شهریور 1394 فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده 1 فصل اول : کلیات تحقیق 1- 1- مقدمه. 3 1 – 2- بیان مسأله و ضرورت تحقیق.. 4 1- 3- پیشینه تحقیق.. 6 1-4- اهداف تحقیق.. 10 1-5- سؤالات تحقیق.. 10 1-6- فرضیههای تحقیق.. 10 1-7- روش شناسی تحقیق.. 10 1-8- ابزار گردآوری دادهها 11 1-9- جامعه آماری و روش نمونهگیری.. 11 1 – 10- روشها و ابزار تجزیه و تحلیل دادهها 11 فصل دوم: مبانی نظری تحقیق 2 – 1 – مقدمه. 14 2 – 2 – تاریخچه گردشگری در ایران.. 15 2 – 3 – انواع گردشگری.. 16 2 – 3 – 1- گردشگری بر پایه هدف از سفر. 17 2 – 3 – 2- گردشگری انبوه و جایگزین.. 17 2 – 3 – 3- جهانگردی فام. 18 2 – 3- 4- گردشگری بر اساس محل سکونت افراد. 19 2 – 3- 5- گردشگری از بعد تقاضا 19 2 – 3- 6- گردشگری براساس فعالیت، موضوع، جاذبه ها و تعاملات گردشگری.. 20 2 – 4 – مفهوم اكوتوریسم(طبیعت گردی). 22 2 – 5 – معیارها و ویژگیهای اکوتوریسم. 23 2 – 6 – جنبه های اکوتوریسم. 23 2 – 6 – 1- جنبههای علمی.. 23 2 – 6 – 2- جنبههای اجتماعی.. 23 2 – 6 – 3- جنبههای اقتصادی.. 24 2 – 7 – ویژگیهای اکوتوریسم. 24 2 – 8 – اهمیت اكوتوریسم. 24 2 – 9 – اهداف اساسی و ارکان اصلی اکوتوریسم. 25 2 – 10 – ارکان اصلی اکوتوریسم. 25 2 – 11 – اكوتوریسم در ایران.. 26 2 – 12 – جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری.. 27 2 – 13 – ویژگی اكوتوریست‌ها و انواع آن.. 27 2 – 14 – اكوتوریسم و توسعه. 28 2 – 15 – اكوتوریسم و توسعه منطقه‌ای.. 29 2 – 16 – گردشگری شهری.. 30 2 – 17 – توسعه شهری و نقش برنامه‌ریزان شهری در گردشگری.. 31 2 – 18 – نتیجه‌گیری.. 32 فصل سوم: شناخت ویژگیهای جغرافیایی منطقه مورد مطالعه 3 – 1 – موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه 35 
3 – 2 – وضعیت زمین شناسی منطقه مورد مطالعه. 36 3 – 2 -1 – زون سنندج – سیرجان: 36 3 – 3 – توپوگرافی منطقه مورد مطالعه. 37 3 – 3 – 1 – کوهستان پرآو: 37 3 – 3 – 2 – کوههای سفید: 38 3 – 3 – 3 – دشتها 38 3 – 3 – 4 – دشت کرمانشاه: 38 3 – 3 – 5 – دشت ماهیدشت: 38 3 – 4 – ساختار توپوگرافی قطب گردشگری کرمانشاه 39 3 – 5 – ویژگیهای اقلیمی شهر کرمانشاه از نگاه گردشگری.. 40 3 – 5 – 1 – وضعیت بارش شهر کرمانشاه 40 3 – 5 – 2 – وضعیت دمای شهر کرمانشاه 42 3 – 5 – 3 – وضعیت رطوبت نسبی شهر کرمانشاه 44 3 – 5 – 4 – وضعیت ساعات آفتابی شهر کرمانشاه 45 3 – 6 – منابع آب استان کرمانشاه به تفکیک قطبهای گردشگری.. 46 3 – 7 – منابع پوشش گیاهی و جنگلی استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان.. 47 3 – 8 – ویژگیهای انسانی منطقه مورد مطالعه. 50 3 – 8 – 1 – وجه تسمیه. 50 3 – 8 – 2 – جمعیت شهر کرمانشاه برحسب سن، جنس و وضع سكونت.. 50 3 – 8 – 3 – سطح سواد بر حسب سن و جنس در شهر کرمانشاه 51 3 – 9 – ویژگیهای اقتصادی شهرستان کرمانشاه 51 3 – 9 – 1 – زراعت و باغداری.. 52 3 – 10 – زیرساختها 52 3 – 10 – 1 – راه و دسترسیها 52 3 – 10 – 1 – 1 – راههای ارتباطی شهر کرمانشاه 53 3 – 11 – نگاهی به جاذبههای اکوتوریستی شهر کرمانشاه 53 3– 12 – جاذبه های اکوتوریستی شهر کرمانشاه 54 3 – 12 – 1 – کوه‌ها 54 3– 12 – 1 – 1 – پرآو. 54 3– 12 – 1 – 2 – بیستون.. 55 3– 12 – 1 – 3 – سفید کوه 55 3– 12 – 2 – دشتها 56 3– 12 – 2 – 1 – ماهیدشت.. 56 3– 12 – 2 – 2 – بیستون.. 56 3– 12 – 3 – غارها 57 3– 12 – 3 – 1 – مرخل. 57 3– 12 – 3 – 3 – مر تاریک… 57 3– 12 – 3 – 4 – مرآفتاب.. 58 3– 13 – سراب‌ها و چشمه‌ها 58 3 – 13 – 1 – قابلیتهای اکوتوریسمی سرابهای شهر کرمانشاه: 58 3 – 13 – 2 – سراب قنبر. 59 3 – 13 – 3 – سراب طاقبستان.. 59 3 – 13 – 4 – سراب نیلوفر. 59 3 – 13 – 5 – بیستون.. 60 3– 14 – رودخانه‌ها 60 3– 14 – 1 – قره سو. 60 3 – 15 – نتیجه‌گیری.. 61 فصل چهارم : روش‌شناسی پژوهش 4 – 1 – ابزار گردآوری اطلاعات.. 63 4- 2 – مطالعات کتابخانهای.. 63 4 – 3 – روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش… 64 4 – 4 – معرفی تکنیک TOPSIS. 