فصل نخست : مفاهیم ، مبانی و درآمدی بر تشخیص و اقسام اولیاء دم…………………………5

مبحث نخست : مفاهیم…………………………………………………………………………………………6

گفتار نخست : واژگان اصلی………………………………………………………………………………6 

الف : ولی دم……………………………………………………………………………………………….6 

ب : قتل عمدی……………………………………………………………………………………………………..8

ج : ولایت………………………………………………………………………………………………………….10 

گفتار دوم : واژگان مهم و مرتبط……………………………………………………………………….12 

الف : حق………………………………………………………………………………………………………12  

ب : حکم……………………………………………………………………………………………………………..15

ج : صغیر………………………………………………………………………………………………………..17 

د : قصاص…………………………………………………………………………………………………………18 

ه : عفو ………………………………………………………………………………………………………….21

مبحث دوم : مبانی……………………………………………………………………………………………….24 

گفتار نخست : مبانی شرعی……………………………………………………………………………………24 

الف ـ آیات………………………………………………………………………………………………………….24 

ب ـروایات…………………………………………………………………………………………………………25 

گفتار دوم : مبانی قانونی…………………………………………………………………………………………27 

الف ـ قانون حدود و قصاص………………………………………………………………………………..27 

ب ـ قانون مجازات اسلامی 1370 ……………………………………………………………………….29

ج ـ قانون مجازات اسلامی 1392 ……………………………………………………………………..30

گفتار سوم : مبانی جرم شناختی………………………………………………………………………..30 

الف ـ جلوه های ترمیمی…………………………………………………………………………………..31 

ب ـ جلوه های بزه دیده مداری…………………………………………………………………………..33 

مبحث سوم : تشخیص و اقسام کلی اولیاء دم……………………………………………………..36 

گفتار نخست : تشخیص اولیاء دم …………………………………………………………………………..36

الف ـ دیدگاههای فقهی…………………………………………………………………………………….36 

ب ـ رویکرد قانونگذار……………………………………………………………………………………42 

گفتار دوم : اقسام اولیاء دم………………………………………………………………………………….43 

الف ـ اولیاء دم واحد………………………………………………………………………………………..43 

1 ـ ولی دم صغیر……………………………………………………………………………………………43 

2 ـ ولی دم کبیر………………………………………………………………………………………………45 

 

