2-1 بیان و طرح مسأله‏. 13

3-1 اهداف پژوهش… 14

1-3-1 هدف اصلی.. 14

2-3-1 اهداف فرعی.. 14

4-1 ضرورت و اهمیت پژوهش… 14

5-1 سؤالات یا فرضیه‌های پژوهش… 15

6-1 روش انجام پژوهش… 15

1-6-1 ازنظر هدف پژوهش… 15

2-6-1 ازنظر گردآوری داده 16

7-1 ابزار و روش گردآوری داده‌ها 16

8-1 جامعه و واحد تحلیل آماری.. 16

9-1 واژگان کلیدی پژوهش… 16

فصل دوم ادبیات موضوعی پژوهش… 18

1-2 مقدمه. 19

بخش اول. 19

2-2 تعریف خدمت.. 19

1-2-2 خدمت در بازار کالا و خدمات.. 20

3-2 ویژگی‌های خدمات.. 21

2-3-2 سازمانهای خدماتی.. 23

2-4 نگاهی به مفهوم کیفیت.. 24

2-5 کیفیت خدمات.. 25

1-5-2 ابعاد کیفیت خدمات.. 25

2-5-2 پیامدهای کیفیت خدمات.. 31

6-2 ادراکات مشتریان و عوامل مؤثر در آن. 33

1-6-2 مواجهات خدمات یا لحظات صداقت.. 34

2-6-2 شواهد خدمت.. 35

3-6-2 تصویر ذهنی.. 36

4-6-2 قیمت.. 36

5-6-2 رضایت مشتری.. 37

7-2 انتظارات مشتریان، پدیده‎ای چند سطحی و پویا 38

8-2 چگونگی ارزیابی کیفیت خدمات توسط مشتریان. 42

 

