1-3- سؤالهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 5
1-4- پیشینهی تحقیق……………………………………………………………………………………………… 5
1-5- فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………………… 8
1-6- حدود پژوهش………………………………………………………………………………………… 8
1-7- اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………………. 9
1-8- معرفی الگو یا روش کار…………………………………………………………………………. 10
1-9- نارسایی ها و مشکلات عمده تحقیق……………………………………………………………… 10
فصل دوم: مبانی نظری
2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………….13
2-2- شهر و نظریه های اجتماعی………………………………………………………………………… 14
2-2-1- مکتب آرمانگرایی……………………………………………………………………………………. 14
2-2-2- مکتب اصلاحگرایی………………………………………………………………………………….. 14
2-2-3- مکتب شیکاگو………………………………………………………………………………………… 14
2-2-4- مکتب مدرنیسم…………………………………………………………………………………… 14
2-2-5- مکتب فرامدرنیسم…………………………………………………………………………… 15
2-2-6- مکتب فرهنگ گرایی…………………………………………………………………………. 15
2-2-7- مکتب طبیعت گرایی……………………………………………………………………………….. 16
2-2-8- مکتب فلسفه گرایی…………………………………………………………………………………. 16
2-2-9- مکتب فنگرایی…………………………………………………………………………………….. 16
2-2-10- مکتب آمایش انسانی…………………………………………………………………………… 16
2-3- معماری اسلامی و نمادهای بارز آن…………………………………………………………….. 17
2-3-1- درآمد………………………………………………………………………………………………….. 17
2-3-2- برخی از نمادهای معماری اسلامی…………………………………………………………… 19
2-3-2-1- گنبد………………………………………………………………………………………….. 19
2-3-2-2- طاق………………………………………………………………………………………….. 19
2-3-2-3- مفهوم امام یا پیشوا………………………………………………………………………… 20
2-3-2-4- نور و رنگ…………………………………………………………………………………… 20
2-3-2-5-احجام سه گانهی کروی………………………………………………………………… 21
2-3-2-6- دایره ………………………………………………………………………………………… 21
2-4- مباحثی در علوم رفتاری و روانشناسی محیط……………………………………….. 21
2-4-1- پدیدار شناسی…………………………………………………………………………………. 21
2-4-2- مفهوم مکان……………………………………………………………………………………. 22
2-4-3- هویت مکان………………………………………………………………………….. 22
2-4-4- حس مکان………………………………………………………………………………… 23
2-4-5- حس لامکانی یا احساس بیمکانی…………………………………………………….. 24
2-4-6- حافظهی جمعی…………………………………………………………………………. 25
2-4-7- خرد جمعی……………………………………………………………………………. 25
2-4-8- شعور و حافظهی جمعی……………………………………………………………… 26
2-5- وجه سوم در هستی: ماده، انرژی و ” شعور ” …………………………………….. 26
2-5-1- نظریهی شعور…………………………………………………………………………….. 26
2-5-2- پزشکی هومیوپاتی……………………………………………………………. 28
2-6- استفاده از نظریهی شعور و تشریح شعور در حوزهی کلام……………………. 28
2-6-1- شعور در کلام………………………………………………………………………….. 28
2-6-2- شعور مثبت و منفی…………………………………………………………………. 29
2-6-3- تشعشع در کلام……………………………………………………………………….. 30
2-6-4- تشعشع شعوری…………………………………………………………………………. 30
2-6-5- شارژ شعوری……………………………………………………………………………… 31
2-6-6- روح جمعی……………………………………………………………………………. 31
2-6-7- شواهد تذکر به ” روح جمعی ” در قرآن…………………………………………… 32
2-6-8- شواهدی مبنی بر وجود آگاهی نسبت به مباحث شعور و تشعشع شعوری در فرهنگ اسلامی.. 33
2-7- نقد و بررسی مباحث روانشناسی محیطی از منظر شعور……………………….. 34
2-7-1- معماری، هرمنوتیک، شعور و القای حس و معنا در ناخودآگاهی……………….. 34
