فهرست شکل­ها  .. چهارده

چکیده…….. 1

فصل اول:  مقدمه

1-1- گیاه برنج. 2

1-2- نیتروژن.. 2

1-3- گاز دی اکسید کربن.. 3

1-4- اهداف انجام تحقیق.. 3

فصل دوم: بررسی منابع

2-1- اهمیت گیاه برنج.. 4

2-2- ویژگی های گیاه شناسی.. 5

2-3- ویژگی های اکولوژیکی.. 6

2-4- اهمیت کود نیتروژن.. 6

2-5- تغییر اقلیم و نقش فعالیت های بشری.. 7

2-6- گازهای گلخانه ای.. 8

2-7- سناریوهای اقلیمی آینده جهان.. 9

2-8- تغییر اقلیم و تولید محصولات زراعی.. 12

2-9- تثبیت دی اکسید کربن.. 12

2-9-1- نقش غلظت دی اکسید کربن در تثبیت کربن توسط گیاه. 12

2-9-2- نقش نیتروژن در تثبیت کربن توسط گیاه. 14

2-10- غلظت نیتروژن بافت گیاهی.. 14

2-10-1- تاثیر غلظت دی اکسید کربن.. 14

2-10-2- نقش نیتروژن………..15

2-11- رنگدانه های فتوسنتزی.. 15

2-11-1- تاثیر غلظت دی اکسید کربن.. 15

2-11-2- نقش نیتروژن.. 16

هشت
2-12- پیامدهای تغییرات بیوشیمیایی و سلولی ناشی از افزایش غلظت دی اکسید کربن.. 16

2-13- سطح برگ…. 18

2-13-1- تاثیر غلظت دی اکسید کربن.. 18

2-13-2- نقش نیتروژن.. 19

2-14- تولید ماده خشک و عملکرد دانه. 20

2-14-1- تاثیر غلظت دی اکسید کربن.. 20

2-14-2- نقش نیتروژن.. 20

2-15- ویژگی های فیزیولوژیکی.. 21

2-15-1- نقش غلظت دی اکسید کربن.. 21

2-15-2- نقش نیتروژن.. 21

2-16- تنوع ژنتیکی.. 22

2-16-1- پاسخ به دی اکسید کربن.. 22

2-16-2- پاسخ به نیتروژن.. 23

2-17- برهمکنش دی اکسید کربن و نیتروژن.. 23

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1- مواد ژنتیکی و نحوه تهیه. 24

3-2- محلول غذایی مورد استفاده و نحوه کشت… 24

3-3- نحوه اجرای طرح.. 25

3-3-1- آزمایش اول.. 25

3-3-2- آزمایش دوم. 26

3-4- صفات مورد بررسی و نحوه­ی اندازه گیری.. 26

3-4-1 ارتفاع گیاهچه. 26

3-4-2- طول ریشه. 26

3-4-3- تعداد پنجه. 26

3-4-4- حجم ریشه. 27

3-4-5- سطح برگ…. 27

3-4-6- وزن خشک گیاه. 27

3-4-7- سهم ریشه از وزن خشک کل.. 27

3-4-8- شاخص سبزینگی (عدد کلروفیل). 27

3-4-9- غلظت کلروفیل و کاروتنویید.. 27

3-4-10- غلظت نیتروژن بافت گیاهی.. 28

نه
3-4-11- کارایی نیتروژن.. 31

3-4-12- محتوای نیتروژن.. 31

3-4-13- کارایی مصرف نیتروژن.. 31

3-4-14- نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی.. 31

3-5 تجزیه و تحلیل آماری.. 31

3-5-1- آزمایش اول.. 31

3-5-2- آزمایش دوم. 31

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1- آزمایش اول: بررسی پاسخ ژنوتیپ‌های برنج به سطوح معمول و کاهش یافته غلظت نیتروژن محلول غذایی یوشیدا در مرحله رشد رویشی   32

4-1-1- ارتفاع گیاه. 32

4-1-2- تعداد پنجه در بوته. 33

4-1-3- شاخص سبزینگی.. 33

4-1-4- سطح برگ…. 34

4-1-5- طول و حجم ریشه. 34

4-1-6- وزن خشک گیاه. 35

4-1-8- گروه بندی ژنوتیپ­ها 37

آزمایش دوم: ارزیابی پاسخ ژنوتیپ‌هایی با پاسخ متفاوت به کمبود نیتروژن، نسبت به افزایش غلظت دی اکسید کربن هوا 42

