………..1

1-1- گیاهان دارویی………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

2-1- کشت بافت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………2

3-1- خصوصیات گیاهشناسی زنیان……………………………………………………………………………………………………………………..3

4-1- تاریخچه و پراکنش گیاه زنیان…………………………………………………………………………………………………………………….3

5-1- نیازهای اکولوژیکی زنیان……………………………………………………………………………………………………………………………..4

6-1- ترکیبات شیمیایی گیاه………………………………………………………………………………………………………………………………..4

7-1- خواص درمانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………5

8-1- کشت بافت گیاهی………………………………………………………………………………………………………………………………………..6

9-1- کاربردهای کشت بافت گیاهی در کشاورزی………………………………………………………………………………………………..7

10-1- روش های مختلف کشت بافت گیاهی………………………………………………………………………………………………………7

11-1- ریزازدیادی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..8

12-1- تمایز سلولی………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

13-1- تمایز اندام…………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

14-1- اندام زایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….10

1-14-1- اندام زایی از بافت کالوس………………………………………………………………………………………………………………….11

2-14-1- اندام زایی نابجا بطور مستقیم……………………………………………………………………………………………………………13

15-1- هدف از انجام این تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………13

فصل دوم

2- بررسی منابع علمی………………………………………………………………………………………………………………………………………………….14

1-2- ریزازدیادی………………………………………………………………………………………………………………………………………………14

2-2- باززایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..14

3-2- ریزازدیادی………………………………………………………………………………………………………………………………………………15

4-2- اثرات نوع ریزنمونه بر باززایی………………………………………………………………………………………………………………….15

5-2- ژنوتیپ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………19

6-2- تنظیم کننده رشد………………………………………………………………………………………………………………………………….20

7-2- ریشه زایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………23

فصل سوم

3- مواد و روش   ها…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………26

1-3- مکان و زمان انجام تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………26

2-3- آماده سازی محیط کشت……………………………………………………………………………………………………………………….26

1-2-3- محلول های ذخیره مواد معدنی محیط کشت MS………………………………………………………………………….27

3-3- محلول های ذخیره هورمون……………………………………………………………………………………………………………………28

4-3- سایر مواد…………………………………………………………………………………………………………………………………………………28

5-3- ضدعفونی نمودن نمونه ها………………………………………………………………………………………………………………………28

6-3- کشت بذور و شرایط نگهداری و رشد……………………………………………………………………………………………………..28

7-3- آزمایشات…………………………………………………………………………………………………………………………………………………29

1-7-3- آزمایش اول: بررسی اثرات نوع محیط هورمونی بر باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان…………………..29

2-7-3- آزمایش دوم: بررسی اثرات ریزنمونه بر باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان……………………………………..29

        3-7-3- آزمایش سوم: بررسی اثر ژنوتیپ های مختلف بر میزان باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………29

8-3- ریشه زایی……………………………………………………………………………………………………………………………………………….29

9-3- سازگاری………………………………………………………………………………………………………………………………………………….29

10-3- تجزیه و تحلیل آماری داده ها و نرم افزارهای مورد استفاده………………………………………………………………29

فصل چهارم

4- نتایج…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………31

1-4- آزمایش اول: بررسی اثرات نوع محیط هورمونی بر میزان باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان با بهره گرفتن از ریزنمونه نوک شاخه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………31

1-1-4- اثر غلظت های مختلف بنزیل BAP در ترکیب با IAA بر درصد باززایی شاخساره در گیاه زنیان…..33

2-1-4- اثر غلظت های مختلف BAP در ترکیب با IAA بر میانگین باززایی شاخساره گیاه زنیان………………34

2-4- آزمایش دوم: بررسی اثرات نوع ریزنمونه بر باززایی درون شیشه ای گیاه زنیان………………………………………..36

1-2-4- اثر ریزنمونه های مختلف بر درصد باززایی شاخساره……………………………………………………………………………..38

2-2-4- اثر ریزنمونه های مختلف زنیان بر میانگین باززایی شاخساره………………………………………………………………..39

3-4- آزمایش سوم: بررسی اثر ژنوتیپ های مختلف بر میزان باززایی درون شیشه ای زنیان………………………………41

1-3-4- اثر ژنوتیپ بر درصد باززایی شاخساره………………………………………………………………………………………………….43

2-3-4- اثر ژنوتیپ های مختلف زنیان بر میانگین باززایی در هر شاخساره…………………………………………………………44

4-4- اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر ریشه زایی……………………………………………………………………………………45

1-4-4- اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر درصد ریشه زایی……………………………………………………………………..47

2-4-4- اثر غلظت های مختلف IBA و IAA بر طول ریشه……………………………………………………………………………….48

فصل پنجم

5- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………50

1-5- اثرات نوع محیط کشت در باززایی………………………………………………………………………………………………………………..50

2-5- اثرات نوع ریزنمونه در باززایی……………………………………………………………………………………………………………………….52

3-5- اثرات ژنوتیپ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….55

4-5- ریشه زایی………………………………………………………………………………………………………………………………………………………57

نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..60

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..61

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………6

فهرست جداول

جدول 1-4- نتایج تجزیه واریانس اثرات نوع محیط هورمونی…………………………………………………………………………………….32