بخش دوم. 43

9-2 مدل تحلیل شکاف پنج‌گانه کیفیت خدمات.. 43

10-2 مدل تحلیل شکاف هفت‌گانه. 45

11- 2 مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی.. 46

12-2 مدل گذر خدماتی تعدیل‌شده 47

بخش سوم. 49

13-2 روش‌های سنجش کیفیت خدمات.. 49

14-2 مفهوم سروکوال. 51

15-2 آشنایی با مدل کانو. 51

1-15-2 مدل کانو. 52

16-2 گام‌ها و مراحل مدل کانو. 54

1-16-2 مرحله اول: شناسایی نیازهای محصول) در کفش‌های مشتری خود راه بروید(54

2-16-2 مرحله دوم: طراحی و توزیع پرسشنامه. 55

3-16-2 مرحله سوم: ارزیابی و تحلیل پرسشنامه. 56

4-16-2 مرحله چهارم: جدول ارزیابی کانو. 57

5-16-2 تحلیل داده‌های مدل کانو. 58

1-5-16-2 تحلیل پرسشنامه بر اساس بیشترین فراوانی.. 58

بخش چهارم بانکداری الکترونیک… 60

17-2 بانکداری الکترونیک… 60

1-17-2 تعریف.. 60

18-2 خدمات بانکداری الکترونیک… 61

1-18-2 مزایای بانکداری الکترونیک… 61

19-2 بانکداری الکترونیک و سیر تحول آن در ایران. 62

1-19-2 شاپرک از موفق‌ترین طرح‌های فناوری اطلاعات در کشور است.. 63

3-19-2 نتیجه‌گیری.. 65

20-2 آشنایی با بانک پاسارگاد. 66

1-20-2 تاریخچه تشکیل و تأسیس بانک… 66

2-20-2 اجزای بانکداری الکترونیک در ایران (موردمطالعه بانک پاسارگاد) 67

21-2 ماتریس SWOT بانکداری الکترونیکی در ایران. 68

1-21-2 نقاط قوت.. 68

2-21-2 نقاط ضعف.. 69

3-21-2 فرصت‎ها 70

4-21-2 تهدید‎ها 71

5-21-2 راهبردهای اتخاذشده 73

بخش پنجم پژوهشهای مشابه درزمینه به‌کارگیری سروکوال و کانو. 75

22-2 پژوهشهای مشابه درزمینه به‌کارگیری سروکوال و کانو. 75

فصل سوم روش‌شناسی پژوهش… 79

1-3 مقدمه. 80

2-3 اهداف پژوهش… 80

1-2-3 هدف اصلی.. 80

2-2-3 اهداف فرعی.. 80

3-3 ضرورت و اهمیت پژوهش… 80

4-3 پرسشها یا فرضیههای پژوهش… 81

5-3 روش انجام پژوهش… 81

6-3 ابزار و روش گردآوری داده‌ها 81

7-3 جامعه و واحد تحلیل آماری.. 82

8-3 نمونه و روش نمونه‌گیری.. 82

1-8-3 نمونه آماری.. 82

9-3 روایی و پایایی ابزار سنجش… 83

1-9-3 پایایی.. 84

3-9-3 روایی پژوهش… 85

10-3 الگوی مفهومی پژوهش و گام‌های لازم برای طراحی این مدل. 85

1-10-3 ندای مشتری.. 86

2-10-3 تعیین شکاف خواسته‌ها 87

3-10-3 تعیین نمره رضایت مشتری.. 87

4-10-3 ادغام سروکوال ومدل کانو و تعیین درجه اهمیت تعدیل‌شده 89

فصل چهارم تحلیل داده‌ها 91

1-4 مقدمه. 92

2-4 تحلیل داده‌ها 92

3-4 بررسی جامعه آماری.. 92

4-4 تعیین میزان اهمیت هر یک از ابعاد کیفیت خدمات.. 93

5-4 ارزیابی کیفیت خدمات بانکداری الکترونیکی.. 94

6-4 تعیین شکاف بین وضع موجود (کیفیت ادراک‌شده) و وضع مطلوب (کیفیت مورد انتظار) ابعاد شش‌گانه. 96

7-4 مشخص کردن درجه اهمیت هر یک از مشخصه‌ها 97

8-4 تعیین نمره رضایت مشتریان از هر یک از شاخص‌ها 97

9-4 شناسایی طبقات مختلف کانو برای هر یک از شاخص‌ها 99

1-9-4 تعیین در جه اهمیت تعدیل‌شده 101

10-4 یافتههای پژوهش… 104

1-10-4 نتایج حاصل از اولویت‌بندی اهمیت اولیه خواسته‌ها 104

2-10-4 نتایج حاصل از طبقه‌بندی خواسته‌ها با استفاده از پرسشنامه کانو. 105

3-10-4 نتایج حاصل از اولویت‌بندی خواسته‌ها پس از ادغام مدل کانو. 106

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادها 108

1-5 مقدمه. 109

2-5 نتایج. 109

2-1-5 مطالعه تطبیقی.. 110

3- 5 پیشنهادها 111

1-3- 5 پیشنهادهای کاربردی.. 111

2-3- 5 پیشنهادها جهت پژوهشهای آتی.. 113

منابع و ماخذ. 115

پیوست.. 120

مقدمه
با توجه به گسترش اینترنت در سطح جهانی و استفاده بسیاری از بانک‌ها از خدمات الکترونیکی برای سرویس‌دهی به مشتریان و نیاز روزافزون آن­ها به این‌گونه خدمات بر آن شدیم تا خدمات الکترونیکی موردنظر مشتریان را بررسی کرده و آن­گونه خدمات را که بیشتر مدنظر است شناسایی کنیم. در این پژوهش ضمن شناسایی نیازها و خواسته‌های مشتریان و تحلیل شکاف بین خدمات ادراک‌شده توسط مشتریان و خدمات مورد انتظار آن­ها، کوشش می­شود با طبقه‌بندی نیازهای مشتریان شاخص‌های بااهمیت‌تر را بیابیم و راهکارهایی را در جهت بهبود خدمات الکترونیکی بانک (پاسارگاد) ارائه دهیم.