65 4 – 4 – 1 – مراحل تکنیک TOPSIS در پژوهش حاضر جهت رتبهبندی توانهای اکوتوریسمی.. 69 4 – 5 – به کار گیری مدل SWOT در پژوهش حاضر جهت ارائه استراتژهای برتر اکوتوریسم. 73 4 – 6 – تحلیل مدل SWOT.. 73 4 – 7 – مزایای مدل مدیریت راهبردی SWOT.. 75 4 – 8 – مراحل مدل SWOT: 76 فصل پنجم: تجزیه و تحلیل دادهها 5 – 1 – مقدمه. 79 5 – 2 – وضعیت جنسی پاسخگویان.. 79 5 – 3 – وضعیت سنی پاسخگویان.. 80 5 – 4 – وضعیت تحصیلی پاسخگویان.. 80 5 – 5 – ارزیابی شاخصهای تحقیق.. 80 5 – 6 – رتبه بندی مناطق اکوتوریسمی شهرستان کرمانشاه بر اساس روش TOPSIS. 84 5 – 8 – ارزیابی محیط داخلی (حسابرسی داخلی) برای تدوین برنامه توسعه اکوتوریسم در مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 97 5 – 9 – ارزیابی محیط خارجی (حسابرسی خارجی) مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه جهت تدوین برنامه توسعه گردشگری.. 100 5 – 10 – اولویت بندی مجموعه عوامل داخلی و خارجی تاثیر گذار در توسعه اکوتوریسم شهر کرمانشاه 104 5 – 11 – تدوین راهبردهای توسعه اکوتوریسم در کرمانشاه 104 5 – 11 – 1 – راهبردهای رقابتی – تهاجمی (SO) : 104 5 – 11 – 2 – راهبردهای اقتضایی یا تنوع(ST): 105 5 – 11 – 3 – راهبردهای بازنگری یا انطباقی(WO): 106 5 – 11 – 4 – راهبردهای تدافعی (WT): 106 5 – 12 – اولویت بندی استراتژیهای توسعه اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 107 فصل ششم : نتیجه‌گیری و ارائه پیشنهادات 6 – 1 – مروری بر پژوهش حاضر. 112 6 – 2 – ارزیابی فرضیات.. 112 6 – 3 – نتیجه‌گیری.. 115 6 – 4 – پیشنهادها 116 6 – 5 – منابع: 118 فهرست جداول عنوان صفحه جدول3 – 1 : ساختار توپوگرافی قطب گردشگری کرمانشاه 40 جدول(3 – 2): منابع آبی هر قطب گردشگری استان کرمانشاه 47 جدول 3 – 3 : پراکندگی جنگلهای استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان و نوع پوشش گیاهی.. 48 جدول 3 – 4 : جمعیت شهر کرمانشاه برحسب سن، جنس و وضع سكونت در سال 1390. 51 جدول 3 – 5 : سطح سواد بر حسب سن و جنس در شهر کرمانشاه در سال 1390. 51 جدول 4 – 1: ماتریس SWOTو نحوه تعیین راهبردها(یغفوری و همکاران:1390). 74 جدول 4 – 2 : ماتریس تهدیدات ،فرصتها،نقاط ضعف،و نقلط قوت.. 75 جدول 4 – 3 : مراحل انجام ماتریس SWOT.. 77 جدول 5 -1. توزیع پاسخگویان بر حسب جنس… 79 جدول(5 – 2 ) وضعیت سنی پاسخگویان.. 80 جدول 5 – 3: شاخصهای استفاده شده در این پژوهش… 81 جدول(5 – 4 ): جاذبههای اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 83 جدول(5 – 5): ماتریس اولیه شاخصهای گردشگری برای مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 84 جدول(5 – 6):استاندارد کردن دادههای خام جاذبههای گردشگری شهر کرمانشاه 86 جدول (5 – 7): اوزان شاخص‌ها 88 جدول(5 – 8) : استاندارد موزون جاذبههای گردشگری کرمانشاه 88 جدول(5 – 9) حالتهای ایده آل مثبت و منفی هر شاخص در جاذبههای اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 90 جدول(5 – 10): فاصله هر جاذبه اکوتوریستی از حالتهای ایده‌آل مثبت و منفی(بهترین و بدترین وضعیت) در کرمانشاه 91 جدول(5 – 11) نزدیکی نسبی هر جاذبه اکوتوریستی به وضعیت ایده‌آل (امتیاز نهایی) درشهر کرمانشاه 92 جدول 5 – 12: ارزیابی عوامل محیط داخلی(قوتها و ضعفها) اکوتوریسمی.. 97 جدول شماره(5 – 13): ارزیابی عوامل محیط خارجی(فرصتها و تهدیدات) توسعه اکوتوریسم. 101 جدول 5 – 14:ترکیب اولویت بندی جاذبههای اکوتوریسمی و اولویت برنامه استراتژیکی در توسعه اکوتوریسم. 109 فهرست نمودارها عنوان صفحه نمودار 3 – 3 : میانگین بارش ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 41 نمودار 3 – 4 : میانگین بارش سالانه شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 42 نمودار 3 – 5 : میانگین دمای ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 43 نمودار 3 – 6 : میانگین دمای سالانه شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 43 نمودار 3 – 7 : میانگین رطوبت نسبی ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 44 نمودار 3 – 8 : میانگین رطوبت نسبی سالانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 45 نمودار 3 – 9: میانگین ساعات آفتابی ماهانه درازمدت شهر کرمانشاه در طول دوره آماری 1983 – 2013. 