4-2- برداشت اول (مرحله رشد رویشی). 42

4-2-1- شاخص سبزینگی (عدد کلروفیل متر). 42

4-2-2- سطح برگ…. 44

4-2-3- غلظت کلروفیل.. 46

4-2-4- غلظت کاروتنوئید.. 48

4-2-5- حجم ریشه. 51

4-2-6- سهم ریشه از وزن خشک کل گیاه. 52

4-2-7- وزن خشک گیاه. 52

4-3- برداشت دوم (مرحله رشد زایشی). 62

4-3-1- شاخص سبزینگی (عدد کلروفیل متر). 62

4-3-2- سطح برگ…. 62

4-3-3- غلظت کلروفیل.. 66

4-3-4- غلظت کاروتنوئید.. 68

ده
4-3-5- غلظت نیتروژن اندام هوایی.. 70

4-3-6- محتوای نیتروژن اندام هوایی.. 71

4-3-7- غلظت نیتروژن ریشه. 71

4-3-8- نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی.. 71

4-3-9- سهم ریشه از وزن خشک کل.. 72

4-3-10- کارایی مصرف نیتروژن.. 72

4-3-11- وزن خشک گیاه. 74

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

4-1- نتیجه­گیری.. 84

4-2- پیشنهادها 86

منابع. 88

چکیده

برنج نقش مهمی در تغذیه نیمی از مردم جهان که بیشتر آنها در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران زندگی می‌کنند، دارد. این محصول یک سوم سطح زیرکشت غلات دنیا را اشغال کرده است و 35 تا 60 درصد کالری مورد نیاز 7/2 میلیارد نفر از جمعیت جهان را تامین می‌کند. براساس گزارش مجمع بین دول تغییراقلیم، تا پایان قرن 21 غلظت دی اکسید کربن جو به 700 میکرومول در مول خواهد رسید. تحقیقات مختلف نشان داده است که پاسخ برنج به افزایش غلظت دی اکسید کربن وابسته به برهمکنش دی اکسید کربن با ژنوتیپ و کود نیتروژن است. بنابراین در این تحقیق ابتدا آزمایشی جهت ارزیابی 28 ژنوتیپ برنج منتخب اصلاحی شمال، محلی شمال و مرکزی ایران در دو سطح نیتروژن شامل 85/2 (غلظت نیتروژن محلول یوشیدا) و 42/1 (نصف غلظت نیتروژن محلول یوشیدا) میلی‌مولار از منبع آمونیوم نیترات به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی اجرا گردید. در این آزمایش تعداد پنجه، سطح برگ، شاخص سبزینگی، ارتفاع گیاه، طول ریشه و وزن خشک ریشه، اندام هوایی و کل، به طور معنی‌داری تحت تاثیر ژنوتیپ، غلظت نیتروژن محلول غذایی و نیز برهمکنش بین آنها قرار گرفت. تنوع ژنتیکی قابل توجهی از نظر پاسخ به غلظت کاهش یافته نیتروژن محلول غذایی در بین ژنوتیپ­ها مشاهده شد. در بین ارقام اصلاح شده شمال، بالاترین کارایی نیتروژن به ارقام فجر و خزر و کمترین آن به ارقام نعمت و شیرودی تعلق داشت. در حالی که در بین ارقام محلی شمال ارقام حسنی و کاظمی بیشترین و ارقام طارم منطقه و اهلمی طارم کمترین کارایی نیتروژن را به خود اختصاص دادند. ارقام زاینده رود و لاین 2 فیروزان نیز کمترین و بیشترین کارایی را در بین ارقام مرکزی دارا بودند. در آزمایش دوم چهار ژنوتیپ انتخاب شده بر اساس نتایج آزمایش اول (فجر، حسنی، شیرودی و طارم منطقه) در چهار سطح غلظت نیتروژن محلول غذایی شامل 712/0، 42/1، 85/2 (شاهد) و 79/3 میلی‌مولار از منبع آمونیم نیترات محلول یوشیدا و در دو محیط با غلظت معمول (حدود 360 میکرومول) و غنی‌شده (حدود 700 میکرومول برمول) دی اکسیدکربن هوا به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار ارزیابی شدند. در آزمایش دوم برداشت گیاهان در طی دو مرحله انجام گرفت. در برداشت اول 30 روز بعد از اعمال تیمار، افزایش غلظت دی اکسید کربن باعث افزایش غلظت کلروفیل، سطح برگ و سهم ریشه از وزن خشک کل شد. برهمکنش اثر دی اکسید کربن و ژنوتیپ بر وزن خشک اندام هوایی،  غلظت کلروفیل و غلظت کاروتنوئید معنی­دار بود. وزن خشک اندام هوایی در ژنوتیپ­های شیرودی، حسنی و فجر افزایش یافت، گرچه افزایش وزن خشک اندام هوایی ژنوتیپ فجر از لحاظ آماری معنی دار نبود. در حالی که ژنوتیپ طارم منطقه کاهش معنی داری در وزن خشک اندام هوایی نشان داد. در برداشت دوم 60 روز بعد از اعمال تیمار، افزایش غلظت دی اکسید کربن باعث کاهش سطح برگ، غلظت و محتوای نیتروژن اندام هوایی و باعث افزایش کارایی مصرف نیتروژن و غلظت نیتروژن ریشه شد که با افزایش نسبت غلظت نیتروژن ریشه به اندام هوایی همراه بود. اثر برهمکنش غلظت دی اکسید کربن و ژنوتیپ نشان داد که کاهش سطح برگ در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن فقط در ژنوتیپ­های شیرودی و طارم منطقه معنی‌دار بود. همچنین، در اثر افزایش غلظت دی اکسید کربن غلظت کلروفیل در ژنوتیپ­های حسنی و فجر افزایش و در ژنوتیپ­های طارم و شیرودی کاهش یافت. بیشترین کارایی مصرف نیتروژن به رقم فجر تعلق داشت. در برداشت دوم وزن خشک گیاه تحت تاثیر افزایش غلظت دی اکسید کربن قرار نگرفت. همبستگی بین وزن خشک اندام هوایی با غلظت نیتروژن اندام هوایی مثبت ولی با کارایی مصرف نیتروژن منفی بود. از تنوع ژنتیکی مشاهده شده در بین ارقام برنج از نظر پاسخ به سطوح مختلف نیتروژن و دی‌اکسید کربن  می‌توان در برنامه‌های اصلاحی جهت افزایش تولید نظام‌های زراعی متاثر از تغییر اقلیم بهره برداری کرد.

کلمات کلیدی: برنج، تنوع ژنتیکی، دی اکسید کربن، نیتروژن، کارایی مصرف نیتروژن.

1-1- گیاه برنج

برنج یکی از سه محصول غذایی اصلی جهان و جز اصلی رژیم غذایی نیمی از جمعیت جهان محسوب می­شود [11]. سالانه حدود 730 میلیون تن شلتوک از 163 میلیون هکتار زمین برنج کاری در جهان برداشت می­شود. بیش از 90% تولید و مصرف برنج جهان در آسیا صورت می­گیرد. در آینده با افزایش جمعیت، تقاضا برای برنج نیز افزایش می­یابد و این امر برنج را از لحاظ امنیت غذایی در آسیا حایز اهمیت می­ کند [4]. کشت برنج در ایران از 2000 سال پیش متداول بوده است [17]. هم اکنون استان­های گیلان و مازندران از مناطق مهم تولید برنج در کشور هستند و استان­های خوزستان، گلستان و فارس در رتبه­های بعدی قرار دارند. در ایران سالانه در حدود 7/2 میلیون تن شلتوک از   574 هزار هکتار زمین برنج کاری برداشت می­شود [23]. برنج از عمده ترین منابع غذایی در کشور است [4]، و در حال حاضر برای تامین نیاز مصرف کنندگان سالانه 5/1 میلیون تن برنج وارد کشور می­شود [40].

1-2- نیتروژن

نیتروژن یک عنصر ضروری برای رشد گیاه و تولید محصول است. با افزایش مصرف نیتروژن افزایشی خطی در عملکرد دانه دیده می­شود. کاهش و یا افزایش مصرف نیتروژن هر دو می­توانند مسایل مهمی در سطح جهانی به وجود بیاورند. کاهش این عنصر موجب به خطر انداختن امنیت غذایی شده و افزایش مصرف آن آلودگی­های زیست محیطی را به همراه دارد [45]. نیتروژن یکی از عناصر بسیار مهم برای برنج بوده و در صورت کمبود مانع رشد شده و عملکرد کاهش می­یابد. همچنین مصرف بیش از اندازه سبب رشد بی­ رویه و در نتیجه خوابیدگی، بیماری بلاست، شیت بلایت و افزایش شیوع آفات را به دنبال دارد [11]. معمولا به ازای هر یک تن محصول برنج نزدیک به 20 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیاز است [4].

1-3- گاز دی اکسید کربن

 پیامدهای اقلیمی مرتبط با افزایش مداوم غلظت دی اکسید کربن و سایر گازهای فعال جو در دهه­های اخیر، نگرانی­هایی را به همراه داشته و توجه دانشمندان و سیاست گذاران را به خود جلب کرده است. تغییراتی که در مقیاس جهانی انتظار آن می­رود، به صورت تغییر شرایط آب و هوایی و فصل رشد در مقیاس منطقه­ ای و محلی بروز کرده و مستقیما بر کشاورزی و پوشش­های طبیعی تاثیر می­گذارد [24]. براساس گزارش مجمع بین دول تغییر اقلیم، تا پایان قرن 21 غلظت دی اکسید کربن جو به 800-700 میکرومول در مول خواهد رسید ]6.[ این افزایش غلظت دی اکسید کربن می ­تواند باعث بهبود فتوسنتز و کارایی مصرف آب و نیتروژن شود. همچنین افزایش عملکرد ناشی از غلظت دی اکسید کربن می ­تواند برای پاسخ به افزایش جهانی تقاضا برای غذا در آینده مهم باشد [70].

1-4- اهداف انجام تحقیق

دی اکسید کربن یکی از الزامات غیر زنده و ضروری برای رشد گیاه مانند نور، آب و مواد غذایی است. هرگونه تغییر در دسترسی به این پارامتر به ویژه در مقیاس جهانی علاوه بر بیولوژی گیاه بر تمامی سیستم­های زنده تاثیر می­گذارد. داده­های مبتنی بر افزایش غلظت دی اکسید کربن نشان دهنده نیاز مبرم برای تحقیق در درک اساسی ما از چگونگی پاسخ بیولوژیک گیاهی به افزایش دی اکسید کربن محیط است [59]. برنج با توجه به سیستم فتوسنتزی سه کربنه پاسخ مثبتی به افزایش دی اکسید کربن می­دهد [71]. تحقیقات مختلف نشان داده است که پاسخ برنج به افزایش غلظت دی اکسید کربن وابسته به برهمکنش دی اکسید کربن با ژنوتیپ و کود نیتروژن است . در این تحقیق ابتدا پاسخ ژنوتیپ‌های مختلف گیاه برنج نسبت به نیتروژن مورد ارزیابی قرار گرفت. سپس واکنش ژنوتیپ‌هایی با پاسخ­های متفاوت به کمبود نیتروژن، نسبت به افزایش غلظت دی اکسید کربن هوا مورد شناسایی قرار گرفت.

