه‌ی القا شده‌ی خود و وظیفه‌ی مریدان در برابر او 65

4-1-52-حكم خرقه‌ی درویشی كه در سماع خود را برهنه می‌كرد. 66

4-1-53-بی نصیب بودن قوّال از خرقه. 66

4-1-54-حكم خرقه ای كه با مطایبه القامی شد. 67

4-2-آداب لباس پوشیدن صوفیان.. 67

4-2-1-تهیّه‌ی لباس از وجهی جلال.. 67

4-2-2-اقسام پوشندگان لباس…. 68

4-2-3-تهیّه‌ی لباس از تكه‌های دور انداخته. 68

4-2-4-پوشیدن لباس كم قیمت… 69

4-2-5-پوشیدن لباس‌های دون دراقتدا به انبیاء 69

4-2-6-پوشش بنابر متقضای رفق و یاری نفس…. 69

4-2-7-پوشش جهت اخفای حال.. 70

4-2-8-پوشیدن لباس فتوحی از نوع نرم و خشن.. 70

4-2-9-خرقه پوشی و گونه های آن.. 71

4-2-10-تعریف خرقه. 71

4-2-11-خرقه پوششی به تقلید اهل صفّه. 72

4-2-12-فواید خرقه. 72

4-2-13-اجزای ترکیبی خرقه. 73

4-2-14-خرقه نشان شایستگی درویش…. 74

4-2-15-امتحان ورودی برای دریافت خرقه. 75

4-2-16-خرقه ی ارادت، خرقه‌ی تبرّک وخرقه‌ی ولایت… 75

4-2-17-محدودیت در خرقه دادن.. 76

4-2-18-خرقه پوششی نشان سر سپردگی برابر مراد و پیر. 76

4-2-19-خرقه‌ی دوتایی صوفیان.. 77

4-2-20-خرقه‌ی آستین كوتاه 77

4-2-21-خرقه‌ی هزار میخی.. 78

4-2-22-دلق صوفیان.. 78

4-2-23-اقسام دلق.. 78

4-2-24-دلق ملمع.. 79

4-2-25-شیوه‌ی پوشیدن خرقه. 80

4-2-26-اوصاف پوشاننده‌ی خرقه. 80

4-2-27-اوصاف درویش خرقه گیرنده 81

4-2-28-اختیار رنگ خرقه بر حسب سیرت و باطن.. 81

4-2-29-اختیار خرقه‌ی كبود. 82

4-2-30- انتخاب جنس و رنگ خرقه به صلا حدید شیخ.. 84

4-2-31-احتراز از فروختن خرقه. 84

4-3-درآمد خانقاه ها 85

4-3-1-توکّل سالکان.. 85

4-3-2-مسئله‌ی فقر صوفیان.. 87

4-3-3-در یوزه وگدایی کردن.. 87

4-3-4-درآمد صوفیان شاغل.. 88

4-3-5-وام گیری.. 89

4-3-6-فتوح.. 90

4-3-7-كمك رجال سیاسی.. 91

4-3-8-بهره وری از ثروت اعضای توانگر. 91

4-3-9-نذور 92

4-3-10-مخالفان كمك پذیری صوفیان.. 93

4-4-آداب مریدپذیری.. 94

4-4-1-مرید پذیری قراردادی.. 95

4-4-2-آداب تلقین ذكر به مرید قراردادی.. 96

4-4-3-مسامحت در پذیرش مرید. 96

4-4-4-سخت‌گیری در پذیرش مرید. 97

4-5-تجرّد و تأهل صوفیان.. 99

4-5-1-آفت تجرّد صوفیان.. 99

4-5-2-آداب سالكان مجرّد. 99

4-5-3-ادب سالك متأهل.. 100

4-5-4-توجّه به وقت جهت ادای فرایض و هم نشینی با سایر اخوان.. 101

4-6-آیین سرتراشی مریدان نوپا 101

4-7-شیوه‌ی بیعت با شیخ.. 102

4-8-آداب مرید در خدمت شیخ خانقاه 103

4-8-1-طلب شیخ.. 104

4-8-2-توبه‌ی نصوح كردن.. 105

4-8-3-زهد اختیار كردن و مرقّعه پوشیدن.. 105

4-8-4-اظهار اسرار با شیخ.. 105

4-8-5-دعای استخاره قبل از زیارت شیخ.. 106

4-8-6-گردن نهادن حكم شیخ در مورد خطاها 106

4-8-7-غسل كردن و وضوگرفتن قبل از زیارت شیخ.. 107

4-8-8-ترك هر گونه خواسته و اراده 107

4-8-9-احتراز از اعتراض بر شیخ.. 107

4-8-10-ضرورت نگاه نكردن به جوانب در محضر شیخ.. 108

4-8-11-ادب نگاه نكردن به شیخ.. 108

4-8-12-اطاعت از شیخ بدون تعلّل و درنگ…. 109

4-8-13-احترام به شیخ.. 109

4-8-14-ادب صحبت كردن با صدای آهسته. 110

4-8-15-ضرورت گرفتن اذن و رخصت از شیخ.. 110

4-9-آداب شیخی در خانقاه 111

4-9-1-رعایت آداب نشستن بر منصب شیخی.. 111

4-9-2-امتحان كردن مرید. 112

4-9-3-آگاه نكردن مرید از چگونگی زیستن شیخ.. 112

4-9-4-تنبیه كردن مریدی كه بدون رخصت از خلوت گاه بیرون می‌آمد. 113

4-9-5-كوتاهی نكردن در حقّ مریدان.. 113

4-9-6-بازخواست كردن مریدان.. 114

4-9-7-ضرورت رخصت دادن شیخ به مریدان.. 114

4-9-8-اغماض از خطاهای مریدان.. 114

4-9-9-تنبیه كردن مرید جهت آوردن دلایل عقلی و رجوع نكردن به سخنان شیخ.. 115

4-9-10-تنزّه از مال مریدان.. 115

4-9-11-اخراج مرید از خانقاه جهت بی حرمتی به شیخ.. 116

4-9-12-رفق و مدارا با مریدان.. 116

4-9-13-منع مرید از ملاقات با شیخ دیگر. 117

4-9-14-منع مرید از هم صحبت شدن با اصحاب دیگر. 117

4-9-15-محدودیت شیخ در ملاقات با اصحاب و خواص…. 118

4-9-16-داشتن خلصت ایثار 119

4-9-17-نماز خواندن شیخ در خلوتگاه مرید مبتدی.. 119

4-10-خلافت و نمایندگی مشایخ.. 120

4-10-1-انتخاب جانشین توسّط مشایخ.. 120

4-10-2-امتحان كردن مرید جهت جانشینی.. 121

4-10-3-تأثیر روابط خویشاوندی در انتخاب جانشین.. 121

4-10-4-مطیع بودن شیوخ انتخابی.. 122

4-11-تنبیه انظباطی مریدان.. 122

4-11-1-ماجرا 123

4-11-2-سر برهنه وارد عرصه‌ی تنبیه شدن.. 123

4-11-3-احتراز از سخن بیهوده در ماجرا 124

4-11-4-تمیز بودن درویشان و دوری از تكبّر و درشتی در ماجرا 124

4-11-5-همّت كردن مقدّم اصحاب در عرصه‌ی تنبیه قبل از سایرین.. 124

4-11-6-پاره كردن خرقه‌ی درویش خاطی در تنبیه ماجرا 125

4-11-7-نمونه‌های تنبیه ماجرا 125

11-8-غرامت و پای‌ماچان.. 126

4-11-9-بازگرفتن خرقه از درویش خاطی.. 126

4-11-10-ادب كردن درویش خاطی توسّط شیخ و خادم. 127

4-11-11-آوردن چیزی به میان درویشان بعد از استغفار 127

4-11-12-حكم كردن در مورد هر چیزی كه میان می‌آوردند. 128

4-11-13-بوسیدن دست مقدّم بعد از استغفار 128

4-11-14-اظهار دوستی بعد از استغفار شخص…. 129

4-11-15-صفا بعد از صلح و آشتی.. 129

4-12-آداب زیستن صوفیان با هم.. 129

4-12-1-تصرّف در مال‌یكدیگر و عدم مالكیّت… 130

4-12-2-ضرورت مهاجرت هم نشین.. 131

4-12-3-خصلت ایثار 131

4-12-4-استعمال الفاظ خاص…. 132

4-12-5-احتراز از دشمنی و كینه. 132

4-12-6-امیر كردن هم‌نشین.. 132

4-12-7-انصاف از خود دادن.. 133

4-12-8-اخی خواندن همدیگر. 134

4-12-9-احتراز از قرض و عاریت… 134

4-12-10-نصیحت كردن و پذیرفتن.. 135

4-12-11-رفتار با همنشین به اندازه درجت او 135

4-12-12-اجتناب از مدارا و اعتذار 135

4-12-13-پوشش معایب و كشف محاسن.. 136

4-12-14-غمگین شدن جهت رفیق.. 136

4-12-15-عدم بانگ زدن بر كسی.. 137

4-12-16-تغافل از خطای هم‌نشین.. 137

4-12-17-عدم تسلیم برابر اموری غیر از مسلك طریقت… 137

4-12-18-انتخاب هم‌نشین هم‌جنس…. 138