2-1 بیان و طرح مسأله‏
از سال 1960 به بعد فعالیت‌های بانکداری به نحوی چشم‌گیر متحول شده است؛ اما با ورود وسیع رایانه‌ها به عرصه خدمات بانکی پس از سال 1980، گستره خدمات بانکی وسعت بیشتری یافته و سرعت انجام امور مربوطه نیز به همان میزان افزایش داشته است، به‌موازات این تحولات میزان انتظار مشتریان بانکی از شبکه بانکی رشد داشته است. آن‌چنان‌که مشتریان خواهان دریافت خدمات باکیفیت بالا، افزایش سرعت در انجام عملیات بانکی و توجه خاص کارکنان به خود هستند. سرعت در ارائه خدمات با استقرار شبکه‌های رایانه‌ای به‌خودی‌خود بهبودیافته است اما دقت و کیفیت و ارائه خدمات تنها با افزایش توان ماشین و پیشرفت فناوری تحقق نمی­یابد. به همین دلیل از بهبود کیفیت خدمات بانکی، به‌عنوان یک فرهنگ در سرتاسر بدنه بانک­های پیشرو حمایت می­شود. راهبرد بلندمدت واصلی در تمام بانک­های موفق در سرتاسر جهان «مرکز کسب‌وکار قرار دادن مشتریان است» بانک­های ایرانی نیز از این قائده مستثنا نیستند چون در تلاش برای افزایش سهم خود از کل بازار خدمات بانکی، آن بانکی موفق‌تر است که به راهکار بهبود کیفیت خدمات بانکی به‌عنوان یک راهبرد توجه کند نه یک طرح تاکتیکی، بنابراین لازم است تا با تحلیل آسیب شناسانه، عواملی که بر عدم ارتقای کیفیت خدمات بانکی در ایران مؤثر بوده‌اند و سبب شکاف بین مشتریان با وضعیت موجود شده‌اند را شناسایی کرده و برای رفع این عوامل، راه‌حل‌هایی پیشنهاد کنیم و آن­ها را عملی سازیم هرچند معتقدیم که برای حل این مشکل راه­حل یگانه­ای وجود ندارد بانک پاسارگاد نیز یکی از بانک­های ایرانی است که خدمات الکترونیکی به مشتریان خود ارائه می‌نماید.

بدیهی است که ارائه هر نوع خدمتی در هر سازمانی با تقاضایی روبرو است و به‌طور مستمر می‌توان در ارائه خدمات آن سازمان بهبود به وجود آورد. بانک پاسارگاد نیز از این قائده مستثنا نیست؛ بنابراین این پژوهش به دنبال بهبود ارائه خدمات بانکداری الکترونیکی در بانک پاسارگاد از طریق شناسایی شکاف بین انتظارات مشتریان و خدمات ادراک‌شده، طبقه‌بندی نیازها و طراحی خدمات موردنظر مشتریان است.

برای دستیابی مؤثر به رضایت‌مندی کل مشتری یک سازمان نه‌تنها بایستی ازآنچه مشتری بیشتر می‌خواهد اطلاع یابد بلکه بایستی بداند که چه مقدار تلاش برای هر مشخصه مشتری به‌منظور سطح رضایتمندی نیاز است، بدون استفاده از امتیاز خدمات پیش‌بینی‌شده به‌عنوان یک مقدار هدف این احتمال وجود دارد که مشتری با یک مشخصه خدمت معینی ارضا نشود یا بیش‌ازحد انتظار ارضا شود.

3-1 اهداف پژوهش
1-3-1 هدف اصلی
هدف از این پژوهش شناسایی مهم‌ترین خدمات بانکداری الکترونیک، اولویت‌بندی و تعیین درجه اهمیت هریک از آن­ها از طریق نیل به اهداف فرعی است.

2-3-1 اهداف فرعی
شناسایی انتظارات مشتریان از خدمات بانک پاسارگاد
تعیین شکاف بین ادراک مشتریان در وضعیت موجود و مطلوب از خدمات الکترونیکی
طبقه‌بندی و اولویت‌بندی شاخص‌های خدمات الکترونیکی و شکاف‌های شناسایی‌شده بر اساس مدل‌های رایج
تعیین سطح رضایت مشتریان از خدمات الکترونیکی بانک پاسارگاد
تعیین میزان اهمیت هریک از خدمات الکترونیکی از منظر مشتریان
4-1 ضرورت و اهمیت پژوهش
همان‌طور که در قسمت قبل مطرح شد با توجه به گسترش اینترنت، در عرصه پیشرفت خدمات الکترونیکی آن بانکی موفق‌تر است که بتواند رضایتمندی مشتریان را در این زمینه بهتر از دیگر بانک‌ها فراهم آورد؛ بنابراین در این پژوهش با ارائه شاخص‌های بانکداری الکترونیک بر آنیم تا شکاف را بررسی کرده و شاخص‌های بااهمیت‌تر را بیابیم تا درنهایت با توجه بیشتر به این‌گونه خدمات رضایتمندی مشتریان را به ارمغان بیاوریم.

