فصل اول(کلیات تحقیق)

مقدمه: 2

بیان  مسئله : 4

ضرورت و اهمیت تحقیق : 7

اهداف تحقیق : 9

اهداف کلی : 9

اهداف جزئی : 9

سؤالات تحقیق : 10

فرضیه ها: 11

فرضیه های اصلی : 11

فرضیه های فرعی : 11

متغیرها : 12

تعاریف عملیاتی واژه ها : 13

محدودیتهای تحقیق : 15

فصل دوم(ادبیات و پیشینه تحقیق)

تاریخچه راهنمایی ومشاوره در جهان : 17

تاریخچه راهنمایی ومشاوره در ایران: 19

انواع راهنمایی و مشاوره : 21

راهنمایی و هدایت تحصیلی در نظام آموزشی فعلی: 22

خصوصیات دانش آموزان دبیرستانی : 22

فعالیت های مربوط به راهنمایی حرفه ای در دبیرستان : 23

روش های مشاوره با توجه به زیر بنای فلسفی : 24

هدفهای مشاوره : 26

خدمات چهارگانه راهنمایی در مدارس : 27

مشاوره و راهنمایی در اسلام : 29

اهداف مشاوره ازدیدگاه اسلام: 29

موارد شور در قوانین اسلامی : 30

موارد شور درمدارس : 30

مشکلات دانش آموزان در مدارس امروز در جریان تحصیل : 31

مفهوم مشاوره و پیشرفت تحصیلی : 31

خصوصیات مشاور: 33

اصول اساسی راهنمایی ومشاوره : 34

پیشینه داخلی مورد استفاده اول : 37

پیشینه مورد استفاده دوم : 37

پیشینه داخلی مورد استفاده سوم : 38

پیشینه مورد استفاده چهارم : 38

پیشینه مورد استفاده پنجم : 39

پیشینه خارجی مورد استفاده اول : 40

پیشینه مورد استفاده دوم : 41

پیشینه مورد استفاده سوم : 41

فصل سوم(روش تحقیق)

مقدمه : 43

روش پژوهش: 44

جامعه آماری: 44

روش نمونه گیری و حجم نمونه: 46

ابزار اندازه گیری: 48

پایایی و روایی پرسشنامه ها: 50

روش جمع آوری داده ها: 50

روش های تجزیه و تحلیل داده ها : 51

فصل چهارم(تجزیه و تحلیل داده ها)

مقدمه. 53

آزمون فرضیه اصلی اول. 65

 

آزمون فرضیه اصلی دوم 67

آزمون فرضیه اصلی سوم 69

آزمون فرضیه  اصلی چهارم 71

آزمون فرضیه اصلی پنجم 73

آزمون فرضیه اصلی ششم 75

آزمون فرضیة  فرعی اول. 77

فرضیه فرعی دوم: 78

فصل پنجم(نتیجه گیری و خلاصه)

خلاصه : 81

نتایج : 83

پیشنهادات : 85

خاتمه : 86

فهرست منابع : 87

ضمایم   89

مقدمه:

در همه کشورهای دنیا ، آموزش و پرورش متولی هدایت دانش آموزان در مسیر رشد عقلی         اجتماعی ، اخلاقی ، روانی و  حرفه ای دانش آموزان  است . نظام آموزش پرورش با   فراهم آوردن تجربه های متعدد برای دانش آموزان  ، تلاش دارد آنها را به  شهروندانی خوب تبدیل کند .  به عبارتی می توان  گفت  هدف تعلیم و تربیت تعالی بخشیدن به انسانهاست ، رسیدن به این هدف ، رشد همه جانبه دانش آموزان را می  طلبد .  بدین منظور ، مجموعه ای از برنامه ها و فعالیت ها در قالب نظام آموزش و پرورش شکل گرفته اند  که یکی از آنها برنامه های  مشاوره و راهنمایی  است . برنامه های مشاوره در مدرسه  به منظور هدایت رشد  متعادل و همه جانبه دانش آموزان  طراحی شده اند . مشاور مدرسه با  ایجاد هماهنگی در فعالیت های مختلف  مدرسه زمینه رشد سالم دانش آموزان را فراهم  میکند  (سینک ، 86  ، ص 1) .

راهنمایی هر چند به صورت ساده و ابتدایی ، از آغاز تمدن آدمی وجود داشته و با پیچیده  شدن زندگی و تحول  تدریجی جامعه ، از حالتی سنتی به صنعتی پیشرفته است و ضرورت  و اهمیت آن افزایش یافته است . ایجاد و گسترش مکتب خانه ها و  مدرسه ها  در واقع نوعی زمینه سازی  و  ایجاد فرصت برای راهنمایی بودند ، چرا که در این مکانها  معلم با دلسوزی تمام  شاگردان را در خواندن و  نوشتن و یادگیری درسهای مختلف  کمک و راهنمایی می کرد  ( وکیلیان  ، 81  ،   ص4) .

با  صنعتی  شدن جامعه ها و پیشرفت روز افزون  آنها و  افزایش  چشمگیر حرفه ها  و  شغلها و به دنبا ل آن دشواری  مسئله انتخاب صحیح و مناسب ، توجه  به  امر هدایت و ارشاد و راهنمایی  به  معنای خاص آن زیاد شد و  ضمن ظهور و گسترش مرکز های بسیار راهنمایی و مشاوره  به  منظور یاری و کمک  به افراد ، صاحب نظران  و متخصصان نیز به روشن کردن  هدفها ، تعریف و راهنمایی اقدام کرده و انبوهی  از  ادبیات  راهنمایی و ارشاد را  در زمینه ها  به ویژه  تعلیم و تربیت بوجود آوردند .  به علاوه  ، تحولات و دگرگونیهای  زیادی  که هر روزه  اتفاق می افتد ، ضرورت توجه  به  امر راهنمایی و مشاوره را  بیشتر می کند ( همان منبع  ، ص 5) .

 

چکیده:

توسعه فیزیکی و رشد شهرهای ایران تا چند دهه­ی پیش، هماهنگ و متناسب با نیازهای جامعه شهری بود. با بروز تحولات جدید، شهرها به سرعت تغییرات و دگرگونی هایی را پذیرا شدند. این دگرگونی­ها به شکل رشد سریع جمعیت و گسترش فیزیکی شتاب آمیز شهرها، و به صورت نامتعادل و ناهماهنگ بوده است. مهمترین مساله­ای که در برابر توسعه شهری قرار می­گیرد، مکان استقرار آنهاست. اصولا استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده­های طبیعی در مکان­گزینی، حوزه نفوذ، پراکندگی، توسعه فیزیکی و امثال آن اثر قاطعی دارند. هدف از این پژوهش بررسی نقش عوامل اکولوژیکی در مکان یابی توسعه شهری، مکان­گزینی شهر نورآباد براساس مدل اکولوژیکی و همچنین مکان­یابی توسعه آتی این شهر است. روش تحقیق، تحلیلی – توصیفی است که با بهره گرفتن از نرم افزار Arc GIS   9.3 و منطق بولین، مدل اکولوژیکی معیار­های اکولوژیکی توسعه شهری برای شهر نورآباد ممسنی شده است. نتایج تحلیل مکان­گزینی شهر نورآباد در مقایسه با عوامل اکولوژیکی توسعه شهری نشان داد که ارتفاع، بارش و دما مناسب­ترین، شیب، جهت دامنه و خاک نامناسب­ترین عوامل اکولوژیکی در مکان­گزینی شهر نورآباد ممسنی بوده است. در مرحله بعد نتایج مکان­یابی بهینه توسعه فیزیکی شهر نشان داد که عامل فاصله تا مسیل با 98/89 درصد مناسب­ترین و جهت دامنه با 34/12 درصد نامناسب ترین عامل اکولوژیکی در مکان­یابی بهینه بوده است. به منظور اجرای مدل، ابتدا لایه­های هر یک از عوامل به صورت زمین مرجع در محیطGIS تهیه شدند. سپس این لایه­ها برای اجرای مدل به فرمت شبکه­­ای تبدیل شدند. در این راستا لایه­های ارتفاع، شیب، جهت دامنه، زمین شناسی، دما، بارش، فاصله تا مسیل، خاک شناسی، پوشش و کاربری اراضی و فاصله تا محدوده شهر تهیه و مورد بررسی قرار گرفته است. همچنین ملاحظه­ی نقشه­های حاصل از ترکیب لایه­ها نشان داد که که از محدوده مورد مطالعه برای توسعه آتی، تنها 185 هکتار که معادل 07/1 درصد از سطح کل منطقه است، برای توسعه آتی شهری مناسب می باشد و 93/98 درصد دارای شرایط مناسبی برای توسعه نیست. از نظر جهت­های توسعه، نواحی غرب و شمال مکان­های مطلوب برای توسعه آتی است، تنها 9 هکتار از سطح شهر نورآباد که معادل20/1 درصد می باشد، مناسب و براساس مدل اکولوژیکی مکان­گزینی شده است و 80/98 درصد از سطح شهر نامناسب است.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1)مقدمه………………………………………………………………………………………….14