4-12-19-احتراز از نافرمانی.. 138

4-12-20-وفای به عهد هم‌نشینان.. 138

4-13-ریاضت و انواع آن در آیین تصوّف… 139

4-13-1-مبارزه با نفس…. 140

4-13-2-تحمّل گرسنگی.. 141

4-13-3-مراسم چلّه‌نشینی.. 142

4-13-4-پایه و بنیاد دینی چلّه‌نشینی.. 143

4-13-5-فایده‌ی تعیین اربعین.. 143

4-13-7-غسل كردن قبل از به چلّه نشستن.. 143

4-13-8-ادب سالك در بدو ورود به خلوت‌گاه 144

4-13-9-تقلیل طعام سالك خلوت نشین.. 144

4-13-10-تقلیل خواب سالك چلّه‌نشین.. 145

4-13-11-دل با دل شیخ داشتن سالك…. 145

4-13-12-در حالات مخوف پناه بردن به شیخ.. 146

4-13-13-دوام ذكر سالك…. 146

4-13-14-مكان و شیوه‌ی نشستن سالك چلّه‌نشین.. 147

4-13-15-بیرون نیامدن از خلوت‌گاه جهت آگاه نكردن مردم. 147

4-13-16-مداومت بر ذكر هنگام بیرون آمدن از خلوت گاه 148

4-13-17-اجتناب از اعتراض…. 148

4-13-18-سكوت اختیار كردن سالك…. 149

4-13-19-دایم الصوم بودن سالك…. 149

4-13-20-دایم الوضو بودن سالك…. 149

4-13-21-مداومت بر نفی خاطر داشتن.. 150

4-13-22-احتزار از هر گونه كینه و دشمنی و تعلّق و تملّك در این دنیا 150

4-13-23-بیرون نیامدن سالك از خلوت‌گاه 151

4-13-24-مداومت عمل سالك…. 151

4-13-25-چلّه‌نشینی چهل چله. 152

4-13-26-مراقبت از مرید در چلّه‌نشینی.. 152

4-13-27-زمان مراسم چلّه‌نشینی.. 153

4-13-28-محّل چلّه‌نشینی.. 153

4-13-29-مخالفت با چلّه‌نشینی.. 154

4-14-آداب روزه داری.. 154

4-14-1-كتمان روزه 155

4-14-2-تعجیل در صرف افطار 155

4-14-3-اجتناب از پرخوری در زمان افطار 155

4-14-4-ضرورت صرف سحری.. 156

4-14-5-تهیّه‌ی افطاری و سحری از مال حلال.. 156

4-14-6-گداختن طعام با ذكر و نماز و تلاوت قرآن.. 156

4-14-7-موارد روا بودن روزه گشودن.. 157

4-14-8-اعتكاف كردن شخص روزه دار 157

4-14-8-آداب اعتكاف شخص روزه دار 158

4-15-آداب غذا خوردن.. 158

4-15-1-نیت كردن برای طاقت عبادت… 159

4-15-2-ضرورت بر سفره طعام خوردن.. 159

4-15-3-دست شستن قبل و بعد از غذا 159

4-15-4-شروع و ختم طعام با نمك…. 160

4-15-5-شروع صرف غذا با ذكر نام حقّ متعال.. 160

4-15-6-دعا خواندن در مقدّمه‌ی طعام. 161

4-15-7-خوردن غذای حلال.. 161

4-15-8-قبل از جمع ابتدا به خوردن نكردن.. 161

4-15-9-ضرورت عذر خواهی کردن در صورت داشتن عذر 162

4-15-10-وقت تلف کردن در صرف غذا کراهت داشت… 162

4-15-11-حاضر شدن هم زمان با گستردن سفره 162

4-15-12-نخوابیدن بعد از صرف غذا، و ذکرو نماز خواندن.. 163

4-15-13-احتراز از گرفتن فتوح از زنان.. 163

4-15-14-احتراز از استدعا کردن جهت خوردن.. 163

4-15-15-احتراز از ذخیره کردن غذا 164

4-15-16-ایثار کردن غذاهای کمیاب… 164

4-15-17-احتراز از بخشیدن غذا بدون رخصت هم کاسه. 164

4-15-18-موافقت کردن درویش با اخوان در غذایی که کراهت داشت… 165

4-15-19-برداشتن غذا از جلوی خود. 165

4-15-20-آب نخوردن تا حدّ امکان.. 165

4-15-21-با سه انگشت غذا خوردن.. 166

4-15-22-استفاده از فتوح و ذخیره نکردن آن.. 166

4-15-23-ایثار کردن بر سرسفره 166

4-15-24-احتراز از نگاه کردن به دیگران.. 167

4-15-25-انصاف داشتن سر سفره 167

4-15-26-احتراز از لیسیدن دست در حین صرف طعام. 167

4-15-27-احتراز از جفت خوردن، خوردنی های قابل شمارش…. 168

4-15-28-احتراز از پاک کردن دست و کاسه باسفره 168

4-15-29-ردّ نکردن لقمه‌ای که سر سفره بخشیده می‌شد. 168

4-15-30-روزی یکبار غذا خوردن.. 169

4-15-31-با سمت راست لقمه خاییدن.. 169

4-15-32-مسکین وار بر سر سفره نشستن.. 169

4-15-33-عیب و ایراد نگرفتن.. 169

4-15-34-اجتماع بر طعام. 170

4-15-35-اجتناب از میان غذا خوردن.. 170

4-15-36-پاک کردن و خوردن لقمه ی افتاده 171

4-15-37-تعلّل کردن بر سفره 171

4-15-38-نان خورش طلب نکردن.. 172

4-15-39-اجتناب از دمیدن بر غذا 172

4-15-40-لقمه گرفتن با دست راست… 172

4-15-41-بدون دعوت سر سفره حاضر نشدن.. 172

4-15-42-وارد نشدن بر جماعت در حین صرف طعام. 173

4-15-43-سلام نگفتن بر سفره 173

4-15-44-سپاس حقّ متعال بعداز صرف غذا 173

4-15-45-لیسیدن انگشتان.. 174

4-15-46-دست شستن و آداب آن.. 174

4-15-47-آداب صابون گرفتن.. 175

4-15-48-دعاكردن خادم دست شوی.. 175

4-15-49-خلال کردن و آداب آن.. 175

4-15-50-آداب آب خوردن.. 176

4-16-ارزش مقوله‌ی سفر. 177

4-16-1-اجبار كردن مرید به مسافر. 178

4-16-2-هدف صوفیان از سیر و سفر. 178

4-16-3-طلب علم مسافر. 178

4-16-4-زیارت مشایخ در سفر. 179

4-16-5-تعظیم كردن به ‌یاران قبل از رهسپار شدن.. 180

4-16-6-امیر كردن‌یكی از جماعت… 180

4-16-7-آگاه کردن اخوان و وداع با آنها 180

4-16-8-ضرورت رخصت از والدین وشیخ جهت مسافرت… 181

4-16-9-خواندن نماز استخاره قبل از رهسپار شدن.. 181

4-16-10-نماز خواندن جهت وداع با منزل.. 181

4-16-11-وداع با برادران و اصحاب… 182

4-16-12-تهی بودن دست راست مسافر در نزدیكی منزل‌یا هر اقامتگاهی.. 182

4-16-13-موافقت كردن با رفقا در طول سفر. 183

4-16-14-احتراز از اذیت كردن راحله. 183

4-16-15-سلام كردن بر احیاء و اموات… 183

4-16-16-دعا خواندن مسافر در نزدیكی منزل.. 184

4-16-17-صرف كردن غذا و عوض كردن لباس و مهیّا كردن سجّاده قبل از رسیدن به شهر 184

4-16-18-تكبیر گفتن مسافر در گردنه ها 184

4-16-19-زمان مسافرت صوفی.. 185

4-16-20-آداب سوار شدن بر مركب… 185

4-16-21-احتراز از گدایی و سؤال.. 186

4-16-22-ضرورت مسافر با اخوان و اصحاب… 186

4-16-23-بدرقه كردن صوفی مسافر. 186

4-16-24-تهی بودن دست راست مسافر قبل از مسافرت… 187

4-16-25-آداب حمل وسایل.. 187

4-16-26-غسل کردن مسافر. 188

4-16-27-پیاده روی کردن مسافر  در طول سفر. 188

4-16-28-حمل کردن اسباب اخوان در طول سفر. 188

4-16-29-ضرورت داشتن رکوه 189

4-16-30-صوفی مسافر باید هر اقامتگاهی را از آن خود می‌دانست… 189

4-16-31-مسافرت بدون زاد و توشه. 190

4-16-32-احتراز صوفی از سفر کردن به مکانی که یک بار سفر کرده بود. 190