5-1 سؤالات یا فرضیه‌های پژوهش
خواسته‌ها و ادراک مشتریان از خدمات الکترونیکی بانک پاسارگاد چه مواردی هستند؟
بین کدام‌یک از این خواسته‌ها با وضعیت موجود شکاف وجود دارد؟
شکاف بین خواسته‌ها و ادراکات مشتریان از خدمات چه میزان است؟
اولویت‌بندی خواسته‌های مشتریان که با وضعیت موجود ارضا نمی‌شوند کدام اند؟
میزان رضایتمندی مشتریان و سطح اهمیت هریک از نیازمندی‌های شناسایی‌شده چیست؟
سطح اهمیت تعدیل‌شده هریک از نیازمندی‌های مشتریان چه مقدار می‌باشند؟
6-1 روش انجام پژوهش
روش‌های پژوهش در علوم رفتاری را می‌توان با توجه به دو ملاک هدف پژوهش و نحوه گردآوری داده­ها تقسیم کرد:

1-6-1 ازنظر هدف پژوهش
این پژوهش ازنظر هدف یک پژوهش کاربردی است. پژوهش کاربردی، پژوهشی است که با استفاده از نتایج پژوهش­های بنیادی به‌منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورداستفاده جوامع انسانی انجام می‌رود.

2-6-1 ازنظر گردآوری داده
ازنظر ماهیتی و نحوه گردآوری داده‌ها یک پژوهش توصیفی است؛ زیرا محقق به‌هیچ‌عنوان درصدد تغییر متغیرهای پژوهش نیست و هر آنچه وجود دارد را صرفاً تشریح می‌کند و همچنین با توجه به ماهیت پژوهش­های توصیفی که بررسی و توضیح ویژگی‌های یک جامعه آماری می‌باشد این پژوهش در نماد پژوهش­های توصیفی است.

7-1 ابزار و روش گردآوری داده‌ها
نظر به اینکه این پژوهش یک پژوهشی توصیفی است بنابراین برای گرد­اوری داده‌ها از روش‌های ذیل استفاده شد:

کتابخانه‌ای: برای گردآوری اطلاعاتی مربوط به پیشینه و ادبیات پژوهش از روش کتابخانه‌ای استفاده شد در این مرحله مقالات بسیاری درزمینه کیفیت گردآوری شد.

روش میدانی: از ابزار پرسشنامه جهت گردآوری نظرات مشتریان (داده‌های اولیه) جهت سنجش مدل استفاده شد.

8-1 جامعه و واحد تحلیل آماری
تعریف جامعه آماری: صفت مشخصه‌ای که قرار است اعضای جامعه را از سایرین متمایز کند.

جامعه آماری برخی از مشتریان بانک پاسارگاد می‌باشند؛ که در طی مدت‌زمان مشخص مثلاً یک ماه به 10 شعبه انتخابی محقق (به روش تصادفی) جهت دریافت خدمات الکترونیکی مراجعه کرده‌اند را شامل می­شود.

9-1 واژگان کلیدی پژوهش
کیفیت: برآوردن خواسته‌های بیان‌شده یا ضمنی مشتریان به‌طور کامل که منجر به رضایتمندی آنان می­شود (کواسبی، 60،1948).

خدمت: فعالیت منفعتی لمس نشدنی که یک‌طرف به‌طرف دیگر عرضه می‌کند و مالکیت چیزی را نیز به دنبال ندارد (کاتلر و آسترانگ 428،2000).

انتظارات: انتظارات از دیدگاه مشتری چیزی نیست مگر راضی بودن، جهت راضی نمودن مشتری باید نیازهای تعریف‌شده و انتظارات مبهم تعریف‌نشده مشتریان را از کیفیت خدمات شناسایی و آن را به زبان مهندسی تبدیل کرد.

ادراکات: مراد از ادراکات مشتری از خدمات این است که مشتری خدمت دریافت شده را چگونه ارزیابی می‌کند (لاولاک و رای، 2000).

کیفیت خدمات: به مبنای مدل سروکوال می‌توان کیفیت خدمات درک شده توسط مشتری را به‌وسیله آنالیز نتایج حاصله از مقایسه انتظارات و تجربیات (ادراکات) مشتری اندازه‌گیری کرد (جاوناریس و همکاران، 2003،169).

مشتری: عبارت است از شخص حقیقی یا حقوقی که به‌نوعی با سازمان ارتباط دارند و از کالا، خدمات آن بهره‌مند می­گردد.

مدل سروکوال: ارزیابی مشتری از کیفیت را به‌عنوان تابعی از شکاف بین خدمت درک شده و خدمت مورد انتظار معرفی می­نماید.

مدل کانو: ارتباط بین رضایتمندی مشتری و عملکرد محصول یا خدمت را تشریح و روش مؤثری را برای طبقه‌بندی مشخصه‌های موردنظر مشتری در سه دسته مشخصات اساسی – عملکردی و هیجان‌انگیز ارائه می­نماید.