46 نمودار 3 – 10 : پراکنش جنگلهای استان کرمانشاه به تفکیک شهرستان.. 49 نمودار 5 – 1: نمودار ارزیابی شاخصهای موثر در مناطق اکوتوریسمی شهر کرمانشاه 82 نمودار 5 – 2: دامنه برد هر جاذبه اکوتوریسمی.. 94 نمودار 5 – 3: درصد توانایی شهر کرمانشاه از لحاظ جاذبههای اکوتوریسمی.. 95 نمودار 5 – 4: امتیاز وزنی هر یک از نقاط قوت(s). 99 نمودار 5 – 5: امتیاز وزنی هر یک از نقاط ضعف(w). 100 نمودار5 – 6 : امتیاز وزنی هر یک از فرصتها(O). 102 نمودار 5 – 7: امتیاز وزنی هر یک از تهدیدات(T). 102 نمودار 5 -8 : اولویت بندی عوامل چهارگانه SWOT.. 107 نمودار 5 – 9: اولویت بندی عوامل استراتژی جهت توسعه اکوتوریسم کرمانشاه 108 فهرست اشکال عنوان صفحه شکل 2 – 1: ارتباط تعاملی انواع مختلف جهانگردی.. 19 شکل 2 – 2 : جایگاه اکوتوریسم در فرآیند توسعه پایدار گردشگری.. 27 شکل 3 – 2 : توپوگرافی استان کرمانشاه 39 شکل 4 – 1: تقسیم بندی مدل‌های تصمیم گیری.. 67 شکل 4 – 3: چهارچوب تحلیلی در مدل SWOT.. 75 شکل 5 – 8: ماتریس اولویت‌بندی برنامه‌ریزی اکوتوریسم (SWOT) در شهر کرمانشاه 103 . فهرست نقشه ها عنوان صفحه نقشه 3 – 1 : موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه در کشور ایران.. 35
چکیده
امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه‌کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولتها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح میباشد. کشورهای مختلفی در دنیا جهت دستیابی به توسعه، راهبردهای متفاوتی را در نظر میگیرند. یكی از راهبردهایی كه اخیراً در اغلب كشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیتهای مرتبط با اكوتوریسم است. یکی از مناطق مستعد کشور ایران در زمینه اکوتوریسم شهر کرمانشاه است که با توجه به محیط جغرافیایی خود پتانسیلهای بالقوهای در این زمینه دارد. در این پژوهش جاذبههای اکوتوریسمی شهر کرمانشاه شناسایی و با استفاده از مدل TOPSIS رتبهبندی گردیدند. همچنین در پایان با استفاده از مدل SWOT استراتژیهای لازم ارائه شدند. نتایج رتبهبندی نشان داد که در میان جاذبههای اکوتوریسمی، منطقه اکوتوریسمی سراب نیلوفر با میزان بیشتر نسبت به دیگر مناطق دارای برد بیشتر و دارای وضعیت بسیار خوب میباشد و منطقه اکوتوریسمی طاقبستان با امتیاز 6354/0 در رتبه دوم و در سطح خوب قرار گرفته که این دو منطقه دارای بیشترین برد و ظرفیت از لحاظ اکوتوریسمی در شهرکرمانشاه هستند. همچنین نتایج مدل سوات نشان داد که در مجموع امتیاز نهایی عوامل داخلی در ماتریس ارزیابی 47/4 و امتیاز نهایی عوامل خارجی 98/3 به دست آمده است که نشان دهنده تاثیرگذاری بیشتر عوامل داخلی بر عوامل خارجی در زمینه اکوتوریسم در شهر کرمانشاه می باشد. واژگان کلیدی: ارزیابی، رتبهبندی، گردشگری، اکوتوریسم، کرمانشاه
فصل اول
کلیات تحقیق
1- 1- مقدمه
امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولتها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح میباشد (ابراهیم زاده و آقاسی زاده، 1390: 6). کشورهای مختلفی در دنیا جهت دستیابی به توسعه، راهبردهای متفاوتی را در نظر میگیرند. یكی از راهبردهایی كه اخیراً در اغلب كشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش روزافزون گردشگری بخصوص فعالیتهای مرتبط با اكوتوریسم است (قادری، 1383: 36). در این راستا با توجه به تبدیل شدن صنعت گردشگری به یکی از صنایع برتر دنیا و توانایی بالقوه کشور ایران در این زمینه، میتوان از گردشگری و به ویژه فعالیتهای اکوتوریستی به عنوان یکی از بهترین گزینهها برای جایگزینی درآمدهای حاصل از نفت نام برد. اهمیت توسعه اکوتوریسم زمانی برای کشور نمایان میشود که بدانیم زمان متوسط سفر 50 درصد اکوتوریست های جهان بین 8 تا 14 روز است و هر اکوتوریست به طور متوسط بین یک هزار تا یک هزار و 500 دلار درآمد ارزی به ارمغان میآورد(اشتری مهر جردی، 1383: 