فصل اول: مقدمه
مقدمه
از دیدگاه جهانی پس از آب و هوا، پوسته خاكی کره زمین، سومین جزء عمده محیط زیست انسان تلقی می‌شود. خاك علاوه بر این كه پایگاه موجودات خشك‌زی (به ویژه جوامع انسانی) است، محیط منحصر به فردی برای زندگی انواع موجودات زنده، به خصوص گیاهان به شمار می‌رود. برخلاف آب و هوا، آلودگی خاك از نظر تركیب شیمیایی به آسانی قابل اندازه‌گیری نیست و یك خاك پاك یا خالص تعریف‌پذیر نمی‌باشد. بنابراین به ناگزیر مسائل بالقوه آلودگی خاك در چارچوب پیش بینی خطرات و صدمات احتمالی در كاركرد خاك مطالعه می­گردد (بای بوردی، 1382).

خاك اساس هستی، تولید و انبار مواد خام است و نقش بسیار مهمی در زندگی انسان ایفا می‌كند. نقش عمومی خاك نسبت به هوا و آب از اهمیت بیشتری برخوردار است. حفاظت خاك به عنوان یك وظیفه سیاست محیطی مانند آب و هوا واجب و ضروری می‌باشد. انسان هر چه بیشتر سعی می‌كند هوا و آب را تمیز كند به همان نسبت در نتیجه این اقدام پاك كننده‌ی خود، خاك را آلوده‌تر می‌کند و بر بار آلودگی خاك اضافه می‌شود. خاك یكی از منابع مهم و ارزشمند طبیعت است. بدون داشتن خاك سالم حیات و زندگی روی زمین امكان‌پذیر نخواهد بود. حدود 95٪ غذای انسان از زمین حاصل می‌شود .برنامه ریزی برای داشتن خاك سالم و تولید كننده لازمه‌ی بقای انسان است. ورود مواد، ارگانیسم‌های زیستی یا انرژی به درون خاك سبب تغییر كیفیت خاك می‌شود همین مسئله باعث می‌شود كه خاك از حالت طبیعی خود خارج شود (بخشی خانیکی،1386).

مدت‌هاست كه مواد نفتی و مشتقات آن در اثر حمل و نقل یا ذخیره سازی موجب آلودگی خاك می‌شود. آلودگی­‌ های نفتی یك پیامد اجتناب ناپذیر افزایش سریع جمعیت و فرآیند صنعتی شدن است. آلودگی‌ها نفتی، سمی، جهش‌زا و سرطان‌زا هستند و علاوه بر تأثیر گسترده بر اكوسیستم منطقه، با گذشت زمان و ورود به چرخه غذایی، به مواد غذایی مورد استفاده جوامع انسانی نیز راه می‌یابند و به این ترتیب، سلامت انسان، گیاهان، جانوران، رودخانه‌ها، آب­های زیرزمینی و تولیدات كشاورزی را تهدید می‌كنند (انیگبرو و همکاران[1]، 2008).

آلودگی­های نفتی از لحاظ توزیع و میزان آلودگی در طبیعت به دو گروه تقسیم می­شوند:

1- آلودگی در محل: به عنوان مثال آلودگی ناشی از تصادفات تانكر­های نفتی، تخریب و یا انفجار یك ترمینال نفتی و اسكله­های نفتی و خطوط انتقال

2- آلودگی پراكنده: به عنوان مثال استفاده از نفت سفید به عنوان آفت کش درفعالیت­های كشاورزی

سبزیجات گروهی از گیاهان محسوب می‌شوند که با اهداف متفاوتی در بوم نظام‌های زراعی مورد کشت و کار قرار می­ گیرند و سرشار از فیبر، مواد معدنی، ویتامین‌ها و آنتی اکسیدان‌ها می‌باشند. اندام‌های مختلف سبزی‌ها شامل ریشه، ساقه، برگ، گل و میوه به صورت تازه (خام)، پخته شده، سرخ شده، یخ زده، خشک شده و کنسرو شده در تهیه انواع مواد غذایی و دسرها به کار می‌روند. سبزیجات از اجزای مهم رژیم غذایی سالم هستند و در پیشگیری از بیماری‌های قلبی و برخی از انواع سرطان‌ها به خصوص سرطا‌ن‌های دستگاه گوارش موثر هستند (کوچکی و همکاران، 1392).