رضایتمندی مشتریان: از مقایسه انتظارات و پیش‌بینی‌های مشتریان از خدمات در مقابل ادراک آن­ها از خدمات دریافت شده، محاسبه و ارزیابی می­گردد.

مقدمه
این فصل راجع به مباحث نظری پژوهش می‌باشد. در این فصل مباحث تئوریک موردبررسی قرار می‌گیرد. ساختار این فصل متشکل از 5 بخش به شرح زیر می‌باشد.

بخش اول: تعاریف واژگان کلیدی مطرح‌شده در پژوهش ازجمله خدمت، کیفیت و…

بخش دوم: مدل‌های مطرح‌شده در این رابطه را توضیح می‌دهد ازجمله مدل تحلیل شکاف‌های پنج‌گانه و هفت‌گانه کیفیت خدمات، مدل بهبود کیفیت خدمات سازمانی، مدل گذر خدماتی تعدیل‌شده

بخش سوم: روش‌های سنجش کیفیت خدمات که شامل روش سروکوال و کانو است.

بخش چهارم: بانکداری الکترونیک و مباحث مورداستفاده آن در بانک پاسارگاد و موارد مشابه و مباحث جدید در این زمینه

بخش پنجم: پژوهش­های مشابه درزمینه به‌کارگیری سروکوال و کانو

بخش اول
2-2 تعریف خدمت
خدمت عبارت از فعالیتی جانبی است که باهدف بهبود و ارتقای محصول اصلی انجام می‌گیرد [هاوکینز، دل و بست، راجر و کانی، کنت 2000، 26]. گرچه فرآیند این کار، ممکن است با یک کالای فیزیکی مرتبط باشد، اما اجرای خدمت لزوماً نامحسوس است و معمولاً مالکیت هیچ‌یک از عوامل تولید را به دنبال ندارد (لاولاک، کریستوفر 2001،34).

خدمت، فرآیندی است که در تعاملات بین مشتریان و کارکنان، منابع فیزیکی، کالاها و یا سامانه‌های ارائه‌کننده خدمت، روی می‌دهد تا راه‌حلی برای مسائل مشتریان باشد [گرونروس و وایلی،[1]2000،46]. تعریف خدمت، به دلیل تنوع آن، همواره کار سختی بوده است. آنچه موضوع را پیچیده‌تر می‌کند، این است که اغلب، به دلیل غیر محسوس بودن بسیاری از داده‌ها و ستاده‌ها، درک کردن روشی که خدمت در آن ایجاد و به مشتریان عرضه می­شود، دشوار است. اکثر مردم برای تعریف تولید یا کشاورزی، مشکل چندانی ندارند، ولی برای تعریف خدمت دچار مشکل هستند [لاولاک، کریستوفر 2000،34].

در دنیای امروز، افراد در محیطی زندگی می­کنند که به‌طور روزافزون به‌سوی اقتصاد مبتنی بر خدمات پیش می‌رود. دیگر خدمات بخش کوچکی از اقتصاد به شمار نمی‌رود، بلکه به‌عنوان قلب ارزش‌آفرینی در اقتصاد مطرح است. دیگر خدمات به خدمات بانکی، پستی، بیمه‌ای، بهداشتی و آموزش محدود نمی­شود بلکه اغلب محصولاتی که خریداری می‌کنیم، عناصری از خدمت را نیز شامل می‌شوند. درواقع طیف وسیعی از کالاها برای داشتن مزیت رقابتی بر فعالیت‌های مبتنی بر خدمت تکیه‌دارند. هم‌اکنون خریدار یک خودرو یک بسته جامع از منافع خدمات و نه صرفاً یک خودرو را خریداری می‌کند. حتی کالاهایی نظیر تلویزیون و ماشین لباسشویی، معمولاً همراه خدماتی نظیر تحویل، تأمین مالی، بیمه و تعمیر همراه هستند [سیدجوادین و کیماسی، 1389،11].