1-2). تعریف موضوع………………………………………………………………………….15

1-3). اهمیت وارزش تحقیق……………………………………………………………………..16

1-4). پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………..17

1-5). اهداف تحقیق……………………………………………………………………………..20

1-6). سوالات و فرضیه­ های تحقیق…………………………………………………………….21

1-7). روش تحقیق…………………………………………………………………………………21

1-7-1). مدل منطق بولین یا منطق صفر و یک……………………………………………….22

1-8). مشکلات تحقیق ………………………………………………………………………….23

فصل دوم: مبانی نظری

 2-1)مقدمه…………………………………………………………………………………………25

2-2). مباحث مربوط به توسعه شهری. …………………………………………………………25

2-2-1). شهر……………………………………………………………………………………25

 2-2-2). برنامه­یزی………………………………………………………………………………26

2-2-3). برنامه ­ریزی شهری……………………………………………………………………..27

2-2-4). کاربری اراضی………………………………………………………………………..27

2-2-5). رشد و توسعه شهری………………………………………………………………..28

2-2-6). مفهوم توسعه فیزیکی……………………………………………………………..28

2-2-7). فضای شهری………………………………………………………………..29

 2-2-8). بافت…………………………………………………………………………………29

2-2-9). نظریات مورفولوژیکی و توسعه فیزیکی شهر………………………………………30

2-2-10). توسعه فیزیکی شهر از دیدگاه اکولوژیک………………………………………..31

2-2-11). نظریه­ های هسته­ های متعدد شهر یا شهر چند هسته­ای……………………..31

2-2-12). نظریه ساخت دوایر متحدالمرکز………………………………………………….32

2-2-13). نظریه ساخت ستاره­ای شکل…………………………………………………..32

2-2-14). نظریه محوری یا توسعه قطاعی شهر…………………………………………33

2-2-15). نظریه شهر خطی…………………………………………………………………33

2-3). متغیرهای موثر در مکان­یابی توسعه­ی فیزیکی شهرها……………………………..33

2-3-1). مقدمه…………………………………………………………………………….33

2-3-2). ژئومورفولوژی……………………………………………………………34

2-34). جنس خاک……………………………………………………………………34

2-3-5). قابلیت خاک. ……………………………………………………………….35

2-3-6). شیب…………………………………………………………………………….35

2-3-7). باد……………………………………………………………………………….35

2-3-8). آب­های زیر­زمینی…………………………………………………………………36

2-3-9). ارتفاع……………………………………………………………………………….36

2-3-10). رعایت حریم گسل…………………………………………………………….36

2-3-11). جهت­های جغرافیایی……………………………………………………….36

2-3-12). حریم رودخانه­ ها………………………………………………………………….37

فصل سوم: معرفی منطقه­ مورد مطالعه

 3-1).مقدمه…………………………………………………………………………..39

3-2). ویژگی­های جغرافیایی-طبیعی منطقه…………………………………………40

3-3). وضعیت توپوگرافی ……………………………………………………………41

3-4). وضعیت شیب منطقه………………………………………………………….42

3-5). جهت دامنه………………………………………………………………………42

3-6). ویژگی­های زمین­ساختی و تکتونیکی محدودۀ مورد مطالعه………………….45

3-6-1). زمین­شناسی……………………………………………………………….46

3-7). ویژگی­های آب و هوایی شهر نورآباد……………………………………………47

3-7-1). تابش آفتاب………………………………………………………………..47

3-7-2). میزان دما و رژیم حرارتی……………………………………………………..48

3-7-3). پراکندگی بارش در شهر نورآباد ……………………………………………49

3-7-4). باد ……………………………………………………………………………49

3-8). وضعیت هیدرولوژی منطقه………………………………………………….50

3-8-1). .منابع آبهای سطحی………………………………………………………..51

3-8-2 ). منابع آب­های زیرزمینی…………………………………………………….51

3-9). خاکشناسی منطقه مورد مطالعه……………………………………………….52

3-10). خصوصیات زلزله­خیزی محدودۀ مورد مطالعه…………………………………54

3-11) مطالعات تاریخی………………………………………………………………54

3-11-1) وجه تسمیه ……………………………………………………………….54

3-12). مطالعات کالبدی………………………………………………………………54

3-12-1). مرحله اول توسعه شهر نورآباد……………………………………………54

3-12-2). مرحله دوم توسعه از سال 1345 تا قبل از انقلاب اسلامی………..56

3-12-3). مرحله سوم توسعه شهر بعد از انقلاب تا سال1365………………….57

3-12-4). مرحله چهارم توسعه شهر از دهه 1365 به بعد………………………..58

3-13). تغییر و تحولات جمعیت شهر………………………………………………..59

3-13-1). تراکم خالص و ناخالص جمعیت شهر نورآباد…………………………60

3-13-2). بررسی وضعیت اشتغال و فعالیت در شهر نورآباد…………………….60

3-14). اقتصاد شهر………………………………………………………….. 61

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل و نتیجه­ گیری

 4-1). مقدمه ………………………………………………………………………64

4-2). بررسی وضعیت تناسب عوامل اکولوژیکی منطقه………………………..64

4-2-1).  وضعیت تناسب ارتفاع از سطح دریا منطقه……………………………62

4-2-2).  وضعیت تناسب شیب منطقه…………………………………………..65

4-2-3).  وضعیت تناسب جهت دامنه…………………………………..66

4-2-4).  وضعیت تناسب زمین­شناسی منطقه………………………………67

4-2-5). وضعیت تناسب بارش منطقه…………………………………………..69

4-2-6). وضعیت تناسب دما منطقه……………………………………………..70

4-2-7).  وضعیت تناسب فاصله تا مسیل منطقه…………………………….71

4-2-8). وضعیت تناسب خاک منطقه. ……………………………………..72

4-2-9). وضعیت تناسب پوشش گیاهی و کاربری اراضی منطقه…………..73

4-2-10). وضعیت تناسب فاصله تا محدوده شهر…………………………….75

4-2-11). ترکیب کلیه لایه­های عوامل اکولوژیکی منطقه. ………………..76

4-3). مکان­گزینی شهر نورآباد(براساس با مدل اکولوژیکی)………………….77

4-4). مکان­یابی بهینه­ توسعه آتی شهر نورآباد براساس عوامل اکولوژیکی…….84

4-5). پیامدهای توسعه فیزیكی شهر نورآباد ………………………………….91

4-5-1). آلودگی آب. …………………………………………………………..92

 4-5-2). تخریب اراضی كشاورزی…………………………………………92

4-6). نتیجه ­گیری. …………………………………………………………………93

4-7). آزمون فرضیه­ ها……………………………………………………………97

4-8). ارائه پیشنهادات و راهکارها……………………………………………..98

منابع ومآخذ………………………………………………………………….99

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

 شهرنشینی و توسعه فضایی- کالبدی متاثر از توزیع فضایی جمعیت٬ انواع عوامل طبیعی (اقلیم٬ خاک٬ ژئومورفولوژی و….) و انسانی ( جمعیت٬ اقتصاد٬ فرهنگ٬ سیاست و….) در عرصه زندگی بشری به عنوان ویژگیهای جهانی از قرن 18 میلادی٬ روند تکاملی را طی کرده و در قرن 20 شدت یافت٬ در قرن 21 میلادی نیز شاهد شهرنشینی گسترده با بیش از 62 درصد خواهیم بود (باستیه٬ 1377 :239 ). تراکم بیش از اندازه جمعیت، تمرکز فعالیت­ها وفراوانی ساخت و سازها، رشد و گسترش فیزیکی کانون­های شهری و تخریب اکوسیستم طبیعی را در پی داشته است. هر چند توسعه شهر در کشورهای صنعتی در قرون گذشته به آرامی صورت گرفته است اما در کشورهای در حال توسعه بعد از جنگ جهانی دوم صورت گرفته است وشهرهای کشورهای در حال توسعه با شتاب و سرعت بیشتری از شهرهای ممالک صنعتی توسعه می­یابند (شکویی ٬ 1365 :176 ). لذا مطالعه اینگونه مسائل و آگاهی از   کم و کیف آنها یکی از مهمترین وظائف برنامه­ریزان شهری می­باشد. لازم به ذکر است که در دهه­های اخیر شهرهای ما (بخصوص شهرهای بزرگ) به خوبی گسترش یافته­اند. این گسترش کالبدی یا انفجار کالبدی در بسیاری از موارد بیش از انفجار جمعیت بوده است. یعنی نسبت افزایش سطح بیش از افزایش جمعیت می­باشد. در وهله اول این گسترش به نظر منطقی و طبیعی می­آید چون با رسیدن جمعیت به آستانه­های جدید تاسیسات و تسهیلات مورد نیاز و تقاضای جامعه شهری تامین می­باشد که تناسب ساده با افزایش جمعیت ندارد ولی میتواند دامنه­ای بس وسیع­تر از آستانه موجود را پاسخگو باشد (فرج زاده ٬ 1385 : 12 ). استقرار و پیدایش یک شهر بیش از هر چیز تابع شرایط و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده­های طبیعی در مکان­گزینی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی و مورفولوژیک شهری اثری قاطعی دارند. پدیده های طبیعی گاه به عنوان عوامل مثبت و گاه عوامل منفی و بازدارنده عمل می کنند( ثروتی و دیگران، 1388: 27) . عدم سازگاری محیط طبیعی در توسعه شهرها می ­تواند زمینه ­های ایجاد مخاطرات گوناگون طبیعی را فراهم سازد همچنین بستر طبیعی قادر است در رابطه با عوامل آب و خاک ، شیب ، آب و هوا و ….. محدودیت هایی را برای توسعه فیزیکی شهرها ایجاد نماید( عزیزپور، 1375: 68). در این پژوهش ابتدا به گر­آوری مبانی نظری در خصوص نقش و تاثیر عوامل اکولوژیکی در توسعه فیزیکی شهر­ها پرداخته شده است و سپس با بررسی و مطالعات وضع موجود شهر نورآباد ممسنی و مقایسه آن با معیارهای بهینه و معقول اکولوژیکی در سه قسمت به مکان­یابی توسعه شهری( در سطح بخش مرکزی شهرستان)، مکان­گزینی شهر نورآباد( در مقایسه با مدل اکولوژیکی) و در نهایت مکان­یابی توسعه آتی شهر پرداخته شده است.

فصل­بندی پایان نامه به شرح زیر می­باشد:

فصل اول: به معرفی موضوع تحقیق، اهداف تحقیق، بیان مسأله، ضرورت، اهداف تحقیق و پیشینه آن پرداخته شده است.

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق است که در این فصل به نظریات، دیدگاه­ها، مکاتب، مدل­ها و سایر مباحث مربوط اشاره شده است.