78). از طرف دیگر، سازمان جهانی جهانگردی رشد سالانه صنعت گردشگری را تا سال 2010 بین 6 درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با 4/3 تا 7/6 درصد بیان کرده است که اکوتوریسم با رشد سالانه 30 تا 40 درصد، بالاترین رشد در بخش های مختلف گردشگری را به خود اختصاص داده است. بر این اساس در سال 2004 اکوتوریسم رشدی 3 برابر صنعت گردشگری، در کل داشته است. همچنین بر اساس نظر شورای جهانی اکوتوریسم در پایان سال 2010 حدود 50 درصد گردشگران متعلق به بخش اکوتوریسم بوده است(موحد و همکاران، 1393: 182). در کنار اهمیت ذکر شده میتوان به قابلیت بالای کشور اشاره کرد که از نظر تنوع صنایع دستی ایران جزء 3 کشور برتر دنیا به حساب میآید (زنگی آبادی و همکاران، 1385: 131). از لحاظ جاذبههای فرهنگی و طبیعی در بین 5 کشور برتر دنیا و از لحاظ جاذبههای تاریخی در رتبه 10 قرار گرفته است(نعمتی، 1384: 107). یکی از مناطق مستعد کشور در زمینه اکوتوریسم شهر کرمانشاه است که با توجه به محیط جغرافیایی خود پتانسیلهای بالقوهای در این زمینه دارد. در این راستا در این پژوهش سعی میشود که جاذبههای گردشگری شناسایی و با استفاده از مدل TOPSIS رتبهبندی گردند و در نهایت با استفاده از مدل تحلیل استراتژیک SWOT راهبردهای استراتژیک جهت توسعه پایدار فعالیتهای اکوتوریسم در شهر کرمانشاه ارائه شود.
1 – 2- بیان مسأله و ضرورت تحقیق
امروزه همه کشورها، اعم از توسعه یافته و در حال توسعه پذیرفته‌اند که هر توسعهای تنها با برنامه‌ریزی امکانپذیر است. این موضوع به خصوص در ارتباط با توسعه پایدار اهمیت بیشتری مییابد. در این ارتباط حرکت به سمت توسعه پایدار گردشگری، به دلیل اهمیت خاص گردشگری و تأثیرات بالقوه مثبت و منفی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی که میتواند داشته باشد بدون برنامه‌ریزی دقیق و مناسب امکانپذیر و دست نیافتنی خواهد بود (تقوایی و همکاران، 1388: 49). گردشگری پدیدهای است كهن كه از دیر باز در جوامع انسانی وجود داشته است و به تدریج با طی مراحل تاریخی مختلف به موضوعی فنی، اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. گردشگری بر پایه عامل اساسی سفر و جابجایی قرار دارد در نتیجه دگرگونیهای آن تابع تغییرات مختلفی از قبیل دگرگونیهای ناشی از انگیزه سفر و وسیله حمل و نقل است. عواملی مانند انقلاب صنعتی، رشد سریع شهرنشینی، مالكیت وسیله نقلیه، افزایش اوقات فراغت و سطوح درآمد و به دنبال آن امنیت بیشترین تاثیر را در رشد صنعت جهانگردی داشته‌اند (کریم پناه، 1384: 2). امروزه صنعت گردشگری یا جهانگردی به عنوان یکی از ابزارها و راه کارهای مناسب جهت کسب درآمد و شکوفایی اقتصاد دولتها و ملت‌ها از یک سو و توسعه و آبادانی مناطق در نقاط مختلف دنیا از سوی دیگر مطرح میباشد (ابراهیم زاده و آقاسی‌زاده، 1390: 6)؛ به نحوی که این صنعت سومین پدیده اقتصادی پویا و در حال توسعه پس از صنایع نفت و خودرو به شمار میرود (نظری، 1380: 5). کشور ایران نیز از جمله مناطق پراستعداد در این زمینه به شمار میرود و جاذبههای فراوان طبیعی – تاریخی و فرهنگی آن زبانزد خاص و عام است (کاظمی، 1386: 1). ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که ذخایر نفتی آن به عنوان منبع اصلی کسب درآمد در آینده‌ای نه چندان دور به پایان میرسد. برای ایجاد یک توسعه همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید کسب درآمد بجای منابع نفتی نیازمند استفاده از تمامی امکانات و قابلیتهای خود میباشد. در این راستا صنعت گردشگری و مسافرت که یکی از بزرگ‌ترین صنایع در جهان است (Liu et al, 2011: 413) و بر اساس آمار و ارقام منتشره از سوی سازمان جهانی گردشگری در هزاره جدید به بزرگ‌ترین منبع درآمد جهانی تبدیل گردیده (Tohidy, 2011: 207)، بطوریکه اقتصاددانان این صنعت را سومین پدیده اقتصادی پویا و روبه رشد پس از صنعت نفت و خودروسازی می‌دانند مطرح میشود(نظری، 1380: 5). توریسم به عنوان یک ابزار اقتصادی (Liu et al, 2006: 159; Yasarata et al, 2010: 346)، تأثیر بسزایی در تقویت بنیان‌های اقتصادی جوامع دارد (کاظمی، 1387: 