4-16-33-وداع کردن مقیمان با مسافر. 190

4-16-34-رعایت ادب برابر مشایخ و مکان متبرّکه در طول سفر. 190

4-17-آداب ورود به خانقاه 191

4-17-1-منتظر نشستن مسافر جلوی خانقاه جهت پذیرایی از او 191

4-17-2-ورود به خانقاه با پای راست… 192

4-17-3-تقبل و بوسیدن دست شیخ خانقاه 192

4-17-4-ادب اوّل سلام نکردن بر جماعت خانقاه نشین.. 192

4-17-5-اوّل نماز خواندن، بعد سلام کردن به اهل خانقاه 193

4-17-6-ادب شانه کردن محاسن بعد از خواندن نماز سلام. 193

4-17-7-آداب باز کردن کشکول.. 193

4-17-8-رعایت آداب پاک کردن موزه و گذاشتن کشکول و … 194

4-17-9-تهی بودن دست راست مسافر. 194

4-17-10-آوردن حقّ القدوم. 194

4-17-11-خروج مسافر از خانقاه  به اذن شیخ.. 195

4-17-12-زمان ورود مسافر به خانقاه 195

4-17-13-مکروه بودن ورود مسافر به خانقاه بعد از نماز عصر. 196

4-17-14-رعایت ادب در آوردن پاپوش…. 196

4-17-15-مدّت زمان اقامت مسافر صوفی در خانقاه 196

4-17-17-تجدید وضو کردن مسافری که وضو داشت… 198

4-17-18-پرهیز از سلام کردن بی‌جا 198

4-17-19-تنها نرفتن درویش مسافر به کانون خانقاه 198

4-17-20-احتراز از سبقت گرفتن در سخن گفتن.. 199

4-17-21-طلب خدمت خانقاهی.. 199

4-17-22-احتراز از اظهار علم و علوم در خانقاه 199

4-17-23-ورود مسافر به خانقاه طبق سنّت… 200

4-17-24-بازجویی از مسافر جهت ممانعت از سوءاستفاده از خانقاه‌ها 200

4-17-25-عمل کردن درویش به حکم جمع.. 200

4-18-آداب ورود صوفی مسافر به شهر. 201

4-18-1-خواندن دو رکعت نماز در بدو ورود به شهر. 201

4-18-2-غسل کردن و استعمال بوی خوش مسافر. 201

4-18-3-نیّت زیارت دوستان حق متعال كردن.. 202

4-18-4-سلام کردن به احیاء و اموات شهر. 202

4-18-5-دعا خواندن قبل از وارد شدن به شهر. 202

4-18-6-مقیم شدن در محضر شیخ یا موضع فقرا‌یا دوستداران اهل طریقت… 203

4-18-7-ترجیح دادن موضعی که از لحاظ طهارت و آب برتری داشت… 203

4-19-در آداب خواب… 203

4-19-1-مسواک كردن و وضو گرفتن قبل از خواب… 204

4-19-2-نیّت کردن برای قیام بعد از خواب… 204

4-19-3-پنداشتن خواب به عنوان مرگ و بعث… 204

4-19-4-دعا خواندن هنگام تقلّبات… 205

4-19-5-وصیّت کردن قبل از خواب… 205

4-19-6-توبه از تمام معاصی گذشته. 205

4-19-7-ضرورت خوابیدان در زمان غلبه‌ی خواب… 206

4-19-8-عدم تکلّف در فراش…. 206

4-19-9-رو به قبله خوابیدن.. 206

4-19-10-خواندن دعا و سوره هایی از قرآن قبل از خواب… 207

4-20-مجلس عُرس صوفیان.. 208

4-21-آداب سؤال و گدایی.. 210

4-21-1-گدایی کردن به شرط ضرورت… 210

4-21-2-احتراز از افراد متکبّر و هم چنین تواضع کردن در امر سؤال.. 210

4-21-3-سؤال کردن را منبع در آمد به شمار نیاوردن.. 211

4-21-4-سؤال کردن جهت خواری نفس…. 211

4-21-5-قصد نداشتن قبل از زمان ضرورت سؤال.. 212

4-21-6-دستاویز نکردن زاهدی در امر سؤال.. 212

4-21-7-سؤال کردن جهت پرداخت وام خانقاهی.. 212

4-21-8-سؤال کردن جهت رفاه خانقاه نشینان.. 212

4-21-9-سؤال نکردن از زنان و مردم بازار 213

4-21-10-احتراز از بی نصیب گذاشتن گدا 213

4-21-11-ظرف گدایی.. 213

4-22-آداب برخی وسایل شخصی مانند سجّاده، ابریق و عصا 214

4-22-1-داشتن سجّاده‌ی خاص…. 214

4-22-2-پیوسته بر سجّاده بودن: 215

4-22-3-دایم الذکر بودن برسجّاده 215

4-22-4-باوقار و رو به قبله نشستن بر سجّاده 215

4-22-5-حاضر نشدن با پای خیس بر سجّاده 215

4-22-6-احتراز از نشستن بر سجّاده ی دیگری.. 216

4-22-7-ضرورت حمل ابریق.. 216

4-22-8-ابریق به دست چپ گرفتن.. 216

4-22-9-ابریق به دست راست گرفتن.. 217

4-22-10-ممانعت ازورود صوفی بدون ابریق به خانقاه 217

4-22-11-آیین عصاداری درویشان.. 218

4-22-12-گذاشتن عصا کنار سجّاده 218

4-22-13-گذاشتن عصا رو به قبله. 218

4-22-14-مایل گرفتن عصا 218

4-23-آیین های دیگر طبقات خانقاهی.. 219

4-23-1-خادمان خانقاه 219

4-23-2-آداب فرّاشی.. 220

4-23-2-1-تمیز نگه داشتن متوّضا و مهیّا کردن آب گرم… 221

4-23-4-آداب آشپز. 221

4-23-4-1-خیانت نکردن آشپز به سایر اخوان.. 221

4-23-4-2-وظایف سایر اخوان مقابل زحمات آشپز. 222

4-23-5-آداب سماط گستردن.. 222

4-23-6-رعایت ترتیب جهت پهن کردن سماط.. 222

4-23-7-ندا دادن جهت صرف طعام. 223

4-23-8-آداب جمع کردن سماط.. 223

4-23-9-رعایت آداب توزیع خلال توسّط خادم. 223

4-23-10-نیّت کردن خادم دست شوی برای پاک گردانیدن دل خود از تباهی و فساد. 224

4-23-11-شروع کردن خادم دست شوی از شیخ و متقدم. 224

4-23-12-ادب خادم دست شوی در صورتی که درویشان یک جنس بودند. 224

4-23-13-آداب ساقی.. 225

4-23-13-1-سیراب کردن اخوان قبل از خود. 225

4-23-13-2-پاکیزه نگه داشتن سقّا خانه. 226

4-24-پذیرایی در خانقاه 226

4-24-1-استقبال کردن از مسافر با بشاشت و گشاده‌رویی.. 227

4-24-2-به پیشواز مسافر آمدن.. 227

4-24-3-قیام کردن جهت استقبال.. 228

4-24-4-طعام آوردن برای مسافر. 228

4-24-5-احتراز از دستاویز کردن مسافر جهت گدایی و طمع.. 228

4-24-6-مالیدن دست و پای مسافر. 229

4-24-7-اجتناب از پرسیدن در مورد مشخصّات مهمان.. 229

4-24-8-به گرمابه بردن مسافر. 230

4-24-9-عدم تمایل مسافر به زیارت کسی.. 230

4-24-10-آگاه نبودن مسافر از نظامات خانقاهی و اخراج نکردن او از خانقاه 230

4-24-11-اهلیّت نداشتن مسافر و بیرون کردن او از خانقاه 231

4-24-12-در‌یوزه کردن خادمان.. 231

4-25-آداب به گرمابه رفتن.. 232

4-25-1-پرداخت مزد حمّامی.. 232

4-25-2-سالک باید در بدو ورود  به حمّام پای چپ را مقدّم می‌کرد. 232

4-25-3-نیّت کردن برای پاکی و طهارت جهت نماز خواندن.. 233

4-25-4-احتراز از نماز خواندن در حمّام. 233

4-25-5-حكم سخن گفتن در حمّام. 233

4-25-6-سپاس حقّ متعال بعد از حمّام کردن.. 234

4-25-7-تصوّر کردن دوزخ در حمّام. 234

4-25-8-غروب به حمّام رفتن مکروه است… 235

4-25-9-احتراز از قرائت قرآن در حمّام. 235

4-25-10-احتراز از سلام کردن در حال رفتن به حمّام. 235

