1-1-1-2-1- تربیت در نگاه اندیشمندان غیر مسلمان. 14 1-1-1-2-2- تربیت در نگاه اندیشمندان مسلمان. 14 1-1-1-2-3- تربیت در اصطلاح قرآن. 15 1-1-1-3- واژگان معادل تربیت در قرآن. 18 1-1-1-3-1- اصلاح.. 18 1-1-1-3-2- تزکیه. 18 1-1-1-3-3- رشد. 19 1-1-1-3-4- هدایت… 20 1-1-2- واژه‌شناسی کودک.. 21 1-1-2-1- مفهوم لغوی.. 21 1-1-2-2- مفهوم اصطلاحی.. 21 1-1-2-3- واژگان مترادف کودک.. 21 1-1-2-3-1- مفهوم لغوی و اصطلاحی طفل.. 21 1-1-2-3-2- مفهوم لغوی و اصطلاحی صبیّ.. 22 1-1-2-3-3- مفهوم لغوی و اصطلاحی ولد. 23 1-1-2-3-4- مفهوم لغوی و اصطلاحی صغیر. 24 1-1-2-3-5- مفهوم لغوی و اصطلاحی غلام. 25 1-1-3- اصول. 25 1-1-4- روش… 26 1-2-بخش دوم: اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی………………………………………………………26 1-2-1- اهمیت دوران کودکی.. 26 1-2-2- اهمیت شناخت کودک و آشنایی با مراحل رشد و پذیرش دین در کودکان و نوجوانان……………………………………………………………………………………………………………………29 1-2-2-1- مراحل رشد تفکّر دینی در کودکان و نوجوانان از منظر روان‌شناسی.. 30 1-2-2-1-1- دوره تفکّر پیش مذهبی(هفت تا هشت سالگی) 30 1-2-2-1-2- دوره تفکّر مذهبی ناقص اول(هفت تا نه سالگی) 31 1-2-2-1-3- دوره تفکّر مذهبی ناقص دوم(9 تا 11 سالگی) 31 1-2-2-1-4- دوره اول تفکر مذهبی شخصیتی(11 تا 13 سالگی) 32 1-2-2-1-5- دوره دوم تفکّر مذهبی شخصیتی(13 سالگی به بعد) 33 1-2-2-2- تطوّر و مراحل رشد کودک از منظر قرآن کریم و روایات… 33 1-2-2-2-1- ویژگی‌های دوران کودکی.. 34 1-2-2-2-2- فرآیند کلی پذیرش دینی.. 36 1-2-2-2-2-1- مرحله مشاهده (در 7 سال اول زندگی، دوران قبل از دبستان) 36 1-2-2-2-2-2- مرحله تقلید (در 7 سال دوم زندگی، یعنی دوران دبستان) 36 1-2-2-2-2-3-مرحله بینش(در 7 سال سوم زندگی، دوران نوجوانی و جوانی)…… 37 1-2-3- ویژگی‌های روش‌های تربیتی کودکان. 37 1-2-3-1- اهمیت انتخاب روش مناسب تربیتی.. 37 1-2-3-2- استفاده از روش‌های غیر مستقیم. 38 1-2-4- سنّ شروع تربیت دینی ـ قرآنی.. 39 فصل دوم: مجموعه اصول، روش‌های تربیتی و نحوه کارآمدی هر یک، در تربیت قرآنی……………………………………………………………………………………………………………………… 40 2-1- اصل تمکّن و رعایت تفاوتهای فردی………………………………………………………………… 42 2-1-1- آموزش تدریجی.. 43 2-1-2- توجه به فطرت در تربیت قرآنی.. 44 2-1-3- رعایت هم‌زبانی و هم‌سطحی با کودکان. 47 2-1-4- تکلیف به قدر توانایی.. 49 2-1-5- رعایت مساوات و پرهیز از تبعیض…. 49 2-1-6- استفاده از روش‌های مشاهده‌ای.. 51 2-1-6-1- مشاهده آفرینش(آفریدگان) 52 2-1-6-1-1- روش ایفای نقش (نمایش، نمایش‌نامه) 53 2-1-6-1-1-1- روش ایفای نقش در قرآن و سیره معصومان : 55 2-1-6-1-1-2- چگونگی اجرای نمایش‌هایی با مضامین دینی و قرآنی.. 59 2-1-6-1-2- نحوه کارآمدی مشاهده آفرینش در تعلیم آموزه‌های قرآنی(به خصوص توحید و معاد) 60 2-1-6-2- مشاهده عمل.. 61 2-1-6-2-1- روش الگویی.. 