استاد مشاور:

دکتر امیدعلی مسعودی

اسفند 1390

  برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود (در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است) تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است) چکیده پژوهش حاضر تلاشی است برای تبیین سیره تبلیغی امام صادق(ع) برای نشر و گسترش معارف اسلامی و مخاطب­شناسی آن حضرت. در این پژوهش پس از تشریح مکاتب مختلفی ارتباطاتی، در نهایت تلفیقی از مکتب انتقال و ارتباطات آیینی برای تشریح سیره تبلیغی آن حضرت ارائه شده است. در ادامه مبتنی بر منظومه معرفتی اندیشمندان شیعه، سعی شده است تعریفی قابل قبول برای واژه تبلیغ ارائه شود. مبتنی بر تعریف ارائه شده هر اقدامی که شخصیت انسانی را در جهت ارزشهای الهی سوق دهد در حکم تبلیغ شمرده می­شود. اعم از آنکه انتقال مستقیم آگاهی­های دینی به مخاطب باشد یا نباشد. در ادامه مبتنی بر اسناد تاریخی سعی شده است شرایط خاص فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دوران حیات امام صادق(ع) که در امام در بستر آن فعالی می­کردند، تشریح شود. در بحث تاریخی نیز با استفاده از شیوه اسنادی – کتابخانه­ای، موارد تاریخی لازم برای بررسی سیره تبلیغی آن حضرت جمع­آوری گردید. در ابتدا با تشریح  بررسی­های تاریخی نشان داد که آموزش، مجالس عزاداری، حج، نشر حدیث، شعر و ادبیات، مکتوب کردن و مناظره مهم­ترین روش­های تبلیغی امام صادق(ع) را تشکیل می­داده است. در هر یک از این موارد با اتکا به ادبیات علم ارتباطات و مبانی دو مکتب انتقالی و آیینی نشان داده شد که هر یک از این موارد برای امام حکم یک رسانه تبلیغی را برای نشر معارف الهی داشته است. در نهایت مشخص شد که امام برای نشر معارف الهی در جامعه همانقدر که ارائه آگاهی­های مستقیم دینی را مطمح نظر قرار می­داده­اند، بر تبلیغ در چارچوب مکتب ارتباطات آیینی نیز تاکید داشته­اند. تاکید آن امام بر برگزاری مجالس عزاداری، ثواب گریستن و گریاندن صرف بر سیدالشهدا و سرودن اشعار مناسبتی در خصوص واقعه عاشورا از مصداق­های تاریخی این ادعاست. در نهایت هم با ذکر عمده مخاطبانی که امام صادق(ع) با آنها ارتباط داشته­اند، سعی شده است نوع مواجهه امام با این افراد مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.   واژگان کلیدی: تبلیغ، امام صادق(ع)، رسانه، عزاداری، حج، حدیث، مخاطب­شناسی فهرست مطالب مقدمه. ………………………. ………………………. ………………………. ………………………………………………1 فصل اول؛ کلیات تحقیق………………………………………………………………………………………………..2 1-1 بیان مسأله.. ………………………. ………………………. ………………………. ………………………………….3 1-2 اهمیت وضرورت تحقیق.. ………………………. ………………………. ……………………………………….5 1-3 هدف تحقیق.. ………………………. ………………………. ………………………. ……………………………..8 1-4 سوالات تحقیق.. ………………………. ………………………. ………………………. …………………………..9 فصل دوم؛ ادبیات و مبانی نظری تحقیق…. ………………………. ………………………………………..10 2-1 مقدمه.. ……………………………………………………………………… ……………………………………………11 2-2 پیشینه تحقیق…………………………………………….. ………………………. …………………………………….12 2-3 تبلیغ از نگاه فرهنگ غرب…………………………………………………………………………………………….15 2-4 تبلیغ از نگاه اندیشمندان مسلمان.. ………………………. ………………………. ………………………………16 2-5 تعریف تحقیق از تبلیغ…. ………………………. ………………………. ………………………………………….20 2-6 مبانی نظری.. ………………………. ………………………. ………………………. ………………………. ………21 2-6-1 ارتباطات به مثابه انتقال پیام…………………………………………………………………. …………………22 2-6-2 ارتباطات به مثابه تولید و تبادل معنا. …………………………………………………………………………27 2-6-3 ارتباطات به مثابه آیین. …………………………………………………………………… ……………………30 2-6-4 چارچوب نظری ارتباطی تحقیق………………………………………………………………………………34    2-6-5 مبانی نظری مخاطب‌شناسی…………………………………………………………………………………….36 2-6-5-1 تاریخچه مخاطبان… …………………………………………………. …………………………37 2-6-5-2 گونه‌های مختلف مخاطبان……………………………………………………………………..40 2-6-5-2-1 مخاطبان به مثابه یک گروه یا عموم………………………………………….40 2-6-5-2-2 مخاطب به مثابه خرسندی و رضامندی در رجوع به رسانه……………..41 2-6-5-2-3 مخاطبان یک رسانه خاص………………………………………………………42 