4-25-11-قناعت در حمّام. 236

4-25-12-ضرورت خلوت بودن حمّام. 236

4-25-13-پرداخت مزد بیشتر به حمّامی جهت خالی کردن حمّام. 236

4-25-14-ضرورت پوشیدن شلوار در حمّام. 237

4-25-15-صلّا دادن جهت حمّام کردن دسته جمعی.. 237

4-25-16-رعایت آداب حمّام دسته جمعی.. 237

4-25-17-به کار گرفتن دلّاک در حمّام. 238

4-25-18-بیرون آمدن از حمّام با پای راست… 238

4-25-19-رعایت کردن آداب حمّام از راه طب… 239

فهرست مطالب :

مقدمه …………………………………………………………………………. 1

فصل اول: کلیات

1.تبیین موضوع …………………………………………………….. 3

2.اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………… 3

3.اهداف و فوائد تحقیق …………………………………………………….4

4.روش تحقیق ……………………………………………………………… 4

5.طرح مسئله و پرسشهای تحقیق …………………………………………5

6.پیشینه تحقیق …………………………………………………………….. 5

7.ساختار تحقیق ……………………………………………………………..6

8.محدودیت تحقیق …………………………………………………………. 7

9.مفاهیم و اصطلاحات کلیدی ……………………………………………. 7

فصل دوم: حقیقت حیات دینی و هویت اسلامی

گفتار اول: حیات معنوی انسان و احیاء آن ………………………. 8

جمع بندی مطالب …………………………………………………….. 20

گفتار دوم : چیستی هویت اسلامی ……………………………… 22

هویت دینی انسان …………………………………………………… 28

شاخصه های هویت دینی………………………………………………29

1.اعتقادی………………………………………………………………………. 29

1-1-اعتقاد به خدا ………………………………………………………….. 29

1-2-اعتقاد به معاد …………………………………………………………. 29

1-3-اعتقاد به پیامبر ……………………………………………………….. 30

1-4-اعتقاد به ائمه معصومین ……………………………………………… 30

2.شاخصه های اخلاق ………………………………………………………..30

2-1- توکل ……………………………………………………………………..31

2-2-تواضع ……………………………………………………………………..31

1.شاخصه های سیاسی ………………………………………………………..32

3-1- دشمن شناسی …………………………………………………………..32

فصل سوم: امام معصوم و احیاگری ………………………………………..36

گفتار اول: نیازمندی به حجت الهی ……………………………………….. 36

دلائل نیاز به امام معصوم ……………………………………………………. 39

1.تبیین مفاهیم قرآن ………………………………………………………….. 39

2.ارشاد و هدایت انسانها …………………………………………………….. 39

3.برقراری عدل و امنیت …………………………………………………….. 40

4.جلوگیری از تحریف دین …………………………………………………..40

دیدگاه ملاصدرا درخصوص دلیل نیاز به امام ……………………………. 41

1.ختم نبوت …………………………………………………………………… 41

2.فواید وجودی امام ………………………………………………………… 42

3.وجوب وجود امام ………………………………………………………… 44

دیدگاه آیه ا.. جوادی آملی در خصوص نیاز به امام

گفتار دوم: جایگاه امامت در تفکر شیعه ………………………………… 53

1.آیه اکمال …………………………………………………………………….53

1 -1- روزی که باعث یاس کفار شد ………………………………….. 54

1-2- روزی که مایه اکمال دین شد …………………………………….. 54

1-3- روزی که خداوند دین اسلام را به عنوان دین پسندید ……….. 54

2.سبب نزول…………………………………………………………………54

تفسیر آیه در سایه احادیث …………………………………………. 56
4.وجوب معرفت امام و قبول ولایت او ………………………………..60

5.رویکرد علمای امامیه نسبت به مسئله امامت …………………….. 62

5-1-شیخ صدوق ……………………………………………………….. 62

5-2- شیخ مفید …………………………………………………………..63

5-3- سید مرتضی ……………………………………………………… 63

5-4-شیخ طوسی ………………………………………………………. 63

1.نقش امامت در دین ………………………………………………….. 64

الف)امامت اساس اسلام ………………………………………………… 64

ب)امامت رهبری دین ………………………………………………….. 64

ج) امامت سنگر دفاع از دین …………………………………………. 64

د) امامت مایه نظامندی دین …………………………………………….65

2.توقف شناخت امامت بر نبوت و فهم نبوت ……………………….65

3.مفهوم واقعی معرفت امام …………………………………………… 66

4.امامت استمرار ولایت ……………………………………………… 67

گفتار سوم: اصالت مهدویت ………………………………………….. 78

مهدویت در قرآن ………………………………………………………. 79

مهدویت در احادیث ………………………………………………….. 83

1.حدیث ثقلین ………………………………………………………… 84

2.حدیث من مات…………………………………………………….. 92

3.حدیث اثنا عشر……………………………………………………..96

بررسی تاریخی…………………………………………………….. 100

خلاصه ……………………………………………………………… 101

احادیث خاص ……………………………………………………..102

گفتار چهارم: احیاگری حضرت در جامعه ……………………113

 

وجود امنیت در زمان حضرت ………………………………… 117

ضرورت امنیت ………………………………………………….. 121

اقسام امنیت ……………………………………………………… 124

1.امنیت فردی…………………………………………………..  124

2.امنیت اجتماعی ……………………………………………… 125

امنیت در عصر امام مهدی …………………………………… 127

چرایی و علل و عوامل امنیت ………………………………. 128

1-ایدئولوژی واحد ………………………………………….. 129

2-حاکم شدن دولت واحد دینی …………………………… 130

3-رشد و شکوفایی اقتصادی ………………………………. 133

4-ایمان و دین مداری ………………………………………. 134

5-کمال اخلاقی …………………………………………….. 135

6-بالندگی عقل ……………………………………………. 136

7- رشد دانش ……………………………………………… 137

نتیجه …………………………………………………………..138

2.برقراری عدالت اجتماعی توسط حضرت …………… 138

حضرت مهدی و عدالت اجتماعی ……………………….. 139

ابعاد عدالت اجتماعی ………………………………………. 144

1.بعد اقتصادی ………………………………………………. 145

2.بعد اداری و سازمانی …………………………………….. 150

3.بعد سیاسی …………………………………………………. 151

4.بعد فرهنگی …………………………………………………153

شیوه های تحقق عدالت اجتماعی …………………………..155

1.پیاده نمودن کامل قانون …………………………………… 155

2.دستگاه قضایی عدل محور ……………………………….. 156

3.به کار گماردن کارگزاران عادل …………………………. 159

4.بازگرداندن حقوق از دست رفته انسانها ……………….. 160

5.کنترل و نظارت دقیق ……………………………………… 161

6.قاطعیت در برخورد با متخلفان …………………………. 162

7.رشد معرفت و توانایی ……………………………………. 162

جمع بندی و نتیجه گیری …………………………………… 164

نتیجه …………………………………………………………… 165

پیشنهادات ……………………………………………………. 166

پی نویس …………………………………………………….. 167

کتاب نامه ……………………………………………………. 168

پیوست ………………………………………………….177

 

چکیده :