2-1- اهمیت گیاه برنج

برنج نقش مهمی در تغذیه نیمی از مردم جهان که بیشتر آنها در کشورهای در حال توسعه مانند ایران زندگی می‌کنند، دارد. این محصول یک سوم سطح زیر کشت غلات دنیا را اشغال کرده است و 35 تا 60 درصد کالری مورد نیاز 7/2 میلیارد نفر از جمعیت جهان را تامین می‌کند. [81]. مصرف سرانه برنج در جهان 7/56 کیلو گرم در سال می­باشد [40]. سطح زیر کشت برنج در جهان 163 میلیون هکتار است که با متوسط عملکرد 48/4 تن در هکتار 2/730 میلیون تن شلتوک در سال 2012 از آن برداشت شد [40]. در بسیاری از کشورها امنیت غذایی وابستگی زیادی به بوم نظام­های کشت آبی و بارانی برنج دارد [81]. بر آورد می­شود که تولید برنج باید سالانه یک درصد افزایش یابد تا بتواند جوابگوی تقاضای غذای جمعیت در حال رشد باشد [40]. این گیاه منبع اصلی پروتئین در رژیم غذایی مردم بیشتر کشورهای آسیایی به شمار می­رود [79]. حدود 90 درصد برنج جهان در آسیا تولید و مصرف می­شود که 96 درصد آن در کشورهای در حال توسعه است [81].

شکل2-1 میزان تولید و سطح زیر کشت جهانی شلتوک [40]

کشت برنج در ایران به دوره هخامنشیان بر می­گردد [17]. مصرف سرانه برنج در ایران 37 کیلوگرم در سال تخمین زده می­شود. سطح زیر کشت برنج کشور 574 هزار هکتار است که استان مازندران با دارا بودن سهم 5/38 درصدی رتبه نخست كشور را به­خود اختصاص داده است و استان گیلان با 2/31 درصد در جایگاه دوم قرار گرفته است. استان­های خوزستان با سهم 1/10 درصد، گلستان با سهم 5/8 درصد و فارس با سهم 5/5 درصد از  کل سطح برداشت اراضی شالی­کاری كشور به ترتیب رتبه‌های سوم تا پنجم را دارا هستند. همچنین از لحاظ تولید شلتوک  به همین ترتیب این استان­ها از مهمترین مراکز تامین برنج داخلی می­باشند. با متوسط عملکرد 2/4784 کیلوگرم در هکتار میزان تولید سالانه شلتوک کشور در حدود 7/2 میلیون تن می­باشد [23]. با این حال سالانه بر اساس آمار رسمی سازمان خوار و بار کشاورزی جهان 5/1 میلیون تن برنج در کشور وارد می­شود [40].

از برنج علاوه بر مصارف غذایی، در تهیه الکل، کاغذ و در صنایع پارچه بافی استفاده می­گردد. همچنین با توجه به این که دانه­ برنج حاوی مقدار زیادی نشاسته است، از آن برای تهیه­ نشاسته نیز استفاده می­گردد. از کاه آن برای تغذیه دام و از پوست دانه برنج (سبوس) برای تقویت مزارع، باغات و خوراک دام و طیور استفاده می­شود [11].

2-2- ویژگی های گیاه شناسی

برنج با نام علمی Oryza sativa L. متعلق به خانواده گرامینه (Poaceae) است. این گیاه دارای ژنوتیپ­های زودرس (طول دوره رشد 130 تا 145 روز)، متوسط رس (150 تا 160 روز) و دیررس (170 تا 180 روز) می­باشد. ریشه برنج سطحی و افشان بوده و حداکثر تا عمق 20 تا 25 سانتیمتری خاک نفوذ می­نماید. ساقه آن بند بند و توخالی است. برگ­ ها کشیده با رگبرگ­های موازی و بدون دمبرگ در دو طرف ساقه به صورت متناوب قرار گرفته­اند. دارای قدرت پنجه زنی مناسب بوده به طوری که هر بوته برنج معمولا 4 تا 5 پنجه تولید می­ کند. گل آذین برنج پانیکول بوده و گیاهی خودگشن است [11].

2-3- ویژگی­های اکولوژیکی

برنج گیاهی است ویژه کشت در مناطق گرم و به طور کلی گیاهی نیمه گرمسیری است. این گیاه از 53 درجه شمالی تا 35 درجه جنوبی کشت می­شود. این گیاه دارای سه تیپ زراعی ایندیکا از تیپ­های گرمسیری، ژاپونیکا تیپ معتدل و جاوانیکا تیپ حدواسط برنج است. عمده سطح زیر کشت برنج در ایران از ارقام ایندیکا تشکیل شده است و فقط 20 درصد سطح زیر کشت به ارقام ژاپونیکا اختصاص دارد. ارقام ایندیکا نسبت به طول دوره­ی روشنایی حساس بوده و گیاهانی روز کوتاه می­باشند، در حالی که ارقام ژاپونیکا حساسیتی به طول دوره­ی روشنایی ندارند [4]. دمای مورد نیاز برنج برای رشد و نمو مطلوب بین 27 تا 32 درجه سانتی­گراد می­باشد [69]. درجه حرارت­های پایین­تر از 20 درجه سانتی­گراد طی ابتدای مرحله میکروسپور مانع از نمو گرده می­شود. همچنین در هنگام گل­دهی دمای پایین تر از 20 و بالاتر از 35 درجه باعث افزایش عقیمی سنبله می­شود [21].

2-4- اهمیت کود نیتروژن

در چند دهه گذشته، افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در واحد سطح زمین و در واحد زمان به دلیل مدیریت بهتر تولید، بهبود ژرم پلاسم و مصرف بیشتر کودها بوده است. تا حدود 50 درصد تولید جهانی محصولات مربوط به استفاده از کود های تجاری است. رشد محصولات، تا حد زیادی وابسته به عرضه نیتروژن، چه از خاک و یا اضافه کردن به عنوان کود است. اگر عرضه نیتروژن ناکافی باشد رشد مطلوب حاصل نمی­شود. میزان نیتروژن مورد نیاز به نوع گیاه، غلظت و توزیع نیتروژن در بافت گیاه، عملکرد مورد انتظار، نیتروژن خاک، آبشویی و… بستگی دارد [12]. در زراعت برنج معمولا به ازای هر یک تن محصول برنج حدود 20 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیاز است [4].

با توجه به این که نیتروژن نقش قابل ملاحظه ای در افزایش عملکرد گیاهان دارند، سالانه میلیون‌ها تن از کودهای نیتروژنی برای تولید محصولات مختلف کشاورزی در سراسر جهان مصرف می‌شود [44]. از طرف دیگر مصرف بیش از حد نیتروژن موجب آسیب‌های زیست محیطی، افزایش گرمایش جهانی و نهایتا آسیب به سلامتی انسان می‌شود. در واقع فقط 30 تا 40 درصد نیتروژن اضافه شده به خاک به مصرف گیاه می‌رسد و مابقی از طریق رواناب و آبشویی، تصعید آمونیومی و دنیتریفیکاسیون از دسترس گیاه خارج شده و محیط زیست را آلوده می­ کند . کارایی مصرف نیتروژن در کشت برنج در آسیا 40 درصد و در ایران 34 درصد می­باشد [ 67].