فصل سوم: در فصل سوم به معرفی منطقه مورد مطالعه (نورآباد ممسنی) پرداخته شده است و ویژگی­های جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی منطقه آورده شده است.

فصل چهارم: در فصل چهارم که به یافته­ های تحقیق مورد تجزیه و تحلیل، قرار گرفته است. در این فصل به ارزیابی و تحلیل نقش عوامل اکولوژیکی بر مکان­یابی توسعه شهری( در سطح بخش مرکزی شهرستان)، مکان­گزینی شهر نورآباد( در مقایسه با مدل اکولوژیکی) و مکان­یابی توسعه آتی شهر پرداخته شده است. در نهایت به نتیجه گیری، آزمون فرضیه ­ها و پیشنهادات پرداخته شده است.

2-1- تعریف موضوع

فرهنگ مادی ومعنوی شهری، حاصل دستاورد بزرگ كانون تمدن­ساز از چند هزار سال پیش تاكنون بوده است و دستیابی به رفاه و آسایش فزاینده در محیط زیست شهری، از دغدغه­های فكری فرهیختگان به­ویژه كارشناسان آشنا به مسائل شهری در دو قرن اخیر می­باشد. با گذشت زمان، نابودی منابع طبیعی شهری، از جمله زمین­های كشاورزی و منابع آبها، توسعه ناموزون آن، فقدان مدیریت كار آمد شهری با وضعیت نابرابری زای اقتصادی، مهاجرت سیل آسای جمعیت روستایی به شهرها تراكم و فشردگی این مهاجرین در محله­های مختلف و جدائی­گزینی در شهرها، از مسائل و معضلاتی است كه چشم انداز ناپایداری را بر شهرها تحمیل كرده است (مهندسین مشاور امکو ٬ 1379 :15 ). چنین تحولی موجب گستردگی محدوده خدماتی شهرها شده كه انبوه جمعیت شهری را بـا سطوح طبقات اجتماعی متفاوت در خود جای داده است. با پویش فزاینده و سریعی كـه در ساخت كالبدی شهر، از سال 1350 به بعد یعنی اوج دوره رشد شهرها و هرج و مرج توسعه كالبدی شهری ایران، آن چنان وسعت می­یابد كه حتی تدوین قوانین سخت و برخورد قهرآمیز شهرداری ­ها نیز از بروز آن عاجز می­ماند. نتیجه آنكه شهرهای ایران به خصوص بافت كـالبدی آنها، منشاء و بستر ناپایداری در شهرها می­گردد. تغییرات کالبدی و تحولات فضایی شهرها، چنان سریع و شتابنده عمل کرده است که پس از دوره­ای کوتاه، اکنون شهرهای کشور، نه تنها توانایی حفظ ویژگی­های سنتی و اصیل، خود را ندارند، بلکه اصول تازه و علمی نیز بر کالبد آنها و رشد و توسعه آیندشان با مشکلات بسیاری همراه است(نصیری،54:1384). بیشتر شهرها در گذشته به صورت طبیعی رشد کرده­اند، یعنی توسعه شهر بدون برنامه ­ریزی آتی انجام شده و شهر به صورت افقی توسعه یافته است. در رشد طبیعی شهر، سیستم جاده­ای، پارک­ها، مدارس، زمین­بازی و… بدون نظم و ملاحظات توسعه آتی شهر ایجاد می­شدند. امروزه توسعه فیزیکی نابسامان و بی­رویه یکی از مشکلات شهر و شهرنشینی جهان سوم در دوران معاصر است. به طوری که طی فرایندی مداوم، محدودیتهای فیزیکی و فضاهای کالبدی شهر در جهات عمودی و افقی به لحاظ کمی و کیفی رشد می­یابد و اگر این روند سریع بی­برنامه باشد، ترکیبی نامناسب از فضاهای شهری مشکل­زا خواهد انجامید و با عوارضی مثل بی­نظمی فضایی، گسترش فقر و نابرابری، فرسایش و آلودگی محیط زیست، کاهش زمینهای کشاورزی و ناامنی اجتماعی همراه خواهد بود. به همین دلیل موضوع رشد و توسعه فیزیکی و نحوه برنامه ­ریزی و مدیریت آن به یک مساله مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشورهای مختلف از جمله ایران بدل شده و عموم مسوولان، مدیران و کارشناسان را به جست و جوی چاره برای حل برانگیخته است (حیدری،10:1385). توسعه فیزیکی و ناموزون شهرها بیشتر به سیاست­های اداری روستا-شهر وابسته بوده، روند بورس بازی، معاملات اقماری زمین نیز از عوامل اصلی در توسعه فیزیکی ناموزون شهرها محسوب می­شود. هم­اکنون یکی از مشکلات تمام شهرها، رشد شهرنشینی و به تبع آن گسترش شاخک­های خزنده شهری بر اراضی پیرا شهری است که پیامد­هایی چون: حاشیه­نشینی، نابودی اراضی کشاورزی، افزایش جمعیت شهرها، عدم امکان پاسخگویی برای برخی از خدمات و کاربری­ها در شهر، گسستگی بافت­های فیزیکی، مشکلات زیست محیطی، خصوصا آلودگی و نابسامانی سیمای شهری داشته است (سعید آبادی و همکاران،44:1389). توسعه فیزیکی -کالبدی یک سیستم شهری تحت تاثیر عوامل مختلف قرار می­گیرد که یکی از مهمترین این عوامل ویژگی­های محیط طبیعی، یعنی بستری که شهر بر روی آن قرار گرفته می­باشد، عواملی مانند: اقلیم، ژٍئومورفولوژی، منابع آب، خاک… در توسعه یک شهر نقش بسیار تعیین کننده و مهمی را می­توانند بر عهده داشته باشند (فریادی و همکاران،2:1386).

شهر نورآباد به عنوان یكی از شهرهای استان فارس با مساحتی در حدود 783 هکتار و جمعیتی برابر 52597 نفر ( درسال1385 ) از نظر جمعیتی، نسبت به سال1345 ده برابر شده و از نظر كالبدی رشد زیادی پیداكرده است این رشد جمعیتی و كالبدی از حدود سال­های 61 ـ 60 ، آغاز گردیده و با شتاب ادامه دارد و افزایش جمعیت شهری هم به طور طبیعی و هم در نتیجه مهاجرت گسترده روستائیان از روستاهای اطراف  آن، صورت گرفته است كه این روند علاوه بر رشد فیزیكی و كالبدی شهر به ویژه در جهت شرقی موجب ارتقاء نقش و عملكرد شهر از حیث اداری، خدماتی در منطقه شده است. همچنین رشد فیزیكی اراضی شهری كه توپوگرافی مساعد، آن را تشدید نموده است، به بورس بازی زمین، توسعه نامتعادل شهر، کمبود سرانه­های شهری٬ بالا رفتن تراکم شهر و تخریب زمین­های كشاورزی اطراف شهر انجامیده است. از سوی دیگر وجود جاده ارتباطی شیراز ـ اهواز در نزدیكی محدوده شهر، قابلیت دسترسی به سایر نقاط كشور را افزایش داده، كه این موقعیت نیز منجر به جذابیت بیشتر شهر و ورود مهاجرین روستایی از نقاط دورتر شده است. شهر نورآباد از آنجا که از هسته­های روستایی تشکیل شده است، اراضی کشاورزی و باغات متعددی در بین آنها گسترده شده که یکی از عوامل عمده محدود کننده توسعه است. ارتفاعات متعدد در پیرامون محدوده کنونی شهر از عوامل محدود کننده توسعه است که در بسیاری از موارد به دلیل شیب زیاد امکان ساخت و ساز را فراهم نمی­سازد. ( بوستانی، 118:1388). با توجه به اینکه هرکدام از عوامل شامل( اقلیم، ژئومورفولوژی، منابع آب و خاک و…) در برهه­ای از زمان به صورت جداگانه یا همزمان در رشد و توسعه شهرنشینی نقش عمده­ای را ایفا کرده­اند، در این تحقیق به مطالعه­ تاثیر این عوامل بر روند توسعه فیزیکی این شهر پرداخته و بهترین مکان­های توسعه آن نیز تعیین می­گردد.

3-1- اهمیت و ارزش تحقیق

1-2-تعاریف اصطلاحات 7

1-3- سوال‌های تحقیق: 8

1-4- فرضیه‌های تحقیق: 8

1-5- اهداف تحقیق: 8

1-6-اهمیت و ضرورت تحقیق: 9

1-7-سوابق تحقیق: 10

1-8-روش تحقیق: 15

1-9-قلمرو تحقیق: 16

فصل دوم: مبانی نظری 17

2-1- شناخت نهاد عدالت ترمیمی: 18

2-2- عدالت كیفری سنتی؛ ویژگیها و علل رویگردانی از آن 24

2-3- عدالت ترمیمی؛ ویژگی‌ها و علل روی آوری به آن 30

2-4- اهداف و اصول عدالت ترمیمی در مورد بزه دیدگان: 42

2-4-1-اهداف عدالت ترمیمی: 42

2-4-2-اصول عدالت ترمیمی در مورد بزه دیدگان : 43

2-5-جلوه های عدالت ترمیمی 44

2-5-1- نشست های بزه دیده بزهکار 44

2-5-2-نشست های گروهی 44

2-5-3-حلقه ها یا محافل 44

2-6-شیوه های جایگزین یا غیر قضایی حل و فصل اختلافات : 45

2-7-اقسام شیوه های جایگزین حل وفصل اختلاف 46

2-7-1-داوری 46

2-7-2-میانجیگری 47

2-7-3-سازش 47

2-7-4- مذاكره 48

2-8-عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم 49

2-9- تبیین میانجیگری کیفری(عدالت ترمیمی) در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392: 49