امروزه مفهوم خدمت به مشتریان، شامل تعاریف جدیدی است؛ چراکه ارائه خدمات فقط به بخش کوچکی در ساختمان مرکزی شرکت اختصاص ندارد؛ بلکه کل سازمان از مدیران عالی تا کارکنان عادی، همگی در برآورده ساختن نیازهای مشتریان موجود و بالقوه نقشی بر عهده‌دارند. حتی اگر فردی در موقعیتی نباشد که به‌طور مستقیم از مشتری حمایت کند، می‌تواند از کارمندانی که به مشتریان خدمت می­کنند، پشتیبانی کند. بر اساس این نگرش، خدمت به مشتریان، شامل کلیه اموری است که شرکت به‌منظور جلب رضایت مشتریان و کمک به آن­ها برای دریافت بیشترین ارزش از خدماتی که خریداری کرده‌اند، انجام می‌دهد. این تعریف جامع، همه‌چیز را دربر می­گیرد. هر چیزی که اضافه بر خدمت هسته‌ای، عرضه و موجب تفکیک آن از خدمات رقبا می­شود، خدمت به مشتریان محسوب می‌­شود [ونوس و صفائیان،1384،51].

1-2-2 خدمت در بازار کالا و خدمات
هر چیزی را که شرکتی به بازار عرضه می‌کند، گاه همراه با مقداری خدمت است. جزء خدمت می‌تواند بخش کوچک یا بزرگی از هر آنچه عرضه می­شود باشد. در اینجا پنج طبقه ازآنچه به بازار عرضه می­شود را می‌توان از یکدیگر تفکیک کرد:

کالای محسوس محض؛ اغلب، آنچه عرضه می­شود کالای محسوس است؛ نظیر صابون، خمیردندان یا نمک. در اینجا هیچ خدمتی همراه کالا نیست.
کالای محسوس همراه با خدمات؛ آنچه عرضه می­شود از یک کالای محسوس همراه با خدمت یا خدماتی که برای افزایش جاذبه مصرفی به آن افزوده‌شده تشکیل می­شود. برای مثال، یک تولیدکننده اتومبیل باید چیزی بیش از یک اتومبیل برای فروش داشته باشد.
دورگه؛ آنچه در این طبقه عرضه می­شود از دو بخش مساوی کالا و خدمات تشکیل‌شده است. برای مثال مردم به رستوران­هایی بیشتر توجه می­کنند که هم غذا و هم خدمات خوبی دارند.
خدمت عمده همراه با کالا و خدماتی اندک؛ در این طبقه آنچه عرضه می­شود اغلب خدماتی است که خدمات اضافی و یا کالاهایی همراه دارند. برای مثال، مسافران خطوط هواپیمایی خریدار حمل‌ونقل هستند. این سفر با دریافت اقلام محسوسی نظیر غذا و نوشیدنی، ته بلیت و یک مجله که در هواپیما به آنان داده‌شده، همراه است. تحقق خدمت نیازمند وجود یک کالای سرمایه­بر (اینجا هواپیما) است؛ اما قلم اصلی همان خدمت است.
خدمت محض؛ آنچه عرضه می­شود، خدمت است. مثلاً بچه‌داری، روان‌درمانی و ماساژ دادن [کاتلر،1996،809].
3-2 ویژگی‌های خدمات
خدمات دارای ویژگی‌هایی هستند که آن­ها را از کالاها متمایز می‌سازد. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

الف) ناملموس بودن[2]؛ خدمات را نمی‌توان به‌وسیله هیچ‌کدام از خواص فیزیکی ارزیابی کرد؛ به عبارتی، قبل از مصرف نمی‌توان این‌گونه خدمات را مستقیماً ارزیابی نمود. خریدار بالقوه، اغلب می‌تواند کالا را قبل از خرید ببیند، لمس کند، ببوید و بچشد. به‌علاوه بسیاری از ادعاهای تبلیغاتی مربوط به این ویژگی‌های ملموس را می‌توان قبل از خرید، بررسی و از صحت‌وسقم آن اطلاع پیدا کرد. در طرف دیگر، خدمات خالص، ویژگی‌های ملموس ندارند؛ تا بدان وسیله، مشتریان، قبل از خرید، صحت‌وسقم تبلیغات را بررسی کنند [سید جوادین و کیماسی، 1389].

ب) تفکیک‌ناپذیری[3]؛ به‌طورمعمول، خدمات هم‌زمان با تولید به مصرف می‌رسند؛ اما تولید و مصرف کالاهای ملموس، دو فعالیت مجزا از هم هستند؛ زیرا که این کالاها تولید و انبار می‌شوند، واسطه‌های زیادی آن­ها را توزیع می­کنند و بالاخره پس از مدتی به مصرف می‌رسند. اگر خدمت توسط کسی ارائه شود، ارائه‌کننده هم بخشی از خدمت خواهد بود [کاتلر، 1996].