81). طبق آمار شورای جهانی مسافرت و گردشگری در سال 2011، 01/9 درصد از کل تولید ناخالص داخلی(GDP) ، 8/8 درصد اشتغال ،5/4 درصد سرمایه‌گذاری و 8/5 درصد کل صادرات جهان از صنعت گردشگری است. امروزه بخش صنعت گردشگری، به طور مستقیم و غیر مستقیم بیش از ۲5۰ میلیون فرصت شغلی تمام وقت، نیمه وقت و فصلی به وجود آورده است (WTTC, 2011). بنا بر آمار سازمان جهانی گردشگری در سال ۲۰10 تعداد گردشگران در سرتاسر جهان بالغ بر 940 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری، مبلغی حدود 919 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصاد جهان شده است (WTO, 2011) و پیشبینی میشود در سال ۲۰۲۰ درآمد گردشگری به۲۰۰۰ میلیارد دلار برسد، کشور ایران با توجه به جاذبههای فرهنگی، تاریخی و طبیعی در رده۱۰کشور اول دنیا قرار دارد (محسنی،۱۳۸۸: 153). اما بر طبق آخرین آماری که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران رسماً اعلام کرده، در سال 1389تنها تعداد 3 میلیون و 121 هزار و 281 گردشگر وارد کشور شده است و در بین 185 کشور رتبه 133 را بدست آورده است (سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری[1]، 1390). همچنین بر اساس سند چشم انداز 20 ساله در پایان برنامه چهارم، رقم جذب گردشگر باید 6/2 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 2/3 میلیارد دلار می‌رسید. همچنین در برنامه پنجم، سال 93، جذب گردشگر به 5/6 میلیون نفر و درآمد آن از این محل 8 میلیارد دلار و در برنامه ششم، سال 98، جذب گردشگر به 13 میلیون نفر و درآمد آن به 16 میلیارد دلار برسد. طبق سند چشم‌انداز در افق 1404 (2025 میلادی) جذب توریست باید 5/1 درصد و درآمد آن 2 درصد رشد داشته و پذیرای 20 میلیون گردشگر با درآمدی حدود 25 میلیارد دلار باشد ولی با توجه به آمار موجود نه تنها این بخش از برنامه چهارم محقق نشده است، بلکه به نظر میرسد اهداف مورد نظر در چشم انداز 20 ساله کشور ایران با توجه به شرایط گردشگری در این کشور، بلند پروازانه است (قلی زاده، 1389: 6). اکوتوریسم یکی از جنبههای گردشگری محسوب میگردد. رویکرد به اکوتوریسم به عنوان الگوی فضایی گردشگری در طبیعت، امروزه مورد توجه فراوانی قرار گرفته است. اکوتوریسم میرود تا در قرن بیست و یکم بسیاری از فضاهای جغرافیایی را تحت تاثیر قرار داده و الگوی فضایی جدیدی را در نواحی مختلف جغرافیایی ایجاد نماید (رخشانی نسب و ضرابی، 1388: 42). این نوع از توریسم در حال حاضر توجه زیادی را به خود جلب کرده است و رشد فزاینده‌ای را دارد. از سوی دیگر با توجه به ورود مباحثی نظیر توسعه پایدار به جوامع مختلف، اکوتوریسم اهمیت فوقالعادهای را به دست آورده است، تا جای که سال 2002 از سوی سازمان جهانی توریسم سال بینالمللی اکوتوریسم نامیده شده است (حیدری چیانه، 1383: 84). بر اساس برآورد سازمان جهانی گردشگری (WTO) در حالی که رشد عمومی صنعت توریسم برای نخستین دهه پیش رو(2000 تا 2010) بین 3/4 تا حداکثر 7/6 درصد پیشبینی شده بود، یافتههای موجود بیانگر آن است که بیشترین قسمت از این رشد در بخش اکوتوریسم به وقوع پیوسته و به طور کلی رشد این بخش بین 10 تا 30 درصد خواهد بود. به این ترتیب انتظار میرود تا یک دهه دیگر شمار طبیتگردان که اکنون 7 درصد از کل مسافران جهان را شامل میشود، به بیش از 20 درصد برسد(رخشانینسب و ضرابی، 1388: 42 – 43). شهر کرمانشاه با توجه به دارا بودن مناطق ممتاز گردشگری مانند طاق بستان ، سراب نیلوفر، پارک کوهستان، تاریخ کهن و میراث فرهنگی کم نظیر، دارای قابلیتهای بسیار زیاد برای جذب گردشگر میباشد که در مجموع میتواند بر اقتصاد منطقه تأثیر قابل توجهی داشته باشد. با این وجود، شواهد حاکی از عدم رونق صنعت گردشگری در این شهر است. خصوصاً برنامه‌های موجود توفیقی در جذب گردشگران علاقه‌مند به طبیعت و طبیعتگردی نداشته‌اند. پژوهش حاضر در صدد ارزیابی و رتبهبندی توانهای اکوتوریسم و ظرفیتهای گردشگری در شهر کرمانشاه میباشد و هم چنین به دنبال ارائه راهکارهایی برای گسترش جذب طبیعتگرد به این شهر با توجه به حداقل آسیب رسانی به جاذبههای اکوتوریسمی طبیعی است.