2-7-2- جمعبندی مختصر از نظریههای پدیدارشناسانه در خصوص روانشناسی محیط…… 35
2-7-3- تحلیل ماهیت حسمکان و حس تعلق به اجتماع از منظر شعور………………….. 36
2-7-4- حس تعلق به مکان در شهرهای قدیمی و شهرهای سنتی………………………… 37
2-8- تاملی بر شهرسازی در جهان اسلام از منظری نو و از بُعد شعور…………………. 40
2-8-1- درآمد……………………………………………………………………………………….. 40
2-8-2- شهرسازی اسلامی در سیرهی پیامبر اکرم (ص……………………………… 40
2-8-3- شهرسازی اصفهان، تجلی نمونهای از شهرسازی ایدئولوژیک ایرانی-اسلامی….. 43
2-9- تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………. 44
2-9-1- تعریف فرهنگ…………………………………………………………………………….. 44
2-9-2- ریشهی مفهومی ” شهر-فرهنگ………………………………………………………… 45
2-9-3- تعریف مدل “شهر- فرهنگ……………………………………………………………….. 45
2-9-4- تعریف “میدان شعوری………………………………………………………………….. 45
2-9-5- نقش میدان شعوری در شکلگیری کائنات و علت جاذبهی اجرام سماوی در قرآن………. 46
2-9-6- اهمیت میدان شعوری فضا-زمان در سرنوشت شهرها و حوادث طبیعی……… 47
2-10- پایداری و مفهوم آن…………………………………………………………………………. 49
2-10-1- پیدایش مفهوم پایداری…………………………………………………………………. 49
2-10-2- توسعهی پایدار……………………………………………………………………………… 49
2-10-3- ابعاد توسعهی پایدار……………………………………………………………………… 49
2-10-3-1- پایداری اکولوژیکی………………………………………………………………………. 49
2-10-3-2-پایداری اجتماعی……………………………………………………………………… 50
2-10-3-3- پایداری اقتصادی…………………………………………………………………………. 50
2-10-3-4- پایداری محیطی در فرهنگ قرآن…………………………………………….. 50
2-11- اصول پیشنهادی شهر-فرهنگ در جهت هویت بخشی ایرانی-اسلامی به مجتمعهای زیستی… 51
2-11-1- جمعگرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور………… 51
2-11-2-کانونکرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربریهای عمومی در نقاط متراکم مجتمعهای زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری………………………………… 52
2-11-3- قدسی سازی با تشعشعی نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هستهی مرکزی شهر با انعکاس این مفاهیم در میدان شعوری……………….52
2-11-4- برنامهریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی….. 53
2-11-5- عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی…..53
2-11-6- حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار میشود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور…………………….. 54
فصل سوم: معرفی محدودهی مورد مطالعه
3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………. 56
3-2- موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………….. 56
3-2-1- موقعیت و وسعت شهرستان خوی……………………………………………………. 56
3-2-2- موقعیت جغرافیایی شهر خوی……………………………………………………….. 57
3-2-3- محدودهی حوزهی طبیعی شهر………………………………………………………. 57
3-3- مطالعات جغرافیای طبیعی محدوده ی مورد مطالعه……………………………… 57
3-3-1- زمین شناسی منطقه خوی……………………………………………………………. 57
3-3-2-وضعیت تکتونیکی و زلزله خیزی شهر خوی…………………………………….. 58
3-3-3- وضعیت توپوگرافی………………………………………………………………………. 58
3-3-4- مطالعات اقلیمی………………………………………………………………………… 59
3-3-4-1- دما………………………………………………………………………………………. 59
3-3-4-2- بارش………………………………………………………………………………………. 59
3-3-4-3- رطوبت……………………………………………………………………………… 60
3-4- مطالعات جغرافیای انسانی محدودهی مورد مطالعه…………………………. 61
3-4-1- ویژگیهای اجتماعی جمعیت خوی…………………………………………….. 61