ج) تغییرپذیری[4]؛ کیفیت خدمات بسیار متغیر است. بدین معنا که کیفیت یک خدمت بستگی به شخص ارائه‌کننده و زمان و مکان و نحوه ارائه خدمت دارد. برای مثال، بعضی از هتل‌ها ازنظر کیفیت خدماتی، دارای شهرت و اعتبار خوبی هستند و نیز در داخل یک هتل هم می‌توان به دو کارمند مسئول ثبت اسامی میهمانان برخورد که یکی بشّاش و کارآمد است و دیگری عبوس و کندکار. حتی کیفیت ارائه خدمت توسط هر یک از کارکنان منفرد نیز می‌تواند در زمان تماس با میهمانان، بسته به حوصله فرد متفاوت باشد [کاتلر و آرمسترانگ،1996].

د) فناپذیری[5]؛ خدمات فناپذیرند؛ یعنی خدمات را نمی‌توان برای فروش یا مصرف بعدی انبار کرد. پزشکان حق ویزیت خود را از بیمارانی که سروقت حاضر نشده‌اند وصول می­کنند؛ زیرا خدمت درمانی فقط سر وعده آماده ارائه بوده و پس‌ازآن از بین رفته است. زمانی که تقاضا یکنواخت است، فناپذیری خدمات، مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما مؤسسات خدماتی وقتی با مشکل مواجه می‌شوند که تقاضا برای خدمات ایشان دچار نوسان شود. مثلاً شرکت­های اتوبوس‌رانی شهری به دلیل مواجه‌شدن با ازدحام مسافر در ساعات بخصوصی از روز، به اتوبوس‌های بیشتری نیاز پیدا می­کنند. اگر تقاضای خدمات حمل‌ونقل شهری در طول روز یکنواخت بود، این شرکت­ها با این مشکل مواجه نمی­شدند [کاتلر و آرمسترانگ، 1996].

ه) مالکیت؛ یکی دیگر از تفاوت‌های کالا و خدمات، این واقعیت است که مشتریان فقط ارزش خدمات را کسب می­کنند؛ بدون اینکه مالکیت دائمی چیزی را به دست آورند. ناتوانی برای به مالکیت درآوردن خدمت به ویژگی‌های ناملموس بودن و فناپذیری مرتبط است. در خرید کالاها، خریداران عموماً مالکیت کالا را به دست می‌آورند و هر آنچه بخواهند با آن انجام می­دهند، اما وقتی یک

خدمتگذاری

 

کلید واژه‌ها: هوش، معنویت و هوش معنوی، مولفه های هوش معنوی

 

فهرست مطالب

فصل اوّل: کلیات تحقیق.. 1

1-1)       مقدمه: 2

1-2)       بیان مساله. 3

1-3) ضرورت و اهمیت تحقیق: 4

1-4)       اهداف تحقیق: 6

1-5)       سوالات تحقیق: 6

1-6)       نوع و روش تحقیق :. 7

1-7)       روش گردآوری اطلاعات :. 7

1-8)       ابزار گرد آوری داده‌ها و اطلاعات :. 7

1-9) جامعه و  نمونه آماری : 7

1-10)     روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها:. 7

1-11)     قلمرو تحقیق :. 8

1-12)     تعریف واژگان کلیدی: 8

فصل دوّم: مروری بر ادبیات تحقیق.. 9

2-1) مقدمه:. 10

2-2) هوش:. 12

2-2-1) رهیافت روان‌سنجى‏ 12

2-2-2) رهیافتهاى پردازش اطلاعات‏ 12

2-3) انواع هوش: 14

2-4) مقایسه ویژگی هوشهای سه گانه (منطقی، عاطفی و معنوی) ازدیدگاه های مختلف مدیریت…. 20

2-4-1)تئوریهای مشخص شده در هوشمنطقی براساس دیدگاه مدیریت عقلانی… 20

2-4-2) تئوریهای مشخص شده درهوشعاطفی براساس دیدگاه مدیریت انطباقی… 20

2-4-3)  تئوری مشخص شده درهوشمعنوی براساس دیدگاه مدیریت کوانتوم. 20

2-5) کارکرد های انواع مختلف هوش…. 28

 