2-5- تغییر اقلیم و نقش فعالیت­های بشری

میانگین بلند مدت آمار جوی، سطح زمین و آب در طی فصول مختلف و سال­های طولانی در یک منطقه معرف اقلیم آن منطقه است [6]. تغییر اقلیم به نوسانات ویژه­ای که در مقیاس زمانی طولانی رخ می­دهد و منجر به بی ثباتی قابل ملاحظه­ متوالی در میانگین­های 30 ساله می­شود اطلاق می­گردد [16]. هر چند تغییرات اقلیمی در محدوده­ جهانی صورت می­پذیرد، اما قطعا با توجه به اقلیم هر ناحیه میزان اثر گذاری پدیده­ تغییر اقلیم بر آن متفاوت خواهد بود [6].

بسیاری از تغییرات اقلیمی مشاهده شده در چند دهه گذشته از سال 1950، در طی هزاران سال گذشته بی سابقه بوده است [48]. رشد صنایع و کارخانه­ها از یک طرف و جنگل زدایی و تخریب محیط زیست از طرف دیگر باعث افزایش روز افزون تخریب طبیعت و افزایش گازهای گلخانه­ای در سطح کره زمین شده است. این پیامد منفی باعث ایجاد تغییرات قابل ملاحظه­ای در وضعیت آب و هوایی کره زمین بوده؛ به طوری که در سال های اخیر شدت خشکسالی و سیلاب­ها و پدیده­های حدی در بخش­های مختلف کره زمین به نحو چشمگیری افزایش داشته است. به منظور بررسی دقیق تر مساله، در سال 1988 موسسه­ای با نام هیات بین دول تغییر اقلیم (IPCC[1]) توسط سازمان جهانی هواشناسی و برنامه محیط زیست سازمان ملل تاسیس شد. هدف اصلی این موسسه، شناختن جنبه­ های مختلف تغییر اقلیم و به­خصوص چگونگی تاثیر فعالیت­های انسانی بر آن بود [15].

ابزارهای دقیق زمینی و دریایی هواشناسی نشان داده­اند که میانگین دمای جهانی طی قرن بیستم در حدود 4/0 تا 8/0 درجه سانتی­گراد افزایش داشته است [6]. پیش بینی می­شود تا پایان قرن 21 بین 1/1 تا 4/6 درجه سانتیگراد افزایش یابد که در نتیجه­ی افزایش غلظت گازهای گلخانه­ای دی اکسید کربن (CO2)، متان (CH4) و اکسید نیتروژن

در نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه اغلب از نقوش گیاهی استفاده شده است. این نقش‌ها عمدتاً به پنج گروه ترنج‌، گل‌ و پرنده، گل و بوته، گلدانی، و نقوش اسلیمی و ختایی تقسیم می‌شوند. در این نقاشی‌ها معمولاً از طیف‌های رنگی نخودی، آبی لاجورد، قرمز شنگرف، طلایی و سبز سیلویی استفاده شده است. ظاهراً نقاشان این آثار به دو شیوه مختلف از نقوش گیاهی بهره برده‌اند: شیوه اول با نگرشی منتزع و مبالغه‌آمیز، که می‌تواند متکی بر سنن نقاشی کهن ایرانی باشد؛ و شیوه دوم با دیدی طبیعت‌گرایانه، که متأثر از نقاشی غربی بوده است. با این همه ظرافت طراحی، تعادل و تناسب بصری در این آثار بسیار چشمگیر است.

واژگان کلیدی: تزئینات معماری، نقاشی دیواری، دوره زندیه،  شیراز

فهرست مطالب

فصل 1. کلیات… 1

1-1. طرح تحقیق… 2

1-1-1. مقدمه و طرح مساله. 2

1-1-2. سوال‌های تحقیق.. 3

1-1-3. هدف تحقیق.. 3

1-1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-1-5. نوع و روش تحقیق.. 4

1-1-6. روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 4

1-1-7. جامعه آماری، تعداد نمونه و روش نمونه‌گیری.. 4

1-1-8. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 4

1-1-9. طرح کلی نگارش… 5

1-1-10. شرح واژه‌ها، اصطلاحات و اختصارات.. 6

1-2. پیشینه تحقیق… 9

1-3. روش‌شناسی… 14

فصل 2. تاریخ فرهنگی و معماری  دوره زندیه. 16

2-1. تاریخ فرهنگی دوره زندیه. 17

2-2. ویژگی‌های معماری دوره زندیه. 21

2-3. بناهای شاخص دوره زندیه در شیراز. 23

2-3-1. ارگ کریم‌خان.. 36

2-3-2. عمارت کلاه فرنگی.. 48

2-3-3. تکیه هفت‌تنان.. 53

فصل 3. ویژگی‌های فنی  نقاشی‌دیواری‌‌های دوره زندیه. 58

3-1. مواد و مصالح نقاشی‌دیواری… 59

3-1-1. رنگ… 59

3-1-2. بست… 66

3-1-3. قلمو. 66

3-2. فنون نقاشی‌دیواری… 69

3-3. تغییرات و تعمیرات نقاشی‌دیواری‌ها 72

3-4. موقعیت مکانی نقاشی‌دیواری‌ها 84

3-4-1. نقوش مقرنس‌های سقف… 88

3-4-2. نقوش عرق‌چین مقرنس‌های سقف… 91

3-4-3. نقوش تویزه‌ها 93

3-4-4. نقوش تاقچه‌های بالای دوال (رُف‌ها) 95

3-4-5. نقوش دوال‌ها 100

3-4-6. نقوش کتیبه‌های بالای تاقچه‌ها 102

3-4-7. نقوش فضای بین تاقچه‌ها 105

3-4-8. نقوش تاقچه‌های پایین.. 107

3-4-9. نقوش ازاره‌ها 108

فصل 4. نقش‌ و رنگ در نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه. 110

4-1. ویژگی کلی نقش‌ها 111

4-1-1. انواع نقش‌ها 115

4-1-1-1. ترنج.. 115

4-1-1-2. گل و بوته. 124

4-1-1-3. گل و پرنده 131

4-1-1-4. اسلیمی و ختایی.. 135

4-1-1-5. گلدانی.. 139

4-1-2. کیفیت بصری نقش‌ها 142

4-1-2-1. هماهنگی در نقش‌ها 142

4-1-2-2. تنوع نقش‌ها 142

4-1-2-3. تعادل نقش‌ها 145

4-1-2-4. تناسب نقش‌ها 152

4-1-2-5. حرکت و ریتم نقش‌ها 153

4-2. ویژگی کلی رنگ‌ها 155

4-2-1. انواع رنگ‌ها 155

4-2-2. تضاد و ترکیب رنگ‌ها 163

فصل 5. نتیجه‌. 167

فهرست منابع.. 176

1-1-1. مقدمه و طرح مساله

کریم‌خان زند (حک: 1165-1193ق) را می‌توان تنها پادشاه مقتدر دوره زندیه محسوب کرد و بنیان فرهنگی و هنری این دوره را  به ‌نوعی به او و حکومت او منسوب نمود. او ظاهرا سوادی نداشت اما به ادبیات و علم و هنر علاقه‌مند بود و دربارش محل اجتماع دانشمندان و هنرمندان زمان به‌شمار می‌رفت؛ همچنین پروژه‌های معماری و شهرسازی بسیاری را، خصوصا در شیراز، حمایت کرد که برخی از آنها مانند بازار و حمام وکیل عام‌المنفعه و برخی دیگر چون ارگ و  دیوان‌خانه  جزو بناهای حکومتی بودند. تزئینات این بناها شامل انواع آجرکاری، گچ‌بری،  کاشی‌کاری، حجاری به‌علاوه نقاشی‌دیواری است.

