محتوای هنر عامیانه، سرشار از مضامین مذهبی است؛ مضامینی که هم از شوق و اشتیاق مذهبی سرچشمه گرفته است و هم از روح سمبولیک مبارزه­خواهی که در شکل ترسیم اولیایی چون امام­حسین(ع)-اسوه­ی مبارزه با ظلم- برمی­خاست. این پایان نامه برآن است که با توجه به نظریه بازتاب، به بررسی مذهب در هنرهای عامیانه بپردازد؛ براساس نظریه بازتاب، هنرها، آینه­ی دوران خویش می­باشند و آن را بازمی­تابانند؛ این امر در هنرهای عامیانه دوره قاجار که ارتباط تنگاتنگی با تحولات عصر خویش دارند–بخصوص در بخش مضامین مذهبی- مشهود می­باشد. با مطالعه شباهت­های ساختاری و مضمونی آثار هنرمندان مختلف به این هدف نزدیک شده؛ بعلاوه با بررسی زندگی هنرمندان طبقه عامه و ارتباط آنان با طبقه خودشان، به شناخت جهان­بینی­ها و نگرش­ آنان و هم سلکانشان دست­یافته. نتیجه این تحقیق نشان می­دهد که هنرمندان عامیانه، کارگزاران ایدئولوژی طبقه خویش هستند که با کمک هنر آن را نمایش می­دهند.

واژگان کلیدی

هنر عامیانه، مذهب(تشیع)، نظریه بازتاب، دوره قاجار، نقاشی پشت شیشه، نقاشی قهوه­خانه­ای، نقاشی بقعه­های متبرکه.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             شماره صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

 1-1 شرح موضوع و بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………..1

1-2 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2 اهمیت و ضرورت …………………………………………………………………………………………………………………….4

1-3 اهداف ضروری………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-4 سوالات…………………………………………………………………………………………………………………………………..4

1-5 فرضیه ­ها………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-6 قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-7 روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-8 روش شناسی…………………………………………………………………………………………………………………………….6

سازماندهی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….6
1-10 تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………….6

1-10-1 نظریه بازتاب……………………………………………………………………………………………………………………..6

1-10-2 هنر عامیانه…………………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-3  نقاشی پشت شیشه………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای………………………………………………………………………………………………………………7

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه………………………………………………………………………………………………………………7

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

بخش اول : تاریخ قاجار

2-1 معرفی سلسله قاجار……………………………………………………………………………………………………………………8

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….8

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….9

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت……………………………………………………………………………………………………..13

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت……………………………………………..14

 

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی………………………………………………………………………………………………..15

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل……………………………………………………………………………………………………….16

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس …………………………………………………………………………………………………….17

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس…………………………………………………………………………………….19

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌……………………………………………………………………………………….19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه……………………………………………………………………………………….21

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی…………………………………………………………………………………21

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای………………………………………………22

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس………………………………………………………………….22

2-2-7 جنبش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………23

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) …………………………………………………………………………….23

2-2-7-2 مشروطه…………………………………………………………………………………………………………24

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه  ………………………………………………………………………………….26

بخش سوم:  تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

2-3-1 اوضاع اقتصاد……………………………………………………………………………………………………………………26

2-3-2 اوضاع صنایع ……………………………………………………………………………………………………………………28

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ……………………………………………………………………………….29

2-3-4  اوضاع درمان و تغذیه………………………………………………………………………………………………………..30

   بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) …………………………………………………………..32

2-4-2 تاسیس مدارس……………………………………………………………………………………………………………….34

2-4-3 انتشار مطبوعات………………………………………………………………………………………………………………35

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

2-5-1 اوضاع مذهب……………………………………………………………………………………………………………………37

2-5-1-1 فرقه بابیت………………………………………………………………………………………………………………….38

2-5-2 ترویج خرافه……………………………………………………………………………………………………………………..39

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار……………………………………………………………………………………….40

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم……………………………………………………………………………………………………..41

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی…………………………………………………………………………42

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم ………………………………………………………………………………………….44

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) …………………………………………………………………………………………..45

فصل سوم: جامعه شناسی هنر و نظریه بازتاب و هنر عامیانه

3-1 جامعه­شناسی هنر…………………………………………………………………………………………………………………….48

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر……………………………………………………………………………………………49

3-2-1 بنیاد و زمینه…………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-2 زمینه­یابی ……………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-3 بافت …………………………………………………………………………………………………………………………50

3-2-4 موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………………………..50

3-2-5 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………….51

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………….51

3-2-7 عادت­واره…………………………………………………………………………………………………………………..52

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری………………………………………………………………………………………………….52

3-3-1  نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری……………………………………………………………………………53

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر……………………………………………………………………..55

3-5 هنر عامیانه……………………………………………………………………………………………………………………………57

3-5-1 هنر عامیانه در ایران……………………………………………………………………………………………………….58

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

    بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

              4-1-1 هنر دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………………..61

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار…………………………………………………………………………….62

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………..64

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………………………….65

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………….67

4-1-3  تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب………………………………………………………………………68

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار……………………………………………………………………………………70

4-1-4-1 چاپ سنگی…………………………………………………………………………………………………………70

4-1-4-2 عکاسی……………………………………………………………………………………………………………….71

4-1-4-3  تئاتر و تعزیه ……………………………………………………………………………………………………….72

بخش دوم-  تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب  

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران………………………………………………………74

 4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار……………………76

4-2-3  تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار…………………………………………………………………………………77

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار………………………………………………………………………….78

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………..79

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای……………………………………………………………………………………………………79

4-3-2 نقاشی پشت شیشه…………………………………………………………………………………………………….81

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه…………………………………………………………………………………………………….83

4-3-4  بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار…………………………….86

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی…………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-2 روایت­گری……………………………………………………………………………………………………………..87

4-3-4-3 ترکیب بندی…………………………………………………………………………………………………………….88

4-3-4-4 رنگ و نور………………………………………………………………………………………………………………89

4-3-4-5 تزیین­گرایی……………………………………………………………………………………………………………..89

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ……………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی………………………………………………………………………………….90

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها……………………………………………………………………………….91

4-3-5 موجودات فراواقعی……………………………………………………………………………………………………….92

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………94

4-3-6 -1 موضوع نگاری………………………………………………………………………………………………………..94

4-3-6-2 شمایل نگاری ………………………………………………………………………………………………………….96

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………….103       

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………………..103

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………..104

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………….105

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………106

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب……………………………………………………………………………..107

4-3-8  بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………109

4-3-8-1 مناظر و مرایا ……………………………………………………………………………………………………………109

4-3-8-2  شخصیت­ها……………………………………………………………………………………………………………..110

4-3-8-3 چهره­پردازی…………………………………………………………………………………………………………….111

4-3-8-4  پوشش …………………………………………………………………………………………………………………..112

4-3-8-5  جایگاه …………………………………………………………………………………………………………………..113

4-3-9  بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………….114

4-3-9-1  بافت………………………………………………………………………………………………………………………114

4-3-9-2  زمینه و موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………….115

4-3-9-3  ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-4  جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………115

4-3-9-5  عادت­واره………………………………………………………………………………………………………………116

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………117

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی…………………………………………………………………………………..117

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه…………………………………………………………………………………..119

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم……………………………………………………………………………………………122

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه…………………………………………………………………124

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………….125

4-3-12 بررسی تاثیر ادبیات عامه و ذهنیات عامیانه بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………….126

4-3-13 پایان راه ………………………………………………………………………………………………………………………..128

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1 تحلیل تفسیری یافته­ های پژوهش………………………………………………………………………………………….130

5-2 نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..143

منابع و ماخذ…………………………………………………………………………………………………………………………….144

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1 شرح موضوع و بیان مسئله

ذهن ناآرام انسان از ابتدای حیاتش بر زمین در جستجوی پاسخ به چیستی حضورش بوده است. انسان نخستین با قدم­های سست و اندیشه سرگردان از ورای تحیرش به جهان می­نگریست و در راه شناخت خویش با عظمت طبیعت و حقارت خودش روبرو شد. خورشید، ماه، زمین و … که مایه دوام حیاتش بودند در نظرش مقدس آمدند. پس مقهور این عظمت گشت و آن را برای عبادت برگزید. آنچه كه از مناسك آیینی این عبادت برجای مانده اینك اثری هنری تلقی می­شود. سرنوشت انسان با مفاهیم آیینی و مصداق­های عینی آن، یعنی هنر، ادامه یافت و طی قرون متمادی این نگرش آیینی جای خود را به ادیان مختلف داد و بیان آیینی اولیه به بیان دینی بدل گشت.

گرچه هنر را نمی­توان صرفاً وسیله­ای بیان مقاصد و نیات آیین و مذهب دانست اما شكل­گیری اولیه آن چنین بینشی بدان بخشید. هنر در روند رشد انسان و جوامع انسانی دست خوش تغییرات بسیاری شد. هر تمدنی متناسب با فرهنگ خویش، هنری خلق نمود. در جوامعی چون كشورهای غربی این رشد همراه با فراز و فرودهای بسیاری بود؛ حتی مفاهیمی چون هنر برای هنر در آن ظهور نمود كه استقلال كاملی به هنر اعطا می نمود. اما هنر در جوامع شرقی از خدمت به دین دست نشُست. هنرمند مسلمان نیز مسیر خود را یافت و در این راه از بازنمایی فیگوراتیو بازداشته شد؛ چرا كه هنر اسلامی به دنبال ارائه حقیقت است و نمایش قداست ساحت ملكوتی و بازنمایی نمادین و رمزآمیز عالم غیب. در هنر اسلامی، ناتورالیسم معنا ندارد و همیشه از شباهت كامل به طبیعت ظهور یافته یا عالم مادی احتراز می­شود و از فنونی كه منجر به ایجاد شباهت طبیعی و عالم مادی می­شود، خودداری می­گردد. زیبایی تجلی صفات الهی است نه امری نسبی ساخته و پرداخته ذهن هنرمند. در خلق اثر هنری هیچ فردیتی از هنرمند مسلمان یافت نمی­شود؛ از این رو هنر اسلامی صاحب هزاران اثر هنری باشكوه با خالقانی گمنام است كه قرن­ها بدون بازنمایی عینی موضوعات مذهبی مسیر خویش را طی نمودند.