3-4-1-1- رشد جمعیت در شهر خوی از سال 1335 تا 1390………………………61
3-4-1-2- درصد رشد جمعیت خوی در دورههای مختلف سرشماری…………….. 62
3-4-1-3- بعد خانوار…………………………………………………………………………… 62
3-4-1-4- وضعیت سواد…………………………………………………………………….. 63
3-4-1-5- مهاجرت…………………………………………………………………………….. 64
3-4-2- ویژگیهای اقتصای جمعیت شهر خوی…………………………………………… 64
3-4-2-1- وضعیت اشتغال در شهر خوی…………………………………………………. 64
3-4-2-2- نرخ اشتغال مردان و زنان………………………………………………………. 65
3-5- ویژگیهای تاریخی و فرهنگی در منطقهی خوی………………………………. 66
3-5-1- سابقه تاریخی………………………………………………………………………….. 66
3-5-2- وجه تسمیه…………………………………………………………………………….. 67
3-6- بررسی وضعیت کالبدی شهر خوی………………………………………………….. 67
3-6-1- هستهی اولیه………………………………………………………………………… 67
3-6-2- بررسی ساخت شهر…………………………………………………………………… 68
3-6-3- وضعیت توسعهی کالبدی شهر و جهات توسعهی کالبدی آتی……………….. 71
3-6-4- بررسی بافت شهر………………………………………………………………….. 72
3-7- بررسی نحوه پراکندگی کاربریهای شاخص در شهرهای اسلامی………….. 73
3-7-1- کاربری مذهبی (مسجد) ……………………………………………………………… 73
3-7-2- کاربری آموزشعالی (مدرسه) ……………………………………………………… 74
3-7-3- کاربریهای تجاری (بازار) …………………………………………………………… 75
3-7-4- کاربریهای فرهنگی-هنری…………………………………………………… 76
3-7-5- سیستم محلات شهری…………………………………………………………. 77
3-8- شخصیتهای فرهنگی-مذهبی مدفون در شهر خوی………………………………… 78
3-8-1- شمسالدین محمد بن علی بن ملک داد تبریزی معروف به “شمس تبریزی”…… 78
3-8-2- پوریای ولی………………………………………………………………………………. 79
3-8-3- امامزاده سید بهلول (ع) ………………………………………………………………. 80
3-8-4- امامزاده میرهادی سید کوثری (ع) ……………………………………………….. 81
3-8-5- امامزاده محمد (ع) …………………………………………………………………….. 81
3-9- جمع بندی…………………………………………………………………………………. 82
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
4-1- مقدمه………………………………………………………………………. 85
4-2- تحلیل ساخت و بافت شهر خوی از منظر ویژگیهای شهر اسلامی……….. 85
4-2-1- کانونگرایی در بافت و ساخت شهر…………………………………………….85
4-2-2- کاربری مسجد…………………………………………………………………….. 86
4-2-2- کاربری تجاری (بازار) ……………………………………………………………. 88
4-2-3- کاربری آموزش عالی ( مدرسه) ………………………………………………. 89
4-2-4- محلات شهری………………………………………………………………………… 90
4-2-5-کاربریهای فرهنگی-هنری…………………………………………………………. 91
4-5- اقدامات انجام شده در خصوص تلاش برای هویت بخشی ایرانی-اسلامی به شهر…….. 93
4-6- تحلیل ویژگیهای شهر خوی از نقطه نظر اصول شش گانهی “شهر-فرهنگ”……. 94
4-6-1- جمعگرایی در اجتماع و تلاش در جهت رواج فرهنگ اجتماع محور……. 94
4-6-2- کانونگرایی در بافت و ساخت شهر از طریق جایگزاری کاربریهای عمومی در نقاط متراکم مجتمعهای زیستی در جهت ایجاد یک میدان شعوری قوی………………. 95
4-6-3- قدسیسازی بار شعوری نقاط کانونی شهر و ایجاد محیط ارزشی در هستهی مرکزی شهر……. 95
4-6-4- برنامهریزی سیستمی شهر در جهت ایجاد یک کل واحد از بُعد شعوری، کالبدی و اجتماعی…. 96
4-6-5- عدم تفکیک “فرد” از “اجتماع”، مسئولیت افراد در قبال سرنوشت جامعه و تشویق به مشارکت عمومی… 96
4-6-6- حفظ و ترویج آداب و رسوم اجتماعی-عقیدتی که به صورت عمومی برگزار میشود و لزوم فضاهایی در مراکز زیستی برای انجام این امور…………………….. 97
4-7- جمع بندی…………………………………………………………………………. 97