61 2-1-6-2-1-1- ضرورت اتخاذ شیوه اسوه نمایی (روش الگویی) 62 2-1-6-2-1-1-1- ابعاد نگرش قرآن به ضرورت روش الگویی.. 62 2-1-6-2-1-1-1-1- معرفی اسوه‌ها 64 2-1-6-2-1-1-1-2- ویژگیهای الگوهای قرآنی.. 67 2-1-6-2-1-1-1-2- اسوه‌پذیری و حرکت به سوی اسوه‌ها (توصیه به مؤمنان به تلاش برای اسوه شدن) 68 2-1-6-2-2- نحوه کارآمدی مشاهده عمل(روش الگویی) در تعلیم آموزه‌های قرآنی.. 69 2-1-6-2-3- آسیب روش الگویی: تعارض بین الگوها 70 2-1-6-2-2- روش عملگرایی (هماهنگی قول و عمل) 71 2-1-6-2-2-1- نحوه کارآمدی روش عمل‌گرایی در آموزش تعالیم قرآنی.. 73 2-2- اصل سهولت………………………………………………………………………………………………. 74 2-2-1- روش مدارا و گذشت… 75 2-2-2- نحوه کارآیی روش مدارا و گذشت در آموزش قرآن. 77 2-3- اصل تکریم………………………………………………………………………………………………… 77 2-3-1- روش‌های تکریم و احترام کودک.. 79 2-3-2- نحوه کارآیی روش‌های تکریم کودکان. 83 2-3-2-1- توجه دادن متربّی به آخرت و امور آن. 83 2-3-2-1-1- راه‌کارهای ایجاد زمینه آشنایی کودکان با جهان آخرت… 85 2-3-2-1-1-1- خیراندیشی و صالح‌نگری.. 85 2-3-2-1-1-2- فرهنگ سپاس و تقدیر. 87 2-4- اصل مداومت و محافظت بر عمل……………………………………………………………………. 87 2-4-1- روش تمرین و تکرار. 90 2-4-1-1- اثرات روش تمرین و تکرار. 90 2-4-1-1-1- تلقین و القاء مطلب… 90 2-4-1-1-2- تأکید بر اهمیت مطلب… 91 2-4-1-1-3- یادآوری؛ زمینه‌‌سازی برای طرح مباحث جدید. 91 2-4-1-2- معایب تکرار و رفع آن. 92 2-4-2- نحوه کارآیی روش تمرین و تکرار در آموزش تعالیم قرآنی.. 95 2-4-2-1- استفاده از فرصت‌های آموزشی و ارتباط دادن درس قرآن با زندگی (زیستن قرآنی) 95 2-4-2-2- ضرورت نوآوری و تنوّع در روشهای تربیت قرآنی.. 97 2-4-2-2-1- ضرورت خلّاقیّت و نوآوری در تربیت دینی از منظر مبانی دینی.. 98 2-4-2-2-1-1- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه قرآن. 98 2-4-3-2-1-2- خلّاقیّت و نوآوری از دیدگاه معصومین: 103 2-5- اصل تعقّل و تفکّر……………………………………………………………………………………….. 106 2-5-1- روشهای اکتشافی.. 107 2-5-1-1- تحریک حس کنجکاوی.. 109 2-5-1-2- برانگیختن سؤال در ذهن مخاطب… 109 2-5-1-3- روش طرح سؤال. 110 2-5-1-4- روش مقایسه. 111 2-5-2- کاربرد روش‌های اکتشافی در تعلیم آموزه‌های قرآن. 112 2-5-3- پاسخ محوری بودن؛ آسیب سیستم آموزشی کشور. 114 2-6- اصل انگیزش احساسات و عواطف…………………………………………………………………… 115 2-6-1- عوامل ایجاد انگیزه در فراگیران قرآن. 115 2-6-1-1- نقش محبت و برقراری ارتباط صمیمانه. 116 2-6-1-1-1- آثار محبت به کودکان. 119 2-6-1-1-2- شیوه‌های ابراز محبت به کودکان. 120 2-6-1-1-3- چگونگی به‌کارگیری محبت در تربیت قرآنی کودکان. 122 2-6-1-2- استفاده از روش‌های هنری در تربیت قرآنی.. 131 2-6-1-2-1- استفاده از جلوه‌های هنری قرآن، احادیث و ادعیه اسلامی.. 133 2-6-1-2-1-1- وزن و آهنگ… 133 2-6-1-2-1-2- تصویرسازی و خیال‌انگیزی.. 