2-10-آیین نامه های شورای حل اختلاف 52

2-11- شورای حل اختلاف: 56

2-12- نقد و بررسی شورای حل اختلاف از نظر مبنا و فلسفه وجودی 56

2-13- مبانی فلسفی تشكیل شورای حل اختلاف 57

2-14-شورای حل اختلاف و رویکرد غیر ترمیمی 59

2-15-بررسی شورای حل اختلاف و تاثیر بر اهداف عدالت ترمیمی 59

2-16- جمع بندی مطالب فصل دوم: 60

فصل سوم:روش شناسی تحقیق 68

3-1-روش تحقیق 69

3-2-جامعه آماری 70

3-3-نمونه و روش نمونه گیری 70

3-3-1-نمونه: 70

3-3-2-برآورد حجم نمونه 70

3-4-ابزارهای پژوهش 71

3-5-روایی پرسشنامه 72

3-6-پایایی پرسشنامه 72

3-7-شیوه جمع آوری اطلاعات 73

3-8-روش های تجزیه و تحلیل داده ها 74

3-9- ویژگی های منطقه مورد مطالعه 74

3-9-1-جامعه آماری از حیث مکان 74

3-9-2- وضعیت جغرافیای استان قم 75

3-9-2-1-موقعیت 76

3-9-2-2-آب و هوا 76

3-9-2-3- تقسیمات سیاسی 79

3-10-توصیف محل پژوهش: 80

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 82

4-1-بررسی ویژگی های جمعیت شناختی گروه نمونه: 83

4-2- آمار استنباطی گروه نمونه: 88

4-3- بررسی فرضیه اول پژوهش: 89

4-4- بررسی فرضیه دوم  پژوهش: 92

فصل پنجم: نتیجه گیری 95

5-1- نتیجه گیری: 96

5-2- ارائه پیشنهادها و راهکارها 98

منابع و مآخذ: 100

ضمائم: 104

 

 

چکیده:
عدالت ترمیمی، شیوه جدیدی در عدالت كیفری است كه بر خلاف شیوه‌های سنتی، همچون عدالت سزادهنده و عدالت بازپروری، تلاش می‌كند مسائل ناشی از ارتكاب جرم را با مشاركت فعال بزه‌دیده و جامعه محلی و نیز بزهكار، از طریق مذاكره و ترمیم خسارات و ایجاد صلح و آشتی حل و فصل نماید. با ایجاد شوراهای حل اختلاف به موجب ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه، اصلاح ذات البین و سعی در ایجاد صلح و سازش بین طرفین دعوی، یكی از وظایف شوراهای حل اختلاف قرار داده شده است. مهم‌ترین اهداف تشکیل نهادهای حل‌اختلاف را می‌توان کاهش مراجعات مردمی به دادگستری و ایجاد صلح و سازش دانست، که برای دستیابی به این مهم نیازمند برنامه‌ریزی‌های دقیق هست، آمارهای موجود (اعم از رسمی و نظرسنجی‌های انجام شده) حاکی از این است که شوراهای حل اختلاف (استان قم)در تحقق عدالت ترمیمی بعضاً دچار چالش‌هایی شده است که گاهاً این شوراها را از وظایف و اهداف اصلی تشکیل شوراهای حل اختلاف دور می‌کند ولی به طور کلی با فلسفه تشکیل شورای حل اختلاف در یک راستا قدم برداشته، نتیجه تحقیقات حاکیست که شورای حل اختلاف از طریق میانجیگری میان بزهکار و بزه‌دیده و تشویق بزهکار به جبران خسارت بزه دیده در تامین و گسترش عدالت کیفری در استان قم ایفای نقش می‌کند همچنین به نظر می‌رسد راهبرد اساسی و قابل طرح عدالت ترمیمی موجب اصلاح و بازگرداندن بزهکار به جامعه بدون برچسب مجرمیت و افزایش حس مسئولیت پذیری و جبران خسارت بزه‌دیده بدون ورود به فرآیند طولانی دادرسی و افزایش همبستگی اجتماعی و بالتبع کاهش نرخ بزهکاری در استان قم می‌شود.

واژگان‌کلیدی: عدالت‌ترمیمی، شورای حل‌اختلاف، صلح و سازش، جبران‌خسارت، عدالت‌کیفری.

 

فصل نخست: کلیات تحقیق

در فصل نخست این پژوهش به کلیات موضوع خواهیم پرداخت و در حد امکان واژگان کلیدی و تخصصی را به صورت لغوی و اصطلاحی تعریف نموده، آنگاه در ادامه در فصل بعدی ادبیات و پیشینه تحقیق را بیان خواهیم کرد.

 

1-1-مقدمه و بیان مسئله
عدالت ترمیمی، شیوه جدیدی در عدالت كیفری است كه بر خلاف شیوه‌های سنتی، همچون عدالت سزادهنده و عدالت بازپروری، تلاش می‌كند مسائل ناشی از ارتكاب جرم را با مشاركت فعال بزه‌دیده و جامعه محلی و نیز بزهكار، از طریق مذاكره و ترمیم خسارات و ایجاد صلح و آشتی حل و فصل نماید. با ایجاد شوراهای حل اختلاف به موجب ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه، اصلاح ذات البین و سعی در ایجاد صلح و سازش بین طرفین دعوی، یكی از وظایف شوراهای حل اختلاف قرار داده شده است. لذا یكی از برنامه‌های مهم این نهاد ایجاد صلح و آشتی و دوستی بین طرفین اختلاف از طریق ترمیم و جبران خسارتهای وارد شده است .مهم‌ترین اهداف تشکیل نهادهای حل اختلاف را می‌توان کاهش مراجعات مردمی به دادگستری و ایجاد صلح و سازش دانست، که برای دستیابی به این مهم نیازمند برنامه ریزی‌های دقیق هست، آمارهای موجود (اعم از رسمی و نظرسنجی های انجام شده) حاکی از این است که شوراهای حل اختلاف در تحقق عدالت ترمیمی بعضاً دچار چالش‌هایی شده است که برخی اوقات این شوراها را از وظایف و اهداف اصلی تشکیل شوراهای حل اختلاف دور می‌کند.

 

  بیان مسئله:

نهاد شورای حل اختلاف که از سال 1381 در نظام حقوقی ایران وارد شده است؛ مولود تحولات علمی، پیشینه های اعتقادی و مذهبی، دلایل فرهنگی و اجتماعی، تحولات جامعه شناسی، سوابق ملاحظات علمی بوده است‎.‎ قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ هفدهم فروردین ماه 1379 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده ودر همان تاریخ نیز مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت. ماده 189 مقرر می داشت:”به منظور کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی در راستای مشارکت های مردمی، رفع اختلافات محلی ونیز حل وفصل اموری که ماهیت قضایی ندارد ویا ماهیت قضایی آن از پیچیدگی کمتری برخوردار است به شوراهای حل   اختلاف واگذار می گردد حدود وظایف، اختیارات این شوراها، ترکیب ونحوه انتخاب اعضای آن براساس آیین نامه ای خواهـــد بود که به پیشنهاد وزیر دادگستری وتصویب هیــــات وزیران به تایید رئیس قوه قضائیه می رسد‎”. ‎پس از گذشت بیش از دو سال از تاریخ تصویب قانون، آیین نامه اجرایی در مرداد ماه 1381 به تایید نهائی رئیس قوه قضائیه رسید که بر اساس آئین نامه مزبور مقدمات تشکیل شوراهای حل اختلاف فراهم شد و نخستین شورا در تاریخ 18 فروردین 1381 در شهرستان رباط کریم در استان تهران تشکیل شد‎.‎

صرفنظر از سابقه تاریخی، ایجاد نهاد شورای حل اختلاف در نظام حقوقی ایران مرهون پیشرفت‌های علمی وتحولاتی است که در سال های اخیر در زمینه موضوعاتی مانند میانجی گری، عدالت ترمیمی، بزه دیده شناسی، کیفر زدایی، قضا زدایی انجام شده است که این تحولات موجب بروز رویکردهای جدید در مورد بزه، بزهکار، بزه دیده وسیستم عدالت کیفری شد وقانونگذاران کشورهای مختلف سعی کرده اند با تصویب قوانین مختلف در جهت انطباق با این تحولات گام بردارند بعلاوه ایجاد این نهاد دارای زمینه های اعتقادی، مذهبی وجامعه شناسی می باشد. یکی از مسایلی که در نظام دادرسی کیفری اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است، بحث صلح وسازش است که درآیات وروایات بی شماری بر صلح و سازش و اصلاح ذات البین تاکید شده است از طرف دیگر حل و فصل اختلافات از ناحیه نهادهای مردمی در کشور ما از سابقه‌ای طولانی برخوردار است و در بسیاری موارد حتی موضوعات مهمی مانند قتل عمد با صلح و سازش خاتمه می‌یابد‎.‎ موضوع تورم پرونده‌های کیفری و تراکم کار در محاکم قضایی و مشکلات عدیده‌ای که دستگاه قضایی با آن مواجه بوده است نیز در تاسیس این نهاد بی تاثیر نبوده است این موضوع در قانون برنامه سوم با عبارت” به منظور کاهش مراجعات مردم به محاکم قضایی …” به صراحت ذکر شده است‎‎ ‎در این تحقیق بر آنیم که کارکردهای کیفری نهاد شورای حل اختلاف را در نظام حقوقی ایران مورد ارزیابی قرار دهیم‎.‎ امروزه بحث عدالت ترمیمی به عنوان شکل جدید عدالت در صدد ترمیم است واعتقاد براین است که در این قسم از عدالت تمام مضامین مربوط به عدالت کلاسیک (جرم، مجرم، جامعه) رادر کنــار هم جمع می نماید، با این تفاوت که به جای عدالت تحمیلی ویکسویه دولتی واستبداد ناشی از آن، از خود طرفین جرم وجامعه محلی ذینفع در جرم کمک می گیریم، این شیوه عدالت به دو گونه اعمال می گردد، یک شیوه آن مدعی همکاری ومجاورت با عدالت کیفری سنتی است وشیوه دیگر مدعی جایگزینی خود به جای عدالت کیفری سنتی است،می‌توان گفت در این شیوه از عدالت هدف اصلی ترمیم خسارات وارده به بزه دیده به نحو ممکن، تسکین آلام جامعه وجامعه محلی واصلاح وبازپذیری فرد مجرم واعاده وی به جامعه وپرهیز از عیوب برچسب زنی به مجرم در عدالت کیفری سنتی ملاک عمل خواهد بود. مشارکت مردم در امور کیفری وامر قضایی که در واقع با مشارکت دادن مردم در امور کشور،دولت خود را بیمه می کند از نمودهای عدالت ترمیمی وآثارآن با ایجاد شوراهای حل اختلاف نمود عینی پیدا کرده است. با بررسی های بعمل آمده در ماهیت و حدود اختیارات قانونگذار که به  شورای حل اختلاف داده مشخص گردیده که این نهاد در امور کیفری که شدت آنها در جامعه زیاد حساس نیستند حق دخالت و تصمیم گیری دارد. استفاده از روش های نرم به جای روش های خشن از شیوه های مرسوم ومتداول در تمام دنیا است در این روش، عــرف وعادات وآداب ورسوم مردمی به آداب ورسوم قضایی اضــافه می گردد‎.‎از طرف دیگر می توان به این موضوع اشاره کردکه در این قسمت از عدالت، قوه قضائیه از طریق قانون گذار اعمال عدالت را همراه با نظارت تحت عنوان شورای حل اختلاف به مردم واگذارکرده است .در راستای این هدف خسارت بزه دیده ترمیم وحس مسئولیت پذیری بزهکار نیز تقویت می‌گردد‎.‎