فصل پنجم: آزمون فرضیه، جمعبندی و نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………….. 100
5-2-آزمون فرضیه ها……………………………………………………………………….. 100
5-2-1- فرضیه اول……………………………………………………………………. 100
5-2-2- فرضیه دوم………………………………………………………………………….. 101
5-3- بحث و نتیجه گیری………………………………………………………….. 101
5-4- ارائه پیشنهادات…………………………………………………………….. 104
5-4-1- پیشنهاد اول: طرح پیشنهادی برای اجراییکردن شهر-فرهنگ در شهر خوی…….. 104
5-4-1-1- جانمایی شهر–فرهنگ در مطالعه موردی شهر خوی……………………. 104
5-4-1-2- عناصر اصلی میدان…………………………………………………………… 106
5-4-1-2-1- مسجدجامع یا مصلای شهر……………………………………………… 106
5-4-1-2-2- موسسات علمی-آموزشی…………………………………………………. 107
5-4-1-2-3- حسینیهای برای کل شهر………………………………………………………… 108
5-4-1-2-4- بازارچهی محلی………………………………………………………………… 110
5-4-1-2-5- کاربریهای ورزشی……………………………………………………………. 111
5-4-2- پیشنهاد دوم……………………………………………………………………………. 112
5-4-3- پیشنهاد سوم……………………………………………………………………. 113
چکیده:
امروزه از بارزترین مشکلات شهرسازی معاصر، بحران معنا اعم از اجتماعی و کالبدی در مکان است. پس از دوران پیروزی انقلاب اسلامی، انتظار بروز تغییرات در حوزههای مختلف فرهنگی، به تدریج وارد عرصههای کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی ایرانی-اسلامی را بوجود آورد. اما خود شهر اسلامی، بیان جامع و منسجمی ندارد و به شهرهایی اطلاق میشود که در دوران قبل از مدرن، در سرزمینهای اسلامی شکل گرفته بود. هدف این پروسه، تدوین چارچوب کلی برای برنامهریزی شهر ایرانی-اسلامی است. با تحلیل ماهیت و مکانیسم عملکرد پارامترهای روانشناسیمحیط از نقطه نظر بُعد شعور، و بکارگیری آن در برنامهریزی شهری، میتوان به در آفرینش هویت ایرانی-اسلامی به شهرهای موجود گام برداشت و نیز در ساخت شهرها و شهرکهای جدید برمبنای آن اقدام نمود تا بتوان شهر را به محیطی بدل ساخت که شهروندان با قرارگیری در آن، با ناخودآگاهی خود، مفاهیم معنوی را ادراک نمایند. روش تحقیق با رویکرد کیفی و تحلیلی-تطبیقی میباشد و در استخراج مفاهیم، از استدلال و استنتاج عقلی و منطقی نیز بهره برده شده است. در جمعآوری دادهها، از روش اسنادی بهره برده شد. از روش میدانی نیز به صورت حضور در محیط و مشاهده و اداراک ذهنی در مطالعات روانشناسیمحیط استفاده شد. در تایید و اثبات مباحث، به استنادات قرآنی و مباحث معرفتی تاویل قرآن نیز ارجاع داده شد. با مطالعات روانشناسیمحیط از نقطه نظر عنصر شعور، نگاهی دوباره به شهر اسلامی و ایرانی-اسلامی انداخته شد. بر این اساس، چینش کاربریهای مثبت و ارزشی در مرکز شهر، آگاهانه بوده و از مبانی عمیق عرفانی بهره برده شده است. با بازبینی و بروز رسانی ویژگیها و شاخصههای آن، استفاده از معارف قرآنی و قلمروهای جدید علمی، چارچوبی تحت عنوان اصول ششگانهی شهر-فرهنگ تدوین شد که با استفاده از عامل انتشار آگاهی در بعد سوم محیط، امکان هویت بخشی ایرانی-اسلامی به یک مجتمع زیستی را امری شدنی جلوه میدهد. شهر-فرهنگ، با نگرش “شهر به عنوان یک پدیدهی فرهنگی”، در پی ایجاد محیطی است که با انتقال مفاهیم مثبت و معنوی به ناخودآگاهی شهروندان، هم سطح آگاهی را بالا ببرد و هم آنها را از درون، کنترل عقیدتی کند. بر این اساس، شهر ایرانی-اسلامی، یک میدان شعوری منطبق بر میدان کالبدی است که مفاهیم قدسی با پالس بالا در آن انعکاس مییابند. با تدوین اصول و ضرورت های شهر-فرهنگ، و پیاده کردن طرح اجرایی آن در شهر خوی، به نحوهی عملیاتی شدن آن نیز پرداخته شد.
