عنوان:                                                                                                             صفحه چکیده………………………………………………………………………………………………………………………….. 1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 2 بخش اول: دادگاه صالح در رسیدگی به دعاوی مسؤولیت مدنی بین‌المللی………………………………… 4 فصل اول: صلاحیت بین‌المللی دادگاه……………………………………………………………………………….. 5 مبحث اول: صلاحیت قانونی و صلاحیت قضایی……………………………………………………………………. 7 گفتار اول: اصل استقلال صلاحیت قانونی و قضایی…………………………………………………………………. 8 گفتار دوم: استثناء بر اصل استقلال صلاحیت قانونی و قضایی……………………………………………………. 9 بند اول: تأثیر صلاحیت قضایی در صلاحیت قانونی………………………………………………………………… 9 بند دوم: تأثیر صلاحیت قانونی در صلاحیت قضایی………………………………………………………………. 11 مبحث دوم: صلاحیت عام و صلاحیت خاص………………………………………………………………………. 12 مبحث سوم: اهمیت تعیین صلاحیت بین‌المللی دادگاه‌ها………………………………………………………….. 13 مبحث چهارم: قواعد عمومی صلاحیت بین‌المللی………………………………………………………………….. 14 گفتار اول: صلاحیت دادگاه اقامتگاه خوانده…………………………………………………………………………… 14 گفتار دوم: صلاحیت دادگاه محل سکونت خوانده………………………………………………………………….. 15 گفتار سوم: صلاحیت دادگاه محل قرارداد…………………………………………………………………………….. 16 مبحث پنجم: قواعد خاص صلاحیت بین‌المللی……………………………………………………………………… 17 گفتار اول: صلاحیت مبتنی بر تابعیت………………………………………………………………………………….. 18 گفتار دوم: ضابطه صلاحیت بین‌المللی در حقوق انگلیس و امریکا…………………………………………….. 19 فصل دوم: صلاحیت بین‌المللی دادگاه در حقوق ایران…………………………………………………………. 21 مبحث اول: تعارض صلاحیت‌ها در قانون مدنی…………………………………………………………………….. 22 گفتار اول: قواعد صلاحیت در ماده 971 قانون مدنی……………………………………………………………… 22 گفتار دوم: تعیین صلاحیت بین‌المللی دادگاه­ها در حقوق ایران………………………………………………….. 23 مبحث دوم: نوع صلاحیت بین‌المللی دادگاه‌های ایران…………………………………………………………….. 24 گفتار اول: صلاحیت ذاتی و صلاحیت قانونی……………………………………………………………………….. 25 گفتار دوم: ویژگی صلاحیت بین‌المللی دادگاه‌ها نسبت به صلاحیت داخلی آن‌ها…………………………… 26 گفتار سوم:  قاعده‌های صلاحیت نسبی دادگاه‌ها برای تعیین صلاحیت بین‌المللی آن‌ها…………………….. 26 مبحث سوم: صلاحیت دادگاه ایرانی در دعاوی مسؤولیت مدنی………………………………………………… 28 گفتار اول: موارد صلاحیت دادگاه ایرانی………………………………………………………………………………. 29 گفتار دوم: صلاحیت اختیاری دادگاه ایرانی………………………………………………………………………….. 30 فصل سوم: آیین دادرسی دادگاه‌های داخلی در دعاوی بین‌المللی…………………………………………… 30 مبحث اول: دادخواست……………………………………………………………………………………………………. 32 مبحث دوم: مرور زمان و سقوط حق اقامه دعوا…………………………………………………………………….. 33 مبحث سوم: نیابت قضایی………………………………………………………………………………………………… 34 مبحث چهارم: دلیل و رسیدگی به آن در دعاوی بین‌المللی………………………………………………………. 36 مبحث پنجم: اجرای احکام در کشورهای دیگر……………………………………………………………………… 38 گفتار اول: روش‌های اجرای احکام خارجی در حقوق فرانسه و انگلیس…………………………………….. 40 گفتار دوم: نوع حکم خارجی قابل اجرا……………………………………………………………………………….. 40 بخش دوم: قانون حاکم در رسیدگی به دعاوی مسؤولیت مدنی بین‌المللی………………………………… 42 فصل اول: تعریف و روش‌ها و قواعد حل تعارض قوانین…………………………………………………….. 43 مبحث اول: تعریف تعارض قوانین…………………………………………………………………………………….. 43 گفتار اول: شرایط پیدایش تعارض قوانین…………………………………………………………………………….. 43 گفتار دوم: رابطه بین تعارض قوانین و تعارض دادگاه‌ها………………………………………………………….. 45 بند اول: وجوه اشتراک بین تعارض قوانین و تعارض دادگاه‌ها…………………………………………………… 45 الف: شباهت در زمینه منابع………………………………………………………………………………………………. 45 ب: شباهت از لحاظ روش استدلال و مطالعه موضوعات………………………………………………………….. 46   ج: شباهت از لحاظ ساختمان……………………………………………………………………………………………. 47 بند دوم: وجوه افتراق بین تعارض قوانین و تعارض دادگاه‌ها……………………………………………………. 48 الف: اختلاف در ماهیت قواعد مربوط به تعارض قوانین و قواعد مربوط به تعارض دادگاه‌ها…………….. 48 ب: اختلاف در خصلت قواعد مربوط به تعارض قوانین و قواعد مربوط به تعارض دادگاه‌ها…………….. 48 بند سوم: تأثیر متقابل تعارض قوانین و تعارض دادگاه‌ها…………………………………………………………… 50 الف: تأثیر تعارض دادگاه‌ها در تعارض قوانین………………………………………………………………………. 50 ب: تأثیر تعارض قوانین در تعارض دادگاه‌ها………………………………………………………………………… 51 مبحث دوم: روش‌های حل تعارض قوانین…………………………………………………………………………… 52 گفتار اول: روش اصولی………………………………………………………………………………………………….. 52 گفتار دوم: روش حقوقی…………………………………………………………………………………………………. 53 مبحث سوم: قواعد حل تعارض قوانین………………………………………………………………………………… 54 گفتار اول: توصیف…………………………………………………………………………………………………………. 54 بند اول: توصیف نوع مسؤولیت مدنی کالاها…………………………………………………………………………. 56 بند دوم: توصیف محل وقوع حادثه…………………………………………………………………………………….. 57 گفتار دوم: احاله…………………………………………………………………………………………………………….. 58 فصل دوم:تعیین قانون صالح در تعارض قوانین…………………………………………………………………… 60 مبحث اول: دیدگاه‌های حقوق…………………………………………………………………………………………… 60 گفتار اول: نظریه اعمال قانون مقر دادگاه………………………………………………………………………………. 61 بند اول: نظریه سنتی………………………………………………………………………………………………………. 61 الف: دلایل نظریه…………………………………………………………………………………………………………… 61 ب: ایرادات نظریه………………………………………………………………………………………………………….. 62 بند دوم: نظریه تلفیقی……………………………………………………………………………………………………… 63 الف: ایرادات نظریه………………………………………………………………………………………………………… 64 گفتار دوم: نظریه اعمال قانون محل وقوع فعل زیان‌بار…………………………………………………………….. 65 بند اول: دلایل نظریه……………………………………………………………………………………………………….. 66 بند دوم: ایرادات نظریه……………………………………………………………………………………………………. 67 گفتار سوم: نظریه اعمال قانون مناسب…………………………………………………………………………………. 68 بند اول: دلایل نظریه……………………………………………………………………………………………………….. 70 بند دوم: ایرادات نظریه……………………………………………………………………………………………………. 71 بند سوم: قانون مناسب در کنوانسیون رم 2 (2007)………………………………………………………………. 72 مبحث دوم: دیدگاه حقوق ایران…………………………………………………………………………………………. 73 گفتار اول: وقوع فعل زیان‌بار در ایران…………………………………………………………………………………. 74 گفتار دوم: وقوع فعل زیان‌بار در خارج از ایران…………………………………………………………………….. 75 نتیجه‌گیری……………………………………………………………………………………………………………………. 77 پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………. 81 منابع…………………………………………………………………………………………………………………………… 83 چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………….. 86 چکیده یکی از مسائلی که در جوامع امروزی  دعاوی حقوقی زیادی را سبب گردیده، ورود خسارت از کالاهای وارده به کشور به اشخاصی که هیچ گونه رابطه قراردادی  با سازندگان آن ندارند، می­باشد. در این صورت باید مشخص شود که دادگاه کدام کشور برای رسیدگی به دعوی زیان­دیده علیه تولیدکننده کالا صالح است و مطابق چه قانونی حکم به جبران خسارت داده خواهد شد. امروزه کشورها برای رفع نیازهای خود مجبور به برقراری ارتباط با کشورهای دیگر هستند و روز به روز تسهیلات زیادی برای توسعه روابط بین­المللی در اختیار اتباع کشورها قرار داده می­شود و واردات و صادرات از جمله مهم­ترین اشتغالات فکری دولت­ها است در میان کالاهایی که به کشور وارد می­شود، وجود کالای معیوب و خطرناک دور از انتظار نبوده و گاه موجب ایجاد خسارات برای اشخاص می­شود. نتیجتاً تولیدکننده کالای مزبور در مقابل زیان­دیده مسئولیت قهری پیدا می­کند.در ایران در صورت مطرح شدن دعوی مسؤولیت مدنی، قاضی رسیدگی­کننده برای تعیین دادگاه صالح به ماده 971 قانون مدنی و مقررات تعیین صلاحیت داخلی مقرر در قانون آیین دادرسی مدنی مراجعه خواهد نمود، در خصوص قانون حاکم بر دعوی از آنجا که قانونگذار در خصوص مسؤولیت مدنی بین­المللی قاعده حل تعارض وضع نکرده است، سیستم حل تعارض ملی ناقص است و برای قاضی ایرانی این سوال مطرح می­شود که در فقدان قاعده حل تعارض، چه قانونی را در خصوص دعوی مسؤولیت مدنی بین­المللی اعمال نماید. از نظر تعارض قوانین، مسؤولیت مدنی در برگیرنده الزام­های خارج از قرارداد است و قاعده حل تعارض خاصی دارد. برخی از حقوق­دانان «قانون مقر دادگاه» را در این بین حاکم دانسته­اند و گروهی دیگر دعوی مسؤولیت مدنی را تابع قانون محل وقوع فعل زیان­بار دانسته و گروهی دیگر معتقدند قانونی بر دعوی مسئولیت مدنی حاکم است که با توجه به اوضاع و احوال دعوا و وضعیت و موقعیت عامل ورود زیان و زیان­دیده «مناسب­ترین قانون» باشد. در پژوهش حاضر به بررسی و تعیین دادگاه صالح و قانون حاکم بر مسؤولیت مدنی بین­المللی می­پردازیم. واژگان کلیدی: دادگاه صالح، قانون حاکم ،مسؤولیت مدنی، صلاحیت بین­المللی ، تعارض قوانین    مقدمه

• بیان مسأله:

در عصر حاضر تسهیلات زیادی برای توسعه روابط بین­المللی در اختیار اتباع کشورها قرار داده شده است و صادرات و واردات كالاها در صدر این امور می­باشد و در این میان، ورود خسارات به كالاهای وارده اجتناب­ناپذیر می­باشد و زمانی موضوع جنبه بین­المللی پیدا می­كند كه فرد زیان­دیده قصد رجوع به سازنده كالا را دارد و به جهت دخالت عوامل خارجی مسأله به کشور یا کشورهای سازنده آن کالا مربوط می­شود. حال این سؤال مطرح است، فرد زیان­دیده كه كالای معیوب  به دست او می­رسد برای مطالبه خسارات به چه دادگاهی باید مراجعه كند؟ ابتدا باید مشخص گردد که دادگاه کدام کشور برای رسیدگی به دعوی زیان­دیده علیه تولیدکننده کالای وارداتی که در آن سوی مرز اقامت دارد، صالح است و مطابق چه قانونی حکم به جبران خسارت داده خواهد شد؟ در خصوص اهمیت و ضرورت انجام تحقیق باید گفت که برای حل تعارض قوانین و تعیین قانون حاکم بر دعوی، قاضی هر کشور که دعوی، در آنجا طرح گردیده، باید به قاعده حل تعارض کشور خود مراجعه نماید. اما مشکل قاضی ایرانی در این است که قانون­گذار به­ طور صریح در خصوص مسؤولیت مدنی بین­المللی، قاعده حل تعارض وضع نکرده است. سیستم حل تعارض ملی از این جهت ناقص است و برای قاضی ایرانی این سوال مطرح است که در فقدان قاعده حل تعارض، چه قانونی را در خصوص مسؤولیت مدنی بین­المللی اعمال نماید؟ رویه قضایی در این زمینه روشن نیست، حقوق­دانان کشورمان نیز مجال پرداختن به این مسأله را نیافته­اند. در این پژوهش سعی بر آن است که ضمن بررسی قواعد حاکم بر صلاحیت دادگاه در امور بین­الملل، تعارض قوانین را در سیستم ایران و دیگر کشورها بررسی کرده و در نهایت، ماحصل این پژوهش ارائه راهکاری برای قانون­گذار ایران به عنوان قاعده حل تعارض قوانین می­باشد که شاید مورد قبول قانون­گذار قرار گرفته و با تصویب آن موجب از بین رفتن سکوت قانون شود. 2- سوالات تحقیق عبارت­اند از:

• دادگاه صالح به رسیدگی بر دعوی مسؤولیت مدنی بین­المللی اشخاص خصوصی کدام است؟
• قانون حاکم به رسیدگی بر دعوی مسؤولیت مدنی بین­المللی اشخاص خصوصی کدام است؟

3- فرضیه­های تحقیق عبارت­اند از:

• دادگاه محل تحقق مسؤولیت اشخاص صلاحیت رسیدگی به دعوا را دارد.
• قانون حاکم بر مسؤولیت مدنی بین­المللی اشخاص خصوصی، تابع محل فعالیت این اشخاص است.

4-  اهداف این پژوهش عبارت­اند از:

• بررسی و تعیین دادگاه صالح در مسؤولیت مدنی بین­المللی.
• بررسی و تعیین قانون حاکم در مسؤولیت مدنی بین­المللی.