1- 3- پیشینه تحقیق
در زمینه گردشگری خصوصاً اکوتوریسم(طبیعت گردی) در سطح دنیا و ایران پژوهشهای صورت گرفته است که میتوان به موارد زیر اشاره کرد. ویلیامز و همکاران در سال 1996 از جی.آی.اس برای ثبت و تحلیل اطلاعات حاصل از سیاهه برداری از منابع توریسم در بریتیش کلمبیا استفاده کردند. علی رغم توا نایی جی .آی.اس در برنامه‌ریزی توریسم و تفرج در این منطقه، عملی‌ترین کاربرد آن از نقطه نظر دسترسی به دادهها، تحلیل الگوهای زمانی و مکانی بازدید کننده از تسهیلات و خدمات پارک میباشد. بوید و باتلر (1996) کاربردهای GIS را در تعیین پهنههای مناسب برای اکوتوریسم در انتاریوی شرقی توصیف کردند. ابتدا یک فهرست از منابع و لیستی از معیارهای مورد نظر برای اکوتوریسم تهیه کردند. سپس از تکنیکهای GIS به منظور سنجش رتبهبندی پهنههای مختلف بر طبق مدل و معیار ها استفاده شد و در مرحله بعد از جی .آی.اس برای شناسایی مكان‌هایی با بهترین پتانسیل و توان به کار گرفته شد. کریستودولاکیس و همکاران (1998) در مقاله خود تحت عنوان یک مدل قیاسی در حمایت از اهمیت کاربرد GIS در توریسم معتقدند که این تکنیک فرصتهای زیادی را برای توسعه کاربردهای مدرن توریسم به کمک نقشه جهت نمایش اطلاعات برای کاربران با روشهای موثر ارائه میدهد. بانرجی(2002) در مقالهای به شناسایی سایتهای اکوتوریسم بالقوه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در جنگلهای میدناپور در غرب بنگال در هند پرداخت و عنوان کرد که بخش غربی منطقه به علت جنگلهای سرسبز، حیات وحش و میراث فرهنگی غنی برای توسعه اکوتوریسم مناسب است. فوکات در سال 2003 در طی تحقیق خود، مدیریت اکوتوریسم مبتنی بر جامعه را نوعی حرکت به سوی پایداری در ونتانیلا در مکزیکو بیان کرد. در واقع این مطالعه پایداری »مدیریت مبتنی بر جامعه در ونتانیلا« که در ساحل جنوبی پاسیفیک در مکزیکو واقع است، ارزیابی کرد .سی.بی.ای.ام در واقع تلاشی برای ادغام مدیریت جامعه و اهداف اکوتوریسم میباشد. دلیل گسترش مدیریت مبتنی بر جامعه به ویژه در کشور های با تنوع زیستی زیاد، ایجاد صلح و آرامش و حفظ و نگهداری تنوع زیستی، قومی و محلی است. مشارکت جامعه در مدیریت فعالیتهای مربوط به حفاظت، جامعه را به سمت تعهد و باور حفاظت محلی تشویق میکند. با این حال دیدگاه مدیریتی بر جامعه یک نوش دارو نیست و باید به عنوان بخشی از سیاست مدیریت یک پارچه برای اکوتوریسم و توسعه مناطق ساحلی تلقی گردد. نیلسون (2004) در مطالعه خود در پارك ملی آمریکا با استفاده از مدل سوآت، چارچوبی مفهومی را برای تحلیل سیستمی منطقه مورد مطالعه خود فراهم نمود و از این طریق، کلیه نقاط قوت، ضعف، فرصتها و تهدیدهای موجود در پارك را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. وارر و لاوتونا(2007) در مقاله خود، ادبیات اکوتوریسم و اثرات زیست محیطی آن از دید حیات وحش بررسی کردند. ورینگ و نیل (2009) در کتاب خود، اثرات، پتانسیل و امکان تجزیه و تحلیل اکوتوریسم در کشورهای در حال توسعه را بررسی کردند. هونک (2010) در مقالهای به بررسی اکوتوریسم پارک ملی پنانگ با استفاده از روش SWOT پرداخته و عوامل اجتماعی، اقتصادی و محیطی منطقه را مورد بررسی قرار داده است. در کشور ایران نیز مطالعاتی با محتوای مشابه در مورد صنعت گردشگری و اکوتوریسم آن در نقاط مختلف صورت گرفته است. کریمی(1383) در پژوهشی مکانیابی پهنههای مناسب برای اکوتوریسم در مناطق ساحلی شهرستانهای رودسر تا آستانه اشرفیه در استان گیلان با استفاده GIS را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج نشان داد که در اکوتوریسم متمرکز پهنههای دارای توان اکولوژیک واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و پهنه های واقع در شهرستانهای لنگرود، رودسر و آستانه اشرفیه