عدالت ترمیمی، ساختاری فلسفی است که نوع دیگری از اندیشه و تفکر نسبت به جرم و عدالت کیفری را عرضه می‌کند. عدالت ترمیمی روش جدید اندیشیدن، هم درباره‌ی جرم و هم درباره‌ی چگونگی پاسخ به آن است. ظهور و پیدایش عدالت ترمیمی نتیجه یکی از تحولات بوجود آمده در نگرش به عدالت کیفری در رویکردی جرم شناسی و بطورکلی تحول در تفکر ناظر به جرم در چند دهه اخیراست. مطابق نظر برخی از نویسندگان عدالت ترمیمی از سال1990 تاکنون به عنوان نهضتی اجتماعی جهت اصلاح و بازنگری نظام عدالت کیفری درآمده است. (رایججیان، 1381، ص 5) عدالت سزا دهنده كه ناظر به جرم است و عدالت بازپرورانده كه ناظر به بزهكار است و هر دو به عنوان مدل كلاسیك یا سنتی عدالت كیفری مشهور شده‌اند در دهه های اخیر ، با ایرادهای مختلفی كه متوجه كارآیی و عملكرد آنهاست روبه رو هستند. عده‌ای از جرم شناسان و حقوقدانان ، تحت تأثیر دستاوردهای عمدتا بزه دیده شناسی حمایتی و فعالیتهای جنبش طرفدار حقوق زن و زنان بزه دیده، مدل «عدالت ترمیمی» را مطرح كرده‌اند.(مندنی پور  1388، ص 32)

1-2-تعاریف اصطلاحات و واژه‌ها
تعریف عدالت ترمیمی: در مفهوم اولیه آن در واقع احیاء و توسعه حقوق بزه دیدگان را در نظام كیفری و در كلیه مراحل رسیدگی مورد توجه قرار داد. چنانكه در تحولات تقنینی چند دهه اخیر بعضی كشورها، (مانند فرانسه)، (رساله جرایم و مجازاتها). دولت در مورد بعضی جرایم علیه اموال تا سقف معینی و در مورد جرایم علیه اشخاص بدون سقف، جبران خسارت مادی بزه دیدگان را درصورت ناشناخته بودن، فراری بودن یا معسر بودن بزهكاران به عهده می‌گیرد. (دلماس 1337، ص40-43.)

 تعریف شورای حل اختلاف: بر اساس قانون اساسی قوه قضاییه مرجع صالح برای رسیدگی به دعاوی، در معنای گسترده و فراگیر واژه مزبور، تعیین گردیده است. با این حال، به دلیل های گوناگون رسیدگی به دعاوی محدود به قوه مزبور نمانده و نهادهای دیگری برای رسیدگی به برخی دعاوی با ماهیت خاص مانند دعاوی ناشی از رابطه کار، دعاوی مالیاتی و … پدید آمده اند. یکی از نهادهایی که برای رسیدگی به دعاوی بر اساس راهبرد مشارکت شهروندان در حل و فصل دعاوی چند سالی است پا به عرصه وجود گذاشت، شورای حل اختلاف است. شورای مزبور با تصویب ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جایگاه قانونی یافت. ماده 189 قانون مزبور مقرر