در ایران به عنوان كشوری كه نقش مهمی در تولد و رشد هنر اسلامی دارد با همین روند(هنری در هاله­ای از قداست و راز كه هیچ بیان فیگوراتیوی ندارد)روبرو بوده. این امر قرن­ها بر فضای هنری ایران حاكم بود. تجربه­ی نوع دیگر از هنر دینی در ایران، نیاز به ایجاد بستری اجتماعی داشت؛ بستری كه در آن حكام و افراد جامعه، اجازه بازنمایی عینی و شمایل­نگاری در حیطه هنر مذهبی را به هنرمند بدهند. زمینه ­های ظهور چنین بستری در ایران دوره­ای صفویه شکل گرفت؛ دورانی که ایران پا به عرصه روابط بین­الملل گذاشت و از ارتباط با کشورهای غربی با هنر شمایل­نگاری­ آن­ها بیشتر آشنا گردید. اما تاثیر این آشنایی در دوره­ی قاجار نمایان گشت. دوران قاجار، یكی از پر تنش­ترین اعصار حیات اجتماعی ایران است كه تحولات فراوانی در آن رخ داد. مهم­ترین این پدیده­ها، تاثیر ارتباطات با جوامع غربی بر سیاست، اجتماع، فرهنگ و هنر است؛ همچنین حضور توده مردم در اجتماع و كم­رنگ شدن نقش دربار در امر كشورداری ؛ درباری كه همیشه بر بایدها و نبایدهای هنر نظارت داشت و هنری درباری را خلق می­نمود كه از بافت مردم جدا بود. گرایش­های جدید در هنر شكل گرفت از جمله نمایش موضوعات مذهبی و بازنمایی روایی وقایع مهمی چون حادثه كربلا، روز محشر و … كه در هنر ایران سابقه نداشت. در واقع هنر دینی به سمت هنر مذهبی کشیده شد و وارد قلمرو ممنوعه بازنمایی فیگوراتیو گشت. چگونگی دخول به هنر مذهبی که شمایل­های پیامبر و اولیاء را در ابعادی به وسعت دیوار ترسیم نموده ­اند در هنر ایران جز دخول به بستر اجتماعی متفاوت امکان پذیر نمی­نمود. ایرانی که قرن­ها با اتکا به مفاهیم هنر دینی از ترسیمات فیگوراتیو پرهیز می­نمود؛ تحت تاثیر جریانات فکری و سیاسی دوران قاجار، ارزش­ها و نگرش­های خویش را تغییر داد.

از مهم­ترین دلایل این تغییر حضور فعال مردم در عرصه هنر است. حضوری که تا پیش از این چنان کم­رنگ بود که فاقد اهمیت می­نمود. اما در دوره­ی قاجار چنان پر رنگ گشت که می­توان به جرات اذعان نمود؛ این مردم و هنر عامیانه بود که تابوهای هنر دینی را شکست و آن را به سمت هنر مذهبی(شیعی) کشاند. در واقع سه حوزه­ نقاشی پشت شیشه، نقاشی قهوه­خانه­ای و نقاشی بقعه­های متبرکه که عرصه تجلی هنر عامیانه بوده است، حصار بازنمایی فیگوراتیو و شمایل­نگاری­ را در ابعاد و اندازه­های فراتر از کتابت و نگارگری شکست. 

1-2 مقدمه

هنر ایران از دیرباز، نمایشگر عالم قٌدسی و مفاهیم معنوی بوده است، این هنر حتی در شکل درباری نیز ویژگی­هایی از قبیل دوری از واقع­نمایی، نمایش فضای لامکانی و لازمانی و غیره را در خود داشت؛ در واقع، هنر ایرانی ذاتاً متمایل به معنویت است. زمانی طولانی – به قدمت حضور اسلام تا دوره قاجار- این امر در عرصه هنر دینی متجلی گشت و سپس با فرارسیدن دوره قاجار، این مهم در قالب هنر مذهبی عامیانه نمایان گشت.

عصر قاجار با تحولات عمیق اجتماعی و سیاسی، ایرانی دیگر آفرید؛ ارتباط با کشورهای غربی که دارای تمدنی پیشرفته بودند، ایرانیان را شوریده ساخت، شوریده­ی شورشگر که خود را در قبال آن همه پیشرفت، دانش، رفاه و غیره، در چاه جهل، استبداد و استعمار می­دید. ایرانیان در هر قشری متناسب با احوالشان خواهان رهایی از این واقعیت نامطلوب بودند؛ چرا که شاهان قاجار ثابت کرده بودند که جز آسایش و خوش­گذرانی خویش، به هیچ امری توجه نداشتند، پس ایرانیان به مبارزات مختلفی دست زدند. همه­ی عرصه­ها دچار تحول گشت و در آن میان ظهور قشر عامه، به عنوان قشری که دیگر پذیرای نقش رعیت نبود، بسیار اهمیت دارد. قشری که سنگ زیرین آسیاب محسوب شده و همه نوع آسیب و فشاری را متحمل می­گشت. مردم برای به دست آرودن حقوق مدنی خویش دست به مبارزات خیابانی زده و در کنار روحانیون در تحصن­ها و در اماکن مذهبی حضور می­یافتند. شور حاصل از این امر در کنار فشارهای اقتصادی، فقر، قحطی و غیره، مردم را هر روز معترض­تر می­ساخت؛ آنان جدا از بیان اعتراض­گونه به بیان دیگری نیز روی

همین نکته بس که در زبان فارسی کاخ شاهی را «بارگاه » و «دربار» می نامند. پس هرجا پادشاهی بوده به ناچار تشریفات باردهی شاهانه نیز جبراً و منطقاً بایستی وجود داشته باشد.

این تشریفات درواقع بازخورد و نقطه انعکاسی از احوالات درونی یک حکومت خبر می داده است.بدین معنا که حکومتها در این تشریفات، فرهنگ غالب و اصیل خود و ارزشهای مورد تفوق جامعه خود را نشان می دادند. تنوع  و گستردگی انواع قدرتهای حاکمه به تبعِ خود، تشریفات گوناگون و متنوعی را نوید می داد که مسلماً با دوران قبل و بعد از خود متغییر بوده است؛ اما این بدان معنا نیست که اصل و ماهیت این نظام تشریفات از بیخ و بن تغییر یابد بلکه تنها ظواهر امر از حکومت و یا قدرتی به حکومت و قدرت دیگری فرق می کرد.

این کار بر آن است تا قواعد و مراتب این آیین ها را در طول تاریخ ایران با تکیه بر دوره صفویه را بیان دارد و از سویی میزان تأثیر عوامل  گوناگون در حکومت ها از جمله اوضاع اقتصادی، دینی، اجتماعی، خاستگاهی و…. بر نوع اجرای و کیفیت اجرای این مراسم را بیان دارد.این کار به روش پژوهش تاریخی و توصیفی و تحلیلی انجام شده است.

واژه های کلیدی: بارعام، بار خاص، دربار، ایران، صفویه

فهرست مطالب

مقدمه  …………………………………………………………………………………………………………………..1

معرفی منابع…………………………………………………………………………………………………………….7

فصل1.بار و آیین آن در ایران قبل از اسلام ……………………………………………………………

درآمد  …………………………………………………………………………………………………….14

بار و آیین آن در ایران قبل از اسلام(دوره هخامنشی و ساسانی)…………………….. 15

فصل 2.بار و آیین آن در ایران در دوره پس از اسلام ……………………………………………..

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………35

خلفای اموی و نظام بار در این دوره  …………………………………………………………35

عباسیان و نظام بار در این دوره  ………………………………………………………………..36

فصل3.بار و آیین آن در حکومت های ایران پس از اسلام  …………………………………….

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………45

طاهریان و نظام بار در آن دوره   ……………………………………………………………….45

صفاریان و نظام بار در آن دوره  ………………………………………………………………..46

سامانیان و نظام بار در آن دوره  ………………………………………………………………..49

زیاریان و نظام بار در آن دوره  …………………………………………………………………52

آل بویه و نظام بار در آن دوره  ………………………………………………………………..53

غزنویان و نظام بار در آن دوره  ……………………………………………………………….54

 

سلاجقه ونظام بار درآن دوره  ………………………………………………………………64

مغولان و نظام بار درآن دوره  ………………………………………………………………71

تیموریان و نظام بار در آن دوره …………………………………………………………..81

فصل 4.صفویه و نظام بار در آن دوره  …………………………………………………………..

تأثیر ساختار قدرت صفویه در رابطه با تشریفات درباری…………………………87

کاخ ها و اماکن مخصوص بار در دوره صفوی  …………………………………….92

نحوه اجرای مراسم بار در دوره صفویه  ……………………………………………….99

مراسم تاج گذاری پادشاه صفوی و تشریفات بار  ………………………………..103

مناصب مرتبط با تشریفات بار  ………………………………………………………..