  6- روش تحقیق نوع تحقیق در این پایان­نامه کاربردی است. روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه­ای است که در همین راستا از کتب  و مجلات حقوقی موجود در این زمینه استفاده شده است. در خصوص جدید بودن و نوآوری در تحقیق با عنایت به کاستی­های قانون مدنی ایران در زمینه حقوق بین­الملل خصوصی، خصوصاً تعارض قوانین و تعارض صلاحیت دادگاه­ها ضروری می­باشد تا با بررسی و مطالعه قوانین دیگر کشورها، تلاشی در راستای حل این کاستی­ها به عمل آید. به علاوه در حال حاضر مطرح بودن دعاوی بسیاری در سطح بین­الملل که هر یک به نحوی به ایران و ایرانی ارتباط پیدا می­کند، لزوم تحقیق و مطالعه در این خصوص را بیش از پیش یادآور می­شود. 7- ساختار این پایان­نامه در دو بخش تهیه و تدوین گردیده است. در بخش اول دادگاه صالح در رسیدگی به دعاوی مسؤولیت مدنی بین­المللی اشخاص خصوصی را بررسی می­کنیم و خود شامل بر سه فصل بوده که فصل اول مربوط به صلاحیت بین­المللی دادگاه، و فصل دوم به صلاحیت بین­المللی دادگاه در حقوق ایران، و فصل سوم به بررسی آیین دادرسی دادگاه­های داخلی در دعاوی بین­المللی اختصاص دارد. در بخش دوم به بررسی قانون حاکم در رسیدگی به دعاوی مسؤولیت مدنی بین­المللی اشخاص خصوصی که خود باز هم شامل بر دو فصل است، در فصل اول تعریف و روش­ها و قواعد حل تعارض قوانین، و فصل دوم به تعیین قانون صالح در تعارض قوانین اختصاص دارد.   بخش اول: دادگاه صالح در رسیدگی به دعاوی مسؤولیت مدنی بین‌المللی فصل اول: صلاحیت بین‌المللی دادگاه صلاحیت در لغت عبارت است از«صلاحیت یک دادگاه نسبت به امری که می‌تواند به آن‌ها رسیدگی کند و یا در قلمرو وی می‌تواند اقدام به رسیدگی نماید».[1] می‌دانیم که در آیین دادرسی داخلی دو نوع صلاحیت وجود دارد، صلاحیت ذاتی و صلاحیت نسبی. صلاحیت ذاتی مربوط به صنف و درجه و نوع دادگاهی است که به دعوا رسیدگی می‌کند. مثلاً بحث از اینکه دادگاه اداری یا دادگاه دادگستری، دادگاه شهرستان یا دادگاه استان، دادگاه عمومی یا اختصاصی باید به دعوی رسیدگی کند مربوط به صلاحیت ذاتی است ولی در صلاحیت نسبی می‌خواهیم بدانیم در بین دادگاه‌هایی که از حیث صنف و درجه و نوع برابر هستند کدام دادگاه صالح است. در حقوق ما امروز صلاحیت نسبی فقط در رابطه با صلاحیت محلی مطرح می‌شود که در آن تقسیم صلاحیت بین دادگاه‌های مساوی حوزه‌های مختلف قضایی مورد نظر است مانند تشخیص صلاحیت دادگاه عمومی شهرستان تهران، یا اصفهان یا شیراز، حال با توجه به آنچه گفته شد صلاحیت بین‌المللی داخل در کدام یک از دو صلاحیت مذکور است.به عبارت روشن‌تر باید دید آیا این مسأله که دادگاه صلاحیت‌دار یک دادگاه ایرانی است یا یک دادگاه خارجی مربوط به صلاحیت ذاتی است یا صلاحیت نسبی. «گروهی از صاحب‌نظران حقوق از جمله بارتن و نی بوایه را عقیده بر آن است که این مسأله یک صلاحیت ذاتی است نه صلاحیت نسبی. طرفداران این عقیده ازجمله بارتن می‌گویند: (این مسأله که دادگاه‌های فرانسوی می‌توانند به یک دعوای بین‌المللی رسیدگی کنند مربوط به صلاحیت عام است و بر این مسأله که کدام‌ یک از دادگاه‌های داخلی فرانسه صالح است (صلاحیت خاص) مقدم می‌باشد.)»[2] بنابراین مسأله اول را باید با توجه به ماهیت و ذات دعاوی حل کرد درحالی‌که مسأله دوم برحسب وضع اتفاقی اصحاب دعوی و اشیاء موضوع دعوی حل می‌شود. پس صلاحیت بین‌المللی یک صلاحیت ذاتی است مانند تقسیم دعاوی بین دادگاه‌های مدنی، اداری و تجاری و نباید قواعد صلاحیت نسبی را درباره آن اجرا کرد. «نی بوایه در این خصوص می‌گوید (به نظر می‌رسد که این مسأله یک صلاحیت ذاتی باشد زیرا مقصود دانستن این امر است که یک نوع بین‌المللی از دادگاه‌ها صالح برای رسیدگی است یا نوع دیگر)»[3] «لیکن عقیده اکثریت ازجمله پروفسور باتیفول آن است که «صلاحیت بین‌المللی یک صلاحیت نسبی است و اصولاً قواعد صلاحیت محلی مقرر در حقوق داخلی را می‌توان درباره آن اجرا کرد زیرا قواعد راجع به صلاحیت محلی پایگاه روابط حقوقی را از نظر دادگاه صلاحیت‌دار تعیین می‌کنند و در صلاحیت بین‌المللی نیز مطلوب همین است.» به عنوان نمونه اگر قانون داخلی مقرر می‌دارد که در بین دادگاه‌های مختلف که برابر هستند دادگاه محل اقامت خوانده صالح برای رسیدگی به دعوی است، چرا این قاعده را، به بهانه اینکه یک عنصر بین‌المللی در آن دخالت دارد یا اقامتگاه مدعی در خارجه واقع است نباید در یک دعوای بین‌المللی اجرا کرد.»[4] چنانکه پروفسور باتیفول می‌گوید، مسأله صلاحیت بین­المللی عملا در اکثر موارد همان مسأله صلاحیت محلی در حقوق داخلی است. در هر دو مسأله مقصود تقسیم جغرافیایی دعاوی بین دادگاه­های صلاحیت­دار است و برای این تقسیم باید ضابطه­هایی به دست آورد و بدان وسیله پایگاه دعاوی را از نظر دادگاه صلاحیت­دار تعیین کرد. بهترین طریقه برای تعیین پایگاه برای دعاوی بین المللی مراجعه به قواعد وضوابط صلاحیت محلی است. وجود یک عامل بین المللی در دعوی ماهیت آن را تغییر نمی­دهد تا به قواعد دیگری نیاز باشد. در خاتمه این بحث اضافه می‌کنیم «بعضی از حقوق­دانان پیشنهاد کرده‌اند که یک نوع دادگاه اختصاصی یا حتی دادگاه بین‌المللی برای رسیدگی به این‌گونه دعاوی تشکیل گردد ولی این پیشنهاد به نتیجه نرسیده است و دادگاه‌های صالح برای رسیدگی به دعاوی خصوصی بین‌المللی همان دادگاه‌های داخلی کشورها هستند. علت این امر آن است که عامل بین‌المللی ماهیت دعوی را تغییر نمی‌دهد تا به یک نوع دیگر از دادگاه‌ها نیاز باشد. در مورد دعاوی بین‌المللی، سلب صلاحیت از دادگاهی که در دسترس اصحاب دعوی قرار دارد و شایسته برای رسیدگی به دعاوی است که از لحاظ ماهیت از نوع دعاوی داخلی می‌باشد تاکنون کاری خودسرانه و بیهوده تلقی شده است.»

استاد راهنما :

دکتر حمید مدنی

استاد مشاور:

دکتر جعفر مسعود سینکی

برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده درج نمی شود تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است) چکیده به منظور مطالعه تاثیر محلول پاشی با محرک های رشد پلی آمین، بور و مولیبدن بر عملکرد و شاخص های رشد دو رقم گلرنگ زراعی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال زراعی91-90 در شهرستان دامغان روستای عبیر آباد اجرا شد. تیمار های آزمایش شامل محلول پاشی با محرک های رشد در سه سطح بدون محلول پاشی یا شاهد، محلول پاشی قبل گلدهی و محلول پاشی بعد از گلدهی و تیمار ارقام گلرنگ شامل رقم محلی اصفهان و رقم پدیده بود. محلول پاشی به کمک محلول نیترات بالانسر بود که شامل بور 9% ، مولیبدن50 پی پی ام و پلی آمین1میلی مولار بود. صفات مورد ارزیابی شامل درصد روغن، وزن هزار دانه، تعداد طبق در بوته، تعداد شاخه فرعی در بوته، ارتفاع بوته، قطر ساقه، کلروفیل ,a ,b کل، کارتنوئید، شاخص برداشت، تعداد دانه در طبق و شاخص سطح برگ بود. بررسی اثر متقابل معنی دار بین رقم و زمان محلول پاشی در مورد عملکرد ارتفاع نهایی نشان داد که رفتار ارقام به سطوح محلول پاشی متفاوت بود به طور کلی محلول پاشی با بور، مولیبدن و پلی آمین نسبت به تیمار بدون محلول پاشی توانست تا حدودی سبب بهبود عملکرد شود. اما اجزای عملکرد شامل درصد روغن، تعداد طبق در بوته، ارتفاع نهایی، قطر ساقه نهایی و شاخص برداشت در مرحله ابتدای گلدهی با محلول پاشی بور، مولیبدن و پلی آمین بهبود یافتند. در این آزمایش اثر همبستگی مثبت و معنی دار بین روغن و سایر صفات وابسته به آن اثبات گردید. به طور کلی می توان نتیجه گرفت رقم محلی اصفهان با داشتن بیشترین شاخص های رشد بهتر عمل کرده است. کلمات کلیدی: گلرنگ، محلول پاشی، بور، مولیبدن، پلی آمین

• ضروت تحقیق

افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به کشت گیاهان زراعی که به منظور تامین مواد غذایی از جمله برنامه های وسیع و دامنه داری است که پژوهشگران را بر آن داشته که در این زمینه پژوهش های جدیدی را دنبال نمایند این بدان معنی است که تولید غذا باید دائماً افزایش یابد تا اینکه از کمبود مواد غذایی در بسیاری از نقاط جهان جلوگیری شود (زارعیان، 1380). به رغم پیشرفت های قابل توجه در گسترش كشاورزی و تولید غذا در سال های اخیر، تعداد افراد دچار سوءتغذیه در جهان همچنان رو به افزایش است. با افزایش جمعیت و نیاز به تولید غذای بیشتر، گرایش به استفاده از منابع آب و خاك شور بیشتر شده و تجارب بسیاری هم اكنون در سرتاسر دنیا در مورد استفاده از این منابع نامطلوب وجود دارد (هاشمی نیا و همكاران، 1997). دانه های روغنی به منظور استخراج روغن از دانه آن ها پرورش می یابند ولی به عنوان منبع با ارزش پروتئین نیز مطرح هستند و بقایای محصول بعد از روغن کشی بدین منظور به کار می رود. کاشت دانه های روغنی از دیر باز بخش مهمی از کشاورزی کشور ها از جمله بسیاری از کشور های شرقی را تشکیل می داده است و برخی از آن ها جزو اقلام عمده صادراتی این کشور محسوب می شده اند (سیفی و همکاران، 1390). در سال های 2002-2001 تولید محلی دانه های روغنی تنها 29 درصد کل مصرف را تامین می کرد و71 درصد باقی مانده از طریق واردات تامین می شد Anonymous, 2002)). با توجه به افزایش نیاز روز افزون جوامع بشری به ویژه کشور ما به فراورده های دانه های روغنی مدیریت صحیح زراعی برای افزایش عملکرد از اهمیت زیادی برخوردار است (ناصری و همکاران، 1389). افزایش مصرف سرانه روغن نباتی و فشار ناشی از هزینه های خرید و واردات آن در کشور های مصرف کننده مانند ایران از جمله عواملی هستند که اهمیت توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های علمی و تحقیقاتی را در این زمینه بیش از پیش روشن می سازد (سعیدی، 1383). پیش بینی می شود که جمعیت دنیا تا سال 2025 به 8 میلیارد نفر برسد و اغلب مدل ها پیش بینی کرده اند که کمبود جدی مواد غذایی در مناطق گرمسیری از سال 2000 به بعد تشدید خواهد شد. تقاضا برای مصرف مواد ایران از کشور هایی است که کاشت برخی از دانه های روغنی مثل کنجد، کرچک، گلرنگ و پنبه در آن قدمت دارد (فیروزه و همکاران، 1385). با توجه به تنوع آب و هوایی در ایران امکان کشت بسیاری از دانه های روغنی با کیفیت خوب و ارزش اقتصادی بالا وجود دارد که یکی از این گیاهان گلرنگ می باشد (ناصری و همکاران، 1389). 1-2- هدف تحقیق هدف از این پژوهش بررسی اثر محلول پاشی بور، مولیبدن و پلی آمین در بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول و صفات فیزیولوژیک و مورفولوژیک ارقام مورد مطالعه گلرنگ و بررسی عکس العمل دو رقم محلی اصفهان و پدیده به محلول پاشی برگی قبل و بعد از گلدهی با ریز مغذی ها (بور, مولیبدن و پلی آمین) برای رسیدن به بیشترین محصول انجام شد. 1-3- تاریخچه گلرنگ یکی از منابع مهم تامین روغن نباتی بوده و به همین جهت سطح زیر کشت آن در سال های اخیر افزایش یافته و به حدود 8000 هکتار در سطح کشور رسیده است (کیهانیان، 1385). سابقه کشت گلرنگ در کشور مصر به 3500 سال قبل می رسد و به احتمال قوی در شمال شرقی هندوستان، ایران یا ترکیه اهلی شده است (آلیاری، 1379). تاریخچه کشت این گیاه در مصر به 4000 سال و در چین به 2000 قبل می رسد. گلرنگ از قدیم در هندوستان، ایران، خاورمیانه و شرق آفریقا کشت می شده است (ابراهیم زاده، 1385). کاشت گلرنگ به چندین قرن پیش بر می گردد که به منظور استفاده از گلبرگ های رنگی آن جهت رنگ های خوراکی، طعم دهنده غذا، چاشنی، روغن دانه و رنگرزی منسوجات در کشور های شرق دور مورد استفاده قرار می گرفته است(Esendal, 2001). گیاه گلرنگ در سطوح کوچک یا به صورت حاشیه ای برای حفاظت از محصولات در حاشیه کرت ها کشت می شده است و هم اکنون نیز در مناطقی از هندوستان برای جلوگیری و جبران خسارت عوامل مختلف بر گندم در کشت مخلوط به صورت ردیفی کشت می شود( Hirmath et al., 1992) . گلرنگ زراعی از قدیم الایام به عنوان یک زراعت فرعی و با هدف تولید رنگ از گل های آن در مناطق مختلفی از ایران نظیر خراسان، آذربایجان و اصفهان کشت می شده است (خواجه پور، 1370). در ایران کشت گلرنگ به عنوان یک گیاه روغنی از سال1336 آغاز و بر اساس آمار منتشر شده میزان تولید دانه های گلرنگ در سال های 1355-1350 هفت هزار تن در سال بود که در سال 1385 به شش هزار تن کاهش و پس از آن تولید گلرنگ در ایران سیر نزولی داشت (پهلوان، 1383). گلرنگ در سال های اخیر به عنوان یک گیاه مناسب جهت کاشت علوفه مورد توجه قرار گرفته است (Landau et al., 2005). 1-4- کلیات گلرنگ یا كاشفه با نام علمی(Carthamus tinctorius L) وابسته به راسته سینادره (Cinadrea)، تیره كاسنی(Asteraceae) در انگلیسی با نام(Safflower)   و در فرانسه (Cathame) نامیده می شود. خصوصیات مطلوب و خاص این گیاه نظیراستفاده های طبی و صنعتی و غذایی از گلبرگ های آن کیفیت روغن دانه و وجود بیش از 90 % اسیدهای چرب غیر اشباع به خصوص اسید چرب لینولئیك و اولئیك، مقاومت نسبتاً بالا به شوری و خشكی سازگاری وسیع به درجه حرارت های پائین زمستان و بالای تابستان و فصل رشد كوتاه در كشت تابستانه از جمله مواردی است كه آن را به عنوان گیاه روغنی با ارزشی مطرح نموده است (احمدی و امیدی، 1373). گلرنگ با اسامی زعفران بدل، زعفران خاردار، زعفران رنگرزی و… نیز شناخته می شود. خاستگاه این گیاه مناطقی واقع در بین قسمت های شرقی مدیترانه و خلیج فارس میباشد (خواجه پور، 1383). گلرنگ به عنوان یك گیاه بومی كشور ایران، با تحمل نسبتاً بالایی كه به شوری و خشكی نشان می دهد و همچنین به علت دارا بودن روغنی با كیفیت عالی می تواند نقش مهمی در گسترش سطح زیر كشت گیاهان روغنی در كشور داشته باشد. دسترسی به ارقام متحمل به خشكی میتواند توسعه كشت این گیاه را در شرایط اقلیمی خشك فراهم سازد Forozan, 1997)). گیاهان تحمل متفاوتی به شوری دارند و ممكن است، به ویژه پس از استقرار، كاملاً به آن مقاوم باشند. گلرنگ یكی از گیاهان زراعی نسبتاً مقاوم به شوری به حساب می آید و در شرایط شور نیز قادر به تولید محصول قابل قبولی است. آستانه تحمل به شوری گلرنگ بالا حدود5/7 دسی زیمنس بر متر برای عصاره اشباع خاك و آستانه كاهش عملكرد آن 6 دسی زیمنس بر متر می باشد Shannon, 1997)). گلرنگ یکی از گیاهانی است که به لحاظ بومی بودن و سازگاری با شرایط اقلیمی حاکم بر کشور از ویژگی های ارزشمندی برخوردار است و علاوه بر این تحمل پذیری آن به شرایط محدودیت رطوبت و شوری و امکان کاشت بهاره و پاییزه به همراه نقش مفید آن در تناوب زراعی و با توجه به نیاز روز افزون کشور به روغن گیاهی، گلرنگ می تواند به عنوان یک گیاه صنعتی و روغنی مهم مطرح باشد (زینعلی، 1378).