فصل اول: کلیات تحقیق
1-1- مقدمه
اولین فصل پایاننامه، به کلیات تحقیق اختصاص مییابد. در این فصل، ابتدا به بیان مسالهی تحقیق پرداخته میشود. موضوعی که در دستور کار قرار دارد و اهمیت و ضرورت پرداختن به این مساله به صورت اجمالی شرح داده میشود و در ارتباط با مسائل یاد شده، سوالاتی طرح میشود که با فرضیهسازی در ادامهی روند، در پی پاسخگویی به مسائل طرحشده خواهیم بود. از مهمترین بخشهای این فصل، پرداختن به پیشینهی تحقیق و بررسی پژوهشهایی است که محققان قبلی در زمینه موضوعات مربوط به عنوان پایاننامهی حاضر انجام دادهاند. پس از پرداختن به روش تحقیق در روال حاضر، پرداختن به مسائل و مشکلات عمده در مسیر انجام پژوهش، پایان بخش مباحث فصل اول خواهد بود.
2-1- بیان مسئله
ظهور اسلام در شبه جزیرهی عربستان در نیمهی قرن هفتم میلادی در محیطی عمدتا غیر شهری و زیر سلطهی قدرتهای پراکندهی قومی و سنتهای رایج زیست کوچندگی به وقوع پیوست (فکوهی،74:1383 و 75). سقوط ساسانیان در سال 641 میلادی در نبرد قادسیه قطعی شد (همان، ص 371). هنگامی که اسلام امپراتوریهای رومشرقی و ایران را میگشاید، شهرنشینی و شهرگرایی در مناطق تحت سلطهی این دو امپراتوری کاملا مشهود است و نظام شهری و شبکهی سراسری شهرها از عوامل پایهای نظام سیاسی دولتهای ساسانی و رومی است (حبیبی، 37:1387). شکلگیری شهر و یا هر مجتمع زیستی عمدتا متاثر و منبعث از عوامل متعددی است که یکی از بنیادیترین آنها، جهانبینی و تفکر انسانهایی است که آنرا برای زیستن خویش میسازند. شهرها و محیطزیست مسلمین نیز از این قاعده مثتثنی نیست و در فرایند شکلگیری آنها تفکر و جهانبینی توحیدی اسلام تاثیری بنیادین داشته است (نقی زاده، 66:1389).
اهمیت اسلام در فرایند شکلگیری شهرهای اسلامی از موضوعات بحث برانگیز در مطالعات مربوط به شهرهای اسلامی است (پوراحمد و موسوی، 3:1389). ایدئولوژی اسلام هم در دگرگونی شهرهای پیشین موثر افتاد و هم موجب برپایی و رشد شهرهای جدید با ساختار کالبدی مخصوص به خود شد (احد نژاد روشتی و همکاران، 122:1392). واژهی شهر اسلامی در واقع اشاره به شهرهای مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. شرقشناسان فرانسوی اولین نویسندگانی بودند که اصطلاح شهر اسلامی را بکار گرفتند و این شهرها را در گروه خاصی دستهبندی کردند (فلاحت، 35:1390). ولی هنوز بیان جامع و منسجمی از مفهوم آن وجود ندارد (همان، ص 44). شهرنشینی در ایران هم نتیجهی تحولات تاریخی دوران اشکانی و ساسانی شکل مشخص به خود گرفت، نقش مهمی در روند تمدن ایران داشته است (رضوی، 2:1388). گسترش نظامی اسلام از اواخر قرن 7 میلادی و ورود آن به منطقهی خاورمیانه و بویژه ایران و هند، پیوندی میان تمدن اسلامی و تمدن ساسانی بوجود آورد (فکوهی، 75:1383) و به همین دلیل در احداث شهرها در تمدن اسلامی، بیشک سنتهای بومی و خصلتهای شهرهای پیش از اسلام تاثیرات قابل توجهی بخصوص در سرزمینهای شرقی خلافت اسلامی از خود بجای گذاشته است (حکیم، 22:1381).