به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار دارند و در اکوتوریسم گسترده پهنههای دارای توان اکولوژیک در محدوده واقع در شهرستان لاهیجان در اولویت اول و بعد به ترتیب محدوده های واقع در شهرستان های آستانه اشرفیه، لنگرود و رودسر قرار دارند. پارسایی(1386) در پژوهشی امکان سنجی نواحی مستعد اکوتوریسم در کهگیلویه و بویراحمد را با استفاده از مدل اکوتوریسم و GIS مورد برسی قرار داد. یافتههای پژوهشی وی نشان داد که در بخش امکانسنجی نواحی مستعد اکوتوریسم، اقلیم آسایش شهرستانهای بویراحمد و دنا برای تفرج تابستانه و گچساران و کهگیلویه برای تفرج زمستان مناسبند. فرج‌زاده اصل و کریم‌پناه (1387) در مطالعه‌ای، پهنههای مناسب توسعه اکوتوریسم را با استفاده از GIS در استان کردستان مورد بررسی قرار داد و در پایان به این نتیجه رسیدند که حدود 80 درصد از پهنههای استان دارای پتانسیل لازم برای توسعه انواع فعالیتهای اکوتوریستی را دارا میباشد. محمدی دهچشمه و زنگی آبادی (1387) در مقالهای به امکانسنجی توانمندیهای اکوتوریسم استان چهارمحال و بختیاری به روش SWOT، پرداختند. نتایج نشان داد که این استان به دلیل موقعیت جغرافیایی و واقع شدن بین دو قطب صنعتی اصفهان و خوزستان، داشتن آب و هوایی مطبوع و دلپذیر به ویژه در فصل بهار و تابستان و بهرهمندی از مناطر چشم‌نواز طبیعی، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از قطبهای بزرگ طبیعتگردی کشور را داراست. رخشانینسب و ضرابی(1388) در پژوهشی چالشها و فرصتهای توسعه اکوتوریسم در ایران را مورد ارزیابی قرار داد. نتایج پژوهش نشان داد که چالش‌های فراوان در صنعت اکوتوریسم کشور وجود دارد. به گونه‌ای که حدود 90 دلار از سهم تولید طی هر خانوار ایرانی برای رونق توریسم و اکوتوریسم به بازار جهانی پرداخت میشود. در حالی که سهم ایران از این بازار اندک است. مخفی و همکاران (1388) در مقالهای به تحلیل پهنههای مناسب توسعه اکوتوریسم در شهرستان تویسرکان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخت. و در پایان به این نتیجه رسید که 47/24 درصد از کل وسعت شهرستان تویسرکان دارای توان انجام فعالیتهای اکوتوریستی میباشد. نوری و همکاران (1389) در پژوهشی به امکانسنجی جذب اکوتوریسم در مناطق کویری (مطالعه موردی: تله کابین طزرجان) پرداختند. و در پایان به این نتیجه رسیدند که در محدوده مورد نظر پهنههای با توان تفرج متمرکز با درجه مرغوبیت 1 دارای مساحت بسیار کم (3918 متر مربع) که ناشی از محدویت خاک، آب، پوشش گیاهی و اقلیم منطقه میباشد. در منطقه سایتهای 1 و 2 دارای توان تفرج گسترده با درجه مرغوبیت 2 میباشد و سایتهای پیشنهادی 3 و 4 از درجه مرغوبیت 1 جهت تفرج متمرکز برخوردار میباشد. نعمت گرگانی و همکاران (1390) تدوین استراتژی مدیریت اکوتوریسم در منطقهی گردشگری رامسر به روش AHP مورد ارزیابی قرار دادند و در نهایت با استفاده از روش AHP مشخص شد كه منطقهی ساحلی ارزش اكوتوریسمی بیشتری دارد. صفاری و همکاران (1391) در پژوهشی به شناسایی پهنه های مستعد توسعه اكوتوریسم در شهرستان كازرون پرداختند. ایشان به این نتیجه رسیدند كه این منطقه از نظر جاذبههای اكوتوریسم و ژئوتوریسم دارای پتانسیلهای بسیار مطلوبی بوده و بایستی برای استفاده از این جاذبه ها برنامه‌ریزی‌های مناسب صورت گیرد. موحدی و همکاران(1392) به شناسایی و محاسبه ظرفیت تحمل پهنههای مستعد توسعه اكوتوریسم در منطقه سبلان پرداختند. نتایج نشان داد که مطالعه شرایط موجود گردشگری و ارزیابی آن گویای آن است كه عدم توجه به آستانه تحمل زیست محیطی منابع تفرجگاهی در سطح منطقه سبلان میتواند پایداری این منابع را حتی در كوتاه مدت در معرض خطر جدی قرار دهد و روند تخریب آن را تشدید نماید. حاجی‌نژاد و یاری(1392) برنامه‌ریزی راهبردی اكوتوریسم با