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)       چکیده   مطالعه الگوی فضایی شیوع ازدواج در بین زنان کمتر  از 20 سال و فرزندآوری آنان   به کوشش اسماء زارع   ازدواج مبنای تشکیل خانواده به عنوان اولین و مهمترین واحد اجتماعی است. زمان وقوع ازدواج (سنی که در آن ازدواج اتفاق می­افتد)، تأثیر بلافصل و بدون واسطه­ای را بر باروری اعمال می­کند. معمولاً ازدواج­های زودرس یا سنین پایین شروع ازدواج، با میزان باروری ارتباط مستقیم دارد. مطالعه حاضر به مسئله شیوع ازدواج در بین زنان کمتر از 20 سال و فرزندآوری آنان در سطح شهرستانی از بُعد فضایی نظر افکنده است. این مطالعه با استفاده از داده­های سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385 انجام گرفته است. جهت بررسی رابطه معناداری بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون، آزمون T مستقل، تحلیل مسیر و تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شده است. سپس از شاخص خودهمبستگی فضایی (موران) و شاخص محلی پیوند فضایی (لیسا) برای نشان دادن تغییرات و گرایش و عدم گرایش شهرستان­ها به تشکیل خوشه­های هم­جوار، استفاده شده است. نتایج آزمون T نشان می­دهد که نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان در مناطق روستایی بالاتر از مناطق شهری است و شاهد گرایش شهرستان­ها به تشکیل خوشه­های هم­جوار در زمینه نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان در مناطق روستایی هستیم. بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی- اجتماعی شهرستان­ها و نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان رابطه و همبستگی منفی وجود دارد و شاهد گرایش شهرستان­ها به همگن شدن در زمینه نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان هستیم. بین درصد شهرنشینی و نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان رابطه و همبستگی منفی وجود دارد و توزیع فضایی آن­ها در سطح کشور یک توزیع نیمه یکنواخت است. نتایج ضریب همبستگی نشانگر آن است که با افزایش درصد سطح تحصیلات و اشتغال زنان از نرخ ازدواج دختران نوجوان و فرزندآوری آنان کاسته می­شود. بین نرخ ازدواج دختران نوجوان و میزان فرزندآوری آنان در مناطق مختلف کشور رابطه و همبستگی مثبت وجود دارد و شاهد گرایش شهرستان­ها ­به تشکیل خوشه­های هم­جوار در زمینه این دو متغیر هستیم. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره نشان می­دهد که متغیرهای نرخ ازدواج دختران نوجوان و سطح تحصیلات دیپلم زنان نوجوان مجموعا 59 درصد از تغییرات میزان فرزندآوری زنان نوجوان را تبیین می­کند.   واژگان کلیدی: ازدواج دختران نوجوان، فرزندآوری، توسعه یافتگی، شهرنشینی، تحصیلات، اشتغال، توزیع فضایی         فهرست مطالب     عنوان                                                                             صفحه         فصل اول: مقدمه 1-1- کلیات……………………………………………………………………………………………………………………………. 2 1-2- بیان مسئله…………………………………………………………………………………………………………………….. 3 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………….. 6 1-4- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………… 6 1-4-1 هدف کلی……………………………………………………………………………………………………………………. 6 1-4-2- اهداف جزئی……………………………………………………………………………………………………….. 7   فصل دوم: پیشینه تحقیق 2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 9 2-2- مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی……………………………………………………………………………… 9 2-2-1- تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………………….. 9 2-2-2- تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………… 17   فصل سوم: مبانی نظری تحقیق 3-1- مروری بر نظریات موجود……………………………………………………………………………………………….. 27   3-1-1- نظریات مرتبط با سن ازدواج……………………………………………………………………………….. 27 3-1-1-1- نظریه­های اقتصادی…………………………………………………………………………………. 27 3-1-1-2- نظریه­های جامعه­شناختی………………………………………………………………………… 28 3-1-1-3- نظریه­های جمعیت­شناختی……………………………………………………………………… 28 3-1-1-4- نظریه نوسازی…………………………………………………………………………………………. 29 عنوان                                                                             صفحه         3-1-1-5- نظریه مبادله……………………………………………………………………………………………. 30 3-1-1-6- نظریه برابری جنسیتی…………………………………………………………………………….. 31 3-1-2- نظریات مرتبط با باروری……………………………………………………………………………………… 32 3-1-2-1- نظریه­های اقتصادی…………………………………………………………………………………. 32 3-1-2-2- نظریه­های اجتماعی و فرهنگی…………………………………………………………………. 33 3-1-2-2-1- نظریه کالدول……………………………………………………………………………………… 34 3-1-2-2-2- نظریه کول………………………………………………………………………………………….. 35 3-1-2-2-3- نظریه دیویس و بلیک…………………………………………………………………………. 36 3-2 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 38 3-3- مدل تجربی تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 38 3-4- فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………… 39   فصل چهارم: روش تحقیق 4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………. 41 4-2- روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….. 41 4-3- ابزار جمع­آوری داده­ها…………………………………………………………………………………………………….. 42 4-4- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………….. 42 4-5- واحد تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………… 42 4-6- قلمرو زمانی و مکانی………………………………………………………………………………………………………. 43 4-7- حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………. 43 4-8- تکنیک­های آماری تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………….. 43 4-8-1- تحلیل مدل خودهمبستگی فضایی و محلی…………………………………………………………. 43 4-8-2- شاخص موران…………………………………………………………………………………………………….. 45 4-8-3- شاخص محلی پیوند فضایی (لیسا)………………………………………………………………………. 46 4-9- تعریف نظری و عملیاتی متغیرها…………………………………………………………………………………….. 46 4-9-1- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………….. 46 4-9-2- متغیر وابسته………………………………………………………………………………………………………. 48 عنوان                                                                             صفحه         فصل پنجم: یافته­های تحقیق 5-1- آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….. 50 5-2- آمار استنباطی و مکانی…………………………………………………………………………………………………… 66 5-3- تحلیل مسیر………………………………………………………………………………………………………………….. 90 فصل ششم: بحث و نتیجه گیری 6-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………. 109 6-2- نتایج فرضیات    ……………………………………………………………………………………………………… 111 6-3- پیشنهادات تحقیق……………………………………………………………………………………………………. 121 6-4- محدودیت­های تحقیق………………………………………………………………………………………………. 121   فهرست منابع و مآخذ منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………. 122 منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………. 126                                   فهرست جدول­ها   عنوان                                                                                                    صفحه   جدول 4-1: انواع الگوهای توزیع فضایی پدیده­های زمین مرجع…………………………………….. 45 جدول 4-2 عناوین و وزن شاخص ­ها جهت تعیین درجه توسعه ­یافتگی شهرستان های کشور…………………………………………………………………………………………………………………………….. 47 جدول 5-1 درصد زنان حداقل یکبار ازدواج کرده (کشور به تفکیک استان)………………….. 52 جدول 5-2 درصد ازدواج زنان نوجوان (کشور به تفکیک استان)  ………………………………… 55 جدول 5-3 میزان باروری ویژه گروه سنی 19-10 سال (کشور به تفکیک استان)…………. 58 جدول 5-4 درصد تحصیلات زنان 19-10 ساله کل کشور (به تفکیک استان)……………… 61 جدول 5-5 درصد اشتغال زنان 19-10 ساله در مناطق مختلف کشور………………………….. 64 جدول 5-6 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی – اجتماعی شهرستان­ها و نرخ ازدواج دختران نوجوان……………………………………………………… 66 جدول 5-7 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد تحصیلات دختران نوجوان و نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………….. 70 جدول 5-8 آزمون رابطه نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق روستایی و شهری………… 72

جدول 5-9 شاخص خودهمبستگی فضایی در سرشماری 1385 به تفکیک مناطق

شهری و روستایی………………………………………………………………………………………………………….. 73

جدول 5-10 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد اشتغال زنان نوجوان و نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………….. 75 جدول 5-11 ضریب همبستگی بین درصد شهرنشینی و نرخ ازدواج دختران نوجوان……. 76 جدول 5-12 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین سطح توسعه یافتگی اقتصادی – اجتماعی شهرستان­ها و فرزندآوری زنان نوجوان …………………………………………………………. 77 جدول 5-13 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد تحصیلات دختران نوجوان و میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور……………………………………………….. 81 عنوان                                                                                                    صفحه   جدول 5-14 آزمون رابطه میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق روستایی و شهری…. 84

جدول 5-15 شاخص خودهمبستگی فضایی در سرشماری 1385 به تفکیک مناطق

 شهری و روستایی…………………………………………………………………………………………………………. 85

جدول 5-16 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین درصد پایین اشتغال زنان نوجوان و میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور……………………………………………….. 86 جدول 5-17 ضریب همبستگی بین درصد شهرنشینی و فرزندآوری نوجوان…………………. 87 جدول 5-18 نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین نرخ ازدواج دختران نوجوان و میزان فرزندآوری زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………… 89 جدول 5-19 عناصر متغیرهای زمینه­ای درون معادله برای پیش­بینی متغیر میانی نرخ ازدواج دختران نوجوان در سطح شهرستان­ها……………………………………………………………….. 91 جدول 5-20 عناصر متغیرهای مستقل و زمینه­ای درون معادله برای پیش­بینی فرزندآوری زنان نوجوان در سطح شهرستان­های کشور………………………………………………………………….. 92 جدول 5-21 میزان تأثیر مستقیم، غیر مستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته فرزندآوری زنان نوجوان……………………………………………………………………………………… 93                               فهرست شکل­ها   عنوان                                                                                                    صفحه   شکل 4-1 انواع الگوهای توزیع فضایی پدیده­های زمین مرجع……………………………………………. 44 شکل 5-1 توزیع فضایی کل زنان ازدواج کرده در کشور بر اساس سرشماری 1385…………… 53 شکل 5-2 توزیع فضایی درصد ازدواج دختران در کشور بر اساس سرشماری 1385………….. 56 شکل 5-3 توزیع فضایی میزان باروری ویژه گروه سنی 19-10 ساله در مناطق مختلف کشور بر اساس سرشماری 1385………………………………………………………………………………………. 59………………………………………………………………………………………………………………………………………….. شکل 5-4 توزیع فضایی سطح تحصیلات زنان 19-10 ساله کل کشور …………………………….. 62 شکل 5-5 توزیع فضایی درصد اشتغال زنان نوجوان 19-10 ساله در مناطق مختلف کشور بر اساس سرشماری 1385……………………………………………………………………………………….. 65 شکل 5-6 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان با سطح توسعه یافتگی اقتصادی – اجتماعی سال 1385…………………………………………………………………………………………………………. 94

شکل 5-7 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد تحصیلات زیر دیپلم و

 دیپلم کل کشور بر اساس سرشماری 1385……………………………………………………………………… 95

شکل 5-8 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان روستایی و درصد تحصیلات زیر دیپلم و دیپلم زنان نوجوان بر اساس سرشماری 1385………………………………………………………………….. 96 شکل 5-9 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد تحصیلات عالی زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور…………………………………………………………………………………………………….. 97 شکل 5-10 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان در مناطق شهری و روستایی بر اساس سرشماری1385………………………………………………………………………………………………………. 74 شکل 5-11 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد اشتغال زنان نوجوان در مناطق مختلف کشور بر اساس سرشماری 1385………………………………………………………………. 98   عنوان                                                                                                    صفحه   شکل 5-12 توزیع فضایی نرخ ازدواج دختران نوجوان و درصد شهرنشینی بر اساس

شهریور  1394   فهرست مطالب عنوان                                                                                                            صفحه چکیده 1 فصل اول : کلیات تحقیق 1- 1- مقدمه. 3 1 – 2- بیان مسأله و ضرورت تحقیق.. 4 1- 3- پیشینه تحقیق.. 6 1-4- اهداف تحقیق.. 10 1-5- سؤالات تحقیق.. 10 1-6- فرضیه‏های تحقیق.. 10 1-7- روش شناسی تحقیق.. 10 1-8- ابزار گردآوری داده‌ها 11 1-9- جامعه آماری و روش نمونه‏گیری.. 11 1 – 10- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها 11 فصل دوم: مبانی نظری تحقیق 2 – 1 – مقدمه. 14 2 – 2 – تاریخچه گردشگری در ایران.. 15 2 – 3 – انواع گردشگری.. 16 2 – 3 – 1- گردشگری بر پایه هدف از سفر. 17 2 – 3 – 2- گردشگری انبوه و جایگزین.. 17 2 – 3 – 3- جهانگردی فام. 18 2 – 3- 4- گردشگری بر اساس محل سکونت افراد. 19 2 – 3- 5- گردشگری از بعد تقاضا 19 2 – 3- 6- گردشگری براساس فعالیت، موضوع، جاذبه ها و تعاملات گردشگری.. 20 2 – 4 – مفهوم اكوتوریسم(طبیعت گردی). 22 2 – 5 – معیارها و ویژگیهای اکوتوریسم. 23 2 – 6 – جنبه های اکوتوریسم. 23 2 – 6 – 1- جنبه‌های علمی.. 23 2 – 6 – 2- جنبه‌های اجتماعی.. 23 2 – 6 – 3- جنبه‌های اقتصادی.. 24 2 – 7 – ویژگی‌های اکوتوریسم. 24 2 – 8 – اهمیت اكوتوریسم. 24 2 – 9 – اهداف اساسی و ارکان اصلی اکوتوریسم. 25 2 – 10 – ارکان اصلی اکوتوریسم. 25 2 – 11 – اكوتوریسم در ایران.. 26 2 – 12 – جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری.. 27 2 – 13 – ویژگی اكوتوریست‌ها و انواع آن.. 27 2 – 14 – اكوتوریسم و توسعه. 28 2 – 15 – اكوتوریسم و توسعه منطقه‌ای.. 29 2 – 16 – گردشگری شهری.. 30 2 – 17 – توسعه شهری و نقش برنامه‌ریزان شهری در گردشگری.. 31 2 – 18 – نتیجه‌گیری.. 32 فصل سوم: شناخت ویژگیهای جغرافیایی منطقه مورد مطالعه 3 – 1 – موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه 35   3 – 2 – وضعیت زمین شناسی منطقه مورد مطالعه. 36 3 – 2 -1 – زون سنندج – سیرجان: 36 3 – 3 – توپوگرافی منطقه مورد مطالعه. 37 3 – 3 – 1 – کوهستان پرآو: 37 3 – 3 – 2 – کوههای سفید: 38 3 – 3 – 3 – دشتها 38 3 – 3 – 4 – دشت کرمانشاه: 38 3 – 3 – 5 – دشت ماهیدشت: 38 3 – 4 – ساختار توپوگرافی قطب گردشگری کرمانشاه 39 3 – 5 – ویژگیهای اقلیمی شهر کرمانشاه از نگاه گردشگری.. 40 3 – 5 – 1 – وضعیت بارش شهر کرمانشاه 40 3 – 5 – 2  – وضعیت دمای شهر کرمانشاه 42 3 – 5 – 3 – وضعیت رطوبت نسبی شهر کرمانشاه 44 3 – 5 – 4 – وضعیت ساعات آفتابی شهر کرمانشاه 45 3 – 6 – منابع آب استان کرمانشاه به تفکیک قطبهای گردشگری.. 46 3 – 7 – منابع پوشش گیاهی و جنگلی استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان.. 47 3 – 8 – ویژگی‌های انسانی منطقه مورد مطالعه. 50 3 – 8 – 1 – وجه تسمیه. 50 3 – 8 – 2 – جمعیت شهر کرمانشاه برحسب سن، جنس و وضع سكونت.. 50 3 – 8 – 3 – سطح سواد بر حسب سن و جنس در شهر کرمانشاه 51 3 – 9 – ویژگی‌های اقتصادی شهرستان کرمانشاه 51 3 – 9 – 1 – زراعت و باغداری.. 52 3 – 10 – زیرساختها 52 3 – 10 – 1 – راه و دسترسیها 52 3 – 10 – 1 – 1 – راههای ارتباطی شهر کرمانشاه 53 3 – 11 – نگاهی به جاذبه‌های اکوتوریستی شهر کرمانشاه 53 3– 12 – جاذبه های اکوتوریستی شهر کرمانشاه 54 3 – 12 – 1 – کوه‌ها 54 3– 12 – 1 – 1 – پرآو. 54 3– 12 – 1 – 2 – بیستون.. 55 3– 12 – 1 – 3 – سفید کوه 55 3– 12 – 2 – دشت‌ها 56 3– 12 – 2 – 1 – ماهیدشت.. 56 3– 12 – 2 – 2 – بیستون.. 56 3– 12 – 3 – غارها 57 3– 12 – 3 – 1 – مرخل. 57 3– 12 – 3 – 3 – مر تاریک… 57 3– 12 – 3 – 4 – مرآفتاب.. 58 3– 13 – سراب‌ها و چشمه‌ها 58 3 – 13 – 1 –  قابلیت‌های اکوتوریسمی سرابهای شهر کرمانشاه: 58 3 – 13 – 2 – سراب قنبر. 59 3 – 13 – 3 – سراب طاقبستان.. 59 3 – 13 – 4 – سراب نیلوفر. 59 3 – 13 – 5 – بیستون.. 60 3– 14 – رودخانه‌ها 60 3– 14 – 1 – قره سو. 60 3 – 15 – نتیجه‌گیری.. 61 فصل چهارم : روش‌شناسی پژوهش 4 – 1 – ابزار گردآوری اطلاعات.. 63 4- 2 – مطالعات کتابخانه‌ای.. 63 4 – 3 – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش… 64 4 – 4 – معرفی تکنیک TOPSIS. 65 4 – 4 – 1 – مراحل تکنیک TOPSIS در پژوهش حاضر جهت رتبه‌بندی توانهای اکوتوریسمی.. 69 4 – 5 – به کار گیری مدل SWOT در پژوهش حاضر جهت ارائه استراتژهای برتر اکوتوریسم. 73 4 – 6 – تحلیل مدل SWOT.. 73 4 – 7 – مزایای مدل مدیریت راهبردی  SWOT.. 75 4 – 8 – مراحل مدل SWOT: 76 فصل پنجم: تجزیه و تحلیل داده‌ها 5 – 1 – مقدمه. 79 5 – 2 – وضعیت جنسی پاسخگویان.. 79 5 – 3 – وضعیت سنی پاسخگویان.. 80 5 – 4 – وضعیت تحصیلی پاسخگویان.. 80 5 – 5 – ارزیابی شاخصهای تحقیق.. 80 5 – 6 – رتبه بندی مناطق اکوتوریسمی شهرستان کرمانشاه بر اساس روش TOPSIS. 84 5 – 8 – ارزیابی محیط داخلی (حسابرسی داخلی) برای تدوین برنامه توسعه اکوتوریسم در مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 97 5 – 9 – ارزیابی محیط خارجی (حسابرسی خارجی) مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه جهت تدوین برنامه توسعه گردشگری.. 100 5 – 10 – اولویت بندی  مجموعه عوامل داخلی و خارجی تاثیر گذار در توسعه اکوتوریسم شهر کرمانشاه 104 5 – 11 – تدوین راهبردهای  توسعه اکوتوریسم در کرمانشاه 104 5 – 11 – 1 – راهبردهای رقابتی – تهاجمی (SO) : 104 5 – 11 – 2 –  راهبردهای اقتضایی یا تنوع(ST): 105 5 – 11 – 3 –  راهبردهای بازنگری یا انطباقی(WO): 106 5 – 11 – 4 –  راهبردهای تدافعی (WT): 106 5 – 12 – اولویت بندی استراتژی‌های توسعه اکوتوریسمی  شهر کرمانشاه 107 فصل ششم : نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات 6 – 1 – مروری بر پژوهش حاضر. 112 6 – 2 – ارزیابی فرضیات.. 112 6 – 3 – نتیجه‌گیری.. 115 6 – 4 – پیشنهادها 116 6 – 5 – منابع: 118                           فهرست جداول عنوان                                                                                                            صفحه جدول3 – 1 : ساختار توپوگرافی قطب گردشگری کرمانشاه 40 جدول(3 – 2): منابع آبی هر قطب گردشگری استان کرمانشاه 47 جدول 3 – 3 : پراکندگی جنگلهای استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان و نوع پوشش گیاهی.. 48 جدول 3 – 4 : جمعیت شهر کرمانشاه برحسب سن، جنس و وضع سكونت در سال 1390. 51 جدول 3 – 5 : سطح سواد بر حسب سن و جنس در شهر کرمانشاه در سال 1390. 51 جدول 4 – 1: ماتریس  SWOTو نحوه تعیین راهبردها(یغفوری و همکاران:1390). 74 جدول 4 – 2 : ماتریس تهدیدات ،فرصتها،نقاط ضعف،و نقلط قوت.. 75 جدول 4 – 3 :  مراحل انجام ماتریس SWOT.. 77 جدول 5 -1. توزیع پاسخگویان بر حسب جنس… 79 جدول(5 – 2 ) وضعیت سنی پاسخگویان.. 80 جدول 5 – 3: شاخصهای استفاده شده در این پژوهش… 81 جدول(5 – 4 ): جاذبه‌های اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 83 جدول(5 – 5):  ماتریس اولیه شاخصهای گردشگری برای مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 84 جدول(5 – 6):استاندارد کردن داده‌های خام جاذبه‌های گردشگری شهر کرمانشاه 86 جدول (5 – 7):  اوزان شاخص‌ها 88 جدول(5 – 8) : استاندارد موزون جاذبه‌های گردشگری کرمانشاه 88 جدول(5 – 9) حالت‌های ایده آل مثبت و منفی هر شاخص در جاذبه‌های اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 90 جدول(5 – 10):  فاصله هر جاذبه اکوتوریستی از حالتهای ایده‌آل مثبت و منفی(بهترین و بدترین وضعیت) در کرمانشاه 91 جدول(5 – 11) نزدیکی نسبی هر جاذبه اکوتوریستی به وضعیت ایده‌آل (امتیاز نهایی) درشهر کرمانشاه 92 جدول 5 – 12: ارزیابی عوامل محیط داخلی(قوتها و ضعفها) اکوتوریسمی.. 97 جدول شماره(5 – 13):  ارزیابی عوامل محیط خارجی(فرصتها و تهدیدات) توسعه اکوتوریسم. 101 جدول 5 – 14:ترکیب اولویت بندی جاذبه‌های اکوتوریسمی و اولویت برنامه استراتژیکی در توسعه اکوتوریسم. 109   فهرست نمودارها عنوان                                                                                                            صفحه نمودار 3 – 3 : میانگین بارش ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 41 نمودار 3 – 4 : میانگین بارش سالانه شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 42 نمودار 3 – 5 : میانگین دمای ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 43 نمودار 3 – 6 : میانگین دمای سالانه شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 43 نمودار 3 – 7 : میانگین رطوبت نسبی ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 44 نمودار 3 – 8 : میانگین رطوبت نسبی سالانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 45 نمودار 3 – 9: میانگین ساعات آفتابی ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 46 نمودار 3 – 10 : پراکنش جنگلهای استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان.. 49 نمودار 5 – 1: نمودار  ارزیابی شاخصهای موثر در مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 82 نمودار  5 – 2: دامنه برد هر جاذبه اکوتوریسمی.. 94 نمودار  5 – 3: درصد توانایی شهر کرمانشاه از لحاظ جاذبه‌های اکوتوریسمی.. 95 نمودار  5 – 4: امتیاز وزنی هر یک از نقاط قوت(s). 99 نمودار 5 – 5: امتیاز وزنی هر یک از نقاط ضعف(w). 100 نمودار5 – 6 : امتیاز وزنی هر یک از  فرصتها(O). 102 نمودار 5 – 7: امتیاز وزنی هر یک از  تهدیدات(T). 102 نمودار 5 -8 : اولویت بندی عوامل چهارگانه SWOT.. 107 نمودار  5 – 9: اولویت بندی عوامل استراتژی  جهت توسعه اکوتوریسم کرمانشاه 108               فهرست اشکال عنوان                                                                                                            صفحه شکل 2 – 1: ارتباط تعاملی انواع مختلف جهانگردی.. 19 شکل 2 – 2 : جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری.. 27 شکل 3 – 2  : توپوگرافی استان کرمانشاه 39 شکل 4 – 1: تقسیم بندی مدل‌های تصمیم گیری.. 67 شکل 4 – 3: چهارچوب تحلیلی در مدل SWOT.. 75 شکل 5 – 8: ماتریس  اولویت‌بندی برنامه‌ریزی اکوتوریسم (SWOT) در شهر کرمانشاه 103                       .               فهرست نقشه ها عنوان                                                                                                            صفحه نقشه 3 – 1 : موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه در کشور ایران.. 35                                                