حیات انسان , ذاتی او نیست  از این رو انسان، محتاج به مبدأ بی نیازی می باشد. وحی و نبوت زنده کننده جامعه انسانی است و همانگونه که آب مایه حیات مادی برای انسان است، امامان معصوم نیز حیات معنوی را به انسان اعطا می کنند.باتوجه به روایات وارده در خصوص شرایط آخر الزمان و فراگیری ظلم وجور در آن، احیا هویت اسلامی در خصوص انسان – که همان رفتار و سلوکی می باشد که ریشه در وحی داشته و منجر به محکم شدن ارتباط انسان به عالم وحی و خداوند می باشد – و جامعه توسط ولی عصر(عج) انجام می گیرد تا زمینه برای پذیرا شدن عدالت و امنیت در همه عرصه ها از سوی مردم و جامعه، فراهم گردد. بنابراین در زمان ظهور، حقیقت دین مبین اسلام که با فطرت انسانی  هم خوانی داشته و باعث فراهم آمدن حیاتی توأم با امنیت و عدالت برای انسان می باشد، توسط حضرت احیا می گردد و اینگونه با توجه به فرمایش امام علی (ع) ( خطبه 108) دیگر از تحریف اسلام و وارونه نشان دادن آن خبری نبوده که در دو گفتار ابتدای تحقیق، این مباحث تبیین گردیده است.آنچه که باعث استمرار امامت بعداز ختم نبوت می باشد با توجه به بیان ملاصدرا، ولایتی است که از سوی خداوند به ائمه معصومین ارزانی شده است و این حجت های الهی راه وصول به خدای متعال و نجات از عذاب اخروی بوده که تحت عناوین نیازمندی به حجت الهی و جایگاه امامت در تفکر شیعه در تحقیق بیان گردیده است.حقیقت مهدویت ، منتهی شدن  جوامع جهانی به سوی جامعه واحد و برخوردار از امنیت و رفاه و عدالت و غلبه حق بر باطل و.. می باشد که در احادیث عام وخاص مبنی بر وجود حضرت و حکومت بر حق ایشان، ذیل عنوان اصالت مهدویت بیان شده است.

دو محوریتی که بعد از فراهم آمدن بستر برای پذیرش آن در جامعه توسط حضرت اجرا می گردد امنیت و عدالت در تمامی عرصه ها بوده، امنیت دارای دو بعد ایجابی و سلبی است : از یک سو وجود آرامش و اطمینان روحی و روانی و از سوی دیگر فقدان ترس و دلهره و نگرانی.در نگاه کلی امنیت به دو قسم فردی و اجتماعی تقسیم شده است که بطور مفصل به آن پرداخته شده است. دومین محوریت برقراری عدالت در همه عرصه هاست. امام صادق (ع) در ذیل آیه 17 سوره حدید منظور از احیای زمین را برقراری عدالت در جامعه و حیات مجدد زمین توسط آن می دانندو در حدیث دیگری شیخ صدوق از امام باقر(ع) نقل می کند: که مصداق این آیه حضرت حجت می باشد از این جهت در دعای شبهای ماه رمضان حضرت را «عدل» نامیدند : « اللهم و صل علی ولی امرک القائم المومل و العدل المنتظر» که بطور مفصل ابعاد این عدالت و شیوه های تحقق آن در جامعه مهدوی در آخرین گفتار مطرح شده است.

کلید واژه ها: مهدویت، احیاء هویت اسلامی، ولایت، حیات معنوی،امنیت، عدالت

مقدمه:

قر آن کریم در مواردی از زمین و تحولات آینده آن سخن گفته است و مسئله حیات مجدد زمین پس از مرگش از همین سخنان نورانی است: اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها [1]. اگر لفظ زمین در آیه به معنای زمینه باشد، ظهور امام عصر(عج) از مصادیق بارز آن خواهد بود و نیازمند توضیح نیست؛ اما چنانکه از آن لفظ معنای ظاهری آن مراد

9                                  برنامه های آموزش وپرورش پیش ازدبستان                          21-20

10                               آموزش پیش دبستانی (1)                                              22-21

11                              برنامه های آموزشی                                                       22

11                               برنامه ریزی ومدیریت آموزشی                                       24-22

12                               آیا دوره پیش دبستانی لازم است                                     24

13                               فصل دوم                                                                   25

14                               بررسی نظام آموزشی وپرورشی دردوره  پیش ازدبستانی

15                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درفرانسه              32-26

16                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درانگلستان           45-32

17                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درپاکستان           45

18                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراندونزی           56-45

19                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درهلند                 58-56

20                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درآلمان               60-58

21                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراتریش              61-60

22                               نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درلیبی                 66-61

23                               فصل سوم                                                                   67

نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک

24                               نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک                68

25                               آشنایی کودک باکودکستان                                           69-68

26                                اهمیت مهدکودک                                                        69

27                               درچهاردیواری مهدکودک چه می گذرد                        71-69

28                               نقش مهدکودک دررشد اجتماعی کودکان                     72-71

29                               نقش مهدکودک دراحیای ارزشهای فرهنگی                    74-72

30                               انتظارات والدین از مهدکودک                                       75-74

31                               فصل چهارم

32                               ویژگیهای کودکان 6-3 ساله                                         76

33                               ویژگی کودکان سه ساله ازنظر جسمی ، عاطفی ، هوشی وذهنی     77

33                               ویژگی کودکان چهارساله                                              78

34                               ویژگی کودکان پنج ساله                                               79

35                               ویژگی کودکان شش ساله                                             80

36                              رشد عاطفی اجتماعی آیا میدانید که ؟                             84-81

37                               رشد جسمی حرکتی                                                      86-84

38                               رشد زبان                                                                      88-86

39                               رشد شناختی                                                                  91-88

40                               رشد بیان خلاق ودرک زیباییها                                       92-91

41                               خصوصیات دوره کودکستانی                                         92

42                               رشد جسمانی                                                                 93-92

43                               رشدحسی حرکتی                                                          94-93

44                               رشد ذهنی                                                                     95-94

45                               رشدعاطفی                                                                    97-96

46                               دووسه سالگی                                                               99-97

47                               سه وچهارسالگی                                                            102-99

48                               پنچ وشش سالگی                                                          103-102

49                             فصل پنجم                                                                  104

50                               بازیهای کودکان                                                            105

51                               کودکان وبازی                                                              106

52                               نوع وبازی                                                                     106

53                   بازی وورزش درروایات اسلام                                                     107

54                   همبازی کودک                                                                         110-108

55                   شکایت ازبازی کودکان درکوچه ها                                            110

56                   والدین بی خیال                                                                                     111-110

57                   نکات مهم درانتخاب همبازی برای کودکان                                 111

58                   محیط بازی                                                                               113-111

59                   کنترل محیط بازی                                                                      113

60                   سرکشی ازبازیهای کودکان                                                        114

61                   مقداربازی                                                                                 117-115

62                   بازی وخلاقیت                                                                           119-117

63                   بازی                                                                                         121-119

 

64                   ارزشهای بازی                                                                           124-121

65                   آب بازی                                                                                   126-124

66                   نکات ایمنی برای آب بازی                                                         126

67                   راه های بازی باآب                                                                     129-127

68                   رشد ذهنی وشناختی                                                                   131-129

69                   رشد عاطفی اجتماعی                                                                 134-131

70                   فصل ششم                                                                               135

71                   فرضیه شناختی – رشدی پیاژه                                                      135

72                   مراحل 2و3 اندیشه پیش ازعمل 7-2 سالگی                              136

73                   رشد فعالیت نمادین                                                                    138-136

74                   تعقل علمی                                                                                139-138

75                   طبقه بندی                                                                                 140-139

76                   اندیشه اجتماعی                                                                                     142-140

77                   قضاوت اخلاقی                                                                          142

78                   زنده گرایی                                                                               144-142

79                   خلاصه ونتیجه                                                                            145-144

80                   فصل هفتم                                                                             146

81                   گفتگو بافرخنده مفیدی                                                             152-146

82                   فصل هشتم                                                                                153

83                   آیین نامه تأسیس ، انحلال واداره مهدکودک                               188-153

84                   نیروی انسانی                                                                             189

85                   چارت سازمانی                                                                          190

86                   هزینه تأسیس مهد                                                                       195-191

87                   برنامه کلاسی آمادگی                                                                196

88                   برنامه کلاسی 4-3 ساله ها                                                          197

89                   برنامه غذایی                                                                              197

90                   فصل نهم

ضمائم وپیوستها

91                               فهرست منابع ومآخذ

مقدمه

كودكان سرمایه های ارزشمند وسازنده آینده جامعه هستند. آموزش و پرورش در دوره كودكی كه زمان شكل گیری شخصیت و ایجاد عادات مختلف و پیشگیری از بروز مشكلات است. آینده فرد و جامعه را بنایی نهد و مسیر حركت مملكت را مشخص می سازد. توجه به مسائل و مشكلات كودكان باعث پیشرفت و ترقی جامعه می شود و غفلت در رفع مشكلات آنان، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد. از این رو، سرمایه گذاری  و برنامه ریزی در آموزش و پرورش ابتدایی، از حساسترین و مهمترین وظایف دست اندر كاران و مسئولان جامعه است و باید از اولویت ویژه ای برخوردار باشد.