درآمد………………………………………………………………………………………………115

منصب ایشیک آقاسی باشی و یساولان  ………………………………………………115

سایر مناصب وابسته به نظام و تشریفات بار در دوره صفویه  ………………..130

فصل5.بار خاص و بار عام در دوره صفویه  ………………………………………………

به حضور پذیرفتن سفرا در دوره صفویه(بار خاص)    …………………………135

نقش باردر دادخواهی دادخواهان و نظام قضایی دولت صفوی(بار عام)…161

نقش پیشکشها در نظام باردهی پادشاهان   ………………………………………175

بازتاب هنر در نظام باردهی…………………………………………………………………………..179

موسیقی……………………………………………………………………………………………………..179

نتیجه ………………………………………………………………………………………………………..185

کتابنامه …………………………………………………………………………………………………….189

 

 

 

 

فهرست تصاویر

تصویر شماره 1. بار دادن داریوش………………………………………………………………………..17

امکان ‌سنجی تولید جمعیت وارون در گرافن

 

واژگان کلیدی: گرافن، الکترون، حفره، شبه سطح فرمی، رسانندگی

در این پایان نامه موضوع استفاده از گرافن تک لایه به عنوان ماده فعال لیزر مورد بررسی قرار گرفته است. رسانندگی الکتریکی معیاری است که رسیدن یا عدم رسیدن به تقویت نوری را بیان می­ کند. اگر رسانندگی الکتریکی منفی باشد، نشان از تقویت نوری و رسیدن به شرایط جمعیت معکوس است. در راستای محاسبه رسانندگی و برای محاسبه پارامتر سطح فرمی، با بهره گرفتن از نتایج طیف نگاری ملاحظه می­شود که در گرافن شبه سطح فرمی بعد از دمش بوجود می­آید. نتایج بدست آمده در این پایان نامه نشان می­دهد که سامانه­ای که در حالت تعادل دارای سطح فرمی 0.4 ev بوده است، بعد از برانگیختگی با انرژی دمش 1.55 ev، دارای دو شبه سطح فرمی حداکثر 1 ev برای الکترون­ها و بیش از -0.9 ev برای حفره­ها می­شود. دیگر پارامتری که در رسانندگی وجود دارد دمای حامل‌ها در هنگام برانگیختگی است. نتایج نشان می­دهد که این دما برای گرافن حدود 2000 K است که بمراتب از حالت تعادل غیر برانگیخته به میزان 300 K بیشتر است. با بررسی خصوصیات شبه سطح فرمی و دمای حامل­ها در حالت برانگیخته و استفاده از آن­ها، رسانندگی گرافن حساب شده و شرایط تقویت نوری آن بررسی گردیده است. نتایج نشان می­دهد که بروز تقویت نوری در گرافن فقط با دمش پر شدت امکان­پذیر است.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                                      صفحه 

1فصل اول: مقدمه. 1

1-1-گرافن.. 2

1-2-بررسی تحرک پذیری در گرافن.. 4

1-3-خواص منحصر به فرد گرافن.. 5

1-4-روش‌های ساخت گرافن.. 6

1-5-مقایسه گرافن و فلز واسطه­ی دو بعدی که بین دو ماده­ی چالکوجنید قرار دارد. 7

1-6-بررسی جرم الکترون­ها در گرافن و کاربرد گرافن در پیل­های سوختی به عنوان دو
مورد از تحقیقات صورت گرفته روی گرافن.. 8

1-7-بررسی پیشینه تحقیقات صورت گرفته روی لیزر گرافن.. 11

2فصل دوم: محیط فعال لیزر. 14

2-1-مقدمه. 15

2-2-معرفی لیزر و اجزای آن.. 15

2-3-کاربردهای لیزر 16

2-4-لیزرهای نیمه هادی.. 17

2-5-وضعیت نیمه هادی به عنوان ماده فعال لیزر در هنگام دمش توسط منبع انرژی.. 17

2-6-شرط لازم نیمه هادی برای رسیدن به تقویت نوری بعد از دمش…. 19

2-7-گرافن به عنوان ماده فعال لیزر بعد از دمش…. 21

3فصل سوم: بررسی حاملهای گرافن.. 23

3-1-مقدمه. 24

3-2-معرفی طیف نگاری دمش-کاوشگر. 25

3-2-1-طیف نگاری دمش-کاوشگر تبهگن.. 26

3-2-2-طیف نگاری دمش-کاوشگر غیر تبهگن.. 26

3-2-3-چگونگی اندازه ­گیری واهلش حامل­ها با طیف نگاری دمش-کاوشگر. 27

3-3-نتیجه طیف نگاری دمش-کاوشگر در مورد واهلش حامل­ها در گرافن.. 28

3-4-نتیجه طیف نگاری دمش-کاوشگر در مورد خواص نوری گرافن.. 31

3-5-چگونگی مدل کردن گرافن برای شبیه سازی تقویت(براساس نتایج طیف نگاری) 33

3-5-1-مدل اول(مدل پدیده شناختی) 33

3-5-2-مدل دوم(معادله انتقال بولتزمن) 34

4فصل چهارم: بررسی جمعیت وارون در گرافن   37

4-1-مقدمه. 38

4-2-محاسبه رسانندگی الکتریکی گرافن.. 38

4-3-رابطه رسانندگی و تقویت نوری.. 44

4-4-بررسی جمعیت وارون در گرافن از روش پدیده شناختی.. 45

4-5-بررسی جمعیت وارون در گرافن با روش تابع انتقال بولتزمن.. 55

5فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات… 70

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………….71

چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی 

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                                                                                                                                           صفحه

شکل ‏1‑1 ساختار لانه زنبوری گرافن با دو اتم در هر سلول واحد. 3

شکل ‏1‑2 ساختار نواری گرافن.. 3

شکل ‏1‑3 ذره‌ای که از محیط 1 می‌آید اگر نسبیتی باشد طبق پارادوکس کلین از سد عبور
می‌کند و به محیط 2 می‌رود. 6

شکل ‏1‑4 نسبت جرم جمعی الکترون‌ها mc در گرافن به جرم الکترون me در گرافن تحت
ولتاژهای گیت  vb مختلف که vb0 آلاییدگی اولیه گرافن را نشان می‌دهد.
نمودار a مربوط به اندازه‌گیری در دمای 30 K و نمودار b مربوط به 296
K است.خطوط عمودی در نمودار نشان دهنده خطا است[16]. 9

 

شکل ‏1‑5  نوع عملکرد گرافن به عنوان پیل سوختی [17] 10

شکل ‏2‑1 نیمه هادی ها با انواع آلاییدگی و انرژی فرمی) (µf مختلف  الف-نیمه هادی نوع
n که سطح فرمی به نوار رسانش نزدیک شده است. ب- نیمه هادی بدون
آلاییدگی. ج- نیمه هادی نوع p که سطح فرمی به نوار ظرفیت نزدیک
شده است. 18

شکل ‏2‑2 شبه سطح فرمی. در این حالت دو پتانسیل شیمیایی µc برای نوار رسانش و µv
برای نوار ظرفیت داریم. 19

شکل ‏3‑1 طیف نگار دمش کاوشگر تبهگن[29] 26

شکل ‏3‑2 طیف نگار دمش کاوشگر تبهگن[29] 27

شکل ‏3‑3 فرآیندهای بازترکیب در گرافن بعد از برخورد پالس…. 29

شکل ‏3‑4 فرآیند اوژه برای a-الکترون‌ها و b-حفره‌ها [35]. 30

شکل ‏3‑5 تغییرات عبور که با  نشان داده شده بر حسب زمان سپری شده از برخورد
                 پالس با دقت 85 fs 31

شکل ‏3‑6 تغییرات عبور بر حسب زمان سپری شده از برخورد پالس با دقت 7 fs 32

شکل ‏4‑1 گوشه ای از شبکه کلی گرافن.. 39

شکل ‏4‑2 رسم تابع  به ازای a=1.8. 43

شکل ‏4‑3 رسم تابع  به ازای a=1.8. 44

شکل ‏4‑4  مقایسه تابع اصلی   خط و تابع بسط داده شده
خط چین.. 48

شکل ‏4‑5 مقایسه تابع اصلی  خط و تابع بسط داده شده
 خط چین.. 48

شکل ‏4‑6 مقایسه تابع اصلی  خط و تابع بسط داده شده
خط چین.. 49

شکل ‏4‑7 مقایسه تابع اصلی  خط و تابع بسط داده شده
 خط چین در مقادیر بالای x. مشاهده می‌شود هر
چه  مقدار زیادتر می‌شود تطابق بهتر می‌شود. 50

شکل ‏4‑8 مقایسه تابع اصلی  خط و تابع بسط داده شده
 خط چین.. 50

شکل ‏4‑9 تغییرات چگالی حامل‌ها بر واحد سطح بر حسب رسانندگی نرمال شده به
     رسانندگی شرایط تعادل در حداکثر شدت موج تابانده شده بر اساس نتایج
     آزمایشگاهی. قسمت خاکستری Gain را نشان می‌دهد. 52

شکل ‏4‑10 تغییرات چگالی حامل‌ها بر واحد سطح بر حسب رسانندگی نرمال شده بر
     اساس نتایج شبیه سازی. قسمت خاکستری Gain را نشان می‌دهد. 52

شکل ‏4‑11 تغییرات چگالی حامل‌ها بر واحد سطح بر حسب دما. قسمت مشخص شده در
    شکل بازه اعتبار معادله برای این شرایط آزمایشگاهی خاص است. 53

شکل ‏4‑12 تغییرات چگالی حامل بر واحد سطح برانگیخته شده بر حسب پتانسیل
شیمیایی برای الکترون µ+ و حفره µ– 54

شکل ‏4‑13 رسانندگی بهنجار شده به رسانندگی حالت بدون میدان گرافن برای سه انرژی
1.3 ev نقطه چین و 1.55 ev خط چین 1.7 ev خط حالت تقویت را در
قسمت رسانندگی منفی مشاهده می‌کنیم. 55