2-6-5-2-4 مخاطبان یک کانال یا محتوا……………………………………………………43 2-6-5-2-5 رویکرد اتخاذ شده در تحقیق…………………………………………………..44 فصل سوم؛ روش­شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………….45 3-1 مفهوم­شناسی روش اسنادی…………………………………………………………………………………………..46   3-2 مزایا و معایب……………………………………………………………………………………………………………..48 3-3 مآخذیابی………………………………………………………………………………………………………………….49 3-4 طبقه­بندی مآخذ…………………………………………………………………………………………………………50 فصل چهارم؛ شرایط فرهنگی و اجتماعی دوران امام صادق(ع)…. ………………………………51 4-1 مروری اجمالی بر زندگی امام صادق(ع)… ……………………………………………………………………..52 4-2 وقایع مهم زندگی آن حضرت.. …………………………………………………………………… ……………..54 4-2-1 قیام زیدبن­علی.. …………………………………………………………………… …………………………….54 4-2-2 انتقال خلافت به عباسیان.. ……………………………………………………………………………………..54 4-3 شرایط امام صادق(ع) در زمان خلافت عباسیان.. ………………………………………………………………58 4-4 مناسبات امام صادق(ع) و منصور عباسی.. ……………………………………………………………………….61 4-5 شهادت امام صادق(ع). …………………………………………………………………… …………………………63 4-6 وضعیت اجتماعی و فرهنگی آن عصر .. ………………………………………………………………………….63 4-6-1 فترت سیاسی امویان و کاهش فشار دستگاه خلافت.. ………………………………………………….62 4-6-2 وضعیت جدید جامعه اسلامی و باز شدن عرصه­های فکری و فرهنگی…………………………….63 4-6-3 ورود فرهنگ­ها و ملیت­های جدید به جهان اسلام……………………………………………………….66 4-6-4 پیداش مشرب­ها و مکتب­های جدید فکری………………………………………………………………..68 4-6-4-1 جبر……………………………………………………………………………………………………69 4-6-4-2 زندقه.. ……………………………………………………………………………………………….69 4-6-4-3 اعتزال. ……………………………………………………………………………………………….70 4-6-4-4 غلات.. ………………………………………………………………………………………………71 فصل پنجم؛ شیوه­های تبلیغی امام صادق(ع). ………………………………………………………………………..74 5-1 آموزش… …………………………………………………………………………………………………………………75 5-1-1 سطوح آموزشی امام… ………………………………………………………………………………………….75 5-1-1-1 سطح عمومی. ……………………………………………………………………………………..75 5-1-1-2 سطح خصوصی. ………………………………………………………………………………….77 5-1-2 مهم­ترین شاگردان امام.. ………………………………………………………………………………………..82 5-1-2-1 هشام­بن­حکم… …………………………………………………………………………………….82 5-1-2-2 زراه­بن اعین شیبانی. ……………………………………………………………………………..86 5-1-2-3 ابوسعید ابان­بن­تغلب… …………………………………………………………………………..86 5-1-2-4 مومن الطاق.. ……………………………………………………………………………………….87 5-1-2-5 ابوحمزه ثمالی… ………………………………………………………………………………….87 5-2 مجالس عزاداری.. ………………………………………………………………………………………………………89 5-2-1 اهمیت واقعه عاشورا و مجالس عزاداری. ………………………………………………………………….90 5-2-2 مجالس عزاداری به مثابه یک رسانه.. ……………………………………………………………………….91 5-2-3 استفاده تبلیغاتی امام صادق(ع) از مجالس عزاداری.. …………………………………………………..95 5-3 حج.. …………………………………………………………………… …………………………………………………99 5-3-1 اهمیت و ضرورت حج. ………………………………………………………………………………………100 5-3-2 حج به مثابه یک رسانه آیینی. ……………………………………………………………………………….101 5-3-3 استفاده تبلیغی امام از حج.. ………………………………………………………………………………….105 5-4 مناظره. …………………………………………………………………… …………………………………………….111 5-4-1 انواع مناظره. ……………………………………………………………………………………………………..112 5-4-2 آداب مناظره. ……………………………………………………………………………………………………112 5-4-2-1 قداست هدف.. ………………………………………………………………………………….112 5-4-2-2 اولویت امر به معروف و نهی از منکر نسبت به مناظره…………………………………113 5-4-2-3 رعایت ادب.. ……………………………………………………………………………………113 5-4-2-4 مناظره با افراد برجسته… ………………………………………………………………………113 5-4-2-5 اجتهاد مناظره­کننده.. …………………………………………………………………………..114 5-4-2-6 فن بیان. ……………………………………………………………………………………………114 5-4-4 شیوه مناظرات امام صادق(ع) ……………………………………………………………………………….115 5-4-4-1 دعوت به توحید و اثبات وجود خدا……………………………………………………….115 5-4-4-2 پاسخ­های کوتاه.. ……………………………………………………………………………….115 