133 2-6-1-2-1-2-1- شاخصه‌های تصویرگری مناسب برای کتاب‌های قرآنی کودکان. 135 2-6-1-2-1-3- تمثیل و تشبیه. 136 2-6-1-2-1-3-1- نحوه کارآمدی تمثیل و تشبیه در آموزش قرآن. 138 2-6-1-2-1-4- قصه‌گویی.. 138 2-6-1-2-1-4-1- طبقه بندی قصه‌های قرآن کریم برای کودکان. 140 2-6-1-2-1-4-2- شیوه‌های بیان قصه‌های قرآنی برای کودکان. 141 2-6-1-2-1-4-3- نقدی بر داستان‌های دینی و قرآنی برای کودکان. 143 2-6-1-3- شعر و سرود. 147 2-6-1-3-1- چگونگی استفاده از شعر و سرودهایی با مفاهیم قرآنی.. 148 2-6-1-4- طرّاحی و نقّاشی.. 151 2-6-1-4-1- چگونگی استفاده از طرّاحی و نقّاشی در تعلیم آیات… 152 2-6-1-5- روش تشویق.. 153 2-6-1-5-2- نحوه تأثیر روش تشویق بر تربیت قرآنی کودکان. 159 2-6-1-6- روش بازی‌های تربیتی.. 160 2-6-1-6-1- اهمیت و نقش بازی در تربیت کودک.. 160 2-6-1-6-2- وظایف والدین در مورد بازی کودکان. 165 2-6-1-6-3- نکاتی درباره بازی کودکان. 166 2-6-1-6-4- بازی‌های رایانه‌ای.. 169 2-6-1-6-5- اسباب‌بازی‌ها 170 2-6-1-6-5-1- مشکلات تولید اسباب‌بازی در ایران. 171 2-6-1-6-5-2- نکاتی برای تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان اسباب‌بازی.. 172 2-6-1-6-5-3- نقش بازی‌های قرآنی در انس کودکان با قرآن. 173 2-7- اصل آراستگی…………………………………………………………………………………………….. 175 2-7-1- روش آراستن ظاهر. 175 2-7-2- روش تزیین کلام. 176 2-7-3- نحوه تأثیرگذاری روش آراستگی ظاهر و کلام در آموزش قرآن. 177 فصل سوم: نهادهای مسئول کارآمد سازی آموزه‌های قرآن………………………………………………178 3-1- خانواده……………………………………………………………………………………………………… 180 3-1-1- ضرورت مسئولیت تربیت دینی والدین.. 183 3-1-2- وظایف والدین برای تربیت دینی کودکان بر اساس آیات قرآن و روایات… 184 3-1-2-1- دعا نمودن برای طلب فرزند و ذریّه‌ای پاک.. 184 3-1-2-2- توجه به آینده فرزندان و منشأ خیر بودن آن‌ها 184 3-1-2-3- تأثیر نام‌گذاری نیکو. 185 3-1-2-4- تأثیر گفتن اذان و اقامه در گوش نوزادان. 186 3-1-2-5- تحنیک یا کام برداشتن.. 187 3-1-2-6- تبریک و دعا به مناسبت تولّد فرزند. 189 3-1-2-7- حفظ و صیانت فرزندان از آسیب‌های معنوی.. 189 3-1-2-8- قرار دادن خانه به عنوان پایگاه نشر معارف اسلامی.. 192 3-1-2-9- شکل‌دهی و شکوفایی امور فطری فرزندان (از جمله نماز) 193 3-1-2-10- رشد و شکوفایی بر پایه خلقیات فرزندان. 195 3-1-2-11- تعلیم قرآن و چگونگی آموزش آن به فرزندان. 196 3-1-2-11-1- آموزش قرآن به کودکان در سیره معصومان : 197 3-1-2-11-1-1- هزینه کردن برای آموزش قرآن. 197 3-1-2-11-1-2- پاداش آموزش قرآن به فرزند. 198 3-1-2-11-1-3- آموزش قرآن به عنوان اولین ماده درسی.. 198 3-1-2-11-1-4- عادت دادن کودکان به قرائت قرآن. 199 3-1-2-11-1-5- علت تأکید معصومان:بر آموزش قرآن در دوره کودکی.. 