استفاده از مدل تركیبی TOPSIS – SWOT مورد: پارك جنگلی بلوران كوهدشت را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج مدل SWOT نشان داد که 8 نقطه قوت، 9 نقطه ضعف، 7 تهدید و 7 فرصت بررسی شد و 25 استراتژی متناسب و كاربردی ارایه گردید. همچنین نتایج مدل TOPSIS نشان داد که تهدیدات بیرونی تأثیر بیشتری در مقایسه با سایر عوامل در گردشگری پارك دارند از این‌رو برای توسعهی اكوتوریسم در این منطقه استراتژی های تدافعی در اولویت قرار میگیرند. جوان و همکاران(1393) در پژوهشی برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم در استان کردستان با بهره‌گیری از شاخصهای زیست اقلیمی را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج تحقیق، حاکی از آن است که علیرغم آنکه اقلیم منطقه از شرایط خنک تا بسیار سرد متغییر میباشد، لیکن ماه‌های خرداد، تیر و مرداد دارای آسایش اقلیمی روزانه و شبانه کاملاً مطلوب و ماه‌های اردیبهشت و شهریور دارای شرایط نسبتاً مطلوب جهت برنامه‌ریزی و بهره‌برداری توریستی در استان می‌باشند. نتایج حاصل از این پژوهش در استان کردستان، میتواند راهنمای عمل مدیران و سیاستگذران حوزه توریسم، به منظور برنامه‌ریزی توسعه اکوتوریسم منطقه بوده و مورد بهره‌برداری آنان قرار گیرد. موحد و همکاران(1393) راهبردهای توسعه اکوتوریسم استان کردستان با استفاده از مدل SWOT و QSPM را بررسی کردند. نتایج نشان داد که راهبرد ST، بهترین راهبرد جهت حرکت به سمت توسعه مطلوب اکوتوریسم در کردستان محسوب میشود.
1-4- اهداف تحقیق
شهر کرمانشاه با دارا بودن مواهب طبیعی فراوان، برخورداری از شرایط اقلیمی مساعد به ویژه در فصل تابستان، وجود جنگلهای انبوه و جاذبههای طبیعی، نزدیکی و قابلیت دسترسی به استان‌های همجوار، وجود یادمان‌های ارزنده تاریخی، توان بالقوه عظیمی را در زمینه گردشگری و به خصوص اکوتوریسم در خود نهفته دارد که بهره‌برداری از آن به عنوان یکی از مهمترین منابع اقتصادی در کنار بخش کشاورزی، خدمات و صنعت به شمار آید. اهداف پژوهش به شرح زیر می‌باشند:
- شناخت و بررسی ظرفیتهای اكوتوریسم و مهمترین قابلیتهای بالقوه و بالفعل اكوتوریسمی منطقه
- تهیه نقشه‌های موضوعی در زمینه‌های مختلف مرتبط با اکوتوریسم در منطقه
- اولویت‌بندی توانهای اکوتوریسمی شهر کرمانشاه جهت سرمایه‌گذاری
- ارائه پیشنهادهای راهبردی جهت بهبود وضعیت گردشگری در منطقه
- سطح‌بندی استراتژیهای توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری شهر کرمانشاه
- تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری.
1-5- سؤالات تحقیق
- اولویت‌های سرمایه‌گذاری در بخش اکوتوریسم شهر کرمانشاه کدام است؟
- کدام یک از عوامل داخلی و خارجی در توسعه اکوتوریسم شهر کرمانشاه نقش دارند؟
1-6- فرضیههای تحقیق
- به نظر میرسد وجود جاذبههای اکوتوریستی در منطقه مهمترین عامل سرمایه‌گذاری باشند.
- به نظر میرسد محیط درونی(عوامل داخلی) تاثیر بیشتری بر اولویت‌های سرمایه‌گذاری در شهر کرمانشاه دارد.
1-7- روش شناسی تحقیق
پژوهش حاضر از نظر ماهیت از جمله تحقیقات توصیفی – تحلیلی است که از لحاظ هدف کاربردی-توسعهای و از نظر جمعآوری دادهها از نوع پیمایشی و برای جمعآوری دادهها از مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی مانند پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده میشود. جامعهی آماری پژوهش را، کارشناسان، صاحب نظران، برنامه‌ریزان گردشگری و کارشناسان ادارهی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خواهد بود که برای دستیابی به شاخصهای پژوهش از روش دلفی و از طریق پرسشنامه ارزیابی میگردد. همچنین در ادامه پژوهش جهت رسیدن به اهداف پژوهش از تکنیک TOPSIS و SWOT استفاده گردید.
موضوعات: بدون موضوع
[ 04:09:00 ق.ظ ]