چکیده

امروزه صنعت گردشگری یا جهان‌گردی به عنوان یکی از ابزارها و راه‌کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولت‌ها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح می‌باشد. کشورهای مختلفی در دنیا جهت دستیابی به توسعه، راهبردهای متفاوتی را در نظر می­گیرند. یكی از راهبردهایی كه اخیراً در اغلب كشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیت‌های مرتبط با اكوتوریسم است. یکی از مناطق مستعد کشور ایران در زمینه اکوتوریسم شهر کرمانشاه است که با توجه به محیط جغرافیایی خود پتانسیل­های بالقوه­ای در این زمینه دارد. در این پژوهش جاذبه­های اکوتوریسمی شهر کرمانشاه شناسایی و با استفاده از مدل­ TOPSIS رتبه­بندی گردیدند. همچنین در پایان با استفاده از مدل SWOT استراتژی‌های لازم ارائه شدند. نتایج رتبه‌بندی نشان داد که در میان جاذبه‌های اکوتوریسمی، منطقه اکوتوریسمی سراب نیلوفر  با میزان  بیشتر نسبت به دیگر مناطق دارای برد بیشتر و دارای وضعیت بسیار خوب می‌باشد و منطقه اکوتوریسمی طاقبستان با امتیاز 6354/0 در رتبه دوم و در سطح خوب قرار گرفته که این دو منطقه دارای بیشترین برد و ظرفیت از لحاظ اکوتوریسمی در  شهرکرمانشاه هستند. هم‌چنین نتایج مدل سوات نشان داد که در مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی در ماتریس ارزیابی 47/4 و امتیاز نهایی عوامل خارجی 98/3 به دست آمده است که نشان دهنده تاثیرگذاری بیشتر عوامل داخلی بر عوامل خارجی در زمینه اکوتوریسم در شهر کرمانشاه می­ باشد. واژگان کلیدی: ارزیابی، رتبه‌بندی، گردشگری، اکوتوریسم، کرمانشاه          

فصل اول

کلیات تحقیق

1- 1- مقدمه

امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولت‌ها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح می‌باشد (ابراهیم زاده و آقاسی زاده، 1390: 6). کشورهای مختلفی در دنیا جهت دستیابی به توسعه، راهبردهای متفاوتی را در نظر می­گیرند. یكی از راهبردهایی كه اخیراً در اغلب كشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیت‌های مرتبط با اكوتوریسم است (قادری، 1383: 36). در این راستا با توجه به تبدیل شدن صنعت گردشگری به یکی از صنایع برتر دنیا و توانایی بالقوه کشور ایران در این زمینه، می­توان از گردشگری و به ویژه فعالیت‌های اکوتوریستی به عنوان یکی از بهترین گزینه­ها برای جایگزینی درآمدهای حاصل از نفت نام برد. اهمیت توسعه اکوتوریسم زمانی برای کشور نمایان می­شود که بدانیم زمان متوسط سفر 50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8 تا 14 روز است و هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و 500 دلار درآمد ارزی به ارمغان می­آورد(اشتری مهر جردی، 1383: 78). از طرف دیگر، سازمان جهانی جهانگردی رشد سالانه صنعت گردشگری را تا سال 2010 بین 6 درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با 4/3 تا 7/6  درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با رشد سالانه 30 تا 40 درصد، بالاترین رشد در بخش های مختلف گردشگری را به خود اختصاص داده است. بر این اساس در سال 2004 اکوتوریسم رشدی 3 برابر صنعت گردشگری، در کل داشته است. همچنین بر اساس نظر شورای جهانی اکوتوریسم در پایان سال 2010 حدود 50 درصد گردشگران متعلق به بخش اکوتوریسم بوده است(موحد و همکاران، 1393: 182). در کنار اهمیت ذکر شده می‌توان به قابلیت بالای کشور اشاره کرد که از نظر تنوع صنایع دستی ایران جزء 3 کشور برتر دنیا به حساب می­آید (زنگی آبادی و همکاران، 1385: 131). از لحاظ جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در بین 5 کشور برتر دنیا و از لحاظ جاذبه‌های تاریخی در رتبه 10 قرار گرفته است(نعمتی، 1384: 107). یکی از مناطق مستعد کشور در زمینه اکوتوریسم شهر کرمانشاه است که با توجه به محیط جغرافیایی خود پتانسیل­های بالقوه‌ای در این زمینه دارد. در این راستا در این پژوهش سعی می­شود که جاذبه­های گردشگری شناسایی و با استفاده از مدل­ TOPSIS رتبه­بندی گردند و در نهایت با استفاده از مدل تحلیل استراتژیک SWOT راهبردهای استراتژیک جهت توسعه پایدار فعالیت‌های اکوتوریسم در شهر کرمانشاه ارائه شود.  

1 – 2- بیان مسأله و ضرورت تحقیق

امروزه همه کشورها، اعم از توسعه یافته و در حال توسعه پذیرفته‌اند که هر توسعه‌ای تنها با برنامه‌ریزی امکان‌پذیر است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار اهمیت بیشتری می­یابد. در این ارتباط حرکت به سمت توسعه پایدار گردشگری، به دلیل اهمیت خاص گردشگری و تأثیرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی که می‌تواند داشته باشد بدون برنامه‌ریزی دقیق و مناسب امکا‌ن‌پذیر و دست نیافتنی خواهد بود (تقوایی و همکاران، 1388: 49). گردشگری پدیده­ای است كهن كه از دیر باز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج با طی مراحل تاریخی مختلف به موضوعی فنی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. گردشگری بر پایه عامل اساسی سفر و جابجایی قرار دارد در نتیجه دگرگونی­های آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل دگرگونی­های ناشی از انگیزه سفر و وسیله حمل و نقل است. عواملی مانند انقلاب صنعتی، رشد سریع شهرنشینی، مالكیت وسیله نقلیه، افزایش اوقات فراغت و سطوح درآمد و به دنبال آن امنیت بیشترین تاثیر را در رشد صنعت جهانگردی داشته‌اند (کریم پناه، 1384: 2). امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولت‌ها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح می‌باشد (ابراهیم زاده و آقاسی‌زاده، 1390: 6)؛ به نحوی که این صنعت سومین پدیده اقتصادی پویا و در حال توسعه پس از صنایع نفت و خودرو به شمار می‌رود (نظری، 1380: 5). کشور ایران نیز از جمله مناطق پراستعداد در این زمینه به شمار می‌رود و جاذبه‌های فراوان طبیعی – تاریخی و فرهنگی آن زبانزد خاص و عام است (کاظمی، 1386: 1). ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که ذخایر نفتی آن به عنوان منبع اصلی کسب درآمد در آینده‌ای نه چندان دور به پایان می‌رسد. برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد بجای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیت‌های خود می‌باشد. در این راستا صنعت گردشگری و مسافرت که یکی از بزرگ‌ترین صنایع در جهان است (Liu et al, 2011: 413) و بر اساس آمار و ارقام منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری در هزاره جدید به بزرگ‌ترین منبع درآمد جهانی تبدیل گردیده (Tohidy, 2011: 207)، بطوریکه اقتصاددانان این صنعت را سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند مطرح می‌شود(نظری، 1380: 5). توریسم به عنوان یک ابزار اقتصادی (Liu et al, 2006: 159; Yasarata et al, 2010: 346)، تأثیر بسزایی در تقویت بنیان‌های اقتصادی جوامع دارد (کاظمی، 1387: 81). طبق آمار شورای جهانی مسافرت و گردشگری در سال 2011، 01/9 درصد از کل تولید ناخالص داخلی(GDP) ، 8/8 درصد اشتغال ،5/4 درصد سرمایه‌گذاری و 8/5 درصد کل صادرات جهان از صنعت گردشگری است. امروزه بخش صنعت گردشگری، به طور مستقیم و غیر مستقیم بیش از ۲5۰ میلیون فرصت شغلی تمام وقت، نیمه وقت و فصلی به وجود آورده است (WTTC, 2011). بنا بر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰10 تعداد گردشگران در سرتاسر جهان بالغ بر 940 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری، مبلغی حدود 919 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصاد جهان شده است (WTO, 2011) و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۰ درآمد گردشگری به۲۰۰۰ میلیارد دلار برسد، کشور ایران با توجه به جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی در رده۱۰کشور اول دنیا قرار دارد (محسنی،۱۳۸۸: 153). اما بر طبق آخرین آماری که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران رسماً اعلام کرده، در سال 1389تنها تعداد 3 میلیون و 121 هزار و 281 گردشگر وارد کشور شده است و در بین 185 کشور رتبه 133 را بدست آورده است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری[1]، 1390). همچنین بر اساس سند چشم انداز 20 ساله در پایان برنامه چهارم، رقم جذب گردشگر باید 6/2 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 2/3 میلیارد دلار می‌رسید. همچنین در برنامه پنجم، سال 93، جذب گردشگر به 5/6 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 8 میلیارد دلار و در برنامه ششم، سال 98، جذب گردشگر به 13 میلیون نفر و درآمد آن به 16 میلیارد دلار برسد. طبق سند چشم‌انداز در افق 1404 (2025 میلادی) جذب توریست باید 5/1 درصد و درآمد آن 2 درصد رشد داشته و پذیرای 20 میلیون گردشگر با درآمدی حدود 25 میلیارد دلار باشد ولی با توجه به آمار موجود نه تنها این بخش از برنامه چهارم محقق نشده است، بلکه به نظر می‌رسد اهداف مورد نظر در چشم انداز 20 ساله کشور ایران با توجه به شرایط گردشگری در این کشور، بلند پروازانه است (قلی زاده، 1389: 6). اکوتوریسم یکی از جنبه­های گردشگری محسوب می‌گردد. رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. اکوتوریسم می­رود تا در قرن بیست و یکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نماید (رخشانی نسب و ضرابی، 1388: 42). این نوع از توریسم در حال حاضر توجه زیادی را به خود جلب کرده است و رشد فزاینده‌ای را دارد. از سوی دیگر با توجه به ورود مباحثی نظیر توسعه پایدار به جوامع مختلف، اکوتوریسم اهمیت فوق­العاده­ای را به دست آورده است، تا جای که سال 2002 از سوی سازمان جهانی توریسم سال بین‌المللی اکوتوریسم نامیده شده است (حیدری چیانه، 1383: 84). بر اساس برآورد سازمان جهانی گردشگری (WTO) در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه پیش رو(2000 تا 2010) بین 3/4 تا حداکثر 7/6 درصد پیش‌بینی شده بود، یافته­های موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار می­رود تا یک دهه دیگر شمار طبیت­گردان که اکنون 7 درصد از کل مسافران جهان را شامل می­شود، به بیش از 20 درصد برسد(رخشانی­نسب و ضرابی، 1388: 42 – 43). شهر کرمانشاه با توجه به دارا بودن مناطق ممتاز گردشگری مانند طاق بستان ، سراب نیلوفر، پارک کوهستان، تاریخ کهن و میراث فرهنگی کم نظیر، دارای قابلیت‌های بسیار زیاد برای جذب گردشگر می‌باشد که در مجموع می‌تواند بر اقتصاد منطقه تأثیر قابل توجهی داشته باشد. با این وجود، شواهد حاکی از عدم رونق صنعت گردشگری در این شهر است. خصوصاً برنامه‌های موجود توفیقی در جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت و طبیعت‌گردی نداشته‌اند. پژوهش حاضر در صدد ارزیابی و رتبه‌بندی توان­های اکوتوریسم و ظرفیت­های گردشگری در شهر کرمانشاه می‌باشد و هم چنین به دنبال ارائه راهکارهایی برای گسترش جذب طبیعت­گرد به این شهر با توجه به حداقل آسیب رسانی به جاذبه‌های اکوتوریسمی طبیعی است.  