200 3-1-2-11-1-6- علت انتخاب قرآن، به عنوان اولین ماده درسی آموزش… 201 3-1-2-11-1-7- علت اصرار داشتن بر تلاوت قرآن توسط کودکان. 202 3-1-2-12- انتقال فرهنگ‌های دینی جامعه به فرزندان. 203 3-1-2-13- مشارکت دادن همه اعضای خانواده در انجام کارهای خیر. 204 3-1-2-14- حسّاس بودن نسبت به زندگی معنوی فرزندان پس از مرگ… 204 3-1-2-15- اولویت بندی مفاهیم تربیتی بر اساس منشور تربیتی لقمان. 205 3-1-2-15-1- مسائل اعتقادی.. 205 3-1-2-15-1-1- موارد مورد توجه در تربیت اعتقادی.. 206 3-1-2-15-1-1-1- دعوت به توحید. 206 3-1-2-15-1-1-2- توجه به معاد. 207 3-1-2-15-2- آداب معاشرت… 207 3-1-2-15-3- مسائل عبادی (مخصوصاً نماز) 210 3-1-2-15-3-1- چگونگی آموزش نماز به کودکان و نوجوانان در سیره معصومان:: 213 3-1-2-15-3-1-1- سن شروع آموزش نماز به کودکان. 214 3-1-2-15-3-1-2- سهل‌گیری در آموزش نماز به کودکان. 214 3-1-2-15-3-1-3- برنامه آموزش نماز در روایات و سیره معصومان: 215 3-1-2-15-3-1-4- مراحل آموزش نماز به کودکان در سیره معصومان: 221 3-1-2-15-4- امر به معروف و نهی از منکر. 222 3-1-2-15-5- ادب راه رفتن.. 223 3-1-2-15-6- ادب سخن گفتن با مردم. 224 3-1-3- پیشنهادهای كاربردی برای انس بیش‌تر فرزندان با قرآن. 225 3-2- مدرسه………………………………………………………………………………………………………. 228 3-2-1- رویکرد حاکم بر برنامه‌های درسی ایران. 229 3-2-1-1- رویکرد جدید برنامه آموزش قرآن در دوره ابتدایی.. 230 3-2-1-1-1- جامعیت آموزش… 230 3-2-1-1-2- توجه بیشتر به جنبه‌های عاطفی و نگرشی و تأکید بر عمل.. 231 3-2-1-1-3- توجه به توانایی‌ها و محدودیت‌های رشد‌شناختی کودکان. 232 3-2-1-1-4- تغییر اساسی در نظام ارزش‌یابی.. 232 3-2-1-1-5- اتّکا بر راهنما در برنامه درسی.. 232 3-2-2- جایگاه و شأن معلم قرآن. 232 3-2-2-1- ویژگیهای معلّم قرآن. 235 3-2-2-1-1- ویژگی‌های ذاتی.. 235 3-2-2-1-1-1- سلامت عقیده 235 3-2-2-1-1-2- نیّت خالصانه و ایمان به ارزش کار تربیتی.. 235 3-2-2-1-1-3- رفتار مطابق گفتار (تدیّن صادقانه) 237 3-2-2-1-1-4- حسن خلق.. 239 3-2-2-1-1-5- پشتکار. 244 3-2-2-1-1-6- بخشش علمی.. 245 3-2-2-1-2- ویژگی‌های علمی.. 246 3-2-2-1-2-1- معلومات تخصصی.. 246 3-2-2-1-2-2- معلومات حرفه‌ای.. 246 3-2-2-2- آداب آموزشی.. 248 3-2-2-2-1- شروع با نام خدا 248 3-2-2-2-2- وضو و طهارت… 248 3-2-2-2-3- دعا و استمداد از خدا 249 3-2-3- موانع پیش روی تربیت قرآنی کودک در کشور. 250 3-2-3-1- فقدان برنامه‌‌‌ریزان و کارشناسان باصلاحیت… 250 3-2-3-2- فقدان پژوهش‌های آکادمیک کافی.. 250 3-2-3-3- عدم جامع‌نگری به وجود انسان. 251 3-2-3-4- عدم توجه به روح و ملکوت انسان. 251 3-2-3-5- عدم توجه به اهداف چند ساحتی.. 252 3-2-3-6- اصطکاک با تعصّب‌ها، خرافات و غرائز حیوانی.. 252 3-2-3-7- ضعف انگیزه 253 3-2-3-8- سختی پیشروی و آسانی عقبگرد. 254 3-2-3-9- انتزاعی بودن مفاهیم. 