نظم‌های منطقه‌ای در سیستم نوین بین‌الملل به عنوان یکی از موضوعات مطرح در حوزه علم روابط بین‌الملل می‌باشد و اهمیت آن نیز به صورت فزاینده‌ای افزایش می‌یابد در این میان یافتن راه‌های مدیریت نظم منطقه‌ای به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی کشورها در حوزه سیاست خارجی منطقه‌ای بوده است. لذا نظم‌های منطقه‌ای بر اساس ویژگی‌های خود، سیستم‌های مدیریتی مختلفی را تجربه نموده‌اند. سیستم بازدارندگی از جمله سیستم‌هایی است که مورد توجه کشورها در نظم آنارشیک منطقه‌ای و جهانی قرار گرفته است. اما این سیستم با سیستم‌های کمکی مانند سیستم دفاع موشکی همراه شده است که البته کارکردهای مختلفی را در ثبات و بی‌ثباتی آن و در نتیجه نظم منطقه‌ای به دنبال داشته است. بر این اساس کارکرد سیستم‌های موشکی در ثبات و بی‌ثباتی بازدارندگی و همچنین تاثیر آن بر امنیت منطقه‌ای به عنوان یکی از پرسش‌های اساسی مطرح بوده که توجه چندانی به آن نشده است. لذا این موضوع به عنوان محور پرسش اساسی پژوهش حاضر مطرح گردیده، و بررسی آن در دستور کار پژوهش قرار گرفته است. در پاسخ به این پرسش این فرضیه بیان شده است که سیستم‌های دفاع موشکی تاثیرات دو وجهی بر امنیت منطقه‌ای کشورها داشته و در قالب سیستم بازدارندگی و ثبات راهبردی آن تبیین می‌گردد. پژوهش با محور قرار دادن این فرضیه در خاورمیانه به این نکته رهنمون شده است که در وضعیت بی‌ثباتی و نظم آنارشیک خاورمیانه سیستم دفاع موشکی ج. ا. ایران یکی از راه‌های تقویت امنیت ملی آن در منطقه به شمار می‌آید. واژگان کلیدی: بازدارندگی، سامانه‌های موشکی، امنیت منطقه‌ای، موازنه قوا، خاورمیانه فهرست مطالب عنوان صفحه فصل اول: مقدمه 1-1-طرح موضوع………………………………………………………………………… 2 1-2- سوالات اصلی………………………………………………………………………. 4 1-3- سوالات فرعی………………………………………………………………………. 5 1-4- ادبیات موضوع……………………………………………………………………. 5 1-5- هدف پژهش………………………………………………………………………. 7 1-6- فرضیه……………………………………………………………………………… 8 1-7-عملیاتی کردن فرضیه و تعریف مفاهیم………………………………………………… 8 1-7-1-متغییرهای پژوهش…………………………………………………………………….. 9 1-7-2-مدل تحلیلی فرضیه……………………………………………………………………. 10 1-8-روش آزمون…………………………………………………………………………. 12 1-9- پیامدهای اثبات فرضیه……………………………………………………………………. 12 1-10- محدوده زمانی و مکانی……………………………………………………….. 12 1-11-ساماندهی پژوهش………………………………………………………………………… 13 فصل دوم : بنیان‌های مفهومی و نظری 2-1-طرح موضوع………………………………………………………………………….. 15 2-2-نظم منطقه‌گرایانه سیستم نوین………………………………………………….. 17 ‌2-3- بازدارندگی در نظم منطقه‌گرایانه………………………………………………….. 20 2-4-کالبد شکافی نظریه بازدارندگی…………………………………………………………. 22 2-5-منطق بازدارندگی…………………………………………………………………….. 23 2-6-راهبرد های بازدارندگی و سیستم‌های مربوطه (سیستم دفاع)………………………. 28 2-7-سازه‌های فیزیکی بازدارندگی و گونه‌شناسی…………………………………….. 29 2-8- سامانه موشکی و جایگاه آن در منطق بازدارندگی………………………………… 30 2-9-معادله دفاع تهاجم و و امنیت منطقه‌ای……………………………………………….. 