5-4-4-3 استدلال عقلی و منطقی.. ……………………………………………………………………..116 5-4-4-4 ایجاد صورت­های مختلف برای طرف مقابل……………………………………………116 5-4-4-5 رعایت ادب……………………………………………………………………………………….117 5-4-4-6 باطل کردن مدعای فرد با استفاده از کلام وی…………………………………………..117 5-4-4-7 قرار گرفتن در جایگاه پرسشگر……………………………………………………………..119 5-4-4-8 تذکر دادن به امور ملموس زندگی…………………………………………………………119 5-4-4-9 رد قیاس و رای…………………………………………………………………………………..119 5-4-5 موضوعات مناظرات امام صادق(ع)………………………………………………………………………..121 5-5 نشر حدیث……………………………………………………………………………………………………………..122 5-6 شعر و ادبیات.. …………………………………………………………………………………………………………129 5-6-1 استفاده امام از شعر.. ……………………………………………………………………………………………130 5-7 مکتوب کردن…. ……………………………………………………………………………………………………..136 فصل ششم؛ مخاطب­شناسی امام صادق(ع).. ……………………………………………………………………….139 6-1 اصحاب.. ……………………………………………………………………………………………………………….139 6-2 غلات. ……………………………………………………………………………………………………………………140 6-3 صوفیان. ………………………………………………………………………………………………………………….141 6-4 معتزله. …………………………………………………………………………………………………………………..142 6-5 ابوحنیفه. …………………………………………………………………………………………………………………143 6-6 مالک­بن­انس. …………………………………………………………………………………………………………..143 6-7 خلفا. ……………………………………………………………………………………………………………………..144 6-8 غیرمسلمانان(اهل کتاب).. ………………………………………………………………………………………….145 6-9 زنادقه و دهریون. ……………………………………………………………………………………………………..146 6-9-1 ابن­مقفع.. ………………………………………………………………………………………………………….148 6-9-2 ابن­ابی­لیلی. ……………………………………………………………………………………………………….149 6-9-3 ابن­ابی­العوجاء.. ………………………………………………………………………………………………….149 فصل هفتم؛ نتیجه­گیری و جمع­بندی.. ……………………………………………………………………………….151 منابع و مآخذ…. ………………………………………………………………………………………………………………156 مقدمه جریان حاکم امروز بر جهان، یک جریان الحادی است. این یک واقعیت تردیدناپذیر است که جریان حاکم بر جهان امروز یک جریان کفراندود و تک ساحتی است و معیارهای ارزشی حاکم بر روابط و معادلات بین­المللی متناسب با ماهیت همین جریان جهانی است. یعنی معیارهای غیرالحادی و نظام ارزشی فراخاکی و ماوراءمادی هیچ حاکمیتی بر جهان امروز ندارد. این هژمونی و به تعبیر آدورنو، درهم­ریختگی شعور به اندازه­ای است به سختی می­توان انسان­ها را به این هژمونی آگاه کرد. قدم نخستین این آگاه­سازی، آگاه­سازی انسان­هاست. انفجار از آنجا آغاز می­شود که انسان مسخ­شده به مسخ هویت انسانی خویش پی می­برد. اندام سنگ­شده جامعه بشری پنداری به طور ملایم و آرامی اندک اندک و خرده خرده جان می­گیرد و تکان می­خورد، حرکت می­کند، منقبض می­شود، منبسط می­شود و در مقابل بهت و حیرت جانکاه جادوگران افسانه­ای به واقعیت الهی خویش آگاهی پیدا می­کند و خودآگاهی او هماهنگ با شورش بیتاب کننده­اش علیه نظام موجود، فصل جدیدی را به وجود می­آورد. اینجاست که خداآگاهی عین خودآگاهی توده­ها می­شود و گرایش به حقیقت و نبرد برای تحقق آن عین یک نهضت آزادی­بخش و عادلانه­ای می­شود که استقلال و آزادی ملت­ها از نتایج مستقیم آن است. اینجاست که نقش مهم تبلیغ انسانی و الهی رخ می­نماید و اهیمت خود را بیش از پیش عیان می­کند. اگر تبلیغ، ستون فقرات حیات نظام جهانی الحاد است و اگر امپریالیسم برای فریب ملت­ها و در جاهلیت­های مدرن نگاه داشتن توده­های انسانی است، ولی تبلیغان الهی و انسانی در بیداری و هدایت آنها در مسیر و رشد و تعالی الهی است. در این مسیر است که مسئولین سنگین تبلیغات و علوم و فنون تئوری­های حول آن مشخص می­شود. خداوند در آیات 104 و 105 سوره آل­عمران می­فرماید: «باید از شما مسلمانان، خلق را به خیر و صلاح دعوت کنند و مردم را به نیکوکاری امر و از بدکاری نهی کنند و اینان به حقیقت واسطه هدایت خلق هستند.»  بنابراین می­تان ادعا کرد، اهمیت تبلیغات اسلامی به میزان اهمیت بیداری جوامع انسانی در جهت تحقق آرمان انبیاست. تبلیغاتی که در خدمت بیداری و آگاهی انسان­ها قرار گیرد.