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

مقدمه……………………………………………………………………. 1

الف- بیان مسئله……………………………………………………….. 2

ب- سئوالات تحقیق……………………………………………………. 3

ج- پیشینه پژوهش………………………………………………………. 3

د- فرضیه های تحقیق………………………………………………….. 10

ه- اهداف تحقیق……………………………………………………… 10

و- روش تحقیق…………………………………………………………. 10

ز- ساماندهی تحقیق…………………………………………………. 10

فصل اول: تعاریف، مبانی و تاریخچه

مبحث اول: تعریف مفاهیم و مبانی…………………………………… 13

گفتار اول : تعریف مفاهیم مرتبط با بزهکاری …………………………13

بند اول : بزهکار و بزهکاری……………………………………………… 13

بند دوم :مفهوم لغوی و اصطلاحی جرم وبزه…………………………. 14

بند سوم: تعریف جرم وبزه از نقطه نظر قانونی وحقوقی…………….15

بند چهارم: مفهوم بزه از نظر قرآن……………………………………. 16

بند پنجم :تعریف پیشگیری و پیشگیری از بزهکاری……………….. 18

گفتار دوم :گونه ها و سطوح پیشگیری از بزهکاری……………….. 20

بند اول :سطوح سه گانه پیشگیری از بزه…………………………… 21

الف: پیشگیری نخستین یا ابتدایی…………………………………. 21

ب: پیشگیری دومین یا ثانویه………………………………………….. 22

ج: پیشگیری سومین یا ثالث…………………………………………… 23

بند دوم : گونه های دوگانه پیشگیری از بزه……………………………. 24

الف: پیشگیری واکنشی……………………………………………… 24

ب: پیشگیری کنشی یا غیرکیفری……………………………………… 27

بند سوم :پیش‌گیری رشد مدار و موضعی ……………………………..29

الف:پیش‌گیری رشدمدار……………………………………………… 29

ب: پیش‌گیری موضعی……………………………………………… 30

گفتار سوم: سنین بزهکاری……………………………………………… 30

بند اول : بزهکاری کودکان……………………………………………… 31

بند دوم : بزهکاری نوجوانان و جوانان……………………………………. 31

مبحث دوم : تاریخچه و نظریات مربوط به بزهکاری……………………….32

گفتار اول : مروری برتاریخچه بزهکاری…………………………………….. 32

گفتار دوم: سیاستگذاری و مدیریت پیشگیری از وقوع بزه در ایران……….35

بند اول :  قوه مجریه و نقش آن در پیشگیری………………………………… 35

بند دوم : قوه قانونگذاری و نقش آن در پیشگیری…………………………. 37

بند سوم : قوه قضاییه و نقش آن در پیشگیری…………………………… 37

گفتار سوم  :نظریه‏های جرم شناختی بزهکاری………………………….. 39

بند اول: نظریه انتقال فرهنگی کج‏روی……………………………………… 39

بند دوم:نظریه بی‏هنجاری مرتن……………………………………………… 40

بند سوم: نظریه کنترل………………………………………………………. 41

بند چهارم:نظریهء عام فشار……………………………………………… 42

گفتار چهارم :عوامل مؤثر در ایجادبزهکاری………………………………. 43

بند اول :عوامل فردی………………………………………………………… 44

الف : عوامل ارثی  یا ژنتیکی……………………………………………… 44

ب: عوامل فردی و روان‌شناختی………………………………………….. 44

ج: عوامل صفات شخصیتی……………………………………………… 45

د:عوامل مرتبط با نوع نگرش افراد به بزه خاص…………………………. 45

ه: عوامل مرتبط با موقعیت‌های نامساعد و اختلالات روانی……………. 45

ز:عدم آگاهی و کم سوادی……………………………………………… 46

ع:خصوصیات و ویژگی‏های  خاص جوانان و نوجوانان…………………… 46

بند دوم :عوامل خانوادگی……………………………………………… 46

الف: زمینه های خانوادگی……………………………………………… 47

ب: فقر مادی خانواده …………………………………………………..48

ج: ستیزه والدین ……………………………………………………….49

بند سوم :عوامل محیطی……………………………………………… 50

الف:نقش گروه همسالان و دوستان……………………………………50

ب:عوامل مربوط به مدرسه……………………………………………… 51

ج: محل سکونت فرد ……………………………………………………….51

د: عدم برخورداری از محیط‏های تفریحی سالم……………………… 51

بند چهارم :عوامل اجتماعی خاص……………………………………… 52

الف :تاثیربحران‌های اقتصادی……………………………………………. 52

ب: نابرابری های اقتصادی – اجتماعی………………………………….. 52

ج: وضعیت بد اقتصادی ……………………………………………………..53

د: بیکاری…………………………………………………………………. 54

ه:ناکارامدی نظام تربیتی………………………………………………. 55

فصل دوم: سیاست های آموزشی و تربیتی و پیشگیری از بزهکاری

مبحث اول : استراتژی های  آموزشی و تربیتی پیشگیری از بزهکاری…… 57

گفتار  اول :پیش گیری از بزهکاری و خانواده یا استراتژی های خانواده گرا….. 58

بند اول :تاثیر روش های تربیتی خانواده در پیشگیری از بزهکاری……… 58

بند دوم : نقش سطح تحصیلات خانواده در پیشگیری از جرم………….. 63

بند سوم :نقش تربیتی خانواده در پیشگیری از جرم………………….. 64

الف : بعد اجتماعی و شخصیتی………………………………………….. 64

ب: بعد اعتقادی……………………………………………………….. 65

ج: بعد اقتصادی………………………………………………………. 66

بندچهارم: شیوه ها و راه‌های کنترل بزهکاری  در خانواده……….. 66

الف :نظارت مربوط به قبل از تولد……………………………………. 66

ب: مقررات مربوط به بعد از تولّد طفل……………………………… 67

بند پنجم :بایسته ها استراتژی های پیشگیری از بزهکاری خانواده گرا…….68

گفتار دوم :استراتژی های رشد مدار و جامعه گرا در پیشگیری از بزهکاری….71

بند اول : ماهیت پیشگیری اجتماعی رشدمدار……………………….71

بند دوم : پیشگیری از بزهکاری و نقش مدرسه در آن……………….73

الف :درونی شدن ارزش های اجتماعی در کودکان………………….73

ب :جایگاه آموزش و پرورش در پیشگیری از جرم رشد مدار …………74

ج :برنامه‏های تربیتی مدارس ونقش آن در پیشگیری از جرم………. 77

بند سوم : نقش رسانه های گروهی در پیشگیری از وقوع بزه………. 79

الف :ماهیت نقش رسانه های گروهی در پیشگیری از بزهکاری در استراتژی رشد مدار…….79

ب:راهكارهای مقابله با جرم زایی رسانه‌ها ی گروهی…………………83

بند چهارم :توجه به سیاست جنایی در تولید برنامه و اطلاعات……….86

بند پنجم :پیشگیری از بزهکاری و اوقات فراغت………………………….88

مبحث دوم : سیاستهای جنایی پیشگیری و نقش تعلیم وتربیتی در آن……..89

گفتار اول : سیاست جنائی  وپیشگیری از بزهکاری……………………..89

گفتار دوم : سیاست های کاربردی در سطوح سه گانه پیشگیری……91

بند اول: حوزه پیشگیری سطح اول یا اطلاع رسانی و آگاه سازی………92

بند دوم : حوزه پیشگیری سطح دوم یا ارائه خدمات  ومداخلات…………97

بند سوم: حوزه پیشگیری سطح سوم یا بازتوانی و توانمندسازی…….99

بند چهارم: حوزه امور حقوقی و قضایی……………………………………..100

گفتار سوم : قانون اساسی ولایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم ………100

بند اول :پیشگیری از وقوع بزه در قانون اساسی…………………………. 100

بند دوم : لایحه قانون پیشگیری از وقوع جرم ……………………………..102

الف: اهداف لایحه………………………………………………………. 102

ب: چگونگی پیشگیری از بزهکاری در لایحه……………………………. 105

ج: ساختار و وظایف شورای عالی پیشگیری از بزهکاری………………. 106

د: ساختارو وظایف شورای استانی پیشگیری از بزهکاری…………….. 108

نتیجه…………………………………………………………………….. 116

پیشنهادها ………………………………………………………………121

منابع و مآخذ……………………………………………………………… 123

الف) کتب فارسی……………………………………………………….. 123

ب) کتب عربی…………………………………………………………… 125

ج) مقالات……………………………………………………………….. 125

د) سایت ها ……………………………………………………………..129

چکیده:

اصولاً بزهکاری عبارت است از جرائم کم اهمیت و چون اطفال معمولا مرتکب این نوع جرائم می شوند ، در مورد اطفال استفاده از واژه بزهکاری بهتراز استفاده از واژه مجرمیت است. بررسی ریشه ای مسائل اطفال و از آن جمله بزهکاری اطفال ، برای رسیدن به یک جامعه ی ایده آل شرطی ضروری است.در واقع از قدیم الایام گفته اند؛ پیشگیری بهتر از درمان است. پیشگیری غیر کیفری در معنای علمی که در جرم شناسی پیشگیرانه به عنوان شاخه ای از جرم شناسی کاربردی بررسی می شود، قلمرو متنوع و گسترده ای دارد و بر اساس مدلهای خاصی قابل تقسیم است. چنانچه برخی از اساتید جرم شناسی با توجه به سه محور شخصیت، اوضاع ما قبل جنایی و روند فعلیت یافتن پیشگیری را در سطوح مختلفی قابل تقسیم می دانند؛ چرا که علی الاصول وقوع جرم نمی تواند خارج از آن سه محور باشد. با پذیرش محورهای یاد شده انواع پیشگیری را می توان تطبیق و صورت بندی نمود: در دسته نخست تدابیر پیشگیری عمومی یا پیشگیری اجتماعی در جهت اصلاح و تربیت کلیه افراد جامعه که می توانند بزهکاران بالقوه باشند و تدابیر خصوصی برای افرادی که حالت خطرناک و روحیه ضد اجتماعی و ناسازگاری دارند متمرکز می شود که بدان پیشگیری اولیه و ثانویه گفته می شود و سیاست های آموزشی و تربیتی نیز در این سطح از پیشگیری از ارتکاب بزه مد نظر قرار می گیرد. آموزش و پرورش مناسب در راستای پیشگیری از بزه یکی از محورهای اصلی می باشد  و تدابیر و اقدامات پیشگیرانه بیشتر جنبه اجرایی دارند تا جنبه قضایی، به همین دلیل بیشتر کشورها پیشگیری از بزهکاری را به نهادهای اجرایی محول می کنند تا این نهادها با در اختیار داشتن توانایی ها و امکانات کافی در این زمینه به نتیجه موفقیت آمیزی دست یابند. لذا اتخاذ راهبردهای پیشگیرانه در مراحل قبل و بعد از تكوین بزهكاری و بزه دیدگی كودكان در چارچوب سیاست گذاری تربیتی و آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در این تحقیق هم این جهت گیری مورد بحث قرار گرفته است.

مقدمه:

بزهكاری را می‌توان به منزله یك بیماری اجتماعی تلقی نمود كه باید معالجه شود. مسلماً برای مبارزه با هر مرضی باید ابتدا آن را شناخت و به زمینه‌های پیدایش آن پی‌برد، سپس بیمار را نجات داده و از بروز دوباره این عارضه پیشگیری نمود. چنانچه بزهكاری یك عارضه و آسیب اجتماعی تلقی شود، لذا «قشر نوجوان» به عنوان یكی از اقشار آسیب‌پذیر جامعه در معرض ابتلا به این عارضه هستند یا به نوعی به آن دچار شده‌اند. بررسی علت‌ها، سبب می‌شود كه مسئولین مربوط، به چگونگی شكل‌گیری اعمال نابهنجار شناخت پیدا كنند، آنگاه شیوه‌های صحیح و مناسب مبارزه با آنها را جستجو نمایند. لذا اینگونه مطالعات و تحقیقات ضرورت می‌یابند تا كجرویها و جرایم بهتر و عمیق‌تر شناخته شود، منشاء آنها كشف گردد و بالاخره راه های اصلاح و بازپروری بزهكاران هموار گردد. بالاخره این قبیل كاوش‌هاست كه امكان پیشگیری از ابتلاء به انحراف و سقوط استعدادها را در نیروهای انسانی بالقوه جامعه، فراهم می‌سازد و خانواده و دولت، حال و آینده كشور از خسارات مادی و معنوی فراوانی رهایی می‌یابند. با توجه به اینكه سازندگی فردای جامعه بستگی به نیروی فعال پر شور و سلامت جسمی و روحی نسل نوجوان دارد، لازم است كه همه امكانات جامعه را برای پیشگیری و مبارزه و ریشه كن كردن بزهكاری نوجوانان كشورمان به كار بردیم.از طرف دیگر آنچه موجب نگرانی شده است صدمات و لطمات جبران ناپذیری است كه بر اثر فروپاشیدن كانون خانواده ایجاد می‌شود،   صدماتی كه متوجه تمام اعضای خانواده منجمله فرزندان می‌شود. بعد از جدایی برای اكثر افراد یك دوره تضاد و دوگانگی عاطفی و تغییرات خلقی جدید پیش می‌آید كه در رفتار خانواده بخصوص فرزندان تأثیر عمیقی می‌گذارد كه از جمله آن بزهكاری است.

امروزه صاحب نظران معتقدند مجازات مجرم مسئله‌ای است که باید در آخرین مرحله به آن پرداخته شود و باید قبل از آن با نگاهی دوراندیشانه به شرایط جامعه، اقداماتی انجام داد که مانع از ارتکاب جرم شود. پذیرش اصل برتری پیشگیری بر درمان، نه‌تنها در مورد مباحث پزشکی که در زندگی اجتماعی ما نیز کاربرد بسیار دارد. بر پایه این اصل و با گزینش شیوه‌های کارآمد و همچنین با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از عناصر محیطی، اجتماعی و فنی می‌توان انگیزه افراد برای ارتکاب بزه و به‌دنبال آن میزان جرم در میان آنان را کاهش داد. لذا پیشگیری اجتماعی از جمله مهم‌ترین مباحث اجتماعی است که در جامعه ما کمتر به آن پرداخته شده است و در این مطالعه سعی خواهد شد که به دو عامل مهم اجتماعی یعنی خانواده و مدرسه بعنوان عناصر پیشگیری اجتماعی پرداخته شود.