شکل ‏4‑14 ساختار نواری گرافن رسم شده و تنها از ناحیه خاکستری فونون های اپتیکی
می­توانند برانگیختگی انجام دهند و کمتر برای ناحیه مشکی ما
برانگیختگی توسط فونون نداریم. اگر با انتقال الکترون از نوار رسانش به
فونونی تولید شود حتما الکترون به ناحیه خاکستری منتقل می شود.
توجه شود انرژی فونون را تقریبا 0.2 ev در نظر گرفتیم. 64

شکل ‏4‑15 تغییرات رسانندگی نرمال شده به  به ازای تغییرات شدت برای سه دمای
مختلف    65

شکل ‏4‑16 نمودار تغییرات رسانندگی بر حسب تغییر شدت میدان برای انرژی 1.65 ev که
خط نشان دهنده مقادیر واقعی محاسبه شده است و خط چین مقادیر به
ازای اضافه کردن دستی 0.02 ev به جواب است که این نمودار نشان
دهنده حساسیت جواب به ارقام کوچک به دست آمده از معادله است.
توجه شود مقادیر خط چین مقادیر واقعی نیست. 67

شکل ‏4‑17 تغییرات رسانندگی نرمال شده به  به ازای شدت‌های مختلف برای سه دمای
 مختلف در پتانسیل شیمیایی 0.08 ev. 69

 

فصل اول
1 فصل اول: مقدمه
مقدمه

گرافن
موضوع کربن و ساختارهای تولید شده از آن موضوع جذاب و گسترده‌ای است. ابتدا فلورن و سپس نانو لوله‌های کربنی در 1991 و بعد از دوازده سال گرافن در سال 2003 توسط گروهی که گایم[1] و نووسلوف[2] سرپرستی آن را داشت ساخته شد. والاس[3] مدت­ها پیش از از مشاهده آزمایشگاهی گرافن با بهره گرفتن از مدل تنگ بست[4] خواص آن را پیش بینی شده  کرده بود[1]. در سال 2003 چیزی که والاس بیش از پنجاه سال قبل پیش بینی کرده بود انجام شد و همان خواص را نشان داد. به منظور تعریف

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

فصل اول: مقدمه. 1

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه. 5

2-2- کارهای انجام شده: 5

 

فصل سوم: تئوری

3-1- مقدمه. 13

3-2- کلیات.. 13

3-3- انتقال حرارت در نانو سیالات.. 15

3-2-1 مكانیسم‌های انتقال حرارت در نانو سیالات.. 17

3-3- بررسی نوترونیک… 24

3-3-1- جاذب‌های شیمیایی.. 26

3-4- بررسی خوردگی نانو سیالات.. 31

3-4-1- اهمیت خوردگی در صنعت… 33

3-5- بررسی اقتصادی.. 34

3-5-1- هزینه اولیه نانوسیال وتامین آن.. 35

3-5-2-هزینه های خوردگی وپمپاژناشی ازوجود نانوسیالات.. 36

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

3-6- معرفی کدهای مورداستفاده. 37

3-6-1- کد هسته‌ای MCNPX.. 37

3-7- آشنایی با رآکتورهای هسته­ای.. 42

 

فصل چهارم: روش­کار و مدل­سازی

4-1-مقدمه. 49

4-2- مدل‌سازی برای مطالعه نوترونیک… 50

4-2-1-  معرفی کارت kcode: 51

4-3-روش مطالعه خوردگی.. 52

4-3-1- مقدمه. 52

4-3-2- شرایط مدل‌سازی.. 54

4-4-مطالعه اقتصادی.. 55

 

فصل پنجم: نتایج

5-1- مقدمه. 60

5-2- بررسی نوترونیک نانوسیالات.. 61

5-2-1- اسید بوریک: 61

5-2-2- خنک‌کننده حاوی نانو سیال مس در آب: 62

5-2-3-خنک‌کننده حاوی نانو سیال اکسید تیتانیوم در آب: 63

5-2-4-خنک‌کننده حاوی نانو سیال اکسید مس در آب: 64

5-2-5-خنک‌کننده حاوی نانو سیال اکسید آلومینیوم در آب: 65

5-2-6- خنک‌کننده حاوی نانو سیال اکسید هافنیوم در آب: 66

5-2-7- خنک‌کننده حاوی نانو سیال کادمیم در آب: 67

5-2-8- خنک‌کننده حاوی نانو سیال اکسید گادولینیوم در آب: 68

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

5-2-9- تأثیر نانوسیال HfO بر ضریب تکثیر در وضعیت داغ رآکتور. 69

5-2-10- بحرانی کردم تنها با نانوسیال.. 71

5-3- نتایج بررسی خوردگی.. 72

5-3-1- نتایج مربوط به نانوسیال آلومینا (Al2O3) 72

5-3-2- نتایج مربوط به نانوسیال مس (Cu) 76

5-3-3-نتایج مربوط به نانوسیال تیتانیم دی‌اکسید (TiO2) 79

4-3-4- نتایج مربوط به نانوسیال اکسید هافنیوم (HfO) 81

5-3-5- مقایسه خوردگی ناشی از نانوسیالات متفاوت در یک ضریب تکثیر مشابه: 83

5-4- نتایج بررسی اقتصادی نانوسیالات.. 85

 

فصل ششم: بحث در نتایج.. 89

6-1-مقدمه. 90

6-2- نتیجه‌گیری بررسی نوترونیک… 91

6-3- نتیجه‌گیری بررسی خوردگی.. 92

6-4- نتیجه‌گیری بررسی اقتصادی.. 93

6-4-1- هزینه اولیه. 93

6-4-2- هزینه خوردگی.. 94

6-5- نتیجه‌گیری نهایی.. 94

6-6- پیشنهادات.. 95

 

 

فهرست مراجع.. 96

 

 

 

 

 
 
فهرست جداول
 

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

جدول 3-1 : انواع تالیهای موجود در کد MCNPX.. 42

جدول 3-2: مشخصات فنی راکتور بوشهر. 45

جدول 4-1: هزینه اولیه نانوسیالات در مقایسه با بوریک اسید. 58

جدول 5-1: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال مس بروی ضریب تکثیر. 62

جدول 5-2: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال اکسید تیتانیوم
بروی ضریب تکثیر. 63

جدول 5-3: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال اکسید مس بروی
ضریب تکثیر. 64

جدول 5-4: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال اکسید آلومینیوم بروی ضریب تکثیر  65

جدول 5-5: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال اکسید هافنیوم
بروی ضریب تکثیر. 66

جدول 5-6: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال کادمیوم بروی ضریب تکثیر. 67

جدول 5-7: نتایج تأثیر درصدهای حجمی مختلف نانوسیال اکسید گادولینیوم  بروی ضریب تکثیر  68

جدول 5-8: مقدار خوردگی نسبت به سرعت سیال برای نانوسیال آلومینا 72

جدول 5-9: مقدار خوردگی نسبت به سرعت سیال برای نانوسیال مس…. 76

جدول 5-10: مقدار خوردگی نسبت به سرعت سیال برای نانوسیال تیتانیوم دی‌اکسید. 79

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

جدول 5-11: مقدار خوردگی نسبت به سرعت سیال برای نانوسیال اکسید هافنیوم در زمان‌های مختلف    81

جدول 5-12: مقدار موردنیاز از هر نانوسیال برای داشتن ضریب تکثیر 0.9.. 83

جدول 5-13: قیمت یک تن از نانوسیالات در مقایسه با بوریک اسید. 86

 

 

 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فهرست اشکال
 

 

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

شکل 1-1: فلوچارت مراحل انجام پایان‌نامه. 3

شکل 3-1: مقیاسی از ذرات نانوسیال.. 16

شکل3-2: پارامترهای مختلف بروی مختصات کروی نانوسیال.. 18

شکل 3-3: تغییرات ضریب انتقال گرمای نسبی با درصد حجمی نانوسیال.. 20

شکل3-4: تأثیر ارزش راکتیویته و عمق میله‌های کنترل بر روی دانسیته توان محوری.. 28

شکل 3-5: ارزش راکتیویته محاسبه شده بورون محلول برای سه نوع رآکتور pwr 30

شکل3-6: نمایی از قلب راکتور بوشهر. 44

شکل4-1: نمایی از محیط نرم‌افزار CDMS. 52

شکل 4-2: نمایش نتایج خروجی توسط FREECORP. 53

شکل4-3: نمودار سرعت سیال نسبت به دور گردش پمپ در دقیقه. 54

شکل4-4: تغییر غلظت بوریک اسید در ورودی و خروجی رآکتور نسبت به زمان.. 56

شکل 4-5: تغییرات غلظت نانوسیالات معادل بوریک اسید در طول زمان.. 57

شکل 4-6: تغییرات توان پمپاژ با درصد حجمی نانوسیال.. 57

شکل 4-7: تغییرات افت فشار با درصد حجمی نانوسیال.. 58

شکل5-1: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال مس…. 62

شکل 5-2: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال مس…. 63

شکل 5-3: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال مس…. 64

شکل 5-4: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال آلومینیوم. 65

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

شکل 5-5: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال هافنیوم. 66

شکل 5-6: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال کادمیوم. 67

شکل 5-7: نمودار تغییر میزان ضریب تکثیر مؤثر با تغییر غلظت نانو سیال گادلینیوم. 68