1- 3- پیشینه تحقیق

در زمینه گردشگری خصوصاً اکوتوریسم(طبیعت گردی) در سطح دنیا و ایران پژوهش­های صورت گرفته است که می­توان به موارد زیر اشاره کرد. ویلیامز و همکاران در سال 1996 از جی.آی.اس برای ثبت و تحلیل اطلاعات حاصل از سیاهه برداری از منابع توریسم در بریتیش کلمبیا استفاده کردند. علی رغم توا نایی جی .آی.اس در برنامه‌ریزی توریسم و تفرج در این منطقه، عملی‌ترین کاربرد آن از نقطه نظر دسترسی به داده‌ها، تحلیل الگو‌های زمانی و مکانی بازدید کننده از تسهیلات و خدمات پارک می‌باشد. بوید و باتلر (1996) کاربردهای GIS را در تعیین پهنه‌های مناسب برای اکوتوریسم در انتاریوی شرقی توصیف کردند. ابتدا یک فهرست از منابع و لیستی از معیارهای مورد نظر برای اکوتوریسم تهیه کردند. سپس از تکنیک‌های GIS به منظور سنجش رتبه‌بندی پهنه‌های مختلف بر طبق مدل و معیار ها استفاده شد و در مرحله بعد از جی .آی.اس برای شناسایی مكان‌هایی با بهترین پتانسیل و توان به کار گرفته شد. کریستودولاکیس و همکاران (1998) در مقاله خود تحت عنوان یک مدل قیاسی در حمایت از اهمیت کاربرد GIS در توریسم معتقدند که این تکنیک فرصت­های زیادی را برای توسعه کاربردهای مدرن توریسم به کمک نقشه جهت نمایش اطلاعات برای کاربران با روش­های موثر ارائه می­دهد. بانرجی(2002) در مقاله‌ای به شناسایی سایت­های اکوتوریسم بالقوه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در جنگل­های میدناپور در غرب بنگال در هند پرداخت و عنوان کرد که بخش غربی منطقه به علت جنگل­های سرسبز، حیات وحش و میراث فرهنگی غنی برای توسعه اکوتوریسم مناسب است. فوکات در سال 2003 در طی تحقیق خود، مدیریت اکوتوریسم مبتنی بر جامعه را نوعی حرکت به سوی پایداری در ونتانیلا در مکزیکو بیان کرد. در واقع این مطالعه پایداری »مدیریت مبتنی بر جامعه در ونتانیلا« که در ساحل جنوبی پاسیفیک در مکزیکو واقع است، ارزیابی کرد .سی.بی.ای.ام در واقع تلاشی برای ادغام مدیریت جامعه و اهداف اکوتوریسم می‌باشد. دلیل گسترش مدیریت مبتنی بر جامعه به ویژه در کشور های با تنوع زیستی زیاد، ایجاد صلح و آرامش و حفظ و نگهداری تنوع زیستی، قومی و محلی است.  مشارکت جامعه در مدیریت فعالیت‌های مربوط به حفاظت، جامعه را به سمت تعهد و باور حفاظت محلی تشویق می‌کند. با این حال دیدگاه مدیریتی بر جامعه یک نوش دارو نیست و باید به عنوان بخشی از سیاست مدیریت یک پارچه برای اکوتوریسم و توسعه مناطق ساحلی تلقی گردد. نیلسون (2004) در مطالعه خود در پارك ملی آمریکا با استفاده از مدل سوآت، چارچوبی مفهومی را برای تحلیل سیستمی منطقه مورد مطالعه خود فراهم نمود و از این طریق، کلیه نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در پارك را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. وارر و لاوتونا(2007) در مقاله خود، ادبیات اکوتوریسم و اثرات زیست محیطی آن از دید حیات وحش بررسی کردند. ورینگ و نیل (2009) در کتاب خود، اثرات، پتانسیل و امکان تجزیه و تحلیل اکوتوریسم در کشورهای در حال توسعه را بررسی کردند. هونک (2010) در مقاله‌ای به بررسی اکوتوریسم پارک ملی پنانگ با استفاده از روش SWOT پرداخته و عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی منطقه را مورد بررسی قرار داده است. در کشور ایران نیز مطالعاتی با محتوای مشابه در مورد صنعت گردشگری و اکوتوریسم آن در نقاط مختلف صورت گرفته است. کریمی(1383) در پژوهشی مکانیابی پهنه‌های مناسب برای اکوتوریسم در مناطق ساحلی شهرستان­های رودسر تا آستانه اشرفیه در استان گیلان با استفاده GIS را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج نشان داد که در اکوتوریسم متمرکز پهنه‌های دارای توان اکولوژیک واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و پهنه های واقع در شهرستان­های لنگرود، رودسر و آستانه اشرفیه به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار دارند و در اکوتوریسم گسترده پهنه‌های دارای توان اکولوژیک در محدوده واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و بعد به ترتیب محدوده های واقع در شهرستان های آستانه اشرفیه، لنگرود و رودسر قرار دارند. پارسایی(1386) در پژوهشی امکان سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم در کهگیلویه و بویراحمد را با استفاده از مدل اکوتوریسم و GIS مورد برسی قرار داد. یافته‌های پژوهشی وی نشان داد که در بخش امکان‌سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم، اقلیم آسایش شهرستان‌های بویراحمد و دنا برای تفرج تابستانه و گچساران و کهگیلویه برای تفرج زمستان مناسبند. فرج‌زاده اصل و کریم‌پناه (1387) در مطالعه‌ای، پهنه‌های مناسب توسعه اکوتوریسم را با استفاده از GIS در استان کردستان مورد بررسی قرار داد و در پایان به این نتیجه رسیدند که حدود 80 درصد از پهنه­های استان دارای پتانسیل لازم برای توسعه انواع فعالیت­های اکوتوریستی را دارا می­باشد. محمدی ده­چشمه و زنگی آبادی (1387) در مقاله­ای به امکان­سنجی توانمندی­های اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT، پرداختند. نتایج نشان داد که این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی و واقع شدن بین دو قطب صنعتی اصفهان و خوزستان، داشتن آب و هوایی مطبوع و دلپذیر به ویژه در فصل بهار و تابستان و بهره­مندی از مناطر چشم‌نواز طبیعی، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از قطب‌های بزرگ طبیعت­گردی کشور را داراست. رخشانی‌نسب و ضرابی(1388) در پژوهشی چالش­ها و فرصت­های توسعه اکوتوریسم در ایران را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج پژوهش نشان داد که چالش‌های فراوان در صنعت اکوتوریسم کشور وجود دارد. به گونه‌ای که حدود 90 دلار از سهم تولید طی هر خانوار ایرانی برای رونق توریسم و اکوتوریسم به بازار جهانی پرداخت می‌شود. در حالی که سهم ایران از این بازار اندک است. مخفی و همکاران (1388) در مقاله‌ای به تحلیل پهنه‌های مناسب توسعه اکوتوریسم در شهرستان تویسرکان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخت. و در پایان به این نتیجه رسید که 47/24 درصد از کل وسعت شهرستان تویسرکان دارای توان انجام فعالیت‌های اکوتوریستی می­باشد. نوری و همکاران (1389) در پژوهشی به امکان­سنجی جذب اکوتوریسم در مناطق کویری (مطالعه موردی: تله کابین طزرجان) پرداختند. و در پایان به این نتیجه رسیدند که در محدوده مورد نظر پهنه‌های با توان تفرج متمرکز با درجه مرغوبیت 1 دارای مساحت بسیار کم (3918 متر مربع) که ناشی از محدویت خاک، آب، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه می‌باشد. در منطقه سایت‌های 1 و 2 دارای توان تفرج گسترده با درجه مرغوبیت 2 می‌باشد و سایت‌های پیشنهادی 3 و 4 از درجه مرغوبیت 1 جهت تفرج متمرکز برخوردار می‌باشد. نعمت گرگانی و همکاران (1390) تدوین استراتژی مدیریت اکوتوریسم در منطقه‌ی گردشگری رامسر به روش AHP مورد ارزیابی قرار دادند و در نهایت با استفاده از روش AHP مشخص شد كه منطقه­ی ساحلی ارزش اكوتوریسمی بیشتری دارد. صفاری و همکاران (1391) در پژوهشی به شناسایی پهنه های مستعد توسعه اكوتوریسم در شهرستان كازرون پرداختند. ایشان به این نتیجه رسیدند كه این منطقه از نظر جاذبه‌های اكوتوریسم و ژئوتوریسم دارای پتانسیل­های بسیار مطلوبی بوده و بایستی برای استفاده از این جاذبه ها برنامه‌ریزی‌های مناسب صورت گیرد. موحدی و همکاران(1392) به شناسایی و محاسبه ظرفیت تحمل پهنه‌های مستعد توسعه اكوتوریسم در منطقه سبلان پرداختند. نتایج نشان داد که مطالعه شرایط موجود گردشگری و ارزیابی آن  گویای آن است كه عدم توجه به آستانه تحمل زیست محیطی منابع تفرجگاهی در سطح منطقه سبلان میتواند پایداری این منابع را حتی در كوتاه مدت در معرض خطر جدی قرار دهد و روند تخریب آن را تشدید نماید. حاجی‌نژاد و یاری(1392) برنامه‌ریزی راهبردی اكوتوریسم با استفاده از مدل تركیبی TOPSIS – SWOT مورد: پارك جنگلی بلوران كوهدشت را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج مدل SWOT نشان داد که 8 نقطه قوت، 9 نقطه ضعف، 7 تهدید و 7 فرصت بررسی شد و 25 استراتژی متناسب و كاربردی ارایه گردید. هم‌چنین نتایج مدل TOPSIS نشان داد که تهدیدات بیرونی تأثیر بیشتری در مقایسه با سایر عوامل در گردشگری پارك دارند از این‌رو برای توسعه­ی اكوتوریسم در این منطقه استراتژی های تدافعی در اولویت قرار می­گیرند. جوان و همکاران(1393) در پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم در استان کردستان با بهره‌گیری از شاخص­های زیست اقلیمی را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق، حاکی از آن است که علیرغم آنکه اقلیم منطقه از شرایط خنک تا بسیار سرد متغییر می‌باشد، لیکن ماه‌های خرداد، تیر و مرداد دارای آسایش اقلیمی روزانه و شبانه کاملاً مطلوب و ماه‌های اردیبهشت و شهریور دارای شرایط نسبتاً مطلوب جهت برنامه‌ریزی و بهره‌برداری توریستی در استان می‌باشند. نتایج حاصل از این پژوهش در استان کردستان، می‌تواند راهنمای عمل مدیران و سیاستگذران حوزه توریسم، به منظور برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم منطقه بوده و مورد بهره‌برداری آنان قرار گیرد. موحد و همکاران(1393) راهبردهای توسعه اکوتوریسم استان کردستان با استفاده از مدل SWOT و QSPM  را بررسی کردند. نتایج نشان داد که راهبرد ST، بهترین راهبرد جهت حرکت به سمت توسعه مطلوب اکوتوریسم در کردستان محسوب می‌شود.  

1-4- اهداف تحقیق

شهر کرمانشاه با دارا بودن مواهب طبیعی فراوان، برخورداری از شرایط اقلیمی مساعد به ویژه در فصل تابستان، وجود جنگل‌های انبوه و جاذبه­های طبیعی، نزدیکی و قابلیت دسترسی به استان‌های همجوار، وجود یادمان‌های ارزنده تاریخی، توان بالقوه عظیمی را در زمینه گردشگری و به خصوص اکوتوریسم در خود نهفته دارد که بهره‌برداری از آن به عنوان یکی از مهمترین منابع اقتصادی در کنار بخش کشاورزی، خدمات و صنعت به شمار آید. اهداف پژوهش به شرح زیر می‌باشند:

• شناخت و بررسی ظرفیت­های اكوتوریسم و مهمترین قابلیتهای بالقوه و بالفعل اكوتوریسمی منطقه
• تهیه نقشه‌های موضوعی در زمینه‌های مختلف مرتبط با اکوتوریسم در منطقه
• اولویت‌بندی توان­های اکوتوریسمی شهر کرمانشاه جهت سرمایه‌گذاری
• ارائه پیشنهادهای راهبردی جهت بهبود وضعیت گردشگری در منطقه
• سطح‌بندی استراتژی­های توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری شهر کرمانشاه
• تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری.

1-5- سؤالات تحقیق

• اولویت‌های سرمایه‌گذاری در بخش اکوتوریسم شهر کرمانشاه کدام است؟
• کدام یک از عوامل داخلی و خارجی در توسعه اکوتوریسم شهر کرمانشاه نقش دارند؟

1-6- فرضیه‏های تحقیق

• به نظر می‌رسد وجود جاذبه‌های اکوتوریستی در منطقه مهمترین عامل سرمایه‌گذاری باشند.
• به نظر می­رسد محیط درونی(عوامل داخلی) تاثیر بیشتری بر اولویت‌های سرمایه‌گذاری در شهر کرمانشاه دارد.

1-7- روش شناسی تحقیق

پژوهش حاضر از نظر ماهیت از جمله تحقیقات توصیفی – تحلیلی است که از لحاظ هدف کاربردی-توسعه­ای و از نظر جمع‌آوری داده­ها از نوع پیمایشی و برای جمع‌آوری داده­ها از مطالعات کتابخانه­ای و بررسی­های میدانی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده می­شود. جامعه­ی آماری پژوهش را، کارشناسان، صاحب نظران، برنامه‌ریزان گردشگری و کارشناسان اداره­ی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهد بود که برای دستیابی به شاخص­های پژوهش از روش دلفی و از طریق پرسشنامه ارزیابی می­گردد. همچنین در ادامه پژوهش جهت رسیدن به اهداف پژوهش از تکنیک TOPSIS و SWOT  استفاده گردید.  