الف – بیان مسأله

پیشگیری از وقوع جرم که مؤثرترین و بهترین راه مبارزه با رفتار کجروانه و ناهنجاری‌های اجتماعی است، جایگاه والا و ارزشمندی در سیاست جنایی کشورها دارد. پیشگیری از جرم طبق تعریف «لایحة پیشگیری از وقوع جرم» عبارت است از «پیش بینی، شناسایی و ارزیابی خطر وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدامات لازم برای از بین بردن یا کاهش آن». در طول قرون متمادی، اتخاذ چنین تدابیر و اقدامات به منظور حفظ حقوق فردی و اجتماعی و تأمین امنیت همه جانبه افراد، توجه دانشمندان علوم مختلف و سیاست مداران را به خود معطوف داشته است.[1]

البته با توجه به تقسیم بندی مطروحه در حوزه پیشگیری ، تاثیرگذاری تیپ های مختلف پیشگیری یکسان نیستند، برخی از انواع پیشگیری زمینه و علل وقوع جرم را از بین می برد(پیشگیری اجتماعی) و دیگری فرصت و امکان آن را کاهش می دهد یا دشوار می سازد. به عنوان مثال پیشگیری وضعی، هدفش از بین بردن و کاهش فرصتهای وقوع جرایم می باشد

ایجاد محیط مساعد برای رشد فضائل اخلاقی، بالا بردن سطح آگاهی عمومی در همه زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه های گروهی و وسائل دیگر، آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه، رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، پی ریزی اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و بر طرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه های تغذیه، مسکن، کار و بهداشت و تعمیم بیمه، ایجاد زمینه های مناسب برای رشد شخصیت زن و احیاء حقوق مادی و معنوی او و حمایت از مادران و کودکان بی سرپرست، نمونه هایی از بندهای اصل سوم و بیست و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می باشد که به واقع تحقق آنها نمونه هایی از آرمان شهر مدینه فاضله می نماید بگونه ای که زمینه بسیاری از جرایم را می خشکاند. جملگی موارد یاد شده در قالب پیشگیری اجتماعی می گنجد، با این توضیح که” پیشگیری اجتماعی” اقدام های اساسی عمیق و دراز مدت نسبت به افراد و محیط پیرامون آنها را شامل می شود. در این مورد عمدتاً دو نوع رویکرد یا دو نوع طرز تلقی مهم از جنبه نظری و هم از جنبه عملی مورد توجه قرار گرفته است این دو رویکرد را تحت عنوان رویکرد ساختاری یا معماری ورویکرد تفریحی وسرگرمی در قالب “اوقات فراغت” مطرح می کنند یعنی به مسائل ساخت و ساز خیابانها، محله ها و شهرکهای جدید و لحاظ مسائل امنیتی در مقابل جرم توجه می شود. رویکرد دیگر مبتنی بر تنظیم اوقات فراغت و مسائل فرهنگی است.[2]

بنابراین با توجه به اینکه عموماً سیاست های آموزشی و تربیتی در چهارچوب استراتژی های پیشگیری اجتماعی قابل بررسی است لذا  مسئله اساسی تحقیق این است که این سیاست ها کدامندو اصول و محورهای حاکم برآن چیست؟

ب – سوالات تحقیق

1- اصول و راهکارهای آموزشی و تربیتی در پیشگیری از بزهکاری کدامند؟

2- محورهای حاکم بر سیاست های پیشگیری از بزهکاری در برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و اجتماعی کدامند ؟

ج – پیشینه پژوهش

در بررسی پیشینه و سوابق مطالعاتی موضوع، تحقیق، مقاله و مطالعاتی توسط اندیشمندان و حقوق دانان در محافل و نشریات علمی و حقوقی منتشر شده است كه هر كدام به ابعاد مختلف موضوع پرداخته اند.در بررسی پیشینه و سوابق مطالعاتی مربوط به موضوع تحقیق می توان به تحقیقات و پژوهش های انجام یافته زیر اشاره كرد.

رجبی پور در مطالعه ای تحت عنوان بزهکاری دانش آموزان و امکان پیشگیری اجتماعی رشدمدار (از دیدگاه کارشناسان آموزش و پرورش) بررسی عوامل موثر بر بزهکاری نوجوانان، موضوع ها و مباحث آموزش پیشگیری از جرم، تاثیر آموزش بر پیشگیری از جرم نوجوانان، نحوه اجرای آموزش، پیشگیری از بزهکاری، نحوه تعامل پلیس با دانش آموزان از منظر کارشناسان آموزش و پرورش انجام داده  است. این پیمایش با نظرسنجی از 26 نفر از کارشناسان آموزش و پرورش نواحی شرق و شمال شرق تهران و به صورت تمام شمار در سال 1385 انجام گرفته است. این کارشناسان از افرادی بودند که علاوه بر مسئولیت های اجرایی در آموزش و پرورش، سابقه آموزشی نیز داشته اند. داده های پژوهش حاضر از طریق پرسشنامه گردآوری شده و شامل چند بخش از جمله ویژگی های فردی، عوامل موثر بر بزهکاری نوجوانان، نگرش دانش آموزان به پلیس، موضوع آموزش و پیشگیری پلیس از جرم، جایگاه رویکرد یادگیری در آموزش، پیشگیری اجتماعی رشد مدار و آزمون های توصیفی برای تجزیه و تحلیل  داده هاست.[1]

رییسی در مطالعه ای تحت عنوان نقش خانواده در پیشگیری از بزهکاری نوجوانان سعی کرده است  ویژگی‌های خانوادگی نوجوانان بزهکار را با ویژگی‌های خانوادگی نوجوانان‌ غیر بزهکار در شهر تهران به عنوان جامعه آماری،مورد مقایسه قرار دهد.تا از این طریق به‌ میزان نقش خانواده و شرایط موجود در آن در ایجاد و یا کاهش انحرافات اجتماعی و بزهکاری در نوجوانان پی ببرد. برای انجام این تحقیق تعداد 80 نفر از نوجوانان دختر و پسر 12 تا 18 ساله موجود در کانون اصلاح و تربیت شهر تهران و همچنین تعداد 80 نفر از نوجوانان غیر بزهکار 12 تا 18 ساله در مدارس و دبیرستان‌های شهر تهران از طریق نمونه‌گیری تصادفی که جمعا 160 نفر را تشکیل می‌دهند به عنوان جامعه نمونه انتخاب شده و سپس با تکمیل پرسشنامه‌ای که به‌ همین منظور تهیه شده توسط نوجوانان مذکور اطلاعات مورد نیاز جمع‌آوری گردیده است.[2]

عباچی در مطالعه ای تحت عنوان پیشگیری از بزهكاری و بزهدیدگی كودكان می نویسد. پیشگیری كنشی در صدد آن است كه با شناسایی و سپس حذف و خنثی سازی عوامل و موقعیت های بزه زا و بزهدیده زا از ورود كودكان به وادی بزهكاری و بزهدیدگی جلوگیری كند[3].

شعاع کاظمی مطالعه ای تحت عنوان جرم و راه های پیشگیری از آن انجام داده است. هدف از این تحقیق تعیین میزان تأثیر خانواده، مدرسه و سایر نهادهای اجتماعی در بروز جرم و جنایت در جامعه است. در این مقاله سعی شده تا به نقش علل پدیدآورنده و سپس به نقش عوامل پیشگیری‌کننده توجه گردد. محرومیت‌های اقتصادی، تبعیض و نابرابری، جنگ، تراکم جمعیت، خانواده، مدرسه، رسانه‌های گروهی، تلویزیون، روزنامه‌ها و ماهواره در پیدایش جرم نقش بسزایی دارند. نقش خانواده از حیث گسسته بودن یا منسجم بودن، میزان تحصیلات والدین و شغل آنان از متغیرهای تعیین‌کننده جرم‌خیزی بوده است. در رابطه با نقش مدرسه نیز، مطالب مورد تدریس، شیوه‌های تهیه و تدوین برنامه درسی، رابطه معلم و دانش‌آموز، اتخاذ شیوه‌های تربیتی و آموزشی با توجه به ویژگی‌های شخصیتی و روانی دانش‌آموز و تهیه و تدارک برنامه‌های اوقات فراغت از متغیرهای پیشگیری‌کننده و در عین حال تسهیل‌کننده شرایط بروز جرم به حساب می‌آیند. در ارتباط با نهادهای امنیتی، نقش پلیس و دستگاه‌های قضایی به عنوان متغیر پیشگیری‌کننده، آموزش‌دهنده و مراقبت کننده حایز اهمیت می‌باشد و اینکه این قشر بهتر است در نقش معلم به منظور جلب اعتماد اقشار مختلف، بخصوص نسل جوان، مطرح شود تا از این طریق به اهداف خود که بالا بردن میزان آگاهی و بینش مردم در ارتباط با قوانین اجتماعی برای سلامت فردی و اجتماعی است نایل گردد. سرانجام با بهره گرفتن از آمار توصیفی و استنباطی سعی شد تا به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته شود که بر این اساس رابطه معناداری بین عوامل یاد شده و بروز جرم در سطح 95 درصد مشاهده گردید.[4]

علی نژاد در مقاله ای تحت عنوان رویكردهای نظری به مساله پیشگیری از جرم (با تاكید بر رویكرد جامعه شناختی و مدیریت استراتژیك) می نویسد اساسا اصل پیشگیری از

قرار دارد. تلاش گردید که رسالت رسانه های جمعی «شامل تلویزیون، رسانه های مکتوب، اعلامیه ای، اینترنت و فضای مجازی و برنامه های رادیویی» در نقش آموزش و پیشگیری از بیماری ایدز مشخص شود. روش شناسی تحقیق نیز به صورت مطالعه اسنادی و پیمایش است. جامعه آماری تحقیق نیز دانشجویان کارشناسی ارشد و کارشناسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد میبد می باشد. روش نمونه گیری به صورت در دسترس است و حجم نمونه نیز270 نفر در نظر گرفته شد. با بهره گرفتن از نرم افزارSPSS به تجزیه و تحلیل داده های آماری پرداخته شد و در یافته های تحقیق مشخص گردید که در سطح بندی رسانه ها” برنامه های تلویزیونی ” دارای اولویت اول در مولفه های موثر بر آموزش پیشگیری از ایدز است و ” رسانه های مکتوب ” درای اولویت آخر می باشد. و کلیه فرضیات مطروحه در تحقیق تایید شدند. و نتیجه ای که از تحقیق حاضر بدست آمد، رسانه های جمعی بویژه تلویزیون نقش عمده و شاخصی در آموزش و پیشگیری از بیماری ایدز دارند.