ب ـ اولیاء دم متعدد ……………………………………………………………………………………………..45

1 ـ همگی کبیر…………………………………………………………………………………………………45 

2 ـ همگی صغیر…………………………………………………………………………………………………..46 

3 ـ برخی کبیر و برخی صغیر……………………………………………………………………………….50 

فصل دوم : رویکردها و ملاحظات عملی اولیاء دم واحد و متعدد………………………………..54

مبحث نخست: ولی دم واحد………………………………………………………………………………….55 

گفتار نخست : ولی دم صغیر………………………………………………………………………………55 

الف ـ رویکردهای فقهی………………………………………………………………………………………. 55

ب ـ تحولات تقنینی تا قانون جدید…………………………………………………………………….57 

ج ـ رویکرد قانون مجازات 1392 …………………………………………………………………….63

گفتار دوم : ولی دم کبیر…………………………………………………………………………………….63 

الف ـ حالات مختلف تقاضای اولیاء دم…………………………………………………………………..63 

1 ـ عدم تقاضای قصاص به وسیله اولیای دم…………………………………………………………64

2 ـ اجرای قصاص بدون اذن ولی دم………………………………………………………………………68

ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………75 

مبحث دوم : ولی دم متعدد…………………………………………………………………………………….76 

گفتار اول : در حالت کبیر بودن همگی……………………………………………………………………76 

الف ـ درخواست های متفاوت اولیاء دم …………………………………………………………….76

1 ـ استقلال یا عدم استقلال اولیا در استیفای قصاص …………………………………………….77

2 ـ تقاضای قصاص با عفو یا اخذ دیه برخی از اولیاء ……………………………………………79

ب ـ رویکرد تقنینی ………………………………………………………………………………………….84

گفتار دوم : در حالت برخی کبیر و برخی صغیر…………………………………………………… 85

الف ـ رویکردهای فقهی……………………………………………………………………………………… 85

ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………….. 94

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..96 

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..98 

فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………100

الف ـ کتاب ها ……………………………………………………………………………………………….100

1 ـ کتاب های فارسی………………………………………………………………………………………….100

2- کتابهای عربی……………………………………………………………………………………………………………..102 

ب ـ مقالات ، جزوات و پایان نامه ها……………………………………………………………………………. 104

     چکیده به زبان انگلیسی……………………………………………………………………………………………………..107

چکیده

در حقوق کیفری اسلام و ایران، قتل عمد از جمله جرایم حق الناسی است که اعمال کیفر قصاص در مورد آن منوط به درخواست و تقاضای ولی یا اولیاء دم است. البته فقهای عظام در زمینه لزوم اذن ولی دم در قصاص فتاوی متفاوت ابراز داشته اند. همچنین ولی دم ممکن است یک نفر یا بیشتر باشد و تقاضای قصاص در صورت وحدت یا تعدد اولیاء دم در حالت های متعددی قابل بحث است ؛ زیرا ممکن است ولی دم حاضر یا غایب، عاقل یا مجنون و بالغ یا صغیر باشد و در عمل با حالات مختلف تعدد اولیاء ‌دم مواجهیم ؛ زیرا اگر مقتول دارای چند ولی‌دم باشد ممکن است به اعتبار حضور و غیبتشان، همگی یا برخی حاضر یا غائب، به اعتبار سنشان، همگی یا برخی صغیر یا بالغ و به اعتبار عقلشان همگی یا برخی عاقل و یا مجنون باشند. حتی چنآن چه همگی حاضر بوده و واجد شرایط عامه تکلیف باشند، ممکن است برخی در قضیه قصاص سکوت اختیار نمایند. همچنین ممکن است در کنار یک یا چند ولی‌دم، حملی نیز موجود باشد و  در این پآیان نامه این موارد و سیر تحولات قانونگذاری در مورد اولیاء دم مورد پژوهش قرار می گیرد. همچنین در پاره ای موارد در قانون نیز خلاء و ابهام وجود دارد که در این رساله سعی شده به مطالب فوق پرداخته شود تا در موارد خلاء و ابهام و تفاوت آراء به نتیجه گیری مطلوب برسیم. روش پژوهش کتابخانه ای است و سعی گردیده با توجه به کتب و مقالات موضوع تحقیق شکل مطلوب و در حد توان تبیین گردد.

       واژگان کلیدی: ولی دم ـ قصاص ـ صغیر ـ مجنون ـ ورثه

مقدمه

مال، جان، ناموس و آبروی همه انسآن ها ـ نه فقط مسلمین ـ از نظر شرع اسلام، محترم است. هیچکس حق تعدّی به حریم دیگران را ندارد و تجاوز به حقوق مشروع هیچکس و به هیچ وجه پذیرفته نیست.

اسلام برای تضمین احکام خود در درجه اول بر ایمان و اعتقاد پیروان پافشاری می کند و با تسخیر دلهای آن ها نیرومندترین ضمانت اجرایی را در جامعه ایجاد می کند. تکیه اسلام در کاهش جرم و بزهکاری در جامعه، بیش از هر چیز بر تکامل روحی، تعالی اخلاقی و تقویت ایمان و اعتقاد مسلمآنان است و در این راه از هر مکتب دیگری موفق‏تر بوده است.

مسلمان،خداوند را همیشه و در همه‏جا، ناظر می‏داند و به خود اجازه نمی‏دهد در حضور خدا از قانون او سربرتابد. اعتقاد به معاد و کیفر و پاداش همه اعمال نیک و بد انسان، جرم و خیانت را در جامعه به حداقل می‏رساند و اسلام، شدیدترین عذابها و مجازاتهای اخروی را درباره تجاوز به حقوق دیگران ذکر کرده است.

امّا روشن است که تنها با تکیه بر ایمان و ذکر کیفر و پاداش اخروی نمی‏توان حریم افراد جامعه را از دستبرد متجاوزان و جنایتکاران به طور کلی حفظ کرد و آسایش و امنیت جامعه را تامین نمود. در متمدن‏ترین جوامع بشری نیز اشخاصی یافت می‏شوند که نه به جهان پس از مرگ معتقدند و نه از انسانیت، بهره‏ای برده‏اند. آنان وحشیانه، حریم انسآن های ضعیف و بی‏دفاع را مورد حمله قرار می‏دهند، خون انسآن ها را می‏ریزند و خانواده‏ها را بی‏سرپرست می‏نمایند. یکی از کیفرهایی که در جامعه اسلامی اجرا می شود ؛ مجازات قصاص است. البته اعمال این مجازات به شرایط متعددی بستگی دارد که در منابع فقهی، تحت عنوان « شرایط استیفای حق قصاص » از آن بحث شده است. از جمله این شرایط که از مهمترین آن ها هم به شمار می آید، تقاضای اولیای دم است. این به آن معناست که اجرای مجازات قصاص، بدون تقاضای اولیای دم مشروع نیست و اولیای دم مقتول همان گونه که حق دارند قاتل را قصاص کنند؛ می توانند قاتل را عفو و یا با وی مصالحه نمایند و این امر در راستای سیاست جنایی اسلام مبنی بر کیفر زدایی از برخی جرایم قابل توجیه و تفسیر می باشد.

الف ـ اهمیت موضوع تحقیق

اهمیت و ضرورت آشنایی با مبانی مجازات از دیدگاه اسلام با توجه به نقش و کارکرد اساسی و مهم آن در جامعه و تکیه بر قصاص به عنوان یک روش بسیار موثر در پیشگیری از جرم از یکسو و  با مد نظر قراردادن تغییرات و پیشرفتهای حاصل شده در نظامهای حقوقی کشورهای متمدن و ضرورت ایجاد تغییرات در نظام تربیتی کشور مشخص می شود، تا بتوان در پرتو این تحقیقات و مناظرات و مباحث مبتنی بر اصول حقوقی و موازین فقهی به الگوی کارآمدی دست یابیم.

ب ـ اهداف تحقیق

در این پژوهش سعی بر این است که به مباحثی همچون حق صغار در استیفای قصاص و بحث تعدد اولیای دم در استیفای قصاص به صورت جزئی تر مورد بررسی واقع گردد تا از این طریق به ارائه راهکارهایی همچون تصویب قانون مناسب تر و استفاده قضات از تفسیر مناسب تر در باب قوانین جاری یاری رسانده شود.