استاد راهنما : جناب آقای دکتر سید محمد رضا محمود پناهی استا مشاور : جناب آقای دکتر احمد شوهانی تابستان 1394 چکیده : از آن جا که خصلت امپریالیسم آن است که به دنبال منافع سیری ناپذیر خود در پی استثمار سایر جوامع باشد و در این مسیر هر جریانی را که در برابر آن ایستادگی کند با استفاده از لطایف الحیل از سر راه برداشته و ساقط می کند ؛ و تجلی این خوی زشت سرشت در غرب و به ویژه آمریکا در عصرِ حاضر از یک سو ، و بر افراشتن عَلم مخالفت توسط انقلاب اسلامی ایران در برابر این باج خواهی و تبدیل شدن به الگویی برای سایر ملل در یکی از سوق الجیشی ترین مناطق دنیا که مهمترین شاهرگ تامین منافع غرب از این منطقه تامین می گردد از سویی دیگر ، باعث گشته تا این انقلاب مورد آماج انواع دسیسه ها برای ساقط شدن قرار گیرد . یکی از مهمترین مولفه هایی که موجبات شکست نقشه های شوم پیاپی دشمنان برای به زیر کشیدن این پرچم و رایت را موجب گردیده ، رهبری الهی ـ سیاسی امام خمینی ( ره ) و حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) می باشد . بی شک یکی از پیچیده ترین نقشه های شوم دشمن برای نابود کردن این نظام ، طراحی وقایع پیش آمده در سال 88 است که به دنبال انتخابات دهمین دوره ی ریاست جمهوری به مورد اجرا گذاشته شد . هدف این پژوهش بررسی عملکرد حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) به عنوان رهبری برخاسته بر مبنای مکتب اسلام ناب محمدی ( ص ) در ناکام گذاشتن این نقشه ی شوم دشمن است . فرضیات و سوالات اصلی و فرعی این نوشتار برای مطالعه ی موضوع مدیریتِ بحران سال 88 ، توسط رهبری تنظیم شـده است ، که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی ، موضوعات در شش فصل تنظیم و مورد تجزیه تحلیل قرار گرفته است . در انتهای این نوشتار مشخص می گردد که حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) با مبنا قرار دادن اصول اسلام ناب و الگو برداری از سیره ی عملی امام خمینی ( ره ) در کشور داری ، و برخورداری از شاخص ها و ویژگی هایی چون ، فقاهت ، شجاعت ، کیاست ، سیاست ، و … به مهار بحران های واقع شده برای انقلاب ، می پردازند .   فهرست مطالب عنوان                                                                                                        صفحه فصل اول : کلیات ‌‌1-1   تعریف مساله …………………………………………………………………………………………………………………. 17 1 – 2 اهمیت موضوع تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..20 1 – 3 سوالات و فرضیه ی تحقیق ………………………………………………………………………………………………20 1 – 3 – 1 سوال اصلی ………………………………………………………………………………………………………………20 1 – 3 – 2 سوال فرعی ………………………………………………………………………………………………………………20 1 – 3 – 3 فرضیات ………………………………………………………………………………………………………………….21 1 – 3 – 3 – 1 فرضیه ی اصلی ……………………………………………………………………………………………………21 1 – 4 واژه های کلیدی ……………………………………………………………………………………………………………..21 1 – 5 روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..21 1 – 6 روش و ابزار گرد آوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………21 1 – 7 روش تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………….22 1 – 8 قلمرو تحقیق ( زمانی ، مکانی ، موضوعی ) ………………………………………………………………………….22 1 – 9 سابقه و ضرورت انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………22 1 – 10 مراجع استفاده کننده از نتیجه ی تحقیق ……………………………………………………………………………..24 فصل دوم : چهارچوب نظری 2 – 1 بحران ……………………………………………………………………………………………………………………………26 2 – 1 – 1 تعریف لغوی بحران ……………………………………………………………………………………………………27 2 – 1 – 2 تعریف اصطلاحی بحران …………………………………………………………………………………………….28 2 – 1 – 3 شاخصه های بحران …………………………………………………………………………………………………..31 2 – 1 – 4 عوامل و زمینه های بحران ساز …………………………………………………………………………………….36 2 – 1 – 5 انواع بحران ها …………………………………………………………………………………………………………..38 2 – 1 – 6 مفهوم بحران های سیاسی ……………………………………………………………………………………………41 2 – 1 – 7 مراحل شکل گیری بحران ها ……………………………………………………………………………………….41 2 – 1 – 8 مدیریت بحران ها ………………………………………………………………………………………………………42 2 – 1 – 9 اهداف مدیریت بحران ها …………………………………………………………………………………………….44 2 – 1 – 10 اصول مدیریت بحران ………………………………………………………………………………………………..44 2 – 1 – 11 تکنیک های برخورد با شرایط بحرانی …………………………………………………………………………..51 2 – 1 – 12 ابزار مدیریت بحران ………………………………………………………………………………………………….55 2 – 1 – 13 مراحل مدیریت بحران ………………………………………………………………………………………………55   2 – 1 – 14 الگوی مدیریت بحران ………………………………………………………………………………………………56 2 – 2 حکومت و ولایت فقیه …………………………………………………………………………………………………….59 2 – 2 – 1 ولایت ……………………………………………………………………………………………………………………..61 2 – 2 – 2 فقیه کیست ؟ …………………………………………………………………………………………………………….62 2 – 2 – 3 مبنای مشروعیت یک فرد یا گروه برای حکومت …………………………………………………………….63 2 – 2 – 4 رابطه ی مشروعیت و مقبولیت …………………………………………………………………………………….64 2 – 2 – 5 نقش مردم در حکومت اسلامی ……………………………………………………………………………………65 2 – 2 – 6 جایگاه اکثریت در نظام اسلامی ……………………………………………………………………………………68 2 – 2 – 7 ولایت تکوینی و ولایت تشریعی …………………………………………………………………………………69 2 – 2 – 8 ادله ی اثبات ولایت فقیه …………………………………………………………………………………………….69 2 – 2 – 9 ادله ی عقلی اثبات ولایت فقیه ……………………………………………………………………………………..70 2 – 2 – 10 اختیارات و مسئولیت های مطلقه ی فقیه ………………………………………………………………………76 2 – 3 جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………….77 فصل سوم : بحران آفرینی در نظام های سیاسی به روش انقلاب رنگی 3 – 1 انقلاب رنگی ………………………………………………………………………………………………………………….82 3 – 2 انقلاب و ماهیت آن …………………………………………………………………………………………………………83 3 – 3 انقلاب رنگی چیست ؟ ……………………………………………………………………………………………………85 3 – 4 انقلاب های رنگی در کشورهای مدل ………………………………………………………………………………..88 3 – 4 – 1 انقلاب گل رز گرجستان …………………………………………………………………………………………….88 3 – 4 – 1 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب گل رز گرجستان ………………………………………………………91 3 – 4 – 1 – 2 فرایند انقلاب مخملی در گرجستان ………………………………………………………………………..93 3 – 4 – 2 انقلاب نارنجی اوکراین ……………………………………………………………………………………………..94 3 – 4 – 2 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب نارنجی اوکراین ……………………………………………………….97 3 – 4 – 2 – 2 فرایند انقلاب مخملی در اوکراین …………………………………………………………………………..98 3 – 4 – 3 انقلاب لاله ای قرقیزستان …………………………………………………………………………………………..99 3 – 4 – 3 – 1 نقش عوامل خارجی در انقلاب لاله ای قرقیزستان ……………………………………………………103 3 – 4 – 3 – 2 فرایند انقلاب مخملی در قرقیزستان ………………………………………………………………………104 3 – 5  ویژگی های انقلاب رنگی ………………………………………………………………………………………………104 3 – 6 تفاوت انقلاب رنگی و انقلاب کلاسیک …………………………………………………………………………….105 3 – 7 اهداف آمریکا از ایجاد انقلاب رنگی چیست ؟ ……………………………………………………………………107 3 – 8 زمینه های مساعد بروز نا آرامی های اجتماعی در ایران ………………………………………………………..108 3 – 9 طراحی انقلاب رنگی در ایران ………………………………………………………………………………………….111 3 – 10 جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………..112 فصل چهارم : انقلاب رنگی در ایران 4 – 1 انقلاب رنگی در ایران ……………………………………………………………………………………………………..117 4 – 2 تاریخچه ی انقلاب رنگی در ایران …………………………………………………………………………………….119 4 – 3 اتخاذ استراتژی انقلاب رنگی در ایران ……………………………………………………………………………….120 4 – 4 عوامل زمینه ساز بحران …………………………………………………………………………………………………..122 4 – 4 – 1 نقش عوامل خارجی …………………………………………………………………………………………………123 4 – 4 – 1 – 1 موسسات و بنیادهای غربی حامی براندازی در ایران ………………………………………………….123 4 – 4 – 1 – 2 رسانه های دیداری و شنیداری ……………………………………………………………………………..128 4 – 4 – 1 – 3 اقدامات آمریکا ………………………………………………………………………………………………….129 4 – 4 – 2 عوامل داخلی ………………………………………………………………………………………………………….131 4 – 4 – 2 – 1 کاندیداتوری میرحسین موسوی ……………………………………………………………………………132 4 – 4 – 2 – 2 پیاده سازی نافرمانی مدنی جین شارپ …………………………………………………………………..134 4 – 5 رمز گشایی شکست انقلاب رنگی در ایران ………………………………………………………………………..139 4 – 6 جمع بندی …………………………………………………………………………………………………………………..140   فصل پنجم : نگاهی گذرا به برخی از بحران ها در انقلاب اسلامی ایران 5 – 1 بحران ها در انقلاب ……………………………………………………………………………………………………….143 5 – 2 دوران رهبری حضرت امام خمینی ( ره ) …………………………………………………………………………..143 5 – 2 – 1 تسخیر سفارت آمریکا ……………………………………………………………………………………………….144 5 – 2 – 2 خلق مسلمان …………………………………………………………………………………………………………..150 5 – 2 – 3 بی ثبات سازی سیاسی ـ امنیتی بر پایه ی تعصبات قومی ـ مذهبی ……………………………………155 5 – 2 – 4 ملی گرایان و لیبرال ها ………………………………………………………………………………………………159 5 – 2 – 5 ماجرای آیت ا… منتظری ……………………………………………………………………………………………161 5 – 3 دوران رهبری حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) ……………………………………………………………163 5 – 3 – 1 غائله ی 23 آبان ……………………………………………………………………………………………………….163 5 – 3 – 2 کوی دانشگاه و 18 تیر 78 …………………………………………………………………………………………165 5 – 4 جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………167 فصل ششم : بحران سال 88 و مدیریت رهبر انقلاب در کنترل و مهار آن 6 – 1 مواجهه ی حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) با بحران سال 88 ………………………………………….172 6 – 2 اقدامات رهبری پیش از وقوع بحران …………………………………………………………………………………175 6 – 2 – 1 گفتمان سازی ………………………………………………………………………………………………………….175 6 – 2 – 2 توطئه ی بیگانگان و هشدارهای رهبری ……………………………………………………………………….179 6 – 2 – 3 القای وضعیت بحرانی و مواضع رهبری ……………………………………………………………………….180 6 – 2 – 4 مقابله با تشکیک در سلامت انتخابات ………………………………………………………………………….183 6 – 2 – 5 شور و هیجان و مجادله های انتخاباتی قبل از 22 خرداد ………………………………………………….185 6 – 2 – 6 مدیریت فضای ملتهب بعد از مناظره ها و واکنش به نامه ی آقای هاشمی رفسنجانی ……………188 6 – 3 اقدامات رهبری در حین بحران ………………………………………………………………………………………..189 6 – 3 – 1 سیاست جذب حداکثری و دفع حداقلی ………………………………………………………………………189 6 – 3 – 2 قانون فصل الخطاب است …………………………………………………………………………………………192 6 – 3 – 3 استراتژی گفتگوی مستقیم با مخالفان ………………………………………………………………………….193 6 – 3 – 4 روشنگری و شفاف سازی در برابر بحران …………………………………………………………………….196 6 – 3 – 5 هشدار و نصیحت ……………………………………………………………………………………………………206 6 – 3 – 6 اخطار و اتمام حجت ………………………………………………………………………………………………..210 6 – 3 – 7 جدا کردن صف مردم از بحران آفرینان ………………………………………………………………………..213 6 – 3 – 8 مدارا ……………………………………………………………………………………………………………………..214 6 – 3 – 9 قاطعیت در برخورد با عوامل اغتشاش …………………………………………………………………………215 6 – 4 اقدامات رهبری بعد از بحران …………………………………………………………………………………………..218 6 – 4 – 1 بازخوانی بحران 88 و بصیرت افزایی …………………………………………………………………………..218 6 – 4 – 2 مقابله با برنامه ریزی های بعدی دشمن ………………………………………………………………………..219 6 – 4 – 3 تبیین زوایای بحران 88 …………………………………………………………………………………………….222 6 – 4 – 4 عبرت گیری از بحران 88 ………………………………………………………………………………………….224 6 – 4 – 5 باز خوانی آرمان های انقلاب و شاخصه های خط امام …………………………………………………..230 6 – 5 رهنمودهای انتخاباتی …………………………………………………………………………………………………….233 6 – 5 – 1 اهمیت انتخابات ………………………………………………………………………………………………………234 6 – 5 – 2 انتخاب اصلح …………………………………………………………………………………………………………235 6 – 6 نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………….237 منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………242         فصل اول کلیات 1-1   تعریف مساله یكی از مهمترین عوامل حفظ و بقای هر نظام سیاسی در دنیا ، شناسایی به موقع بحران های سیاسی ـ امنیتی به وجود آماده برای آن نظام سیاسی و مدیریت آن ها و تبدیل آن ها از یك تهدید به یك فرصت می باشد . از آن جایی كه هر نظام سیاسی در جهان  دارای مخالفان داخلی و خارجی می باشد ، لذا این مخالفان چه به صورت جداگانه و چه با همکاری یکدیگر می کوشند تا با ایجاد بحران در جامعه ، حکومت را تضعیف و در نهایت ساقط کنند . تاریخ جمهوری اسلامی ایران از لحظه ی پیروزی انقلاب تا کنون و در دوران زعامت حضرت امام خمینی ( ره ) و حضرت آیت ‌ا… خامنه‌ای ( مد ظله ) ، آکنده از حوادث بزرگ و رویدادهای بسیار مهم و سرنوشت‌ ساز بوده است ؛ حوادث و بحران‌هایی که هر یک از آن‌ها به تنهایی قادر بود یک نظام مستقر با ریشه‌های بسیار عمیق را از جای برکند و آن را به موزه‌ تاریخ بسپارد . حوادثی نظیر :

• ایجاد نامنی و قائله های قومی قبیله ای از قبـیل خلـق ترکمن ، کردسـتان ، سیستان و بلوچستان و … .
• تسخیر لانه جاسوسی و بحران گروگانگیری جاسوسان سفارت آمریکا و قطع شدن روابط دو کشور و واقعه ی طبس .
• ایجاد اخلال در اداره ی کشور توسط ملی گراها و جدا شدن آن ها از انقلاب .
• ماجرای خلق مسلمان و آیت ا… شریعتمداری و قطب زاده .
• جرایانات بنی صدر و حوادث مرتبط با آن .
• اخلال گروهک منافقین و مشکلات ناشی از عملکرد آنان از قبیل شورش مسلحانه ، ماجرای شهر آمل ، همکاری با صدام در جنگ تحمیلی و … .
• ترور کارگزاران کلیدی نظام .
• جنگ تحمیلی عراق علیه ایران .
• ماجراهای آیت ا… منتظری و باند مهدی هاشمی .
• تحریم اقتصادی .
• ارتحال امام خمینی (ره) و امیدواری دشمن به پایان یافتن کار انقلاب .
• ماجراهای دادگاه میکونوس و خروج دسته جمعی سفرای اروپایی از کشور .
• قتل های زنجیره ای و حوادث مرتبط با آن .
• جنگ اول خلیج فارس .
• جنگ افغانستان .
• جنگ دوم خلیج فارس .
• ماجرای کوی دانشگاه .
• ماجرای مجلس ششم و استعفاء و تحصن نمایندگان مجلس .
• برنامه هسته ای و مشکلات مرتبط با آن از قبیل تحریم ها .
• بحران بعد از انتخابات دوره ی دهم ریاست جمهوری و حوادث سال 1388 .
• و …

سال 1388 یکی از حساس ترین سال های حیات جمهوری اسلامی ایران به شـمار می رود . دهمین دوره ی انتخابات ریاست جمهوری در 22 خرداد ماه این سال برگزار شد . انتخاباتی که دارای وجه هایی متمایز کننده نسبت به سایر انتخابات قبل از خود بوده است . وجه هایی نظیر : مناظره ی مستقیم کاندیداها با یکدیگر در برنامه های تلوزیونی ؛ ورورد رنگ ها به عرصه ی تبلیغات به عنوان سنبل برگزیده شده توسط ستاد های انتخاباتی کاندیداها ؛ حضور میدانی همسران کاندیداها در ایام تبلیغات در کنار آنان ؛ اعلام پیروزی در انتخابات قبل از پایان رأی گیری ؛ برگزاری  مراسم جشن پیروزی توسط کاندیدای پیروز در انتخابات ؛ اتحاد بی نظیر گروه های داخلی و خارجی نظام مانند عناصر چپ گرا ، منافقین ، ملی گراها ، سلطنت طلبان ، جدایی طلب ها ، شبکه های تروریستی داخلی و خارجی ، فراریان ساکن شده در خارج از کشور، همراهی و پشتیبانی سرویس های اطلاعاتی و جاسوسی بیگانگان و حضور فعال میدانی آن ها ، رفتار خصمانه ی دولتمردان غربی و دخالت مستقیم آنان ، استفاده ی همه جانبه از شبکه های اجتماعی و فضای مجازی و وسایل ارتباط جمعی و … در یک جبهه ی واحد جهت ساقط کردن نظام جمهوری اسلامی ایران . انتخاباتی که به روایت آمار از لحاظ مشارکت مردمی یکی از با شکوهترین انتخابات نظام اسلامی ایران به شـمار می رود و می رفـت با نمایش اقتـدار حکومـت اسلامی و مردم سـالاری دیـنی به جهانیان ، و بهره برداری از این رخداد عظیم در صحنه ی بین المللی به خصوص در چانه زنی های هسته ای به عنوان برگی برنده جهت افزایش منافع ملی به کار رود ، ولی متأسفانه با حوادثی تلخ وناگوار به تهدید و چالشی برای نظام جمهوری اسلامی مبدل گردید . چالشی که در نهایت تجربه ای بر تجربه های نظام جمهوری اسلامی در مدیریت بحران های سیاسی و اجتماعی افزود . اما  آن چه که اهمیت دارد رفتار خواص و شخصیت های سیاسی و دینی در قبال این بحران و نقد و تجزیه و تحلیل دقیق رفتار آن ها است . یکی از شخصیت ها یی که تاثیر بسزایی در مدیریت این بحران نقش ارزنده ای را ایفا نمود حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) است ؛ که عهده دار نقش مقام رهبری در نظام جمهوری اسلامی ایران است که این مسئولیت برپایه ی ایدئولوژی اسلامی و مبتنی بر احکام دین مبین اسلام و نظریه ی ولایت مطلقه ی فقیه قوام یافته ، و بر اساس نص صریح قانون اساسی مسئولیت هدایت جامعه را به عهده دارد . با توجه به اینکه این بحران به راحتی برای از هم فروپاشی یک نظام و کشور کافی بود و حتی اجرای این سناریو تحت عنوان انقلاب رنگی یا مخملی موجب فروپاشی نظام های مستقر در کشور های استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی را موجب گردید ، و دولت های هوادار غرب را در این کشورها مستقر نمود ، لذا شایسته است با مطالعه عملکرد و مواضع تعیین کننده رهبری معظم انقلاب حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) که مانند همیشه برای دشمنان انقلاب درک نشد ؛ و در نهایت موجبات شکست کودتای ننگین علـیه ی اراده ی همـگانی در ایران را فراهـم آورد به ارایه ی الگـویی در زمینه ی مدیریـت بحران های سیاسی و اجتماعی مبتنی بر رهبری الهی بپردازیم . 1 – 2   اهمیت موضوع تحقیق بررسی این موضوع از نقطه نظرات ذیل حائض اهمیت می باشد :

• ارائه نظریه های جدید در شاخه ی تئوری های ارائه شده در مدیریت بحران .
• بررسی نقش بی بدیل ولی فقیه در مدیریت بحران های سیاسی ـ امنیتی به عنوان رهبری الهی .
• بررسی کارآمدی و جایگاه ولایت فقها در حل مسائل حکومت و جامعه .
• فصل الخطاب دانستن منویات حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) به عنوان رهبر و ولی فقیه برای حركت جامعه به سوی كمال و قله های پیشرفت .