کلید واژه: رسانه های جمعی، تلویزیون، رادیو، رسانه های مکتوب، رسانه ها اعلامیه و پیامکی، اینترنت و فضای مجازی، پیشگیری از بیماری ایدز.

 

فهرست عناوین                                                                                                                   صفحه

فصل اول کلیات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….9

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..10

1-1-بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………..11

1-2-ضرورت و اهمیت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………13

1-3-اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..15

1-4-فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….16

1-5-سوالات اساسی تحقیق……………………………………………………………………………………………………….16

1-6-تعاریف واژگان اساسی پژوهش……………………………………………………………………………………………17

1-7-روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………….19

فصل دوم ادبیات و مبانی نظری تحقیق……………………………………………………………………………………….21

 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………22

2-1-رسانه چیست………………………………………………………………………………………………………………….24

2-2-كاركردهای رسانه های جمعی…………………………………………………………………………………………….30

2-3- رسالترسانه‌هایجمعی………………………………………………………………………………………………….32

2-4-کارکردهای رسانه های جمعی در امر آموزش بهداشت و سلامت…………………………………………………..34

2-5-شهرنشینی، رسانه و سلامت اجتماعی…………………………………………………………………………………………46

2-6-نقش وکارکرد رسانه ها در زندگی روزمره…………………………………………………………………………………48

2-7-کارکردهای رسانه ها برای فرد…………………………………………………………………………………………..52

2-8-کارکردهای اجتماعی رسانه ها…………………………………………………………………………………………..53

2-9-وظایف اجتماعی وسایل ارتباط همگانی ……………………………………………………………………………………57

2-10-کارکردهای فرهنگی رسانه ها…………………………………………………………………………………………..58

2-11-کارکردهای دیگر رسانه ها………………………………………………………………………………………………59

2-12-روش های آموزش شهروندی……………………………………………………………………………………………63

2-13-نقش رسانه ها در آموزش مهارت های شهروندی……………………………………………………………………….64

2-14-تأثیر تکنولوژی های جدید بر آموزش شهروندی………………………………………………………………………..65

2-15-مبانی نظری پژوهش……………………………………………………………………………………………………….66

2-16-عصر دوم رسانه ها…………………………………………………………………………………………………………98

2-17-گونه شناسی رسانه ها……………………………………………………………………………………………………106

2-18-تعامل پذیری، نقطه عطف رسانه های نوین……………………………………………………………………………..107

2-19-مدل مفهومی پژوهش…………………………………………………………………………………………………….115

2-20-تاریخچه ایدز در جهان………………………………………………………………………………………………………….115

2-21-مرور  سوابق داخلی و خارجی تحقیق………………………………………………………………………………………115

3-فصل سوم روش شناسی تحقیق………………………………………………………………………………………………144

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….145

3-1-روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………145

3-2-گام های اجرایی تحقیق……………………………………………………………………………………………………..147

3-3-جامعه آماری تحقیق………………………………………………………………………………………………………….148

3-4-نمونه و نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………….148

3-5-معرفی ابزارهای جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………….148

3-6-روایی و پایایی…………………………………………………………………………………………………………………150

3-7-روش تجزیه و تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………….158

4-فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها…………………………………………………………………………………………..160

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….161

4-1-آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………..161

4-2-آمار استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………….175

5-فصل پنجم بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………183

 

5-1-دستاوردهای پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….184

5-2-نتایج توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………187

5-3-نتایج تبیینی…………………………………………………………………………………………………………………………191

5-4-محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………….192

5-5-پیشنهادات و راهکارها…………………………………………………………………………………………………………..192

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………….195

پیوست……………………………………………………………………………………………………………………………………….200

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

مقدمه

قرن بیست ویکم از سوی سازمان آموزشی علمی و فرهنگی ملل متحد به نام عصر ارتباطات نام گذاری گردید . پدیده جهانی شدن و گسسته شدن مرزها بر اهمیت و ضرورت شناخت كاركردهای وسایل ارتباط جمعی و مخاطبان آن می افزاید . نظریه ها در هر علم اساس شناخت عناصر وروابط حاكم بر آن علم می باشد و به گونه ای اجتناب ناپذیر شناخت آنها بر هر طالب علمی در آن زمینه واجب می نماید . بدون شناخت دقیق و درست از اجزاء و عناصر شكل دهنده هر علم نمی توان در مورد آن به ارزیابی و پیش بینی پرداخت و جهت آنرا در تبیین پدیده ها تشخیص داد . علم ارتباطات از این قاعده مستثنی نبوده و نمی تواند باشد . با توجه به پیچیدگی های بالای علوم اجتماعی و به ویژه دانش ارتباطات كه ابعاد سیاسی، اجتماعی، فرهنگی ،اقتصادی ،حقوقی، فناوری و غیره را جملگی دربرمی گیرد تعداد نظرات در آن زیاد و تنوع دیدگاه ها فراوان است(باقریان،1387) . از سوی دیگر فعالیت ارتباطی بشر كه از آغاز زیست جمعی و اجتماعی با او همراه بود دچار تحولات فراوان شده ودر هر عصر به نوعی خاص جلوگر شده است . اینك كه در هزاره سوم تمدن بشری وارد عصر ارتباطات و اطلاعات شده است بر توجه و اثربخشی علم ارتباطات افزوده شده است و یكی از مطرح ترین علوم در عرصه روابط بشری به حساب می آید . امروزه رسانه های جمعی و وسایل ارتباطی نقش مهمی در تمامی كشورها برعهده دارند . از جمله نقش مهم رسانه های جمعی در آموزش همگانی به بشر در جهت حفظ سلامت، بهداشت و پیشگیری از بیماری های واگیردار و خطرناک است. درك دنیای پیرامون و اطلاع از حوادث و رویدادها به خوبی تاثیرات وسایل ارتباط جمعی را برای ما روشن می سازد . در عصر جهانی شدن فرهنگ حالتی یكپارچه می یابد و در گذر زمان تغییر و تحولات زندگی بشر و پاسخگویی به نیازهای اساسی اندیشه ها و دانستنیها اهمیت وسایل ارتباط جمعی را محرز می نماید . گسترش تكنولوژی ارتباطات وایجاد تحولاتی شگرف در عرصه های مختلف فردی و اجتماعی سبب شده است تا بسیاری از صاحب نظران مسایل فرهنگی و اجتماعی این عصر را عصر ارتباطات نام گذاری كنند(بصیریان راد،1386).در فرایند گسترش فناوری اطلاعات و تأثیرگذاری آن در تاروپود زندگی مردم و جوامع انسانی سؤال اصلی این است كه در تكوین پدیده های مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رسانه ها چه جایگاه و نقش و كاركردی را دارند و چگونه می توان از این دستاورد امروزی بشر، بهترین استفاده را در جهت رشد و تعالی جوامع انسانی نمود(بیات سید شهابی،1386).

 

1-1-بیان مسئله

رسانه با توجه به قابلیت های بی نظیرش می‌تواند بعنوان یك مكانیسم ارتباطی نقش مهمی را در زمینه سلامت ایفا كند. رسانه همواره در نمایش و معرفی تازه ترین نوآوری های پزشكی، تغییر در رفتار سلامت، تولید اطلاعات سلامت، نمایش تصاویر مربوط به سلامت، سبك زندگی، پزشكی، دارو و درمان و بیماری سهیم بوده است. رسانه های جمعی قدرت قابل توجهی در ساختن الویت ها -این كه ما باید به چه مسائلی بیندیشیم- و چهارچوب بندی كردن مسائل و این كه چگونه باید به آن مسائل بیندیشیم، دارند.

نمایش های رسانه ای، باورها و ادراكات افراد از بیماری‌ها و سلامت را می سازند یا بر آنها تاثیر می‌گذارند و این باورها و ادراكات به نوبه خود رفتار سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مسائل سلامت كه در رسانه ها به نمایش گذاشته می‌شود به سرعت می‌تواند نگرش مخاطب را تغییر دهد. علاوه بر شكل دادن باورها و ادراكات، نمایش های رسانه ای می‌توانند تولید معنا كنند . تصاویر، كلام و گفتمان رسانه بر نحوه نگریستن به مسائل، مفاهیم و حتی موجودات انسانی تاثیر می‌گذارد(معتمد نژاد،1383).این‌كه ما بیماری و فرد بیمار را چگونه بنگریم كاملا تحت تاثیر قالب و چهارچوبی است كه رسانه با كمك آن، بیماری و فرد بیمار را به ما معرفی می كند. حتی رسانه می‌تواند ایدئولوژی خود را در چهارچوب بندی كردن موضوعات سلامت دخیل سازد یا این‌كه صرفا در راستای تامین منافع ایدئولوژیك خود به ارائه اطلاعات سلامت بپردازد. بنابراین باید گفت كه در این موارد رسانه دیگر ارزش اطلاع رسانی یا آگاهی دهی ندارد بلكه صرفا یك ایدئولوژی خاص را منعكس می‌سازد، یا آن را حفظ و جاودانه می‌كند. اهمیت این مهم باید در برنامه های آموزش سلامت و كمپین های تبلیغاتی، حمایت رسانه ای و حتی فعالیت های آموزش سلامت لحاظ شود . بنابراین محققین حوزه سلامت و رسانه باید به مطالعه الویت ها، تصاویر و اظهاراتی كه در رسانه به نمایش گذاشته می‌شود بپردازند، همچنین واكنش مخاطبان رسانه به پیام های آن را نیز مورد توجه قرار دهند(سلطانیفر،1382).

حرفه گرایان و دست اندكاران امر بهداشت به قدرت رسانه برای بهبود و ارتقای سلامت جامعه پی برده اند. استراتژی های رسانه ای از جمله حمایت رسانه ای، تبلیغات