33 عنوان صفحه 2-10-سامانه‌های موشکی و کارکرد آن درسازه‌های فیزیکی بازدارندگی………… 37 2-10-1-نقاط هدف در انواع بازدارندگی…………………………………………… 37 2-10-2-کارکرد سامانه‌های موشکی بر اساس نقاط هدف……………………….. 38 2-11-کارکرد سامانه های موشکی در شرایط ثبات و بی ثباتی بازدارندگی……………. 41 2-12-کارکرد سامانه‌های موشکی در نظم‌های منطقه‌ای و جهانی………………………. 41 2-13-نتیجه‌گیری و ارائه مدل نهایی …………………………………….. 44 فصل سوم: نگرش تاریخی بر سامانه‌های موشکی 3-1-طرح موضوع………………………………………………………………. 47 3-2-قابلیت‌های موشک………………………………………………………… 49 3-2-1سامانه های موشکی آمریکا و شوروی (سابق)…………………… 3-2-2-سیاست آمریکا با روش مرحله به مرحله تطبیقی((P.A.A…………… 51 3-2-3-چشم‌انداز راهبردی سامانه‌های دفاع موشکی آمریکا………………… 54 3-2-4-سامانه‌های موشکی آمریکا و بررسی زوایای گوناگون………………… 57 3-2-5-هزینه‌های نظامی ایالات متحده………………………………….. 64 3-2-6-تحول نظامی در عصر تکنولوژی نوین……………………… 71 3-2-7-سیستم دفاع موشکی روسیه…………………………………………… 74 3-2-7-1-سامانه‌های موشکی شوروی سابق و بروز تنش در روابط دو ابر قدرت……. 74 3-2-7-2-هزینه‌های نظامی شوروی سابق…………………………………………. 77 نتیجه گیری…………………………………………………………………. 78 فصل‌ چهارم: امنیت منطقه‌ای ج.ا. ایران و سیستم‌های دفاع موشکی 4-1-طرح موضوع…………………………………………………………… 80 4-2- بازدارندگی در نظم منطقه‌‌ای خاورمیانه…………………………………….. 83 4-3- سازه‌های فیزیکی بازدارندگی و گونه‌شناسی در خاورمیانه…………… 84 4-4- کالبد شکافی سیستم بازدارندگی در منطقه خاورمیانه…………………. 86 4-5- معادله دفاع- تهاجم در سیستم بازدارندگی خاورمیانه و ج.ا. ایران……………… 87 4-6- راهبردهای بازدارندگی و سیستم‌های مربوطه در منطقه خاورمیانه و ج. ا. ایران………… 90 4-7- سامانه‌های موشکی و جایگاه آن در منطق بازدارندگی و نظم منطقه‌ای خاورمیانه……….. 97 4-8-ایران…………………………………………………………………………. 97 عنوان صفحه 4-8-1ویژگی‌های بازدارندگی منطقه‌ای ج . ا . ایران…………………………… 97 4-8-2- رژیم صهیونیستی و سامانه های موشکی…………………………………… 102 4-8-3- عربستان سعودی و سامانه های موشکی……………………………….. 103 4-8-4-ترکیه و سامانه های موشکی………………………………………….. 105 4-9-تاثیر سامانه‌های موشکی بر مدل فیزیکی بازدارندگی منطقه‌ای خاورمیانه و ج. ا. ایران…. 107 4-10-معادله ثبات و بی‌ثباتی راهبردی در خاورمیانه و ج. ا. ایران ………………….. 108 4-11-نتیجه‌گیری و مدل تحلیلی کاربردی……………………………………… 110 4-11-1- سیاست‌های پیشنهادی ……………………………………………………. 113 فهرست منابع و مأخذ منابع فارسی……………………………………………………………….. 117 منابع انگلیسی……………………………………………………………… 122 طرح موضوع سیستم سپر دفاع موشکی از سوی ابر قدرت‌های شرق و غرب پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه قرار گرفت.