  1 – 3   سوالات و فرضیه ی تحقیق 1 – 3 – 1   سوال اصلی نقش رهبری در مدیریت بحران پس از انتخابات سال 1388 چه بوده است ؟ ‎‏ 1 – 3 – 2   سوالات فرعی آیا انقلاب رنگی شیوه ای جدید برای سرنگونی نظام های سیاسی مستقرِ غیر همسو با جبهه ی غرب ، به ویژه آمریکا می باشد ؟ آیا بحران سال 1388 در ایران در قالب پروژه ی انقلاب رنگی برای سرنگونی نظام مستقرِ در آن ، طراحی و اجرا گردید ؟ آیا انقلاب اسلامی ایران در مواجهه با بحران ها موفق عمل کرده است ؟ ( مطالعه ی موردی : بررسی عملکرد نقش رهبری در مدیریت بحران پس از انتخابات سال 1388 ) 1 – 3 – 3  فرضیات 1 – 3 – 3 – 1 فرضیه ی اصلی حضرت آیت ا… خامنه ای به عنوان رهبری الهی ـ سیاسی در مدیریت بحران های سیاسی ـ امنیتی و به ویژه در بحران پس از انتخابات دهمین دوره ی ریاست جمهوری در سال 1388 ، نقش ثبات بخشی ، اجتناب از عمل بر اساس احساسات در برخورد با مخالفین ، ظرفیت و انعطاف بخشی به نظام ، آگاهی بخشی به مردم ، برخورد نرم با موضوعات نرم ، متوجه کردن جریانات و گروه های داخلی به دخالت بیگانگان ، و وحدت بخشی به جامعه را داشتند . یعنی هم صیانت از جمهوریت نظام و هم حرکت بر اساس اسلامیت . 1 – 4   واژه های کلیدی مدیریت بحران – رهبری – ولایت فقیه – انقلاب رنگی – انتخابات 1 – 5   روش انجام تحقیق این تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی انجام می پذیرد . 1 – 6   روش و ابزار گردآوری اطلاعات

• روش كتابخانه ای
• روش گرد آوری از آرشیو روزنامه ها و مجلات
• سایت های معتبر علمی

  1 – 7   روش تجزیه و تحلیل داده‌ها این تحقیق به صورت کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . 1 – 8   قلمرو تحقیق ( زمانی ، مكانی ، موضوعی ) قلـمرو تحقیق ، عرصه ی سیـاسی جمهوری اسلامی ایـران و دوران زعـامت حضرت آیت ا… خـامنه ای ( مد ظله ) به خصوص بحران پس از انتخابات دهمین دوره ی ریاست جمهوری در سال 1388 را شامل می گردد . 1 – 9  سابقه و ضرورت انجام تحقیق تاكنون نظریات ولایت فقیه از دیدگاه شیعه بسیار فراوان مورد كنكاش و واكاوی قرار گرفته و بحث های فراوانی در خصوص وجوب آن صور ت گرفته است ؛ اما به نظر می رسد كه آنچه كمتر مورد امعان نظر محققین بوده ، بررسی عملكرد و سیره ی عملی فقها در هدایت سیاسی جامعه و هدایت و كنترل بحران های داخلی و خارجی به گونه ای كه حداقل اثرات سوء را برای جامعه به بار آورد و تهدیدات موجود را به فرصت هایی برای قوام و دوام نظام سیاسیِ اسلامی ، و بالندگی و حركت پرشتاب جامعه به سوی ترقی و كمال مادی و معنوی مبدل سازد ، و ارایه ی الگویی متقن در این خصوص  در مقایسه با سایر رهبران و حكومت های غیر دینی بوده است . لذا به نظر می رسد با مقایسه ای بین رهبران دینی ( در فقه شیعی ) و غیر دینی بتوان به سودمندی حكومت فقها در عرصه عملی ( این ضرورت در عرصه ی نظری به خوبی صورت گرفته ) كمك شایانی نمود ؛ كه این موضوع با بررسی عملكرد مصداقی حكومت فقها نظیر حكومت امام خمینی ( ره ) و حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) كه به صـورت مستقیـم هدایت و رهبری جـامعه را بر عـهده داشته اند و بررسی و عملكرد فقهایی نظیر آیات عظام كاشانی ، مدرس ، فضل ا… نوری ، بهبهانی ، میرزای شیرازی و … در تاریخ سیاسی معاصر و حتی بزرگان گذشته دورتر كه به صورت غیر مستقیم ( به دلیل عدم تشکیل حكومت ) در حیات و سرنوشت سیاسی دینی مردم و جامعه ی شیعی نقشی ارزنده ایفا كرده اند موثر خواهد بود . از آن جایی که مدل بحران پس از انتخابات سال 88 در ایران تحت عنوان انقلاب های رنگی یا مخملی در چندین کشور با موفقیت عملیاتی گردید و علاوه بر مصروف داشتن توان جامعه و مدیران و رهبران آن ها به خود ، و تحمیل خصارتهای مادی و غیر مادی جبران ناپذیر به آن ها ، منجر به فروپاشی دولت های موجود نیز گردیده ؛ كه این امر خود ، خبر از غیر كارآمدی مدل های سیاسی آن كشورها و نیز ناتوانی مدیران و رهبرانشان در كنترل بحران می باشد ؛ در صورتی كه همان مدل و الگوی بحران زا از سوی بیگانگان با همكاری خود فروختگان داخلی به امید دست یابی به موفقیت و حصول نتیجه ی دلخواه در ایران در سال 88 نیز عملیاتی گردید ، كه با هوشمندی و درایت مقام معظم رهبری ، حضرت آیت ا… خامنه ای ( مد ظله ) و حضور با شكوه مردم در صحنه ، تبدیل به فرصتی برای وحدت هر چه بیشتر در بین آحاد جامعه و دوام نظام گردید . لذا شایسته اسـت که این موضوع مورد مطالعه و دقت نظر قرار گیرد . همچنین در مورد  انتخابات دهمین دوره ی ریاست جمهوری تا کنون مقالات و کتاب های مختلفی از دیدگاه های مختلف نظیر :  تاریخ نگاری و ثبت وقایع ، تحلیل و ریشه یابی موضوع ، فتنه ، جنگ نرم ، بررسی موضوعی و … مانند :  تاریخ واقعیات انتخابات هشتاد و هشت ، شنبه ی پس از انتخابات ، حماسه ی تلخ ، شورش اشرافیت بر جمهوریت ، ریشه یابی حوادث پس از انتخابات سال 88 ، روایتی تحلیلی از فتنه ی 88 ، فتنه گران و جنگ نرم علیه ی انقلاب اسلامی ، کالبد شکافی فرهنگی فتنه ی 88 ، انقلاب های رنگی و انقلاب اسلامی ایران ، نبرد خاموش ، بازخوانی سیاست های مقام معظم رهبری در مدیریت بحران سیاسی سال 88 ، تقلب بزرگ ، نگهبان آرا ، نقش انگلیس در فتنه ی 88 ، تحلیلی بر مواضع هاشمی رفسنجانی در انتخابات دهم ریاست جمهوری ، مهدی کروبی در مدار سقوط و … نگاشته شده است . اکثر مطالعات و مکتوبات نگاشته شده در این زمینه به نقش و کنترل مدیریت بحران توسط مقام معظم رهبری نپرداخته اند که شایسته است اقداماتی در این زمینه صورت گیرد . 1 – 10   مراجع استفاده كننده از نتیجه تحقیق

• مجلس خبرگان رهبری
• مجمع تشخیص مصلحت نظام
• مجلس شورای اسلامی
• شورای عالی امنیت ملی
• وزرات امورخاجه
• وزارت كشور

                      فصل دوم چهارچوب نظری       2 – 1  بحران واژه ی بحران یکی از پر استعـمال ترین الفاظی اسـت که نشـان دهنده ی آشفـتگی در سیاسـت جوامع در صحنه های ملی و بین المللی است . در جهانی که ما امروز زندگی می کنیم ، روزی نیست که اخبار بحران های کوچک و بزرگ در گوشه و کنار آن ، در وسایل ارتباط جمعی منعکس نگردد . مردان سیاست در عرصه ی مدیریت دولتی غالباً با بحران های متعددی دست وپنجه نرم می کنند . زندگی بشر از بدو تکوین و شکل گیری با ناملایمت‌ها و دشواری‌هایی سرشته شده و همراه با تعارضات اجتماعی ، جنگ و خشونت ، انقلاب های متعدد علمی ، صنعتی ، فکری ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و … عجین بوده است . به تدریج كه ابعاد اجتماعی و نظام‌یافتگی زندگی بیشتر شده است ؛ روابط و همكاری‌های درون اجتماعی در قالب علایق ، منافع فردی و اجتماعی اشكال عینی‌تری به خود گرفته ؛ در نتیجه مرزبندی‌هایی را در سازمان اجتماعی و در حوزه‌ی منافع گروهی و رقابت‌های سیاسی و اجتماعی ایجاد كرده ، این ناملایمت‌ها اشكال جدید و پیچیده‌تری به خود گرفته است .                                                    . در عصر جدید و شكوفایی تمدنی و همزمان با افزایش آگاهی‌های مدنی كه سطح خواسته‌ها و نیازهای اجتماعی افزایش یافته ، این ناملایمت‌ها در اشكال بحران‌های مختلف بر عرصه‌ی زندگی و حیات سیاسی جوامع سایه افكنده و محدودیت‌ها و الزام‌هایی را در حوزه‌های مختلفِ روابط اجتماعی و در ساختار نظام تصمیم‌گیری به وجود آورده است . در حقیقت ، امروز هیچ نظام سیاسی و هیچ جامعه‌ای نمی‌تواند مصون از بحران و پیامدهای كوتاه و بلندمدت آن باشد . بحران‌ها بخش جدانشدنیِ زندگی ، و لازمه‌ی توسعه‌ی سیاسی به ویژه در جوامع در حال گذار می‌باشند . بحران‌ها در ذات خود بستر شكل‌گیری تهدیدها و فرصت‌هایی هستند كه بر حسب نوع ، شدت و گستره‌ی محیطی بحران ، می‌توانند نظام سیاسی و نخبگان حاكم را در شرایط دشوار و پُرمخاطره‌ای قرار دهند . افزایش ظرفیت‌های ساختاری و كاركردی نظام سیاسی جهت پاسخ‌گویی مناسب و عادلانه به نیازها و احتیاجات مردم ، عامل مؤثری برای شكل دادن به سازه‌های مقاوم و مردمیِ مقابله با بحران می‌باشد . کشور ایران در طول تاریخ به دلیل وجود ویژگی های جفرافیایی ، اقتصادی ، طبیعی ، فرهنگی ، سیاسی ، علی الخصوص واقع شدن در منطقه ی سوق الجیشی خاورمیانه و تهدیدات قدرت های سلطه به ویژه آمریکا همواره در معرض بحران های زیادی قرار گرفته و به تَبعِ آن خسارت های مالی و جانی زیادی به کشور تحمیل شده است .                             . كنترل و مهار بحران براساس یك تفكر نظام‌گرا و یكپارچه و در قالب مدیریت بحران ، ضرورتی راهبردی است كه مورد اتفاق‌ نظر همه‌ی اندیشمندان و صاحب ‌نظران مسائل سیاسی ـ امنیتی و راهبردی می‌باشد و بر اهتمام دولت‌ها در سرمایه‌گذاری كلان در استقرار و توسعه‌ی این سامانه‌ی مدیریتی تأكید می‌ورزند . 2 – 1 – 1   تعریف لغوی بحران قریب پنج قرن از عمر ظاهر شده واژه ی بحران ( crisin ) در زبان لاتین سپری شده و طی دو قرن اخیر واژه های  crisis و crise  در زبان انگلیسی و فرانسه از ادبیات گسترده ای برخوردار شده اند . تقریباً به تعداد فرهنگ های لغت برای بحران تعریف وجود دارد . واژه ی بحران در لغت برگردان واژه ی (crisis) بوده که آن نیز از یک واژه ی طبی یونانی گرفته شده است . این کلمه عموماً در ذهن یک وضعیت غیر عادی ، اضطراری ، وحشت انگیز ، مصیبت بار ، خشونت آمیز و سرنوشت ساز را تداعی می کند . ( کاظمی ، 1376 : 52 ) دکتر دهخدا در تعریف کلمه ی بحران آن را تغییری که در بیمار پیدا آید دانسته و آورده که اندر لغت یونانی لفظی است شکافته شده از چیره شدن یک خصم به خصم دیگر. وی بحران سیاسی را این گونه معنا نموده : حالتی که در نتیجه ی آن توازن نظام اجتماعی دگرگون شود و دولت ها و نظام های اجتماعی ناچار به سقوط ، یا ترمیم و تعویض گردند . ( دهخدا ، 1377 : 4390 ) دکتر معین آن را تغییری که در تَبِ مریض پدید آید ، شدیدترین و ناراحت ترین وضع مریض در حالت تَب معنی نموده و وضعیت بحرانی را منسوب به بحران  ، تغییر حالت و آشفتگی مریض یا وضع غیر عادی در اموری از امور مملکتی دانسته است ( معین ، 1378 : 474 ) در فرهنگ لغت عمید ، بحران در معانی آشفتگی و تغییر حالت ناگهانی ، تغییر حالت ناگهانی مریض تَب دار که که منجر به بهبودی یا مرگ او شود ، و حالت بحرانی را منسوب به بحران ، انقلاب در اوضاع و احوال مملکت دانسته است . ( عمید ، 1359 : 376 ) برخی از دانش پژوهان مانند جناب آقای منوچهر آریان پور در کتاب فرهنگ پیشرو انگلیسی به فارسی بحران را معادل فشار ، اضطراب ، نقطه ی عطف ، فاجعه و خشونت دانسته است . برخی دیگر بحران را مترادف ازهم گسیختگی ، بی نظمی ، شکنندگی بیش از حد معمول ، تهدید ارزشها ، بی ثباتی سیاسی ـ اجتماعی و مخاصمه ی نظامی تعریف کرده اند . ( ابهری ، 1386 : 3 ) 2 – 1 – 2 تعریف اصطلاحی بحران از آن جا که بحران یک مفهوم ادراکی است به دست دادن یک تعریف موجز و منسجم و مورد قبول عام از آن مشکل است . در یک کنفرانس که در سال 1967 در دانشگاه پرینستون آمریکا برای بررسی مسائل بحران های بین المللی و با شرکت مشهورترین استادان علوم سیاسی تشکیل گردید ؛ موضوع تعریف بحران یکی از مسائل حاد کنفرانس بود که در نهایت امر بـدون اتفاق نظر کامـل به حال خود رها شد . ( کاظمی، 1368 : 12 ) باید پذیرفت که هر تعریفی از بحران نسبی بوده و مفهوم بحران صرفاً در یک رابطه ی همنشینی و یا جانشینی با مفاهیم دیگر همچون امنیت ، قدرت ، منافع ، اهداف ، مصالح ، و… که همگی مفاهیمی مبهم ، توسعه نیافته و سیالند ، مصداق و یا مصادیق خود را می یابد . از منظری زبان شناسانه و با بهره جستن از نظریات سوسور ، پدر زبان شناسی جدید می توان گفت که دال ( مفهوم ) بحران به مدلول ( مصداق ) خاص و ثابتی رجوع نمی دهد . ( تاجیک ، 1379 : 50 ) اصطلاح بحران در ابتدای شکل گیری آن در علم طب به نقطه ی اوج در یک بیماری اشاره داشته است که در آن حالت سرنوشت بیمار در حالت تعلیق قرار می گرفته . از آن زمان تا کنون این اصطلاح به معنی یک دوره ی نسبتاً کوتاه از سردرگمی یا تلاطم است که منجر به انتقال از یک وضعیت به وضعیتی دیگر می شود . ( داون آر و پری سیلاجی ، 1389 : 24 ) بحران رویدادی است که به طور طبیعی یا غیر طبیعی ( به وسیله ی بشر ) و به صورت ناگهانی (Emergensy) یا به صورت فزاینده (crisis)   به وجود آید و سختی و مشقتی را به جامعه ی انسانی تحمیل کند که برای برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری ، اساسی و فوق العاده باشد . ( ناطق الهی ، 1378 : 9 ) بحران عبارت است از وجود بالقوه و بالفعل وضعیتی که بتواند در سطح داخلی یا خارجی ، دولت یا کشوری را با یک خطر بزرگ نظیر تغییر حکومت ، وقوع کودتا ، بروز جنگ داخلی یا به وقوع پیوستن جنگ خارجی مواجه سازد ؛ به عبارتی دیگر بحران عبارت است از وضعیتی که به طور بالقوه بتواند صلح مستقر را به جنگ ، شورش و اغتشاش مبدل سازد . بحران نقطه ی اوج یک کشمکش داخلی یا خارجی است . نقطه ای که عبور از آن وضعِ موجود را تغییر می دهد . نقطه ای که لازم است در خصوص حل معضل و مشکل تصمیم قاطعی گرفته شود .  ( شه وردی ، 1375 : 4 – 7 ) براون و اولسون بحران ها را به عنوان محصول یک تهدید یا فرصت به شمار می آورند که ناشی از مسائل داخلی یا خارجی است که ممکن است تاثیر عمده ای بر یک سازمان داشته باشد . ( داون آر و پری سیلاجی ، 1389 : 24 ) چارلز هرمان بحران را این چنین توصیف می کند : موقعیت بحـرانی هدف های برتر نهاد تصمیم گیرنده را به خطر می اندازد ، زمان لازم برای پاسخ دهی و اجرای تصمـیم های گرفته شده را  به شدت محدود می کند و وقوع چنین موقعیـتی به سـردرگمی و غافلگیری اعضـای نهاد تصمیم گیرنده منتهی می شود . ( مک کارتی ، 1381 : 42 ) بحران وضعیتی اسـت که در آن نظم سیستـم اصلی ، یا قسـمت های از آن دچار اختلال و ناپایـداری می شود و در این حالت عدم تطابق بین نیازها و منابع رخ می دهد . ( ابهری ، 1386 : 3 ) آقای کاظمی از دو دیدگاه به بحرا ن نگریسته است . 1 – بحران از منظر روش تصمیم گیری . 2 – بحران از منظر سیستمیک . در روش تصمیم گیری ، نگرش و تحلیل کیفیت اتخاذ تصمیم ها و راه کارها در مدیریت بحران مد نظر بـوده و روش رفتار اشخاص ، افراد یا گروه هایی که در کادر تصـمیم گیری و تدبیـر بحران  فـعالیت می کنند نیز مورد نظر می باشد . سه عامل مهم در تعریف و تشخیص بحران از دیدگاه روش تصمیم گیری نقش عمده دارند که عبارتند از : تهدید ، زمان و غافلگیری . در هر نوع سیستم سیاسی عوامل متغیّر تشکیل دهنده ی آن بایستی در حدود و قلمرو معینی نگهداری و محافظت شود . در غیر این صورت ، حالت تعادل سیستم بهم می خورد تا جایی که امکان اضمحلال و محو کامل آن و جایگزینی سیستم دیگری به جای آن وجود دارد . در روش سیستمیک بحران عبارت است از وضعیتی که نظم سیستم اصلی یا قسمت هایی از آن را که سیستم فرعی می نامیم مختل کرده و پایداری آن را برهم زند . یک بحران وضعیتی است که تغییری ناگهانی در یک یا چند قسمت از عوامل متغییر سیستم به وجود می آورد . ( کاظمی ، 1368 : 19 ) بحران ها باعث ایجاد سردرگمی و ایجاد خلل و خدشه در الگوی عادی تصمیم گیریِ بروکراتیک دولت می شوند . در نظام سیاست بین المللی بحران را مترادف پدیده ی نزاع پنداشته اند ؛ نزاع هایی از نوع دیپلماسی گرفته تا جنگ . ( مک کارتی ، 1381 : 40 ) جیمز رابینسون حدود استفاده از اصطلاح بحران را کلاً به دو طبقه تقسیم می کند : 1 – اساسی و ماهوی . 2 – شکلی و صوری . در تعریف ماهوی بحران ، محتوای یک سیاست ویژه ، مسئله یا وضعیت مورد شناسایی قرار می گیرد و در تعریف صوری بحران تاکید بر روی خصوصیات عمومی بحران ها ، بدون غور در موضوع و ماهیت را مد نظر قرار می دهد . ( کاظمی ، 1368 : 25 – 26 ) در زبان چینی کلمه ی بحران متشکل از دو واژه ی فرصت و تهدید است که به نظر می رسد تا حدودی فضای حاکم بر یک وضعیت بحرانی را توصیف می کند . شاید بتوان به زبان ساده این گونه توصیف نمود که هرگاه روند عادی حرکت امور از ریل خود خارج شود ، به گونه ای که باعث برهم خوردن تعادل و ثبات سیستم گردد و نیاز به تصمیم گیری در حداقل زمان ممکن را برای جلوگیری از افزایش زیان و خسارات را بر فرد یا تیم تصمیم گیرنده دیکته کند ؛ یک حالت بحرانی واقع گردیده که که هژمونی تهدید در یک چنین فضایی کاملاً قابل حس بوده و لمس می گردد . حال اگر در چنین فضایی نخبگان تصمیم ساز بتوانند با هوشمندی و ذکاوت تصمیمات و اقدامات مناسبی را برای تحدید بحران به کار بندند ، فرصت بقای نظام را فراهم می نمایند که به نوبه ی خود موجبات ثُبات بیشتر سیستم و پایداری آن در مقابل حوادث مشابه را رقم خواهد زد . 2 – 1 – 3 شاخصه ها و ویژگی های بحران شناخت شاخصه‌ها و ویژگی‌های بحران و یا یك موقعیت بحرانی برای نهادهای تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر ( مدیریت بحران ) یك امر ضروری است و به آنان كمك می‌كند تا حوادث و رخدادهای عادی را از بحران‌ها متمایز كرده و مسیر مدیریت بحران را ترسیم ، و اقدام‌های لازم جهت پیشگیری و مهار بحران را با استفاده از ابزار و فنون خاص مهار بحران به‌كار گیرند . با توجه به ابعاد محدودیت‌ها در شرایط بحران ( زمان اندك تصمیم‌گیری و واكنش ، غافلگیری و محدودیت دسترسی به اطلاعات ) مدیران بحران می‌بایست در تشخیص بحران و یك موقعیت بحرانی دچار خطا و اشتباه نشوند و با استفاده از تحلیل بحران و شناخت مؤلفه‌های اساسی بحران (ماهیت بحران ، سوابق و پیشینه ، منابع بحران ، گستره‌ی بحران و… ) مسیر صحیح جهت تحدید و مقابله با بحران را پی‌ریزی نمایند . خانم ابهری تهدید منافع استراتژیک ، محدودیت و فشردگی زمان ، مورد آماج قرار گرفتن اهداف حیاتی ، غافلگیری و استرس ، مخدوش شدن اطلاعات ، بروز وضعیت خاص روانشناختی ـ رفتاری از سوی نخبگان تصمیم ساز ، تغییر کارکردهای تمامی عناصر نظام اجتماعی ـ سیاسی وشکل گیری نقش های جدید ، ظهور ناگهانی وضعیتی منتظره یا غیر منتظره و ضرورت اتخاذ تصمیم برای پاسخ دادن را از ویژگی های یک موقعیت بحرانی می داند ( ابهری ، 1386 :4 ) آقای کاظمی شاخصه های بحران را عبارت از موارد زیر دانسته :