شکل5-8: تغییرات ضریب تکثیر با درصد اکسید هافنیوم از حالت بحرانی.. 69

شکل5-9: تغییرات ضریب تکثیر با درصد اکسید هافنیوم از حالت بحرانی.. 70

شکل5-10: تغییرات ضریب تکثیر با درصد وزنی اکسید هافنیوم از حالت بحرانی.. 71

شکل5-11: میزان از دست رفتن جرم لوله در اثر حرکت سیال حاوی نانوسیال آلومینا 73

شکل5-12: تأثیر غلظت‌های متفاوت آلومینا بروی اصطکاک دیواره لوله. 74

شکل 5-13: تأثیر غلظت‌های متفاوت آلومینا بروی فرسایش دیواره لوله. 75

شکل 5-14: میزان از دست رفتن جرم لوله در اثر حرکت سیال حاوی نانوسیال مس…. 76

شکل5-15: تأثیر غلظت‌های متفاوت نانوسیال مس بروی اصطکاک دیواره لوله. 77

شکل 5-16: تأثیر غلظت‌های متفاوت نانو سیال مس بروی فرسایش دیواره لوله. 78

شکل 5-17: : میزان از دست رفتن جرم لوله در اثر حرکت سیال حاوی نانوسیال تیتانیوم دی‌اکسید  79

شکل 5-18 : تأثیر غلظت‌های متفاوت نانوسیال تیتانیوم دی‌اکسید  بروی اصطکاک
دیواره لوله. 80

شکل 5-19: تأثیر غلظت‌های متفاوت نانوسیال تیتانیوم دی‌اکسید بروی فرسایش
دیواره لوله. 80

شکل 5-20: میزان از دست رفتن جرم لوله در اثر حرکت سیال حاوی نانوسیال
اکسید هافنیوم. 81

شکل 5-21: تأثیر غلظت‌های متفاوت نانوسیال اکسید هافنیوم بر روی اصطکاک
دیواره لوله. 82

شکل 5-22: تأثیر غلظت‌های متفاوت نانو سیال اکسید هافنیوم بر روی فرسایش
دیواره لوله. 83

عنوان                                                                                                                     صفحه

 

شکل 5-23: میزان فاکتور اصطکاک ناشی از نانوسیالات مختلف با مقادیر آمده
در جدول 5-7.. 84

شکل 5-24: تغییرات غلظت بوریک اسید در مقایسه با اکسید هافنیوم نسبت به زمان.. 85

شکل 5-25: هزینه اولیه نانوسیال اکسید هافنیوم. 86

شکل 5-26: هزینه کلی خوردگی برای یک متر لوله در نیروگاه هسته‌ای.. 87

شکل 5-27: تغییر در توان پمپاژ در اثر وجود نانوسیال با درصدهای حجمی مختلف… 87

شکل 5-28: تغییر در افت فشار در اثر وجود نانوسیال با درصدهای حجمی مختلف… 88

شکل 6-1: تغییرات ضریب تکثیر نسبت به درصدهای حجمی مختلف نانوسیال.. 91

شکل 6-2: تغییرات نرخ خوردگی برای نانوسیالات مختلف در طول زمان.. 92

شکل 6-3: هزینه اولیه نانوسیالات مورد بررسی.. 93

شکل 6-4: هزینه خوردگی ناشی از وجود نانوسیالات مختلف در آب.. 94

مقدمه

 

 

1-1- کلیات

 

در سال­ها­­ی اخیر استفاده از انرژی هسته‌ای برای تولید برق افزایش یافته و همچنین در حال افزایش است. نیروگاه‌های هسته‌ای در آینده‌ای نه چندان دور منبع اصلی تولید برق خواهند بود. در نیروگاه هسته‌ای انرژی حاصل از شکافت هسته‌ای آب را گرم کرده و سپس این آب که در مدار اول است آب موجود در مدار دوم را بخار کرده و بخار با وارد شدن به توربین باعث گردش آن و تولید برق می‌شود. با این حساب انتقال کامل گرما از مدار اول به مدار دوم امری بسیار مهم است و هرچه اتلاف گرما کمتر باشد بازدهی بیشتری خواهیم داشت. نیروگاه‌های امروزی با راندمانی بین 30 تا 40 درصد کار می‌کنند. به عنوان مثال نیروگاه هسته‌ای بوشهر 3000 مگاوات توان حرارتی آن است درحالی‌که توان الکتریکی آن 1000 مگاوات است. از گذشته تحقیقات زیادی برای بالا بردن ضریب انتقال حرارت آب که به عنوان خنک‌کننده در بسیاری از رآکتورها است انجام شده است. یکی از راه‌های افزایش ضریب انتقال حرارت سیال منتقل‌کننده حرارت، استفاده از نانو سیالات است. به این شکل که نانوذراتی که دارای ضریب انتقال حرارت خوبی هستند، مانند نانو ذرات مس را به سیال پایه با درصدهای حجمی مشخصی اضافه می‌کنند. این کار باعث افزایش قابل‌توجه ضریب انتقال حرارت سیال پایه می‌شود. در رآکتور هسته‌ای مسئله پیچیده‌تر است و سیال پایه علاوه بر ضریب انتقال حرارت بالا باید دارای ویژگی‌های دیگری نیز باشد. از این ویژگی‌ها می‌توان به نقش کندکنندگی سیال خنک‌کننده اشاره کرد که نقش سیال پایه را دوگانه می‌کند. در رآکتورهای اتمی برای کنترل راکتور علاوه بر میله‌های کنترل از سموم محلول در خنک‌کننده نیز استفاده می‌کنند. در رآکتورهای آبی اسید بوریک را به آب با غلظت‌های مشخصی اضافه می‌کنند. بورون موجود در اسید بوریک یک سم نوترونی قوی است که سطح مقطع جذب نوترون بالایی دارد. همچنین مسئله اقتصادی اضافه کردن نانوسیال به سیال پایه از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر نانوسیالی را بیابیم که هم باعث افزایش انتقال حرارت شود و هم بتواند نقش بوریک اسید را بازی کند و هم توجیه اقتصادی داشته باشد گامی بزرگ برداشته‌ایم. بر این اساس در این مطالعه سعی داریم نانوسیالاتی که از نظر انتقال حرارت مناسب می‌باشند و در مطالعات مورد توجه قرارگرفته‌اند را از نظر نوترونیک، اقتصادی و خوردگی مورد بررسی قرار دهیم و نانو سیالی که به هدف گفته‌شده ما نزدیک باشد را به عنوان نانوسیال ایده­آل معرفی کنیم. برای این کار از نرم‌افزارهایی برای انجام مطالعات نوترونی، خوردگی و اقتصادی استفاده می‌کنیم. از این نرم‌افزارها می‌توان به MCNPX برای انجام مطالعات نوترونیک و CDMS و FREECORP برای مطالعات خوردگی اشاره کرد. نرم‌افزارهای مورداستفاده به‌تفصیل در فصل‌های بعد معرفی خواهند شد. در شکل 1-1 فلوچارت مراحل انجام پایان‌نامه نشان داده‌شده است.

پیشینه تحقیق
 

 

2-1- مقدمه
 

تاکنون مطالعات بسیاری به‌منظور بررسی  خواص مثبت نانو سیالات صورت گرفته است تحقیق لی ات ال  در سال 1999 نشان‌دهنده ارتقا قابل ملاحظه رسانایی حرارتی نانوسیالات محتوی آب و اتیلن، گلیکول همراه با نانو ذرات اکسید آلومینیم و اکسید مس در دمای اتاق می‌باشد]1[.

 

 

2-2- کارهای انجام شده
 

افزایش رسانایی گرمایی یک موفقیت قابل تحسین را برای استیمن ات ال  به ارمغان  آورد ، هنگامی که آن‌ها افزایش رسانایی را تا 40% با افزودن تنها 4% از نانو ذرات مس خالص با ابعاد متوسط کمتر از 10 نانومتر حاصل نمود. چنین گزارش شد که رسانایی گرمایی نانوذرات می‌تواند بیش از 20% افزایش داده شود در یک پژوهش دیگر داس ات ال  نشان داد که رسانایی گرمایی نانو سیالت در دماهای بالاتر افزایش بیشتری می‌یابد که کاربرد آن را در سردسازی جریان‌های حرارتی بالا مطلوب‌تر می کند]2[.

در این پژوهش این افزایش از 2% به 36% رسیده است هنگامی که دمای اکسید نانوذرات معلق از 21 درجه سانتی‌گراد به 51 درجه سانتی‌گراد افزایش دادند (با غلظت حجمی 1% و 4%) کار پژوهشی پاتل ات ال  با نانوذرات طلا و نقره با قطر 20-10 نانومتر انجام شد آزمایش‌های آن‌ها نیز تأثیرات شدید دما را بر روی رسانایی گرمایی از 5% به 221% در بازه حرارتی 60-30 درجه سانتی­گراد نشان داد ]2[.

کلبنسکی ات ال ]3[ نیز مکانیسم انتقال حرارت در نانو سیالات را بررسی نمود و دلایل احتمالی افزایش رسانایی گرمایی نانوسیالات را ارائه کرد: این دلایل شامل اثرات سایز کوچک، تراکم و تجمع نانوسیالات می‌باشد.

افزایش رسانایی حرارتی نانوسیالات به محققان این فرصت را می‌دهد تا پژوهش‌های وسیع‌تری را در این زمینه انجام دهند. افزایش واقعی قابلیت انتقال حرارت را می‌توان در شرایط همرفتی نشان داد و مقالات اندکی  به بحث درباره‌ی کارایی انتقال  حرارت همرفتی نانوسیالات پرداخته‌اند. ژوان و روتزل  دو راهکار متفاوت برای روابط انتقال حرارت نانوسیالات ارائه نمودند. یک راهکار مرسوم، در نظر گرفتن نانوسیالات به عنوان سیال تک فاز می‌باشد و راهکار دیگر لحاظ نمودن ویژگی چند فاز بودن نانوسیالات و نانوذرات پراکنده می‌باشد. سپس ژوان و لی  نتایج بررسی‌های خود را درباره‌ی ویژگی‌های جریان انتقال حرارت همرفتی منتشر نمودند. آن‌ها انتقال حرارت همرفتی نانو سیالاتی را که متشکل از آب غیر یونیزه و ذرات مس با قطر کمتر از 10 نانومتر و با درصد حجم 0.3، 0.5، 0.82، 1، 1.2، 1.5، 2 درصد از کل سیال اندازه‌گیری نمودند و دریافتند که ضریب انتقال حرارت همرفتی نانوسیالات از 6% به 39% افزایش می‌یابد ]4[.