254 3-2-3-10- جهل مرکب یا پیش‌فرض‌های غلط.. 254 3-2-3-11- عدم تعامل مربّی پرورشی با مربّیان دینی و قرآن. 255 3-2-3-12- طریقت داشتن قرآن‌آموزی به جای موضوعیت داشتن آن. 256 3-2-3-13- داشتن نگاهی جنبی به درس قرآن. 257 3-2-4- راهکارهای عملی جهت استفاده گروه برنامه‌ریزی قرآن. 257 3-2-4-1- تغییر در محتوای برنامه آزمایشی قرآن. 257 3-2-4-2- ارتقای صلاحیت‌های علمی و حرفه‌ای معلّمان قرآن. 259 3-2-4-3- تداوم انس روزانه با قرآن. 259 3-2-4-4- خاتمه دادن به تفكیك خواندن و فهمیدن قرآن از یك دیگر. 259 3-2-4-5- تشکیل کرسی‌های روش‌شناسی آموزش قرآن. 259 3-2-4-6- ایجاد انسجام و وحدت رویه همه دروس با درس قرآن. 259 3-2-4-7- تدوین برنامه درسی اخلاق مدار. 260 3-2-5- راه‌كارهایی برای ایجاد علاقه و تقویت مهارت دانش‌آموزان به خواندن روزانه قرآن كریم 260 3-3- رسانه‌های جمعی…………………………………………………………………………………………. 263 3-3-1- تأثیرات فیلم و تئاتر. 265 3-3-2- راه‌کارهای اجرایی برای اثرگذاری بیش‌تر رسانه‌ها در تحقق تربیت قرآنی کودکان. 266 3-3-2-1- شناسایی شاخص‌های تربیت قرآنی کودکان و لزوم هماهنگی همه نهادها بر اساس شاخص‌ها 266 3-3-2-2- بهره‌گیری از تبلغات مناسب… 266 3-3-2-3- افزایش برنامه‌های آموزشی مرتبط با دین‌داری کودکان برای والدین.. 267 3-4- مساجد……………………………………………………………………………………………………… 267 3-4-1- راه‌های جذب کودکان به مساجد. 269 3-5- دارالقرآن‌ها و مهد قرآن‌ها………………………………………………………………………………. 270 3-5-1- بایسته‌های آموزش قرآن به خردسالان. 271 3-5-1-1- برخورداری از آگاهی و باورهای عمیق دینی.. 271 3-5-1-2- لزوم تربیت کارشناس آموزش قرآن. 271 3-5-1-3- اهتمام به آموزش مفاهیم قرآنی به جای تربیت قاری و حافظ قرآن. 272 3-5-1-4- عدم استفاده از روش زبان‌آموزی در آموزش قرآن. 272 3-5-1-5- آموزش تصویری قرآن به کودکان. 272 3-5-1-6- کاستن از حجم مفاهیم قرآنی.. 273 3-5-1-7- تدوین آیین‌نامه در حوزه آموزش قرآن. 273 3-6- سایر نهادهای مسئول تربیت قرآنی كودكان………………………………………………………… 273 3-6-1- كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان. 274 3-6-2- سازمان انجمن مركزی اولیاء و مربَیان. 276 3-6-3- سازمان اوقاف و امور خیریه. 277 3-6-4- سازمان دارالقرآن الكریم. 277 نتایج کلی پژوهش……………………………………………………………………………………………………278 پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………….280 فهرست منابع………………………………………………………………………………………………………….282 چکیده عربی…………………………………………………………………………………………………………..309 چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………310 چکیده این پژوهش، با عنوان «راه‌کارهای کارآمدسازی آموزه‌های قرآن برای تعلیم و تربیت قرآنی کودکان» در سه فصل به شرح ذیل، نکات را تدوین و ارایه نموده است. فصل اول این پژوهش، به شناخت واژگان مرتبط با موضوع، مانند تربیت، کودک، اصل و روش و نیز بیان اهمیت و ویژگی‌های دوران کودکی اختصاص یافته است.