• هدف های عالی و حیاتی عامل تصمیم گیرنده را تهدید می کند .
• زمان واکنش را برای اتخاذ تصمیم عقلایی محدود می کند .
• عناصر و عوامل تصمیم گیرنده را با بروز ناگهانی خود غافلگیر می کند . ( کاظمی ، 1376 : 52 )

برچان مشخصه های دوران بحران را عبارت می داند از : شکل گیری چالش ، تعریف موضوع ، تصمیم سازی درباره ی واکنش مناسب در مقابل چالش ، برخورد چنین واکنشی بر روی حریف ، شفاف و مشخص کردن پاسخ او . ( تاجیک ، 1379 : 77 ) از نظر شاون پی مک کارتی مشخصه های بارز هر بحران را آمیزه ای از سه عنصر تهدید یا فرصت ، کوتاهی زمان موجود و میزان فشار روحی وارده تعیین می کند . وی شاخصه های یک موقعیت بحرانی را این گونه توصیف می کند  :

• اهداف اولویت دار واحد تصمیم گیری را به خطر می اندازد .
• زمان موجود برای پاسخ دهی پیش از تغییر تصمیم را محدود می کند و واحد تصمیم گیری را با امری غیر منتظره روبرو می کند .
• منابع فوق العاده ای می طلبد .
• پیش زمینه ی همگرایی رویدادهایی است که شرایط جدید و ناشناخته ای را می آفرینند ، این امر محیطی سرشار از بی اعتمادی می سازد و این احساس را قوت می بخشد که دیگر نظارتی بر رویدادها و شرایط اعمال نمی شود .
• نیازمند تصمیم گیری تحت شرایط وخیم و در زمان محدود با اتکا بر اطلاعات ناقص است .
• ماهیت و آثاری طولانی و استهلاکی دارد . ( مک کارتی ، 1381 : 22 )

میلر و ایسکو از بُعد روانشناختی و جامعه شناختی خصوصیات بحران را این گونه بر شمرده اند :

• یک وضعیت بحرانی ، موقعیتی کوتاه مدت و حاد است ، اگر چه طول مدت آن همواره نامشخص است .
• بحران موجد رفتاری است که غالباً آسیب شناسانه می باشد ؛ نظیر احساس بی کفایتی و به دنبال مقصر واهی گشتن .
• بحران اهداف طرف های درگیر را با تهدید مواجه می سازد .
• بحران امری نسبی است ، آنچه که برای یک شخص یا یک حزب بحران به حساب می آید ممکن است برای طرف دیگر بحران محسوب نگردد .
• بحران موجد تنش ( فیزیکی و اضطراب ) در ارگانیسم است . ( تاجیک ، 1379 ، 72 )

آنتونی واینر و هرمن کان دوازده ویژگی برای بحران ذکر کرده اند :

• بحران معمولاً یک نقطه ی چرخش در یک سلسله رویدادها و عملیات است .
• بحران وضعیتی است که در آن ضرورت اتخاذ تصمیم و عمل در مغز طراحان و عوامل درگیر بسیار بالاست .
• بحران یک تهدید واقعی نسبت به هدف ها و مقاصد عوامل درگیر است .
• بحران نتایج مهمی در پی دارد که عواقب آن آینده ی روابط درگیر را معین می کند .
• بحران مولود تـعاطی یک تعداد رویـدادها است که از ترکیـب آن ها شرایط جدیدی به وجود می آید .
• بحران یک مرحله ی زمانی است که در آن عدم اطمینان در باره ی برآورد وضعیت و راه کارهای آن افزایش می یابد .
• بحران یک مرحـله ی زمانی یا وضعیتی است که در آن کنتـرل رخدادهـا و تاثیر آن ها کاهش می یابد .
• بحران یک وضعیت اضطراری را به وجود می آورد که در آن تشویش و نگرانی عوامل تصمیم گیرنده افزایش می یابد .
• در وضعیت بحرانی عوامل زمان علیه عوامل درگیر عمل می کند .
• در وضعیت بحرانی معمولاً آگاهی ها و اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان ناقص و غیر کافی است .
• در بحران روابط بین عوامل درگیر دگرگون می شود .
• در وضعیت بحرانی اصطکاک بین عوامل درگیر افزایش می یابد . ( کاظمی ، 1368 : 28 – 29 )

از نظر گادسون شاخصه های  بحران عبارت است از :

• تهدید زایی ( تحمیل تهدید ) به ارزش ها و اهداف ملی .
• بازنمایی یک تغییر دراماتیک مخرب و فاسد کننده در جریان عادی امور بین الملل .
• معمولاً شامل ستیزش های بین المللی و یا امکان این ستیزش است .
• ایجاد فقدان اطمینان فزاینده در باره ی جریان آینده ی امور بین المللی .
• خطر و فرصت هر دو ذاتی یک بحران هستند .
• دوران کوتاه آغاز و فرجام . ( تاجیک ، 1379 ، 73 )

جیمز و برچر در سطح تحلیل کلان مشخصه های بحران های بین المللی را عبارت می دانند از :

• مشهود تر بودن خشونت در ایجاد بحران .
• افزون تر بودن خطرات ، بدین معنی که تهدیدات ملموس تری متوجه ی ارزشهای اساسی بیشتری است .
• اتکاء فزون تر به خشونت بیشتر برای رویارویی با بحران .
• توسل به خشونت بیشتر و گسترده تر در مدیریت بحران .
• تلاش های بیشتر سیاسی و کمتر نظامی از سوی ابر قدرت ها .
• موثر تر بودن تلاش ابر قدرت ها در کاهش بحران .
• دخالت بیشتر سازمان های جهانی . ( همان ، 74 )

از منظر امنیتی نیز برخی از اندیشمندان مشخصه های زیر را برای یک بحران بر شمرده اند :

• گسترش دامنه ی مناقشات و اختلافات میان نخبگان و مسئولان تصمیم ساز .
• بروز نارضایتی میان نهاد های نظامی و نهادهای دیگر .
• افزایش اعتبار برخی گروه های اپوزیسیون در میان مردم .
• فعال شدن و تشدید اقدامات گروه های برانداز .
• گسترش اقدامات تروریستی .
• فعال شدن سایر شکاف های اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی ، قومی و … .
• افزایش تظاهرات ضد دولتی . ( همان ، 78 )

چگونی واکنش های مردم زمانی که با یک وضعیت بحرانی روبرو می شوند نیز معمولاً بسیار مشابه است . معمولی ترین این واکنش ها عبارتند از : ناباوری ، وحشتزدگی ، کوته نظری ، مقصر دانستن این و آن ، جریحه دار شدن احساسات . ( کاظمی ، 1376 : 39 ) در یک جمع بندی کلی می توان شاخصه های اساسی پدیده ای به نام بحران در اشکال گوناگون آن را این گونه خلاصه کرد :

1. تهدید ارزش های بنیادین و منافع .
2. محدودیت و فشردگی زمان .
3. مورد آماج قرار گرفتن اهداف حیاتی .
4. غافلگیری و استرس .
5. به جای گذاری آثاری مخرب .
6. مخدوش شدن اطلاعات .
7. بروز وضعیت خاص روان شناختی ـ رفتاری از سوی نخبگان تصمیم ساز .
8. تغییر کارکردهای تمامی عناصر نظام اجتماعی ـ سیاسی و شکل گیری نقش های جدید .
9. ظهور ناگهانی وضعیتی منتظره و یا غیر منتظره .
10. ضرورت اتخاذ تصمیم برای پاسخ دادن تحت شرایط وخیم .
11. راه حل های محدود .
12. عواقب وخیم در صورت اتخاذ تصمیمات غلط .
13. درگیر شدن رئیس کل به صورت مستقیم .

2 – 1-  4  عوامل و زمینه های بحران ساز در یک نگاه کلی بحران ها به دو دسته تقسیم می شوند : 1 – بحران های طبیعی . 2 – بحران های غیر طبیعی یا بحران های ساخته ی دست بشر . بحران های طبیعی شامل زلزله ، سیل ، آتش سوزی جنگل ها ، سونامی ، آتشفشان ، طوفان ، خشکسالی ، قحطی و … بوده که بر اثر قهر طبیعت صورت می گیرد و بحران های غیر طبیعی در زمینه های شخصی ، اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی ، زیست محیطی ، فرهنگی ، ایدئولوژیک ، نظامی ، استراتژیک و …  حادث می گردند . همچنین عواملی نیز که موجبات شکل گیری و تولد یک وضعیت بحرانی را سبب می گردند در دو گروه عوامل داخلی و عوامل خارجی جای می گیرند . از طرفی بحران ها را می توان از نظر گستره ی وقوع به بحران های داخلی ، منطقه ای و بین المللی تقسیم بندی نمود . البته ترسیم مرز مشخص بین بحران های داخلی و بین المللی در شرایط دنیای کنونی ما تا حدودی غیر ممکن به نظر می رسد . چون یک بحران داخلی که در چهار دیواری یک کشور حادث می شود ، می تواند عواقب و آثاری بسیار تعیین کننده در خارج از مرزهای آن کشور داشته باشد و در نتیجه ، ابعاد وسیعی را در سراسر جهان خاکی ما در بر گیرد . پیدایش بحران ها زمینه های زیادی دارد که یکی از آن ها زمینه ی جغرافیایی است . یعنی هم موقعیت ژئوپلتیکی و هم موقعیت منطقه ای و هم فاصله ی آن ها از قلمرو کشور های درگیر . زمینه ی دیگر ساختاری است یعنی نوع آرایش قدرت در نظامی که بحران در آن روی می دهد . ( برچر و ویلکنفلد ، 1382 : 38 ) یک تغییر روان شناختی ، یک حمله ی ناگهانی افزایش تنش های دیپلماتیک ، شروع جنگ ، کودتا ، فروپاشی دولتها ، احتمال روز افزون بروز ناآرامی و شورش ، تظاهرات خشونت آمیز خیزش های اجتماعی ، ترور نخبگان سیاسی ، ناکامی و بن بست اقتصادی ، فجایع زیست محیطی ، عدم پاسخگویی به تقاضای مشروع اقشار مختلف جامعه ، برخوردهای قومی نژادی ، جنبش های دانشجویی ، فروپاشی هاله های مشروعیت و مقبولیت نظام ، چالش های غیر قاعده مند نظام و … هر یک می تواند منشا یک بحران توفنده و بسیار مخرب باشد . ( تاجیک ، 1379 ، 24 ) میشل براون در مقدمه ی کتـاب ابعاد بین المللی ستـیزش داخلی را که به علل گوناگون از قبـیل ساختاری ( دولت های ضعیف ، علایق امنیتی دولت ، جغرافیای قومی ) علل سیاسی ( نهادهای سیاسی تبعیض آمیز ، ایدئولوژی های ملی حذفی ، سیاست بیناگروهی ، سیاست نخبه گرا ) علل اقتـصادی ـ اجتمـاعی ( مشکلات اقتصادی ، نظام های تبعیض آمیز اقتصادی ، مدرنیزاسیون ) علل فرهنگی ( الگوهای تبعیض فرهنگی ، تاریخ های گروهی مشکل زا ) شکل گرفتـه و منجر به بحران های گوناگون شده اند را ارئه می دهد . ( همان ، 24 ) 2 – 1 – 5 انواع بحران ها بحران ها ناظر بر دو سطح خرد و کلان هستند . در سطح کلان یک بحران فراملی به تغییر وضعیتی اطلاق می شود که به وسیله ی افزایش شدت روابط دو سویه ی مخرب میان دو متخاصم یا بیشتر ایجاد شده و در آن احتمال بالای تخاصم نظامی در زمان صلح می رود . در مقابل یک بحران در سطح خرد مبتنی بر داده های ادراکی است . ( تاجیک ، 1379 : 33 – 34 ) خانم ابهـری از نظر تعداد واحـد های درگیر در تدبیر و تحـدید بحران ، آن ها را به سه درجـه تقسیم می کند که عبارتند از  :

1. بحران درجه ی اول : شامل بحران هایی می شود که پیش بینی نشده و غیر منتظره بوده ، لیکن یک واحد به تنهایی و با امکانات معمول خود قادر به مقابله ی با آن می باشد .
2. بحران درجه ی دوم : شامل بحران هایی می شود که پیش بینی نشده و غیر منتظره بوده ، لیکن برای مقابله با آن به دو یا بیش از دو نهاد با قابلیتی بیش از حد معمول نیاز باشد .
3. بحران درجه ی سوم : شامل بحران هایی می شود که پیش بینی نشده و غیر منتظره بوده ، لیکن ابعاد آن به حدی گسترده باشد که برای مقابله با آن نیاز به تجهیز کلیه ی امکانات و نهادهای مسئول و هماهنگ کردن و همکاری این نهادها باشد . ( ابهری ، 1368 : 5 – 6 )

بحران ها از لحاظ شدت تهدید هدف ها ، میزان زمان برای پاسخگویی به آن و درجه ی آگاهی ای که تیم تصمیم ساز برای اتخاذ واکنش در برابر آن در اختیار دارند به هشت نوع تقسیم می گردند.

1. بحران های شدید : که در آن تهدید هدف ها زیاد و شدید بوده و زمان تصمیم گیری برای تصمیم گیرندگان کم و عناصر و عوامل تصمیم گیرنده را غافلگیر می کند .