جدول 2-4- نتایج تجزیه واریانس اثرات نوع ریزنمونه در زنیان………………………………………………………………………………….37

جدول 3-4- نتایج تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………….42

جدول 4-4- نتایج تجزیه واریانس درصد ریشه دهی و طول ریشه در پاسخ به تیمارهای هورمونی………………………….4

فهرست اشکال

شکل 1-4- غلظت های مختلف هورمونی بر میانگین باززایی شاخساره در زنیان………………………………………………………35

شکل 2-4- تأثیر تنظیم کننده های رشد روی باززایی شاخساره در ریزنمونه های مختلف گیاه زنیان…………………….40

شکل 3-4- مقایسه محیط های مختلف از لحاظ ریشه زایی در گیاه زنیان……………………………………………………………….4

فهرست نمودارها

نمودار 1-4- تأثیر غلظت های مختلف هورمونی بر درصد باززایی شاخساره…………………………………………………………33

نمودار2-4- تأثیر غلظت های مختلف هورمونی بر میانگین باززایی شاخساره………………………………………………………34

نمودار 3-4- تأثیر غلظت های مختلف هورمونی بر درصد باززایی شاخساره…………………………………………………………38

نمودار 4-4- تأثیر غلظت های مختلف هورمونی بر میانگین باززایی شاخساره………………………………………………………39

نمودار 5-4- تأثیر ژنوتیپ های مختلف و محیط هورمونی بر درصد باززایی شاخساره…………………………………………..43

نمودار 6-4- تأثیر ژنوتیپ های مختلف و محیط هورمونی بر میانگین باززایی شاخساره……………………………………….44

نمودار 7-4- تأثیر تیمارهای مختلف هورمونی بر درصد ریشه زایی ریزنمونه ها……………………………………………………47

نمودار 8-4- تأثیر تیمارهای مختلف هورمونی بر درصد ریشه زایی ریزنمونه ها……………………………………………………48

چکیده

زنیان (Carum copticum L.) گیاهی یکساله و متعلق به تیره چتریان است که در ایران، هند، مصر و اروپا        می روید. در میان گیاهان دارویی و معطر، زنیان گیاهی است که مطالعات و تحقیقات کمی بر روی آن انجام گرفته است. هدف این تحقیق، شناسایی بهترین ژنوتیپ، مناسب ترین ریزنمونه، بهترین ترکیب هورمونی و شرایط مناسب محیطی، جهت باززایی مستقیم کشت درون شیشه ای زنیان بود که در سه آزمایش جداگانه بصورت کاملاً تصادفی و فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. در آزمایش اول اثر غلظت های مختلف BAP (صفر، 2/2، 4/4 و 8/8 میکرومولار) به تنهایی یا در ترکیب با IAA (5/0، 1/1 و 2/2 میکرومولار) با ریزنمونه نوک شاخه از ژنوتیپ ارومیه مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج این آزمایش آشکار ساخت، بیشترین درصد باززایی (5/97 درصد) در تیمارهای 4/4 میکرومولار BAP در ترکیب با 5/0 میکرومولار IAA بدست آمد. بیشترین میانگین باززایی (9/19 گیاهچه در هر ریزنمونه) هم در تیمار 4/4 میکرومولار BAP در ترکیب با 5/0 میکرومولار IAA مشاهده شد. در آزمایش دوم اثر 4 ریزنمونه مختلف (کوتیلدون، هیپوکوتیل، گره و نوک شاخه)، با محیط های هورمونی مختلف (غلظت های صفر، 4/4 و 8/8 میکرومولار BAP در ترکیب با 5/0، 1/1 و 2/2 میکرومولار IAA) بر باززایی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج آزمایش نشان داد که حداکثر درصد و میانگین باززایی در ریزنمونه نوک شاخه با 01/81 درصد و میانگین 6/19 گیاهچه در محیط MS همراه با 4/4 میکرومولار BAP در ترکیب با 5/0 میکرومولار IAA بدست آمد. ریزنمونه های کوتیلدون و هیپوکوتیل باززایی نداشتند. در آزمایش سوم اثر ژنوتیپ های مختلف (ارومیه، اصفهان و مشهد) با غلظت های مختلف BAP (صفر، 4/4 و 8/8 میکرومولار) و TDZ (صفر، 4/4 و 8/8 میکرومولار) در ترکیب با IAA (5/0 میکرومولار) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین درصد باززایی (14/86 درصد) و میانگین باززایی (3/19 گیاهچه در هر ریزنمونه) در ژنوتیپ ارومیه در محیط حاوی 4/4 میکرومولار BAP در ترکیب با 5/0 میکرومولار IAA بدست آمد. همچنین ریشه زایی گیاهچه های باززایی شده در محیط های MS و 1/2MS همراه شده با صفر، 5/0 و 1 میلی گرم در لیتر IAA و IBA مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد بیشترین درصد         ریشه زایی (100 درصد) در محیط MS همراه با 1 میلی گرم در لیتر IBA اتفاق افتاد. بیشترین طول ریشه در محیط MS بدون هورمون با 84/2 سانتی متر مشاهده شد.

مقدمه و کلیات