ون ودینگ ]5[ انتقال حرارت نانو سیال آب و اکسید آلومینیوم را در جریان لایه‌ای تحت شار حرارتی ثابت دیواره مشاهده نمودند و دریافتند که افزایش حرارت نانو سیال با تغییرات عدد رینولدز و غلظت نانوذرات  خصوصاً در ناحیه‌ی ورودی رابطه‌ی مستقیم دارند اخیراً یانگ ات ال راندمان انتقال حرارت نانوسیالات گرافیت را برای جریان لایه‌ای در یک تیوپ دایروی بررسی نمودند.

نجوین سیتی ات ال  ]6[ رفتار انتقال ارتقاء انتقال حرارت نانوسیال اکسید آلومینیوم را برای یک سیستم گرم‌کننده مورد پژوهش قرار دادند آن‌ها دریافتند که ضریب انتقال حرارت تا 40% در مقایسه با سیال اصلی افزایش نشان می‌دهد.

به تازگی داس ات ال، ونگ  و موجومدار، تریساکسری وی  و ونگویسس  ]7[ پژوهش‌های اخیر درباره جریان سیال و ویژگی‌های انتقال حرارت نانوسیالات را در رسانایی، جریان همرفتی تحمیلی و آزاد و جوش را مورد بازبینی قرار دادند و به فرصت‌های موجود برای نیاز به مطالعات آینده اشاره نمودند. ونویسس مقالات منتشرشده‌ای را که درباره‌ی مباحث آزمایشی و تئوری انتقال حرارت همرفتی تحمیلی نانوسیالات می‌باشند را بازنگری نموده و مورد بررسی قرار دادند.

از طرف دیگر تعداد زیادی از محققان گزارش کردند که انتقال حرارت با نانو سیال افزایش می­یابد به‌طور مثال لیو ژان یک مطالعه تجربی برای بررسی انتقال حرارت جابجایی و خواص جریان نانو سیال را پیگیری نمودند. نتایج آن‌ها نشان می­دهد که ضریب انتقال حرارت جابجایی و خواص جریان نانو سیال با سرعت افزایش پیدا می‌کند و همچنین کسر حجمی، بخش‌های نانو  و از پایه آب در سرعت جریان مشابه بزرگ‌تر است.

داس و همکاران به‌طور تجربی نشان دادند که  هدایت گرمایی نانو سیالات با افزایش دما افزایش می­یابد آن‌ها مشاهده کردند که 2 تا 4 درصد هدایت گرمایی افزایش می­یابد که می ­تواند در دماهای 21 تا 52 درجه سانتی‌گراد به دست بیاید ]7[.

در مقایسه­ بررسی­های تحقیقی وابستگی استفاده از نانو سیالات در انتقال حرارت جابجایی، مطالعات اندکی در استفاده از نانو سیالات در جابجایی آزاد یافت می­شود.

خانافر و همکاران ]8[  مطالعات عددی برای تعیین انتقال حرارت جابجایی طبیعی نانو سیالات در محفظه تحت قیود فیزیکی مختلف را پی گیری کردند. نتایج آن‌ها نشان داد که عدد ناسلت متوسط با افزایش کسر حجمی برای اعداد گراشف مختلف افزایش می­یابد.

کیم و همکاران ]9[  یک فاکتور برای توصیف اثربخش نانویی روی بی‌ثباتی جابجایی و مشخصه‌ های انتقال حرارت یک سیال مبنا را پیشنهاد کردند. این فاکتور جدید شامل تأثیر نسبت قابلیت هدایت نانو ذرات به سیال پایه، فاکتور شکل نانو ذرات، کسر حجمی نانو ذرات و نسبت ظرفیت گرمایی آن می­شود. نتایج آن‌ها نشان می­دهد که ضریب انتقال حرارت در حضور نانو سیال با افزایش کسر حجمی نانوساختار ها افزایش می­یابد.

افزایش انتقال حرارت جابجایی با بهره گرفتن از نانوسیالات توسط نینا و همکاران و نینا و روتا به‌طور تجربی مشاهده شده است.

مفروضات پژوهش…………………………………. 3

2- مفهوم­شناسی……………………………….. 3

الف. الگو………………………………. 3

ب. اعتماد به نفس…………………………………. 7

یکم. تعریف اعتماد به نفس…………………………………. 7

دوم. چیستی اعتماد به نفس…………………………………. 9

سوم. مفهوم­شناسی روان‌شناسانه از اعتماد به نفس………………. 9

چهارم. معناشناسی عزت نفس و اعتماد به نفس……………………… 11

پنجم. ارکان اصلی اعتماد به نفس…………………………………. 12

ج) روان­شناسی دین……………………………….. 14

یکم. دین……………………………….. 15

دوم. روان­شناسی……………………………….. 18

د) اخلاق اسلامی……………………………….. 23

یکم. معنای لغوی و اصطلاحی اخلاق……………………………….. 23

دوم. تعریف علم اخلاق……………………………….. 25

سوم. اخلاق اسلامی……………………………….. 26

چهارم. اصول نظام اخلاقی اسلام………………………………. 31

3- ضرورت و اهمیت………………………………… 32

4- تاریخچه و پیشینة تحقیق……………………………….. 33

یکم. اعتماد به نفس در روان­شناسی………………………………. 34

دوم. نظرگاه فلاسفه………………………………. 37

سوم. اعتماد به نفس در ادیان ابراهیمی……………………………….. 42

5- روش­شناسی……………………………….. 43

6- ساختار کلی……………………………….. 45

مروری بر فصل……………………………….. 46

فصل دوم: اعتماد به نفس در روان­شناسی دین

1- شاخص­های فرد دارای اعتماد به نفس………………………. 48

یکم. پذیرش دیگران………………………………. 49

دوم. خودگشودگی……………………………….. 49

سوم. هدفداری……………………………….. 49

چهارم. وحدت شخصیت………………………………… 50

تسلط بر سرنوشت………………………………… 50

2- تأثیر خودکارآمدی در رسیدن به اعتماد به نفس………………. 51

اعتماد به نفس و درمان استرس………………………………… 54

مراحل شکل­ گیری اعتماد به نفس…………………………………. 55

3- رویکردهای روان­شناختی به اعتماد به نفس…………………… 56

یکم. علل ناتوانی و ضعف خودشکوفایی…………………………… 59

دوم. نیازهای روان­رنجوری……………………………….. 60

سوم. پیش­شرط­های خودشکوفایی……………………………….. 62

چهارم. احترام به خود………………………………. 63

پنجم. استتثنا در سلسله مراتب نیازها ………………………………64

ششم. نقش موقعیت در مراتب نیازها ………………………………65

هفتم. ویژگی­های افراد خودشکوفا……………………………… 66

4- اهداف اعتماد به نفس…………………………………. 80

5- روش­ها و راه­کارهای اعتماد به نفس……………………….. 81

الف. پایه­گذاری اعتماد به نفس در کودکی……………………… 81

ب. راه­کارهای دست­یابی به اعتماد به نفس در یک نگاه ……………83

6- علائم و نشانه­ های اعتماد به نفس……………………………….. 84

7- آثار جسمی و روانی اعتماد به نفس………………………….. 86

یکم. تبعات ضعف اعتماد به نفس…………………………………. 87

دوم. ویژگی­های شخصیتی فرد دارای اعتماد به نفس………………. 88

8- موانع اعتماد به نفس…………………………………. 92

9- جمع­بندی روان­شناسی از اعتماد به نفس………………………. 93

مروری بر فصل……………………………….. 93

فصل سوم: اعتماد به نفس در اخلاق اسلامی

1- سیرة عملی پیامبر در اعتماد به نفس و توکل……………………. 99

هدف و غایت زندگی……………………………….. 100

2- معنای توکل……………………………….. 100

یکم. توکل و حکمت خداوند………………………………. 102

دوم. مراتب توکل……………………………….. 104

3- اعتماد به خداوند یا اعتماد به نفس……………………………. 105

4- اعتماد به نفس در اخلاق……………………………….. 107

5- حقیقت اعتماد به نفس در اخلاق……………………………….. 110

6- مؤلفه­ های اعتماد به نفس در اخلاق……………………………… 112

مؤلفة یکم. خودآگاهی و بصیرت………………………………… 114

الف. ملاک شرافت آدمی……………………………….. 116

ب. خویشتن­داری درمان اخلاق ناپسند………………………………. 117

ج. شخصیت متعادل در پرتو قوای متعادل………………………………. 118

د. راه رسیدن به بهداشت روانی……………………………….. 119

مؤلفة دوم. احترام به خود………………………………. 121

مؤلفة سوم. کرامت انسانی……………………………….. 123

 