نقاشی‌دیواری هنری دیرینه است و از دوره انسان‌های غارنشین تا زمان حال مورد توجه و استفاده بوده است. سنت نقاشی روی دیوار کم و بیش در دوره زندیه نیز تداوم داشت و امروزه دیوارنگاره‌های تزئینی بر بخش شایان توجهی از آثار معماری موجود زندیه قابل مشاهده است. از آنجا که محل حکومت زندیان شیراز بود، بناهای قابل توجهی از آن دوره در شیراز وجود دارد که دارای تزئینات معماری از جمله نقاشی‌دیواری می‌باشند و در این پژوهش به مطالعه، نقد و بررسی آنها پرداخته شده است.

نهضت فرهنگی و هنری دوره زندیه، پیرو تحولات تاریخی و سیاسی قرن دوازدهم هجری، می‌تواند جریانی کوتاه و گذرا مابین دوره صفوی و قاجار محسوب ‌شود. همین‌طور چون این جریان به‌طور طبیعی متاًثر از صفویه و موثر بر قاجاریه بوده است، می‌توان آن را به‌نوعی حلقۀ واسط و رشته اتصال میان آنها تصور کرد. اما حقیقت آن است که بنیه فرهنگی و هنری زندیه بیش از حیات کوتاه سیاسی خود اثر بخش بوده، تا آنجا که مسبب آغاز جریانی موسوم به «مکتب زند و قاجار» گردیده است.

قطعاً نسبت شکوفایی و اثربخشی رشته‌های هنری دوره زندیه در این جریان از یکدیگر متفاوت بوده است. مسئله این تحقیق نیز بر همین مبنا و بر محور شناخت ماهیت نقاشی‌دیواری در آثار معماری زندیه مطرح می‌شود و با فرض سابقۀ نقاشی‌دیواری زندیه در سنت دیوارنگاری صفویه و اثر آن در نقاشی‌دیواری قاجاریه، ویژگی‌های این نوع از نقاشی، ضمن طبقه‌بندی آثار، سنجیده شده است.

1-1-2. سوال‌های تحقیق

مضامین موجود در نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه چیست و تنوع آن چگونه است؟
ویژگی‌های فنی و تجسمی نقاشی‌دیواری‌های‌ دوره زندیه چگونه است؟
1-1-3. هدف تحقیق

هدف از پژوهش حاضر در مرحله نخست طبقه‌بندی نقوش و طرح‌های نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه و بررسی آن‌ها از نظر کیفی، فنی، موضوعی است و در مرحله بعد شناخت و تعیین رابطه بصری و مفهومی میان این نقاشی‌ها در دوره زندیه خواهد بود.

1-1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق

دوره زندیه از نظر تاریخی دوره‌ای کوتاه است بنابراین مطالعه راجع به هنرهای این دوره اغلب در سایه تاریخ هنر دوره قاجار و در واقع به عنوان زمینه‌های شکل‌گیری هنر این دوره دیده شده است. اهمیت و ضرورت تحقیق در شناخت عناصر تجسمی نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه از این جهت است که نقاشی‌دیواری‌ از جمله عناصر هنری و تزیینی مطرح در دوره زندیه است که به رغم وجود آثار متنوع از آن دوره، تحقیق جامع و کاملی بر روی آن انجام نشده است. با اختلاط عناصر تجسمی نقاشی‌دیواری دوره زندیه و سلسله تعمیرات و مرمت‌هایی که عموما در دوره قاجار و پس از آن بر روی این آثار انجام شده است و لطماتی که بر اصالت آثار دوره زندیه وارد آمده است، ضرورت شناسایی کمی و کیفی آثار نقاشی‌دیواری دوره زندیه بیش از پیش احساس می‌شود.

1-1-5. نوع و روش تحقیق

این پژوهش از نظر نتایج، پژوهشی بنیادی است و از لحاظ ماهیت و روش اجرا و شیوۀ نگرش توصیفی ـ تحلیلی است.

1-1-6. روش و ابزار گردآوری اطلاعات

 

اطلاعات این تحقیق به شیوۀ میدانی وکتابخانه‌ای گردآوری شده است و ابزار آن نیز فیش‌برداری، تصویربرداری، مشاهده، مصاحبه و گفتگو است.

1-1-7. جامعه آماری، تعداد نمونه و روش نمونه‌گیری

از آنجا که توجه پژوهش حاضر، معطوف به آثار نقاشی‌دیواری دوره زندیه است، از میان آثار نقاشی‌دیواری‌های موجود از دوره زندیه در شیراز، که زندی بودن آنها ثابت شده باشد، به روش نمونه‌گیری غیر احتمالی و طبقه‌بندی‌شده حداقل نمونه‌های لازم در میان آثار به جامانده از آن دوره در ارگ کریم‌خان، تکیه هفت‌تنان و عمارت کلاه‌فرنگی جهت تحلیل و بررسی و طبقه‌بندی آثار انتخاب خواهد شد.

1-1-8. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

در تحقیق حاضر از روش تجزیه و تحلیل کیفی اطلاعات استفاده شده است.

1-1-9. طرح کلی نگارش

فصل اول به کلیات پژوهش اختصاص داشته و سعی شده است ابتدا با ذکر مقدمه‌ای، مخاطب با حیطه کلی موضوع و مساله مورد بحث آشنا شود، بعد از آن سوال‌ها و هدف تحقیق بیان شده‌ است و اهمیت و ضرورت تحقیق به طور کامل شرح داده شده است. در گام بعد نوع تحقیق و روش انجام آن ذکر شده است. سپس روش‌ها و ابزاری که پژوهشگر برای جمع‌آوری مطالب از آنها بهره برده است، تعداد نمونه‌های مورد مطالعه قرار گرفته و روش نمونه‌گیری شرح داده شده است. بعد از آن شیوه و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع‌آوری شده بیان شده است و در نهایت برای ابهام‌زدایی و شفافیت بیشتر برخی واژه‌ها و اصطلاحات به کار رفته در پژوهش شرح داده شده‌اند. در بخش دوم این فصل با عنوان پیشینه تحقیق، کتاب‌ها و مقالات چاپ شده مرتبط با موضوع دسته‌بندی و معرفی شده‌اند و روشی که در این رساله جهت تقسیم­بندی و تجزیه و تحلیل نقوش مورد  استفاده قرار گرفته، شرح داده شده است.

فصل دوم این پژوهش در سه بخش به معرفی دوره زندیه، هم از نظر تاریخی و هم فرهنگی، معماری آن دوره و بناهای ساخته شده به دست کریم‌خان زند در شیراز پرداخته شده است و در بخش آخر به صورت اجمالی بناهای ارگ کریم‌خان، عمارت کلاه‌فرنگی و بقعه هفت‌تنان معرفی شده‌اند.

در فصل سوم به صورت خاص ویژگی‌های فنی نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه مورد توجه قرار گرفته‌اند. ابتدا به معرفی و توضیح مواد و مصالح نقاشی‌دیواری اعم از رنگ، بست و قلمو پرداخته شده است، سپس فنون اجرای نقاشی‌دیواری‌ها تشریح شده است، در بعد از آن تغییراتی که در طول سال‌ها در نقاشی‌دیواری‌ها بوجود آمده و تعمیراتی که در آنها ایجاد شده، نقل شده است و در بخش آخر محل قرارگیری نقاشی‌دیواری‌ها در فضای داخلی عمارت‌های مورد نظر شرح داده شده است.