کشورهای آمریکا و شوروی با توجه به توان نظامی و قدرت بازدارندگی خود، این سیستم جدید و پیشرفته را بعنوان یک اهرم فشار موثر برگزیدند، ایالات متحده آمریکا در این عرصه به عنوان پیشتاز موضوع سپر دفاع موشکی، از سال 1950م ابتدا با طرح پیشنهادی پنتاگون به آیزنهاور موسوم به «نایک زئوس» مطرح گردید و سپس طرح رونالد ریگان موسوم به «ابتکار دفاع استراتژیک» یا «جنگ ستارگان» و پس از آن طرح بوش پدر بود که به نام «سیستم دفاع در برابر حملات محدود» شهرت یافت با ورود کلینتون به جایگاه ریاست جمهوری امریکا طرح دفاع ضدموشکی کلینتون ، زنجیره‌ای از صدها موشک رهگیر در برخی از پایگاه‌های زمینی آمریکا مستقر می‌شدند تا موشک‌های دشمن هنگامی که در مراحل اولیه پرتاب هستند و هنوز به حالت بالستیک در نیامده اند، قبل از رسیدن به خاک امریکا به کمک شبکه هشدار دهنده‌ای متشکل از رادارها و ماهواره‌ها رهگیری شده و مورد هدف قرار گیرند (آجورلو، 1386). البته آزمایش‌های زیادی صورت گرفت لکن این طرح نیز آن‌طور که تصور می‌شد اهداف مورد نظرشان را تامین نکرد و این طرح نیز عملا موفق نبود. علی رغم صرف هزینه‌های زیاد اکثر این طرح-‌ها برروی کاغذ باقی ماندند و هیچگاه عملیاتی نگردیدند. اما یکی از مهم‌ترین طرح‌های مطرح شده ، طرح سپر دفاع موشکی آمریکا یا جنگ ستارگان در زمان بوش پسر مطرح گردید. این طرح نظامی که قرار است تا سال 2020میلادی اجرا گردد به طرح ضربه سریع جهانی موسوم(PGS) [1] گردیده است این طرح در ابتدا درسال 2001 در وزارت دفاع آمریکا وپنتاگون تصویب گردید و در سال2006میلادی مورد تجدید نظر قرار گرفت. هدف نهایی این طرح آن است که در کمتر از شصت دقیقه بدون نیاز به جابه‌جایی عظیم نیروی انسانی و تجهیزات فوق‌العاده نظامی ، اهداف خود را درسراسر جهان مورد هدف و تهاجم قرار دهد. این طرح در واقع نوعی استراتژی پیش‌دستانه ضربه اول است که الگوی زمینی جنگ ستارگان محسوب می‌گردد. طرح ابتکار دفاع استراتژیک یا همان استراتژی جنگ ستارگان براین فرض طراحی گردیده که از زمان صدور دستور حمله موشکی دشمن فرضی تا هنگام شلیک موشک زمانی لازم است تا موشک‌های مذبور از سیلوها خارج شوند و از سکوی‌های پرتاب شلیک شوند این طرح براین فرض استوار است که بهترین زمان حمله به سایت موشکی حد فاصل دستور شلیک تا زمان پرتاب موشک است. این سامانه دفاعی بر ضد شوروی طراحی گردیده بود، اما هیچ گاه مورد استفاده قرار نگرفت. پس از فرو پاشی شوروی، آمریکا قصد دارد این سامانه موشکی را برای حمله در سراسر جهان آماده و مهیا نماید((military.ir. دفاع موشکی نقش بسیار مهم و راهبردی در استراتژی امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد. دفاع موشکی به عنوان پشتوانه نظامی برای دیپلماسی و صلح عمل می‌کند و توان بازدارندگی کشورها را افزایش می‌دهد. به طورکلی قدرت نظامی نه تنها از بعد نظامی بلکه از حیث سیاسی و اقتصادی نیز حائز اهمیت است و کشوری می‌تواند در عرصه دیپلماسی و چانه‌زنی موفق گردد که در عرصه دفاع نظامی نیز دارای پتانسیل‌های بالقوه باشد و از آن به عنوان ابزاری برای پیشبرد توانائی دیپلماسی خود درعرصه بین‌المللی و منطقه‌ای استفاده نماید. اما دولتهایی که داوطلبانه می پذیرند که جزو « ندارها » باشند خود را در معرض « نامعلوم بودن» قرار می ‌دهند و هیچ پشتوانه و تضمینی به عنوان استراتژی بقا برای خود ندارند(عسکرخانی ، 1377).