هدف ما در اینجا آشنا ساختن خواننده با خصوصیات، شیوه های شناخت، برقراری ارتباط صحیح، نحوه كاركردن و درنهایت رفع مشكلات كودكان است. برای نیل به این هدف ابتدا تعاریف، اهداف، تاریخچه، ضرورت و اصول راهنمایی و مشاوره كودك مورد بررسی قرار گرفته، سپس مطالبی درباره خصوصیات دوره كودكی ارائه شده است تا دست اندركاران آموزش و پرورش و مشاوره كودك بتوانند رفتارهای عادی كودكان را از رفتارهای غیر عادی تشخیص دهند.

تعریف لغوی آموزش و پرورش پیش از دبستان

آموزش: عمل آموختن، یاد دادن             تعلیم: تربیت، پرورش

پرورش: 1- تربیت، تعلیم، تأدیب  2- فرهنگ، تمدن  3- پرستیدن، پرستش  4- خوراك، خورش، غذا، طعام

پیش: OIS ]پب. Patis مقابل فلز است.

Paitis، پهـ (7) [Pe$Pat 1- (ق – مكان) جلو، قبل، قدام. مق. پس، پیش، وضع، حال، نهاد

جزوهای جسم بود جهشهای مختلف چنان كه نشستن و برخاستن و ركوع و سجود و چون دست و پا پدر و اندامهای دیگر را نهادهای ایشان سوی چشمهای راست و چپ و زیر و زبر (پیش و پس…) دانشنامه الهی 30

2- (ق- زمان) قبل؛ پس. بعد. پیش از     3- (هر – اضـ ) نزد ( حضور داشتن چیزی یا كسی را رساند)

4-(هر – اضـ ) طرف، جانب، سوی (پیش او رفت)

دبستان: ded – estan ]= رب + پب . rdipi نوشتن + ستان – پسـ 20 (امر)

آموزند؛ مكتب    2- (نو) (مزه)     مدرسه ابتدایی- آموزشگاه نوآموزان كه بالاتر از كودكستان و پایین تر از دبیرستان است.

تاریخچه آموزش پیش دبستانی

تاریخچه آموزش پیش دبستانی در ایران به 80 سال پیش باز می گردد.

در سال 1298 مسیونر های مذهبی و اقلیت های دینی به احداث كودكستان ها و مراكز آموزش پیش دبستانی درتهران مبادرت نمودند .در همان اثنا زنده یاد جبار باغچه‏بان در سال 1303 به احداث باغچه اطفال در شهرستان تبریز مبادرت نموده و چند سال بعد در سال 1307 كودكستان دیگری در شهرستان شیراز دایر نمود. گفتنی است كه در آن اثنا تنها از كودكان خانواده های مرفه و كارمندان عالی رتبه ادارات در این مراكز ثبت نام به عمل می آمد . استقبال این خانواده ها از عملكرد مراكز آموزش پیش دبستانی (كودكستان ها( سبب گردیدكه طی مدت زمان كوتاهی در تهران وچندین شهر بزرگ دیگر كشور، كودكستان هایی توسط بخش خصوصی دایر گردد .از جمله مهمترین برنامه های این مراكز می توان به بازی های مرسوم ، آموزش مقدماتی خواندن و نوشتن ، نقاشی و بازی با عروسك و اشكال هندسی اشاره نمود.در سال 1303 شورای عالی فرهنگ ،به تصویب انحصاری آیین نامه احداث مراكز آموزش پیش دبستانی در شهرستان تهران و درسال 1304به تصویب این آیین نامه برای سایر شهرهای كشور مبادرت نمود.نخستین امتیاز تاسیس كودكستان توسط وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در سال 1310 صادر گردید.از این روی سال1310 آغاز فصل جدیدی در تاریخ آموزش پیش دبستانی ایران محسوب می گردد.نخستین آیین نامه ویژه كودكستانها و مراكز آموزش پیش دبستانی درسال 1312 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. در ماده اول این آیین نامه ، سن كودكان جهت پذیرش در كودكستانها 4 تا 7 سال قید شده بود. این در حالیست كه درسال 1335 ، آیین نامه جدیدی جهت اداره كودكستانها به تصویب رسید كه طی آن سن كودكان ، 3 تا 6 سال تعیین شده بود. در سال1334 ، اداره مستقلی جهت رسیدگی و نظارت بر امور كودكستان ها تحت نظارت وزارت فرهنگ تاسیس گردید. در سال1340 ، اداره امور كودكستانهای كشور منحل شده و وظایف مربوطه به اداره كل تعلیمات ابتدائی محول گردید. در آن اثنا دولت به تلاش هایی درجهت احداث كودكستان های دولتی مبادرت نموده و با احداث كودكستانها در شهرهای سراسركشور،كودكان خانواده های طبقه متوسط را تحت پوشش خود قرار داد. تا سال 1322 در سراسر كشور تنها تعداد 7 كودكستان وجود داشت و این در حالیست كه طی سال1331 به 74 و طی سال 51 13 به 431 مركز بالغ گردید. در همان اثنا تلاش هایی درجهت تربیت مربیان مراكز پیش دبستانی نیز آغاز گردید. درسال 1336 ، آموزشگاه های كودكیاری آغاز به فعالیت نمودند . اولین اساسنامه و برنامه درسی این آموزشگاه ها طی سال 1345 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. چندسال بعد تدریس رشته كودكیاری یا آموزش و پرورش پیش ازدبستان در برخی دانشكده های علوم تربیتی من جمله مدرسه عالی شمیرانات و دانشگاه ابوریحان آغاز گردید.

درسال1350 ، اداره كل تعلیمات ابتدایی به دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی تغییر نام داده و واحد كودكستان های این اداره، عهده دارمسئـولیت طرح و برنامه ریزی آموزش و پرورش پیش دبستانی گردید. درسال1354، با توجه به توسعه كودكستانها و تربیت مربیان كودك، دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی به دفتر آموزش كودكستانی و ابتدایی تغییر نام داده و بالاخره درسال 1359 در اداره كل و سپس در دفتر آموزش عمومی ادغام گردید . طبق آخرین آیین نامه كودكستانها كه در سال 1349به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید، تشكیل كلاسهای آمادگی ضمیمه آموزش ابتدایی گردیده و سن كودكان كودكستانی 3 تا 6 سال تعیین گردید. درسال 1353 ، وزارت آموزش و پرورش طبق انتشار بخشنامه ای به اعمال اصلاحاتی در آیین نامه مذكور مبادرت نمود. مطابق این تغییرات تنها آندسته از كودكانی كه از سن 5 سال تمام برخوردار بودند از حق ثبت نام دركلاسهای آمادگی بهره مند گردیدند.

درگذشته امتیاز تاسیس مهدهای كودك ویژه كودكان رده های سنی 3 تا 6 سال به وزارت آموزش و پرورش و مجوز تاسیس مراكز مراقبتی كودكان زیر رده سنی3 سال به اتاق اصناف واگذار گردید. ازسال1354، سازمانهای دولتی موظف به تاسیس مهدهای كودك شده و ضوابط آنها از سوی سازمان زنان تنظیم گردید. درسال1356، در بودجه كل سازمانهای دولتی، بودجه لازم جهت احداث مهدهای كودك ویژه فرزندان زنان كارمند پیش بینی شده و سازمان زنان مسئولیت تشكیل و نظارت بر آنها را عهده دار گردید. پس از انقلاب اسلامی ، بر اساس تصمیم گیری هیات وزیران، با انحلال سازمان زنان ، سازمان ملی رفاه خانواده، سازمان تربیتی شهرداری تهران و انجمن ملی حمایت از كودكان، اجازه تاسیس مهدهای كودك به وزارت بهداری و بهزیستی و سپس به سازمان بهزیستی محول گردید. درحال حاضر صدور مجوز و نظارت بركلیه مهدهای كودك دولتی و خصوصی بر عهده سازمان بهزیستی كشور است. ازسال 1372 كلیه كلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی به علت كمبود جا منحل گردید.گفتنی است كه این كلاسها 30 سال پیش درسال1349 و با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشكیل شده بود . ازجمله انواع مهدهای كودك كه درحال حاضر درسراسركشور فعالیت دارند میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

ــ مهدهای كودك خصوصی كه توسط بخش خصوصی احداث گردیده اند.

ــ مهدهای كودك خود محوركه وابسته به موسسات دولتی بوده و با كمك هزینه های دولتی و والدین كودكان اداره میگردند.

ــ مهدهای كودك كارگری كه متعلق به كارخانجات بوده و تحت پوشش وزارت كار فعالیت دارند.