در فصل چهارم طی دو بخش مجزا به طور خاص به نقش و رنگ در نقاشی‌دیواری‌های دوره زندیه پرداخته شده است. در بخش اول برای شناخت و مطالعه بهتر نقش‌های به کار رفته در نقاشی‌دیواری‌ها، جدول‌هایی تهیه شده است که بدین منظور ابتدا در تعدادی جدول اولیه انواع نقش‌های نقاشی‌دیواری‌ها شرح داده شد، سپس این تعاریف به صورت عبارت‌هایی ساده و مختصر بیان شدند. در قدم بعد به دسته‌بندی این عبارات پرداخته شد، به صورتی که از میان عبارات هم‌معنی یکی انتخاب شد و عبارات مشابه در یک مجموعه قرار گرفتند. با این کار انواع نقش‌ها تعیین شد و در دسته‌ های مجزا قرار گرفت. این نقش‌ها در 5 گروه ترنج، گل و پرنده، گل و بوته، اسلیمی و ختایی و گلدانی دسته‌بندی شدند. بعد از آن برای بررسی دقیق‌تر تمامی گروه‌ها، نقش‌ها بر اساس محل قرارگیری آنها در قسمت‌های مختلف از فضای داخلی هر بنا، که شامل مقرنس‌ها، عرق‌چین سقف، تویزه‌ها، رف‌ها، دوال‌ها، کتیبه‌های بالای تاقچه‌ها، فضای بین تاقچه‌ها و تاقچه‌های پایین می‌شوند، مورد مطالعه قرار گرفتند. پس از آن با تحلیل و بررسی هماهنگی، تنوع، تعادل، تناسب و ریتم و حرکت موجود در نقش‌ها به کیفیت بصری نقاشی‌دیواری‌های به جامانده در آثار معماری دوره زندیه پرداخته شده است. در قدم بعد ویژگی‌های کلی رنگ‌ها مد نظر قرار گرفته است. در این بخش ابتدا رنگ‌های استفاده شده، تنوع آنها و وسعتشان مورد مطالعه قرار می‌گیرد و در انتها به تحلیل و بررسی رنگ‌ها پرداخته شده و به تاثیرات بصری حاصل از قرارگیری این رنگ‌ها در کنار یکدیگر توجه می‌شود.

در فصل نتیجه نیز به جمع بندی و استنتاج مطالب بیان شده در فصول مختلف پرداخته می‌شود.

1-1-10. شرح واژه‌ها، اصطلاحات و اختصارات

دیوارنگاری: فرآیند عمل کشیدن تصویر یا نوشتن خط بر روی دیوار را دیوارنگاری گویند، خواه با هدف آراستن و تزیین بنا و خواه به منزله رسانه‌ای توانمند، برای ابلاغ انواع پیام‌های سیاسی، مذهبی، فرهنگی و غیره به عموم مردم (موسوی‌لر و شمیلی، 1391: 54). این فرآیند، عملی است که «ترکیبی از نقش، نگار، نوشته و هر چیزی بدین کیفیت را در یک سامانه تجسمی در تعامل با محیط، معماری و مخاطب بر روی سطح دیوار، یا همانند دیوار، پدید می‌آورد» و محدود به مواد و شیوه خاصی نیست (علوی‌نژاد و دیگران، 1389: 10)، به گونه‌ای که می‌تواند انواع سبک‌ها و شیوه‌های اجرایی نقش‌اندازی بر دیوار را دربربگیرد، از سنگ‌نگاری در غارها گرفته تا برجسته‌سازی بر سنگ و نقش اندازی بر آجر و کاشی، تا نقاشی بر آهک و چوب، وحتی گچ و گچ‌بری و آینه‌کاری» (شریف‌زاده، 1381: 9-10).

دایره‌المعارف بریتانیا دیوارنگاری را نوعی از نقاشی برشمرده است که برای تزیینات روی دیوارها و سقف بنا به کار می‌رود و ویژگی عمده آن را ارتباط تنگاتنگ با معماری و ارتباط وسیع و همگانی برشمرده است. لغتنامه فرانسوی روبرت نیز بیان می‌کند که هرنوع نقاشی که مستقیم بر روی دیوار ترسیم شود و یا در جای دیگری کار گردد و سپس روی دیوار نصب شود نوعی دیوارنگاری است (کفشچیان‌مقدم، 1383: 69).  بنابراین تابلوهای نقاشی که بر دیوار نصب شده‌اند، به خصوص آن دسته از تابلوها که دقیقا به شکل طاقچه‌ها ساخته و در همان اندازه نقاشی شده‌اند، خود به عنوان شیوه‌ای از دیوارنگاری محسوب می‌شوند. با این تفاوت که این دیوارنگاره‌ها قابل حمل و بر بوم پارچه‌ای کار شده است (شریف‌زاده، 1381: 135). «عنصر دیوار در نقاشی‌دیواری عنصر اصلی و جدایی‌ناپذیر محسوب می‌شود که ممکن است نقش حائل یا محدود کننده فضاها و یا حامل بار سقف و مانند آن را داشته باشد و نقاشی‌دیواری می‌تواند یا به طور مستقیم بر آن انجام شود، یا بر بستری دیگر انجام شده، بر دیوار مورد نظر نصب شود» (موسوی‌لر و شمیلی، 1391: 55).

نقاشی‌دیواری: بخشی از دیوارنگاری است که عموما ایجاد نقش بر روی گچ یا آهک را شامل می‌شود (شریف‌زاده، 1381: 9-10)، بنابراین غالب ویژگی‌هایی که برای