الف. مدینة فاضلة کرامت………………………………… 126

ب. حقیقت کرامت در شرافت ابدی……………………………….. 127

مؤلفة چهارم. مثبت­اندیشی………………………………128

الف. حقیقت اعمال در پرتو نیت­ها……………………………… 131

ب. سلامت روان در اندیشة سالم………………………………. 132

مؤلفة پنجم. امیدواری……………………………….. 133

الف. امیدواری و پشتکار………………………………. 134

ب. جوینده یابنده است………………………………… 135

مؤلفة ششم. همّت و اراده ………………………………136

الف. نشانه­ها و راه­کارهای رسیدن به همت بلند……………. 137

ب. راه رسیدن به مراتب عالیة انسانی………………………… 138

ج. همت عالی و صفت شجاعت………………………………… 140

مؤلفة هفتم. مسئولیت­ پذیری……………………………….. 143

مؤلفة هشتم. استقلال روحی ـ روانی……………………………….. 144

7- تفسیر اخلاق از اعتماد به نفس…………………………………. 145

مروری بر فصل……………………………….. 145

فصل چهارم: مقایسه و تطبیق

اتکاء به خود و نیروهای درونی……………………………….. 149

1- اتکاء به خداوند………………………………. 150

الف. اشتراک اخلاق و روان‌شناسی دین………………….. 151

ب. بنای اعتماد به نفس بر عمل خدایی…………………….. 152

2- مذمت اتکاء به غیر خدا……………………………… 153

3- ایمان، امید و توکل به خداوند سرمایة مؤمن………………. 154

4- تحلیل و بررسی……………………………….. 156

مروری بر فصل……………………………….. 165

خاتمه: نتیجه­ گیری، پیشنهادها و محدودیت­ها

1- بنای اعتماد به نفس بر توکل به خداوند………………….. 168

الف. تعلیم و تربیت صحیح فرزندان………………………………. 169

ب. تعادل رفتار و گفتار………………………………170

ج. اولیاء صالح و شایسته………………………………. 170

2- پیشنهادها ………………………………171

3- محدودیت­ها……………………………… 173

منابع……………………………….. 174

الف. فارسی و عربی……………………………….. 174

ب. انگلیسی……………………………….. 179

چکیده انگلیسی……………………………….. 180

چکیده:

اعتماد به نفس از مفاهیم برجسته در روان­شناسی و از مفاهیم نوظهور در اخلاق اسلامی است. اکنون این پرسش به ذهن می­رسد که با توجه به تعریف آنها از اعتماد به نفس، الگوی پیشنهادی آنها چه نسبتی با هم دارند؟ الگوی روان­شناسی مبتنی بر عناصر خودباوری، خودآگاهی، خودپندارة مثبت، مثبت­اندیشی، احترام به خود، ارادة قوی، پشتکار، شکست­ناپذیری، هدف­داری، کسب دانش و بردباری بوده و الگوی اخلاقی مبتنی بر عناصر خودآگاهی و بصیرت، احترام به خود، کرامت انسانی، مثبت­اندیشی، امیدواری، همت و اراده، مسئولیت­ پذیری، استقلال روحی و روانی است. با مقایسة دو الگو روشن می­شود که در مؤلفه­ های خودآگاهی، کسب دانش و تجربه، مثبت­اندیشی و احترام به خود همپوشانی داشته و در سایر موارد، متفاوت­اند. رویکرد خدامحورانه در الگوی اخلاقی اعتماد به نفس، وجه تمایز آن با رویکرد روان­شناختی است که ناظر به رفتارگرایی و عمل­ گرایی است.

این رساله به روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی پژوهش شده و در چهار فصل (کلیات، اعتماد به نفس در روان­شناسی دین، اعتماد به نفس در اخلاق اسلامی، مقایسه و تطبیق) و بخش خاتمه به سرانجام رسیده است.

فصل اول: کلیات

1- بیان مسأله

امروزه بحث از اعتماد به نفس یکی از دغدغه­های اصلی در زندگی بشری محسوب می­شود. اعتماد به نفس گمشده­ای است که افراد مختلف با سطوح متفاوتی از دانش و تجربه جویای آن هستند. علی­رغم برگزاری کارگاه­ها و تألیف کتاب­ها و مقاله­ های بسیار در این زمینه و از سوی دیگر با پیشرفت علم و رهیافت­های زندگی مدرن در رویکردهای مهم به زندگی، این اصل تقویت می­شود که اساساً آیا بشر بدون آن­که به روش­های تنظیم­دهندة رفتاری در زندگی خویش بیاندیشد، آیا قادر خواهد بود به شکلی رضایت­مند به زندگی ادامه دهد، یا می­بایست در محقق­کردن این روش­ها و تقویت­کننده­ های رفتار، کوششی بس فراوان به عمل آورد؟

بی­شک اعتماد به نفس به عنوان یکی از برجسته­ترین این روش­ها، جهت تنظیم و تقویت رفتار فردی و تأثیر آن در رفتارهای جمعی(که البته موضوع بحث در این رساله نیست) در نظریه­ها و مکاتب مختلفی که پیرامون نفس و روان انسان به دغدغه­های اساسی رسیده ­اند، بررسی شده و دربارة آن گفته­هایی به تفصیل بیان شده است.

روان­شناسی دین و اخلاق دو حوزة مهم از حوزه­های معرفت است که به پردازش این مفهوم پرداخته و جایگاه ویژة آن را در زندگی انسان مشخص کرده­اند. حال این سؤالات اصلی مطرح است که اساساً برداشت دو حوزة روان­شناسی دین و اخلاق از مفهوم اعتماد به نفس چیست؟ آیا هر یک از این دو حوزه الگو و راهکار متفاوتی ارائه می­ کنند؟ همچنین کسی که به خدای­ متعال توکل دارد آیا ممکن است اعتماد به نفس داشته باشد یا این­که این­دو باهم در تعارض­اند؟  اما سؤالات فرعی عبارتند از: رویکردهای مختلف پیرامون این مفهوم در این دو حوزه چیست؟ و در نهایت با بررسی و مقایسة نظریات شکل­گرفته و نیز بیان شباهت­ها و تفاوت­های آنها در اطراف این مفهوم، کدام یک از آنها بررسی دقیقی از کاربرد این مفهوم در حوزة فردی انسانی ارائه می­ کند؟ و سرانجام کدام الگو برای سامان­دهی رفتار انسانی مناسب­تر است؟

مفروضات پژوهش:

ارتباط اعتماد به نفس با روان­شناسی دین از لحاظ آثار دینداری است که رعایت آن، سطح رضایت فردی را از زندگی ارتقاء خواهد بخشید؛ زیرا آثار دینداری یکی از مباحث عمدة روان­شناسی دین بوده و رضایت از زندگی و بررسی آثار تدین در سطح فردی هم از نتایج آن محسوب می­شود. از سوی دیگر اعتماد به نفس نیز یکی از آثار دینداری فردی است که رضایت از زندگی را در پی دارد. از آنجائی­که اعتماد به نفس به حسب ماهیت، مقوله­ای روان­شناختی است و با نفس، روح و روان ارتباط مستقیم دارد و از طرف دیگر روان­شناسی دین عهده­دار تبیین آثار و پیامدهای اعتماد به نفس است، از این­رو ضروری است که در هر دو حوزة روان­شناسی و دین بر مطالب مهم تمرکز شود.

بنابراین بعد از توضیحات فوق این اشکال که چرا در مبحث روان­شناسی دین، تنها به آراء دانشمندان روان­شناس پرداخته شده و از روان­شناسی دین کمتر صحبت به میان آمده است، دفع می­شود. علاوه بر این نکتة دیگری بر اتقان این پاسخ می­افزاید که خود اعتماد به نفس با این­که در سیرة اهل­بیتG وارد است، مفهومی دینی نیست تا بتوان آن را با عینک روان­شناسی ملاحظه کرد؛ بلکه مهد آن روان­شناسی است. به همین جهت هرکجا از روان­شناسی به­طور مطلق صحبت شده مراد عنوان عام است که هم شامل روان­شناسی دین شده که شاخه­ای از دین­پژوهی است و هم روان­شناسی را تحت پوشش خود دارد.

2- مفهوم شناسی

الف. الگو

الگو معادل واژگان انگلیسی  Model, Pattern, Paradigmو البته کلمات دیگری که مترادف با این معنی هستند می­باشد. در ظاهر نباید تفاوت مبنایی و عمده بین واژگان فوق وجود داشته باشد. اما مبحث الفاظ و تبیین و تفسیر واژگان، همیشه از اهم مواضعی بوده که محققان قبل از ورود به هر تحقیقی آن­را از نظر می­گذرانند. فرهنگ پیشرفتة آکسفورد[1] Model را بیان سادة یک دستگاه می­داند که در توضیحات یا محاسبات استفاده شده و در جایی استعمال می­شود که مبین سبک کار و اجرای امری باشد. واژة Pattern در فرهنگ لغت[2] به نوعی، روش عملکرد تعریف شده است. واژة Paradigm نیز بر اساس ایدة کوهن، چیزی است که هریک از اعضای جامعة علمی به تنهایی در آن سهیم هستند. و آن مجموعه‌ای از مفروضات، مفاهیم، ارزش­ها و تجربیاتی است که روشی را برای مشاهدة واقعیت جامعه‌ای که در آن سهیم هستند (به ویژه در دیسیپلین روشن­فکرانه) ارائه می‌کند.

بر اساس ایدة کوهن،[3] این واژه اصطلاح جامعی است که جمیع مقبولات کارگزاران یک رشتة علمی را در­بر­می­گیرد و چارچوبی را فراهم می‌سازد که دانشمندان برای حل مسائل علمی در آن محدوده استدلال کنند. کوهن معتقد است الگوی یک علم تا مدت‌های مدید تغییر نمی‌کند و دانشمندان در چارچوب مفهومی آن سرگرم کار خویش هستند. اما دیر یا زود بحرانی پیش می‌آید که این الگو را درهم ‌شکسته انقلاب علمی به وجود می‌آید که پس از مدتی، پارادایم جدیدی به وجود می‌آورد و دوره‌ای جدید از علم آغاز می‌شود.[4]

از آنجایی که باید هریک از واژگان را در محل خاص خود به­کار گرفت آنچه را که در این تحقیق مناسب و جامع به نظر می­رسد واژة Model است. این واژه درحقیقت به نوعی از عملکرد نظریه­ای خاص دربارة موضوعی حکایت می­ کند که ارتباط این موضوع را با عناصر و مفاهیمی خاص روشن می­سازد. الگو، تبیین دقیق واقعیت و پدیده­های موجود را که محقق در علم خاصی بررسی کرده است، به­صورت محسوس و زبانی گویا ارائه می­دهد.