ــ مهدهای كودك ادارات آموزش و پرورش كه به ثبت نام از فرزندان زنان شاغل درآموزش و پرورش مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای حمایتی سازمان بهزیستی كه به ثبت نام از كودكان تحت پوشش بهزیستی و درصدی از افراد عادی مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای روستایی كه به ثبت نام از كودكان روستایی مبادرت می نمایند.

تاریخچه فوق بیانگر این واقعیت است كه سهم دولت در تاسیس مهدهای كودك بسیار ناچیز بوده و عمدتا به تنظیم آیین نامه ها و اعطای مجوزهای قانونی محدود بوده است به نحویكه پس از تشكیل اولین مهدهای كودك ، وزارت آموزش و پرورش به تاسیس مهدهای كودك دولتی پس از 42 سال مبادرت نمود. درحال حاضر برای كودكان زنان غیر شاغل مهد كودك دولتی وجود نداشته وكلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی نیز از سال 1372 منحل گردیده است. علاوه بر این تعداد فارغ التحصیلان رشته كودكیاری با توجه به نیاز مهدهای كودك ، بسیار اندك بوده و دوره های باز آموزی بهزیستی ویژه مربیان و مدیران ، چه از لحاظ مدت زمان و چه از لحاظ تعداد نفرات تحت پوشش هر دوره آموزشی، جوابگوی نیاز مهدهای كودك نمی باشد. . بعنوان مثال از سال 61 13تا 69 13یعنی ظرف مدت زمان 8 سال تنها 1215 نفر ازمدیران و مربیان موفق به گذراندن دوره های آموزشی كوتاه مدت بهزیستی شده اند و این در حالیست كه این رقم درمقایسه با تعداد مدیران ومربیان مهدهای كودك بسیار ناچیز می باشد.

7           اهداف آموزش وپرورش  پیش ازدبستان            20-18

8           استراتژی های آموزشی                     20

9           برنامه های آموزش وپرورش پیش ازدبستان    21-20

10          آموزش پیش دبستانی (1)               22-21

11             برنامه های آموزشی                   22

11          برنامه ریزی ومدیریت آموزشی              24-22

12          آیا دوره پیش دبستانی لازم است            24

13          فصل دوم                         25

14          بررسی نظام آموزشی وپرورشی دردوره  پیش ازدبستانی

15          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درفرانسه     32-26

16          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درانگلستان     45-32

17          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درپاکستان     45

18          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراندونزی      56-45

19          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درهلند        58-56

20          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درآلمان       60-58

21          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان دراتریش       61-60

22          نظام آموزشی وپرورشی پیش از دبستان درلیبی        66-61

23          فصل سوم                         67

نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک

24          نقش کودک درشکل گیری شخصیت کودک      68

25          آشنایی کودک باکودکستان              69-68

26               اهمیت مهدکودک                          69

27          درچهاردیواری مهدکودک چه می گذرد         71-69

28          نقش مهدکودک دررشد اجتماعی کودکان        72-71

29          نقش مهدکودک دراحیای ارزشهای فرهنگی      74-72

30          انتظارات والدین از مهدکودک              75-74

31          فصل چهارم

32          ویژگیهای کودکان 6-3 ساله                76

33          ویژگی کودکان سه ساله ازنظر جسمی ، عاطفی ، هوشی وذهنی   77

33          ویژگی کودکان چهارساله               78

34          ویژگی کودکان پنج ساله               79

35          ویژگی کودکان شش ساله                80

36         رشد عاطفی اجتماعی آیا میدانید که ؟          84-81

37          رشد جسمی حرکتی                     86-84

38          رشد زبان                        88-86

39          رشد شناختی                      91-88

40          رشد بیان خلاق ودرک زیباییها              92-91

41          خصوصیات دوره کودکستانی              92

42          رشد جسمانی                      93-92

43          رشدحسی حرکتی                    94-93

44          رشد ذهنی                        95-94

45          رشدعاطفی                        97-96

46          دووسه سالگی                         99-97

47          سه وچهارسالگی                   102-99

48          پنچ وشش سالگی                   103-102

49          فصل پنجم                        104

50          بازیهای کودکان                  105

51          کودکان وبازی                        106

52          نوع وبازی                       106

53      بازی وورزش درروایات اسلام                    107

54      همبازی کودک                         110-108

55      شکایت ازبازی کودکان درکوچه ها               110

56      والدین بی خیال                          111-110

57      نکات مهم درانتخاب همبازی برای کودکان            111

58      محیط بازی                           113-111

59      کنترل محیط بازی                         113

60          سرکشی ازبازیهای کودکان                  114

61      مقداربازی                           117-115

62      بازی وخلاقیت                             119-117

63      بازی                                121-119

64      ارزشهای بازی                            124-121

65      آب بازی                             126-124

66      نکات ایمنی برای آب بازی                     126

67          راه های بازی باآب                        129-127

68      رشد ذهنی وشناختی                        131-129

69      رشد عاطفی اجتماعی                       134-131

70      فصل ششم                             135

71      فرضیه شناختی – رشدی پیاژه                   135

72      مراحل 2و3 اندیشه پیش ازعمل 7-2 سالگی           136

73      رشد فعالیت نمادین                       138-136

74      تعقل علمی                           139-138

 

75      طبقه بندی                           140-139

76      اندیشه اجتماعی                          142-140

77      قضاوت اخلاقی                             142

78      زنده گرایی                          144-142

79      خلاصه ونتیجه                             145-144

80      فصل هفتم                            146

81          گفتگو بافرخنده مفیدی                        152-146

82      فصل هشتم                            153

83      آیین نامه تأسیس ، انحلال واداره مهدکودک          188-153

84      نیروی انسانی                            189

85      چارت سازمانی                            190

86      هزینه تأسیس مهد                         195-191

87      برنامه کلاسی آمادگی                      196

88      برنامه کلاسی 4-3 ساله ها                 197

89      برنامه غذایی                            197

90      فصل نهم

ضمائم وپیوستها

91              فهرست منابع ومآخذ

مقدمه

كودكان سرمایه های ارزشمند وسازنده آینده جامعه هستند. آموزش و پرورش در دوره كودكی كه زمان شكل گیری شخصیت و ایجاد عادات مختلف و پیشگیری از بروز مشكلات است. آینده فرد و جامعه را بنایی نهد و مسیر حركت مملكت را مشخص می سازد. توجه به مسائل و مشكلات كودكان باعث پیشرفت و ترقی جامعه می شود و غفلت در رفع مشكلات آنان، خسارات جبران ناپذیری به بار می آورد. از این رو، سرمایه گذاری  و برنامه ریزی در آموزش و پرورش ابتدایی، از حساسترین و مهمترین وظایف دست اندر كاران و مسئولان جامعه است و باید از اولویت ویژه ای برخوردار باشد.

هدف ما در اینجا آشنا ساختن خواننده با خصوصیات، شیوه های شناخت، برقراری ارتباط صحیح، نحوه كاركردن و درنهایت رفع مشكلات كودكان است. برای نیل به این هدف ابتدا تعاریف، اهداف، تاریخچه، ضرورت و اصول راهنمایی و مشاوره كودك مورد بررسی قرار گرفته، سپس مطالبی درباره خصوصیات دوره كودكی ارائه شده است تا دست اندركاران آموزش و پرورش و مشاوره كودك بتوانند رفتارهای عادی كودكان را از رفتارهای غیر عادی تشخیص دهند.

 تعریف لغوی آموزش و پرورش پیش از دبستان

آموزش: عمل آموختن، یاد دادن     تعلیم: تربیت، پرورش

پرورش: 1- تربیت، تعلیم، تأدیب  2- فرهنگ، تمدن  3- پرستیدن، پرستش  4- خوراك، خورش، غذا، طعام

پیش: OIS ]پب. Patis مقابل فلز است.

Paitis، پهـ (7) [Pe$Pat 1- (ق – مكان) جلو، قبل، قدام. مق. پس، پیش، وضع، حال، نهاد

جزوهای جسم بود جهشهای مختلف چنان كه نشستن و برخاستن و ركوع و سجود و چون دست و پا پدر و اندامهای دیگر را نهادهای ایشان سوی چشمهای راست و چپ و زیر و زبر (پیش و پس…) دانشنامه الهی 30

2- (ق- زمان) قبل؛ پس. بعد. پیش از   3- (هر – اضـ ) نزد ( حضور داشتن چیزی یا كسی را رساند)

4-(هر – اضـ ) طرف، جانب، سوی (پیش او رفت)

دبستان: ded – estan ]= رب + پب . rdipi نوشتن + ستان – پسـ 20 (امر)

آموزند؛ مكتب    2- (نو) (مزه)     مدرسه ابتدایی- آموزشگاه نوآموزان كه بالاتر از كودكستان و پایین تر از دبیرستان است.