الف)پیشینۀتحقیق. 5

د)اهدافتحقیق: 6

ج)روشتحقیق. 7

مختصریدربارۀزندگیوشعرمنوچهرآتشی. 8

فصلدوم. 20

روش هایبررسیسبکشناسی. 20

2-1 شیوۀبررسیدربخشزبانی. 21

الف) سطحآوایییاسبکشناسیآواها (Phono stylistcs) 21

ب) سطحلغوی (lexical) یاسبکشناسیواژهها 21

ج )سطحنحوی (syntactical) یاسبکشناسیجمله. 22

2-2 سطحادبی (literary level) 22

2-3 سطحفکری (PhilosoPhical level) 22

2-4 سبکچیست؟. 23

2-5 تعریفسبک.. 23

2-6 نگرشخاص… 24

2-7گزینش (choice ) 27

2-8 عدولازهنجار. 28

الف) واژگانیLexical deviationشاعرلغتجدیدمیسازد. 29

ب) نحوی Grammatical deviation درمحورهمنشینیتعریفمیکند. 29

ج)آواییPhonological deviationتلفظرابااختیارتغییرمیدهد. 29

2-9 مفاهیمسبک.. 30

2-10 سبکوسبکشناسیدرایران. 31

فصلسوم. 34

بررسیسطحزبانیاشعار. 34

بررسیسطحزبانیاشعار. 35

3-1بخشاول :بررسیسطحآوایییاسبکشناسیآواها 35

3-1-1 موسیقی (کناری،بیرونی،درونی )(بررسیوزن،قافیهوردیف) 35

3-1-1-1    موسیقیکنار. 35

1-قافیه. 35

2-ردیف.. 41

3-1-1-2 موسیقیبیرونی. 44

وزنوموسیقیشعر. 44

2-1-1-3موسیقیدرونی. 48

1-تسجیع. 48

1-1سجعمتوازی.. 49

1-2سجعمتوازن. 50

1-3 ترصیع. 50

1-4-تجنیس… 51

2-1جناستام. 51

2-2جناسناقصیامحرف.. 52

2-3جناسزاید. 52

2-3-1جناسمطرفیامزید. 53

2-3-2جناسوسط.. 53

2-3-3جناسمذیل. 55

2-4جناساشتقاق. 56

2-5جناسمضارع. 57

3 تکرار. 59

3-1 تکرارواک.. 59

3-1-1 همحروفی: 59

3-1-2همصدایی: 62

4-تکریر. 63

4-1مصوتبلند«آ» 63

4-2تکرارهجا(تکراریکهجادرمتنکلام) 64

5-تکرارهجا 66

3-2بخشدوم: بررسیسطحلغوییاسبکشناسیواژهها 68

3-2-1 اسممعنی. 68

3-2-1-1تنها(تنهایی) 68

3-2-1-2درد 70

3-2-1-3عشق. 72

3-2-1-4 شب.. 74

3-2-1-5 غریب.. 76

3-2-1-6 غم. 77

3-2-2 اسمذات.. 79

3-2-2-1 ستاره 80

3-2-2 -2بهار. 82

3-2-2-3 باران. 84

3-2-2-4ساحل. 86

3-2-2-5 اسب.. 87

3-2-3 تخفیفلغات.. 90

3-2-4 لغاتبیگانه. 93

3-2-5کهنگرایی(آرکائیسم) 96

 

3-2-5-1 کهنگراییواژگانی. 96

3-2-5-2-کهنگراییفعلی. 98

3-2-5-3کهنگرایینحوی.. 100

3-2-5-3-1پیرویازقواعدشعری.. 100

3-2-5-3-2نوآوریوبدعتدرکاربردحروف: 102

3-2-5-3-2-1کاربرد«واو» 102

3-2-5-3-2-2کاربرد«امّا» 104

3-2-6جملهمعترضه. 105

3-2-7حذففعل (بهقرینهلفظیومعنوی) 107

3-2-8تکرارفعل. 109

3-2-9ساختفعلغیرمتعارف.. 110

3-2-10بافتهایزبانگفتار. 112

3-2-10-1نوآوریدرواژگان. 112

3-2-10-2واژههایبومی. 113

3-2-10-3واژههایمحاورهایوگویشی. 113

3-2-10-4مثلهادرزبانگفتار. 115

3-2-11 اسطورهها،افسانهها،داستانهایپیامبران. 115

3-2-12ساختترکیباتبدیع. 125

فصلچهارمبررسیسطح.. 127

ادبیاشعار. 127

بررسیسطحادبیاشعار. 128

4-1 تشبیه. 128

4-1-1 تشبیهبهلحاظشکل. 129

4-1-1-1تشبیهتفضیل. 129

4-1-1-2 تشبیهمشروط. 130

4-1-1-3 تشبیهجمع. 131

4-1-1-4 تشبیهمضمر. 132

4-1-2 مشبهومشبهبهحسی. 132

4-1-3مشبهعقلیومشبهحسی. 134

4-2 استعاره 137

4-2-1 استعارۀمصرّحه. 137

3-2-2 استعارۀمکینه: 138

4-3 تشخیص: 139

4-4 آنسیمیاجاندارانگاری.. 142

4-5 مراعاتنظیر. 144

4-6 اقتباس.. 147

4-7 حسآمیزی.. 147

4-8 تضاد ( مطابقه ) 150

4-9 پارادوکس… 153

فصلپنجم. 156

بررسیسطحفکریاشعار. 156

بررسیسطحفکریاشعار. 157

نتیجهگیری.. 163

فهرستمنابع. 166

Abstract 168

چکیده
منوچهرآتشی ازنسل شاعران پس ازنیماست،زمان نیما را درک کرده است وازادبیّات گذشتۀ فارسی کوله باری ازتجربه با خوددارد،بااین وجودنویسندگانونقّادان درمورد اوحقّ مطلب راادانکردهاند.اشعاراودرجبهۀ اجتماع نفوذ چندانی نداردامّااین مسأله هرگزمنکر زیبایی وجذّابیت شعراونیست،بلکه به تأکیدمی توان گفتآتشی شاعری صاحب سبک است.لذابرای بنده بهترین بهانه جهت تحقیق پایان نامه ،اشعاراوبود.

این پایان نامه دارایپنج فصل است.فصل اوّل شامل کلّیات (پیشینۀ تحقیق، اهداف تحقیق و روش تحقیق)فصل دوم روش های بررسی سبک شناسی، فصل سوم بررسی سطح

حدود پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………..6

محدودیتهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………….6

تعریف وازه ها و اصطلاحات……………………………………………………………………………………………………………………6

مبانی نظری و پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………7

اهمیت کار و تامین اجتماعی در اسلام……………………………………………………………………………………………………….8

اهمیت کار ومعیشت در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………….9

اهمیت کار در پیشرفت فردی……………………………………………………………………………………………………………………9

اهمیت کار در توسعه اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………..10

اهمیت کار در توسعه اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………….10

مروری بر مفاهیم نظری اقتصاد غیررسمی………………………………………………………………………………………………..10

تعریف و تقسیم بندی …………………………………………………………………………………………………………………………..10

علل ایجاد بخش غیررسمی ……………………………………………………………………………………………………………………12

عوامل ناشی از تغییرات جمعیتی و توسعه اقتصادی……………………………………………………………………………………13

نحوه پیدایش واژه غیررسمی…………………………………………………………………………………………………………………..15

بخش غیررسمی ،مفهوم و جایگاه آن……………………………………………………………………………………………………….18

اشتغال زنان در بخش غیررسمی …………………………………………………………………………………………………………….19

پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………19

جمع بندی پژوهش ها……………………………………………………………………………………………………………………………23

مواد و روشها………………………………………………………………………………………………………………………………………..24

روش شناسی پژوهش …………………………………………………………………………………………………………………………25

محدوده پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………………………26

جامعه آماری و نمونه آماری و شیوه نمونه گیری……………………………………………………………………………………….26

ابزار گردآوری اطلاعات ………………………………………………………………………………………………………………………..26

 

روش آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………………27

تجزیه  و تحلیل داده ها ،نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………..29

نتیجه گیری و بحث………………………………………………………………………………………………………………………………40

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………40

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

چکیده:

امروزه یکی از مهم تر ین مسا یل کشورها ی د رحال توسعه مشکل بیکاری  می باشد.امروزه بخش عمده ای از بازار کار کشورها  خصوصا کشورهای در حال توسعه از جمله ایران را مجموعه مشاغلی تشکیل  می دهند که به نوعی خارج از جارچوبهای رسمی و قانون اشتغال قراردارند.این مشاغل که تحت عنوان اشتغال غیررسمی نامگذاری شده اند توانسته اند نقش مهمی رادر ایجاد اشتغال و در آمد در این جوامع ایفا نمایند اما بدلیل ماهیت این مشاغل اطلاعات در مورد آنها اندک میباشد و همین امر برنامه ریزی ها رادر این زمینه رابا مشکل مواجه ساخته است.خصوصا در شرایط کنونی که توجه دولت ها به گسترش این مشاغل به عنوان راهکاری برای ایجاد اشتغال و کاهش معضل بیکاری معطوف شده است .آگاهی از حجم این مشاغل  بیش از پیش مهم می نماید در همین راستا این پژوهش به براورد ویژگی اشتغال غیررسمی در شهر زابل پرداخته است.داده های مورد نیاز به روش میدانی و با بهره گرفتن از پرسشنامه جمع آوری شده است و توصیف و تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار آماری spss انجام شد که  نتایج گویای سهم بالای اشتغال غیررسمی در بازار کار زابل می باشد.