استان خوزستان از دیرباز در بخش كشاورزی دارای استعدادهای فراوان بوده است. داشتن خاك حاصلخیز، وجود رودخانه­های دائمی و فصلی فراوان، این امكانات جغرافیایی هملگی باعث شده تا استان خوزستان یكی از قطب­های كشاورزی ایران محسوب شود نفت سفید یکی از معمول‌ترین فرآورده‌های نفتی است که در بخش‌هایی از استان خوزستان برای مبارزه با علف‌های هرز سبزیجات به طور گسترده از آن استفاده می­شود (خداویسی، 1391). که دلیل آن ارزان و قابل دسترس بودن نفت سفید می‌باشد. که این اقدام موجب آلودگی محصول و نیز نابودی خاک مزارع می‌شود. کشاورزان بوسیله سمپاش‌های موتوری و تراکتوری در حجم بالا مزارع را با نفت سفید سمپاشی می‌کنند. مصرف نفت سفید بر محصولات سبزی که برای سمپاشی مزارع مصرف می‌شود، علف‌های هرز را نابود کرده اما به محصولاتی مانند جعفری و هویج آسیبی وارد نمی‌کند و این امر موجب شده تا کشاورزان به دلیل هزینه بالای سموم کشاورزی، نفت سفید را جایگزین سموم کنند. استفاده از نفت سفید برای از بین بردن علف‌های هرز مزارع سبزی به تهدیدی جدی برای سلامت مردم و مصرف کنندگان این گونه سبزیجات تبدیل شده است. بخشی از محصول هویج و جعفری عرضه شده به بازار به دلیل آلودگی به نفت غیر‌قابل مصرف بوده و در صورت مصرف موجب مسمومیت فرد می‌شود. این نوع محصولات که با قیمتی کمتر و بعضا مستقیما از سوی کشاورز و به صورت کیسه‌ای مانند عرضه محصول (هویج) در حاشیه جاده‌ها و توسط وانت‌بارها در سطح شهر عرضه می‌شود، به قدری با نفت سمپاشی شده‌اند که بوی تند نفت سفید از آن به راحتی قابل استشمام می‌باشد (ذکوی، 1393) و (خداویسی، 1391) در زمینه اثر نفت سفید بر سبزی های جعفری، گشنیز و هویج در خوزستان مطالعاتی انجام داده­اند

نفت چراغ (نفت سفید) است و مخلوط پیچیده­ای از پارافین (آلکان­ها)، سیکلوپارافین (سیکلو­آلکان‌ها، نفتن‌ها)، آروماتیک و الفین­ها (آلکن‌ها) با تقریباً 9 Cبه 16C است (ایروین و همکاران[2]، 1997؛ آکپووتا و همکاران[3]، 2011). همچنین فلزات سنگین موجود در نفت سفید با تجمع در اندام گیاه در غلظت‌هایی بیش از حد استاندارد، ضمن فراهم آوردن موجبات كاهش رشد و عملكرد محصولات كشاورزی، آلوده شدن زنجیره غذایی و به خطر افتادن سلامت جوامع انسانی را به همراه

 

دارد (ذکوی، 1393).

گیاهان سبز اولین حلقه از زنجیره اکوسیستم می‌باشند و هر گونه تأثیر زیان باری بر دنیای گیاهی حیات و سلامت سایر حلقه‌های این زنجیره را به خطر می‌اندازد، از سوی دیگر با توسعه صنایع و فناوری آلودگی‌های زیست محیطی رو به افزایش است ( سانینگام و همکاران[4]، 1996). نفت سفید بر روی بقا و بهره‌وری گیاهان زراعی اثر بازدارندگی دارد (گیلیازو و گایسین[5]، 2003). بعد از اینکه هیدروکربن‌های نفتی به سطح خاک می­رسد میزان تجزیه آن خیلی کندتر می‌گردد. هیدروکربن‌های نفتی انباشته شده در لایه‌های بالایی خاک به طور معنی داری باعث تغییر شکل ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و میکروبیولوژیکی خاک و هم‌چنین کاهش جوانه‌زنی و رشد گیاهان شده، در نتیجه باعث ایجاد سمیت برای گیاهان می‌شود (سالانیتر­و[6]، 2001).

نفت وقتی که در تماس با بافت های گیاهی قرار می‌گیرند بطور مستقیم اثراتی سمی بر روی گیاهان بجا می‌گذارند. با این حال، پاسخ گیاهان به هیدروکربن‌های نفتی متفاوت است. برخی از گیاهان در مقابل این آلودگی، مقاوم هستند، در مقابل بعضی از گیاهان مقاوم می‌توانند باعث پاکسازی آلودگی خاک گردند. به دلیل تفاوت در روش‌های آزمایشگاهی و مزرعه‌ای، تنوع در گونه‌های گیاهی، نوع خاک، رژیم‌های رطوبتی، تنوع در غلظت هیدروکربن‌‌های نفتی و مدت زمان آلودگی، نتایج آزمایشگاهی قابل دسترس، در مورد تحمل گیاه به آلودگی خاک توسط نفت سفید اندک است. علاوه بر این، اغلب نتایج ضعیف بنیان بوده و با هم هم‌خوانی ندارند (برئوس و لاریونوا[7]، 2006 ؛ نئومن و رینولدس[8]، 2004).

فرضیه‌‌ها:
1ـ خاک­های آلوده به نفت سفید باعث افزایش جذب عناصر سنگین در سبزیجات می­گردد.

2- خاک­های آلوده به نفت سفید باعث کاهش کیفیت و کمیت سبزیجات می­گردد.

اهداف اصلی:
1ـ تعیین میزان عناصر سنگین در سبزیجات کشت شده در خاک‌های آلوده به هیدرو‌کربن‌های نفتی در برخی مزارع استان خوزستان

2ـ بررسی کمیت و کیفیت سبزیجات کشت شده در خاک‌های آلوده به نفت سفید

اهداف فرعی:
1ـ ارزیابی توان رشد سبزیجات، گسترش ریزوسفری، وزن خشک کل اندام‌های گیاهی، ریشه و اندام‌های هوایی و هم‌چنین میزان عناصر موجود در گیاهان مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

نو‌آوری: تا کنون مطالعه‌ای مزرعه‌ای در ارتباط با کمیت و کیفیت سبزیجات کاشته شده در مزارع آلوده به نفت سفید انجام نشده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل دوم: مروری بر پژوهش­های انجام شده