گفتنی است که الگو در واقع بازسازی واقعیت در ذهن بوده و چنین الگویی نوعی تجرید است؛ زیرا از واقعیت موجود، برخی ویژگی­ها اخذ شده و به­وسیلة علائم و مفاهیم نشان داده می­شود و از این طریق، تفسیر و تبیین منطقی واقعیت حاصل می­شود.[5] پس الگو می ­تواند فهم دقیقی از آنچه قرار است روی دهد به محقق داده و اثبات­پذیری آن­را سهل نماید.

به دلیل اهمیت فراوانی که این واژه در علوم مختلف داشته و کاربرد آن توسط اندیشمندان تأیید و تأکید شده است، به مرور مختصری از تعاریف این واژه در چند حوزة علمی پرداخته تا جایگاه مفهوم در این پژوهش مشخص شود. طبق بیان موجود در فرهنگ روان­شناسی که در مطلق علم کاربرد دارد، الگو، نمایشی محسوس یا انتزاعی از ساختار مرکب برای فهم تفصیلی قسمت­های آن ساختارِ به­کار گرفته شده معرفی شده است.[6]

نمای الگو در علوم اجتماعی چنین است که آن­را یک سازمان مفهومی شامل نمادها می­دانند تا اشیاء فیزیکی؛ یعنی ویژگی­های بعضی از پدیده­های تجربی شامل اجزاء و روابط بین آنها را به­­شکل منطقی بین مفاهیم نشان ­دهد. به بیان دیگر مدل، انتزاعی از واقعیت است که به­صورت نظامی ساده، دیدگاهی از واقعیت را ارائه می­نماید.

به نظر نگارنده آنچه که در مفهوم مدل اهمیت دارد همین انتزاع است. علاوه بر آن به سبب این سیستم می­توان مفاهیم، خصوصیات و روابط عناصر مختلف را انتقال داد. بنابراین مدل، نمایشی از واقعیت است که جنبه­ های دنیای واقعی مربوط به مسألة تحت بررسی را نمایش داده روابطشان را روشن می­ کند. پرواضح است که این، موجب درک بهتر از دنیای واقعی می­شود.[7]

تعریف دیگری در علوم اجتماعی مطرح است که آن­را تعامل عوامل متعدد با یکدیگر می­داند البته با این شرط که علاوه بر تأثیر بر یک متغیر، با یکدیگر نیز رابطة کنش و واکنش متقابل داشته باشند. اساساً در این ساختار مجموعه ­ای بهم­پیوسته وجود دارد که دارای عناصر کمی و کیفی بوده و دارای مجموعه­های فرعی­تر نیز هست. مطابق با این تفاسیر مدل­های متعددی مانند مدل اقتصادی، جامعه­شناختی، فرهنگی، سه متغیره و چهار متغیرة یک­سویه در این محدوده­اند.[8]

در حوزة مدیریت تعاریف دیگری مد­نظر است. اولین تعریف این­که آن، تمثیل ساده­شده­ای است از پدیده­هـای جهـان واقعیت. تعریف دوم این­که نظام نظری روابط بهم پیوسته­ای است که برای ارائة پدیده­های جهان واقعیت و ارتباطات میان آنها در­نظر گرفته می­شود. در تعریف سوم آن­را مجموعة فرض­هایی دانسته ­اند که از آن، نتیجه یا مجموعة نتایج، به­طور منطقی استنباط می­شود.[9]

یکی ازخصوصیات الگو آن است که اگر خوب طراحی شده باشند به واقعیت نزدیک می­شوند و از ابزارهای تبیین و پیش­بینی­اند. در حقیقت الگوها اغلب تغییر می­ کنند تا واقعیت را دقیق­تر نشان دهند و در دانش جدید سهم به­سزایی داشته باشند. خصوصیت مهم دیگری که به الگوی علمی نسبت می­ دهند این است که می­توان آن­را به­طور تجربی آزمود؛ یعنی امکان ابطال آن وجود دارد. بنابراین واقع­نمایی، تبیین و پیش­بینی، آزمون­پذیری و امکان ابطال از ویژگی­های الگو است.

حاصل آن­که الگو در هر ساختاری روابط بین دو یا چند متغیر را به­صورت تابع و شرط، ملاحظه می­ کند و با انتزاعاتی که صورت می­گیرد می­توان درک بهتری از واقعیت داشت که خود ناشی از تعامل و ارتباط عوامل گوناگون بوده و عناصر کمی و کیفی در آن دخیل هستند. به بیان دیگر در این سازمانِ مفهومی ویژگی­های پدیده­های مفهومی، مبین و نشان­گر روابط منطقی بین اجزاء مختلف هستند.

اصل الگوپردازی[10] به عنوان یک روش کارآمد در آموزه­های دینی با تعبیر «أسوه» و در روان­شناسی با تعبیر «مُدل» استفاده می­شود. به هر روی «الگو» یا «مدل» اصطلاحی است برای توصیف مجموعه ­ای از فرآیندهای شناختی ـ رفتاری که به­واسطة آن، فرد بعد از مشاهدة این الگو یا مدل در غالب یک رفتار و یا مطالعه و شنیدن این روش رفتار خود را مطابق آن تنظیم می­ کند. الگوپردازی در همة زوایای رفتار انسانی نفوذ دارد و شامل هر­گونه اثرپذیری شناختی مقدم بر تفکر و ادراک نیز می­شود. یکی از فرآیندهایی که در این اصل ملاحظه می­شود، توجه به خود الگو است؛ یعنی قبل از این­که انسان چیزی از الگو بیاموزد، باید به آن التفات کند، اگرچه ممکن است به دلایل متعدد عمل­کردن به الگوها با سختی همراه باشد.[11]

ب. اعتماد به نفس

یکم. تعریف اعتماد به نفس

اعتماد به نفس عبارت است از احساس درونی که انسان را به هدفش می­رساند و هیچ مانعی برای رسیدن به مقصود سد نخواهد شد. به عبارت دیگر آن، باور به توانائی­های خود است به شرطی که از هیچ کوششی فروگذار نکند و از سختی راه ناامید نشود. این اصطلاحی است که به تازگی رایج شده ولی قبلاً از این الفاظ استفاده می­شده است: عزت نفس، حرمت نفس، احترام به خود، خودباوری، اتکای به نفس و اطمینان به خود. اصطلاحات انگلیسی این واژگان عبارت است از:

 self-esteem و self-confidence, self-worth, self-respect  که تعبیر به self-esteem از همه رایج­تر است و برای اولین بار در قرن 17 ساخته و به­کار گرفته شده است. به نوشتة فرهنگ تاریخی آکسفورد این واژه در سال 1657.م ساخته و وارد فرهنگ زبان انگلیسی شده است.[1]

تعریف دیگر آن به چگونگی نگرش و قضاوت دربارة خود است. در واقع ارزش­ها و اعتقادات و بازخوردهای خودمان است و همه چیز به نظر خودمان بستگی دارد. اعتماد به نفس میزان ارزشی است که به خود نسبت می­دهیم. بنابراین اعتماد به نفسِ قابل قبول، به مقدار پذیرش هر فرد نسبت به خودش است. در نهایت آن احساسی است که باعث هماهنگی در جنبه­ های مختلف وجود ما می­شود. بسیاری از مردم در تشخیص اعتماد به نفس و کارآمدی خود دچار مشکل می­شوند. کارآمدی خویشتن براساس یک اعتقاد واقعی نسبت به توانائی­هایمان شکل می­گیرد. پس اعتماد به نفس پایین منجر به ضعف کارآمدی شده و توانائی ما را در حل مسائل محدود می­نماید. مهم این است که اعتماد به نفس چیزی نیست که دیگران دربارة ما فکر می­ کنند. زیرا مادامی که تشویق­های آنان مستمر باشد ما نیز اعتبار داریم ولی وقتی که انتقادها شروع شود و یا تشویق­ها متوقف شود با مشکل روبه­رو خواهیم بود.[2]

با توجه به این­که دو عنصر اطمینان به خویش و احترام به خود در بیشتر افراد وجود دارد می­توان گفت هیچ انسانی فاقد اعتماد به نفس نیست و هر کسی دارای این ویژگی است. افراد، دارای شخصیت­های گوناگون هستند با این حال فرد فاقد شخصیت وجود ندارد و این نقاب افراد است که یکدیگر را از هم متمایز می­ کند. از آنجا که نمی­توان از بی­شخصیتی سخن گفت، سخن از نبود اعتماد به نفس نیز نادرست است؛ از این­رو امروزه در متون علمی به­جای سخن از اعتماد به نفس یا عدم آن از اعتماد به نفس پایین و بالا نام برده می­شود. در واقع آن، طیف گسترده­ای است که هر کسی در جایی از آن قرار دارد. تعریفی که بـاری ال ریس[3] و رونـدا برانت[4] از اعتماد به نفس ارائه داده­اند عبـارت است از: آنچه که دربارة خود می­ اندیشید و احساسی که دربارة خود دارید. و آن برآیند اطمینان به خود و احترام به خود شما است.[5]

حاصل آن­که اعتماد به نفس همان احساس ارزشمندی است که در توانمندی­های انسان ضرب شده است. به بیان دیگر توانمندی، همان مهارت­های فردی است و احساس ارزشمندی، نمره­هایی است که فرد به توانائی­های خود می­دهد و این حقیقت اعتماد به نفس است.

[1]– سیدحسن اسلامی، اعتماد به نفس، ص13-16.

[2]– علی صاحبی، تقویت اعتماد به نفس زمینة شکوفایی شخصیت، ص3.

[3]– L.Reece, .Barry.