تاریخچه آموزش پیش دبستانی

تاریخچه آموزش پیش دبستانی در ایران به 80 سال پیش باز می گردد.

در سال 1298 مسیونر های مذهبی و اقلیت های دینی به احداث كودكستان ها و مراكز آموزش پیش دبستانی درتهران مبادرت نمودند .در همان اثنا زنده یاد جبار باغچه‏بان در سال 1303 به احداث باغچه اطفال در شهرستان تبریز مبادرت نموده و چند سال بعد در سال 1307 كودكستان دیگری در شهرستان شیراز دایر نمود. گفتنی است كه در آن اثنا تنها از كودكان خانواده های مرفه و كارمندان عالی رتبه ادارات در این مراكز ثبت نام به عمل می آمد . استقبال این خانواده ها از عملكرد مراكز آموزش پیش دبستانی (كودكستان ها( سبب گردیدكه طی مدت زمان كوتاهی در تهران وچندین شهر بزرگ دیگر كشور، كودكستان هایی توسط بخش خصوصی دایر گردد .از جمله مهمترین برنامه های این مراكز می توان به بازی های مرسوم ، آموزش مقدماتی خواندن و نوشتن ، نقاشی و بازی با عروسك و اشكال هندسی اشاره نمود.در سال 1303 شورای عالی فرهنگ ،به تصویب انحصاری آیین نامه احداث مراكز آموزش پیش دبستانی در شهرستان تهران و درسال 1304به تصویب این آیین نامه برای سایر شهرهای كشور مبادرت نمود.نخستین امتیاز تاسیس كودكستان توسط وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه در سال 1310 صادر گردید.از این روی سال1310 آغاز فصل جدیدی در تاریخ آموزش پیش دبستانی ایران محسوب می گردد.نخستین آیین نامه ویژه كودكستانها و مراكز آموزش پیش دبستانی درسال 1312 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. در ماده اول این آیین نامه ، سن كودكان جهت پذیرش در كودكستانها 4 تا 7 سال قید شده بود. این در حالیست كه درسال 1335 ، آیین نامه جدیدی جهت اداره كودكستانها به تصویب رسید كه طی آن سن كودكان ، 3 تا 6 سال تعیین شده بود. در سال1334 ، اداره مستقلی جهت رسیدگی و نظارت بر امور كودكستان ها تحت نظارت وزارت فرهنگ تاسیس گردید. در سال1340 ، اداره امور كودكستانهای كشور منحل شده و وظایف مربوطه به اداره كل تعلیمات ابتدائی محول گردید. در آن اثنا دولت به تلاش هایی درجهت احداث كودكستان های دولتی مبادرت نموده و با احداث كودكستانها در شهرهای سراسركشور،كودكان خانواده های طبقه متوسط را تحت پوشش خود قرار داد. تا سال 1322 در سراسر كشور تنها تعداد 7 كودكستان وجود داشت و این در حالیست كه طی سال1331 به 74 و طی سال 51 13 به 431 مركز بالغ گردید. در همان اثنا تلاش هایی درجهت تربیت مربیان مراكز پیش دبستانی نیز آغاز گردید. درسال 1336 ، آموزشگاه های كودكیاری آغاز به فعالیت نمودند . اولین اساسنامه و برنامه درسی این آموزشگاه ها طی سال 1345 به تصویب شورای عالی فرهنگ رسید. چندسال بعد تدریس رشته كودكیاری یا آموزش و پرورش پیش ازدبستان در برخی دانشكده های علوم تربیتی من جمله مدرسه عالی شمیرانات و دانشگاه ابوریحان آغاز گردید.

درسال1350 ، اداره كل تعلیمات ابتدایی به دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی تغییر نام داده و واحد كودكستان های این اداره، عهده دارمسئـولیت طرح و برنامه ریزی آموزش و پرورش پیش دبستانی گردید. درسال1354، با توجه به توسعه كودكستانها و تربیت مربیان كودك، دفتر برنامه ریزی آموزش ابتدایی به دفتر آموزش كودكستانی و ابتدایی تغییر نام داده و بالاخره درسال 1359 در اداره كل و سپس در دفتر آموزش عمومی ادغام گردید . طبق آخرین آیین نامه كودكستانها كه در سال 1349به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسید، تشكیل كلاسهای آمادگی ضمیمه آموزش ابتدایی گردیده و سن كودكان كودكستانی 3 تا 6 سال تعیین گردید. درسال 1353 ، وزارت آموزش و پرورش طبق انتشار بخشنامه ای به اعمال اصلاحاتی در آیین نامه مذكور مبادرت نمود. مطابق این تغییرات تنها آندسته از كودكانی كه از سن 5 سال تمام برخوردار بودند از حق ثبت نام دركلاسهای آمادگی بهره مند گردیدند.

درگذشته امتیاز تاسیس مهدهای كودك ویژه كودكان رده های سنی 3 تا 6 سال به وزارت آموزش و پرورش و مجوز تاسیس مراكز مراقبتی كودكان زیر رده سنی3 سال به اتاق اصناف واگذار گردید. ازسال1354، سازمانهای دولتی موظف به تاسیس مهدهای كودك شده و ضوابط آنها از سوی سازمان زنان تنظیم گردید. درسال1356، در بودجه كل سازمانهای دولتی، بودجه لازم جهت احداث مهدهای كودك ویژه فرزندان زنان كارمند پیش بینی شده و سازمان زنان مسئولیت تشكیل و نظارت بر آنها را عهده دار گردید. پس از انقلاب اسلامی ، بر اساس تصمیم گیری هیات وزیران، با انحلال سازمان زنان ، سازمان ملی رفاه خانواده، سازمان تربیتی شهرداری تهران و انجمن ملی حمایت از كودكان، اجازه تاسیس مهدهای كودك به وزارت بهداری و بهزیستی و سپس به سازمان بهزیستی محول گردید. درحال حاضر صدور مجوز و نظارت بركلیه مهدهای كودك دولتی و خصوصی بر عهده سازمان بهزیستی كشور است. ازسال 1372 كلیه كلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی به علت كمبود جا منحل گردید.گفتنی است كه این كلاسها 30 سال پیش درسال1349 و با تصویب شورای عالی آموزش و پرورش تشكیل شده بود . ازجمله انواع مهدهای كودك كه درحال حاضر درسراسركشور فعالیت دارند میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:

ــ مهدهای كودك خصوصی كه توسط بخش خصوصی احداث گردیده اند.

ــ مهدهای كودك خود محوركه وابسته به موسسات دولتی بوده و با كمك هزینه های دولتی و والدین كودكان اداره میگردند.

ــ مهدهای كودك كارگری كه متعلق به كارخانجات بوده و تحت پوشش وزارت كار فعالیت دارند.

ــ مهدهای كودك ادارات آموزش و پرورش كه به ثبت نام از فرزندان زنان شاغل درآموزش و پرورش مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای حمایتی سازمان بهزیستی كه به ثبت نام از كودكان تحت پوشش بهزیستی و درصدی از افراد عادی مبادرت می نمایند.

ــ مهدهای كودك انجمنهای روستایی كه به ثبت نام از كودكان روستایی مبادرت می نمایند.

تاریخچه فوق بیانگر این واقعیت است كه سهم دولت در تاسیس مهدهای كودك بسیار ناچیز بوده و عمدتا به تنظیم آیین نامه ها و اعطای مجوزهای قانونی محدود بوده است به نحویكه پس از تشكیل اولین مهدهای كودك ، وزارت آموزش و پرورش به تاسیس مهدهای كودك دولتی پس از 42 سال مبادرت نمود. درحال حاضر برای كودكان زنان غیر شاغل مهد كودك دولتی وجود نداشته وكلاسهای آمادگی ضمیمه مدارس دولتی نیز از سال 1372 منحل گردیده است. علاوه بر این تعداد فارغ التحصیلان رشته كودكیاری با توجه به نیاز مهدهای كودك ، بسیار اندك بوده و دوره های باز آموزی بهزیستی ویژه مربیان و مدیران ، چه از لحاظ مدت زمان و چه از لحاظ تعداد نفرات تحت پوشش هر دوره آموزشی، جوابگوی نیاز مهدهای كودك نمی باشد. . بعنوان مثال از سال 61 13تا 69 13یعنی ظرف مدت زمان 8 سال تنها 1215 نفر ازمدیران و مربیان موفق به گذراندن دوره های آموزشی كوتاه مدت بهزیستی شده اند و این در حالیست كه این رقم درمقایسه با تعداد مدیران ومربیان مهدهای كودك بسیار ناچیز می باشد.