از مسائلی که در شهرهای امروزی مورد توجه قرار گرفته، بحران هویت و پایین بودن سطح کیفی زندگی شهروندان است (کاشی و بنیادی، 44:1392). یکی از مهم ترین بحران های جامعه مدرن و نیز جوامع در حال گذار، بحران هویت است. بنابراین بحران هویت به عنوان یکی از مهم ترین بحران های جوامع معاصر به خصوص جوامع جهان سوم شناخته می شود (میرساردو و همکاران، 78:1387). وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 شمسی و استقرار نظام جمهوری اسلامی در کشور، انتظار بروز تغییرات بنیادینی در بخشهای مختلف فرهنگی را نزد اکثریت فعالان این عرصه ایجاد نموده است. این تغییرات به تدریج وارد عرصههای کالبدی گردید و تمنای بازیابی هویت بومی و به عبارت دیگر معماری و شهرسازی ایرانی-اسلامی را در میان مردم، حرفهمندان و مسئولین در سالهای پس از انقلاب به تدریج بوجود آورد (قالیباف، 151:1390) و در پی یافتن بنیانهایی شدند تا شهر کنونی را با معیارهایی منتج از فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی بازسازی نمایند. چرا که تحولاتی که از دههی 1300 در ایران آغاز شد سبب آغاز و سپس توسعهی روند شهرنشینی شد و ضمن گذار از مراحل مختلف بالاخره به مرحلهی شهرنشینی سریع معاصر رسید. فروپاشی روابط سنتی در جامعه و جایگزینی هرچند ناقص روابط سرمایهداری از مهمترین عوامل شهرنشینی در دهههای اخیر بوده است (حسامیان و دیگران، 15:1377). بطور کلی از مهمترین ویژگی بسط روابط سرمایهداری در ایران آن است که این بسط تحت لوای مدرنیزاسیون صورت گرفته است (همان، 26). دورهی پهلوی اول (1304 تا 1320) منشا کلیهی تحولات اقتصادی-اجتماعی قرن حاضر تلقی میشود. شروع تحولات شهرسازی و شهرنشینی به مفهوم جدی آن نیز تا حدود زیادی مربوط به این دوره است (سعیدی رضوانی،1371، به نقل از آنامراد نژاد، 72:1390). مهمترین تغییرات کالبدی مربوط به پیدایش خیابانها و میادین جدید و تعریض خیابانهای قدیمی بود. تحولی که اساسیترین نقش را در دگرگونی سیمای شهر ایفا کرد. الگوی رایج خیابانکشی در این دوران ایجاد خیابانهای عمود بر هم است (همان، 72). یکی از ویژگیهای مدرنیته، گسست و انقطاع آشکار عصر مدرن با دوران پیش از آن است. در حقیقت شهر در مفهوم جدید خود در دوران مدرن شکل گرفته و پیش از آن عملکرد و شرایط کالبد و محتوای شهر، تفاوتی آشکار داشته است (جابری مقدم، 53:1386).
شهر به عنوان دستاورد حیات جمعی انسان سهم زیادی در روند تکاملی تمدن او داشته است (رضوی، 2:1388) اما با الگوی وارداتی برنامهریزی شهری، بسیاری از ساختارهای فضایی شهر کهن اسلامی که در سرزمین ایران استقرار یافته بودند دچار دگرگونی شدند (زنگانه و همکاران، 36:1391). معابر شهر سنتی پیاده محور بوده و برای عبور پیاده، چارپایان و گاری با نظم فضایی و سلسله مراتبی خاص خود شکل گرفته بودند و تمدن مدرن با ماشینآلات بزرگ و تحت عملکرد اقتصاد سرمایهداری که به فضایی جهت گردش کالا نیاز داشت، احداث خیابان امری لازم بود. در حال