واژگان کلیدی: مشاغل غیررسمی ،بخش غیررسمی

مقدمه:

اقتصاد غیررسمی دردهه های اخیر از مسائل مهم جامعه شناسان و اقتصاددانان و جغرافی دانان و برنامه ریزارن را به خود جلب کرده است .نیروی کار در بخش غیررسمی یک

عنوان               صفحه

چکیده 1

فصل اول: کلیات

1-2- اهداف برجسته تحقیق. 5

1-3- پیشینه پژوهش… 5

1-4- پرسش ها 5

1-5- فرضیه ها 5

1-6- روش انجام تحقیق. 6

1-7- موقعیت جغرافیایی ارسنجان. 6

1-7-1- چینه شناسی.. 7

1-7-2- پوشش گیاهی.. 8

1-7-3-  جغرافیای تاریخی ارسنجان. 8

1-7-4-جمعیت ونیروی انسانی.. 10

1-7-5- وضعیت اقتصادی.. 10

1-7-6- بررسی منابع آب.. 10

فصل دوم: شناسایی برخی از محوطه های پیش از تاریخ ارسنجان

2-1- رحیم آباد. 13

2-2- اشگفت امیرقلی.. 13

2-3- پناهگاه قلاتخوار. 14

2-4- اشکفت تلمبه مالکی.. 14

2-5- پناهگاه صخره ای کمال آباد 15

2-6- غارصفرآباد 15

2-7- غارکشمشی.. 16

2-8- پناهگاه پیرقوچ. 16

فصل سوم: بررسی باستان شناسی تپه جعفرآباد

3-1- اهداف بررسی.. 18

3-2- روش بررسی.. 18

3-3- نمونه برداری.. 19

3-4- تپه جعفرآبادa. 19

3-5- تپه b جعفر‌‌آباد 19

3-6- تپه c. 20

3-7- داده ها 20

3-9- نمونه های سنگی.. 21

3-10- سفال تپه های جعفرآباد 21

3-11- مشخصات فنی سفالها 22

3-11-1-  نوع ساخت.. 22

3-11-2-  کیفیت ساخت.. 22

3-11-3- رنگ سفال. 22

3-11-4- فرم. 23

3-11-5-  تزئین.. 23

3-11-6- ریخت شناسی سفال. 24

3-11-7- دست ساخته های سنگی تپه ها 24

فصل چهارم: گاهنگاری و سفال

4-1- فارس عتیق. 26

4-1-1- فارس عتیق1. 26

4-1-2- فارس عتیق2. 26

4-2- فارس قدیم. 27

4-3- فارس میانه. 27

4-4- فارس جدید. 27

4-4-1- آغاز بانش: (لپویی) 27

فصل پنجم: دست ساخته های سنگی

5-1- اهمیت سنگ دردوران پارینه سنگی.. 34

 

5-1-1-  نوسنگی.. 34

5-1-2- معرفی دست افزارهای سنگی مورد بررسی.. 35

5-1-3- دست ساخته های مورد بررسی ما از نوع : 37

فصل ششم: برآیند سخن

پیـوست ها 44

منابع و مآخذ. 88

چکیده:

یافته­ های (دانسته های اطلاعات) ما از دوره نوسنگی دشت ارسنجان بسیار اندک است. بررسی هایی که تاکنون در این منطقه با حوزه توسط آقایان ایکیدا واندنبرگ و سامنر انجام شده ببنظرمی رسدروشمند نبوده و اهداف خاصی را به دنبال نداشته است، تنها در دوره پارینه سنگی ،انسان شناسی  موردتوجه قرارگرفته که توسط پژوهشکده باستان شناسی ایران و دانشگاه تسوکوبای ژاپن پژوهش­هایی در حال انجام است. با توجه به عدم بررسی روشمند محوطه­ای در این منطقه اساس این پژوهش بر این مهم قرار گرفت.

 تپه­ی جعفرآباد که در انتهای جنوب شرقی سلسله کوه های زاگرس واقع شده است. مورد بررسی مقدماتی واقع گردید و ثبت آثار توسط میراث فارس در سال 1385 انجام شده که بیانگر اهمیت این محوطه از دوره نوسنگی تا صدر اسلام است. مطالعه آثار گردآوری شده نشان می دهد که این حوزه در دوره پیش از تاریخ دارای جایگاه فرهنگی خاصی درسرزمین فارس داشته  است و ارتباط بسیار نزدیکی با محوطه های همزمان در دشت مرودشت  برقرار کرده است و نقش گذرگاه ارتباطی  در حوزه های فرهنگی فلات مرکزی و جنوب غربی ایران مخصوصاً دشت شوشان ایفا نموده است. بنابراین برای هرچه بهتر شناخت اهمیت تپه هایی جعفرآباد منوط به انجام گمانه زنی، لایه نگاری و کاوش های باستان شناسی  آینده است که و مطالعه روابط فرهنگی و تأثیر و تأثر این منطقه با دیگر نقاط با انجام بررسی های هدفمند و منظم میسر خواهد شد.

 واژگان کلیدی: بررسی باستان شناختی/ دوران پیش از تاریخ یا نوسنگی دشت دشت ارسنجان، تپه جعفرآباد

مقدمه:

شهرستان ارسنجان بین عرض جغرافیایی 40  29 تا 55   29 درجه شمالی و طول جغرافیایی 10   53 تا 35  53 درجه شرقی واقع گردیده این شهرستان درشرق استان فارس قرارداردو از شرق به شهرستان بوانات از شمال و غرب به شهرستان مرودشت و از جنوب به شهرستانهای نیریز و شیراز محدود می شود. شهرستان ارسنجان قبلاً یکی از بخش های شهرستان مرودشت بوده و در سال 1377 به شهرستان تبدیل شد. این شهرستان دارای یک بخش و 3 دهستان است و شامل 120 آبادی (78 آبادی مسکونی دائمی، 2 آبادی مسکونی موسمی، 25 آبادی خالی از سکنه دائمی، 15 آبادی خالی از سکنه موسمی) و یک شهر (شهر ارسنجان) است.

پژوهش هایی که دراین دشت توسط لوئی واندنبرگ(1342 م)، سامنر(1330). و یکیدا(1357) انجام شده نشان دهنده ارتباط فرهنگی بسیار گسترده بین محوطه های هم دوره در این منطقه است.

 روستای جعفرآباد حوزه مورد بررسی نگارنده نیز یکی از آبادی های  ارسنجان است.که دارای تپه های متعددی که بررسی آنها اساس پژوهش پیش رواست؛

تپه های جعفرآباد به دلیل تنوع سفال های نوسنگی در سطح محوطه و همچنین تشابه گونه، فرم و طرح های سفالها با نمونه های هم زمان خود در تل باکون.شغا،تیموران و……وگونه های مختلف دست ساخته های سنگی برای درک بهترارتباط فرهنگی جهت بررسی انتخاب گردید.

این پژوهش در شش فصل به شرح زیر نگاشته شده است:

 فصل اول کلیات و موقیت جغرافیایی و اقلیمی دشت ارسنجان

فصل دوم به شناسایی محوطه های پیش از تاریخ دشت ارسنجان می پردازد.

فصل سوم به بررسی باستان شناختی تپه جعفر a,b,c اختصاص دارد .

فصل چهارم معرفی سفال

فصل پنجم معرفی دست ساخته های سنگی

 فصل ششم به برآیند سخن اختصاص دارد.