2-6) معنویت…. 28

2-7) معنویت و سازمان.. 31

2-8) معنویت در تمدن جدید  و آموزه های اسلامی… 34

2-9) هوش معنوی… 37

2-10) اصول، ابعاد و مولفه های هوش معنوی… 39

2-10-1) اصول هوش معنوی: 40

2-10-2) خصوصیات هوش معنوی… 41

2-10-3) مولفه های هوش معنوی… 42

2-10-4) مؤلفه های هوش معنوی در اسلام. 48

2-11) مدلهای هوش معنوی… 49

2-11-1) مدل زهر و مارشال(2000 ): 49

2-11-2) مدل وگان.. 50

2-11-3) مدل بروس لیچفیلد.. 50

2-11-4) مدل ایمونز. 51

2-11-5) مدل کینگ….. 52

2-11-6) مدل سیسک….. 52

2-11-7) مدل سیندی ویگلزورث (2004/2008): 54

2-11-8) مدل آمرام ( 2007 ) : 55

2-12) هوش معنوی در اسلام. 56

2-13) اندازه گیری هوش معنوی… 56

2-14) ویژگی های هوش معنوی و رویه های افزایش آن.. 58

2-15) رشد و تقویت هوش معنوی… 59

2-17) مشخصات افراد به لحاظ هوشمعنوی ( جورج، 2006: 435). 60

2-18) هوش معنوی و سلامت روان.. 62

2-19) هوش معنوی رهبران.. 63

2-20) کاربرد هوش معنوی در سازمان.. 64

2-21) پیشینه تحقیقات… 67

2-22) مدل مفهومی تحقیق:. 71

فصل سوّم: روش شناسی تحقیق.. 73

3-1)  مقدمه. 74

3-2) فرایند انجام ‌تحقیق.. 74

3-3) روش تحقیق.. 76

3-6)  روایی و پایایی پرسشنامه. 82

3-7) جامعه و نمونه آماری… 87

3-8 ) روش نمونه‌گیری… 88

3-9)  روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون‌های آماری مورد استفاده. 89

3-9-1) آزمون فریدمن: 90

3-9-2) آزمون میانگین یک جامعه‌ی آماری… 90

3-9-3) تحلیل عاملی تأییدی:. 91

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده ها 92

4-1) مقدمه. 93

4-2) تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها 94

4-2-1) توزیع فراوانی پاسخ دهندگان در  سازمان های هدف…. 94

4-2-2)تحصیلات… 95

4-2-3) سابقه خدمت…. 96

4-3) تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها 98

4-3-1) آزمون کولموگروف-اسمیرنف…. 98

4-3-2 ) آزمون میانگین یک جامعه آماری… 99

4-3-3) رتبه بندی مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 102

4-3-4) آزمون آنووا یا تحلیل واریانس یک عاملی… 104

4-3-4-1) آزمون تعقیبی شفه. 106

4-3-5) آزمون تحلیل عاملی… 108

4-4) خلاصه تجزیه و تحلیل داده ها 114

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات… 117

1-5) مقدمه. 118

5-2) بررسی نتایج بدست آمده از ویژگی های جمعیت شناختی… 119

5-3) بررسی نتایج بدست آمده از آمار استنباطی… 120

آزمون کولموگروف-اسمیرنف…. 120
آزمون میانگین یک جامعه آماری… 120
آزمون فریدمن.. 121
آزمون آنووا یا تحلیل واریانس یک عاملی… 122
آزمون تحلیل عاملی اکتشافی… 123
5-4) پیشنهادهای تحقیق.. 124

5-4-1) پیشنهادها به سازمان.. 124

5-4-2) پیشنهادها برای تحقیقات آتی… 126

5-5) محدودیت های تحقیق (موضوعی، مکانی و زمانی). 127

منابع  و مأخذ.. 128

ضمائم و پیوست ها 37128

 

فهرست جدول‌ها

 

جدول شماره 2-1 مقایسه هوش معنوی و هوش متعارف…. 18

جدول شماره 2-2:  مهمترین تفاوتها بین هوش منطقی، هوش عاطفی و هوش معنوی… 19

جدول 2-3: مقایسه بین ویژگیهای هوش منطقی دیدگاه مدیریت عقلانی و مهارتهای مدیریتی در تئوریهای مدیریت کلاسیک، مدیریت علمی و مدیریت اداری… 21

جدول 2-4: مقایسه بین ویژگیهای هوشعاطفی دیدگاه مدیریت انطباقی و مهارتهای مدیریتی در تئوریهای مدیریت سایبرنتیک نوع دوم تئوری سیستمهای کنش اجتماعی پارسونز، تئوری عمومی کنش و مدل سیستم یادگیری سازمانی… 23

جدول 2-5: مقایسه بین ویژگیهای هوشمعنوی دیدگاه مدیریت کوانتوم و مهارتهای مدیریتی در تئوری آشوب… 26

جدول 2-6: کارکرد های انواع مختلف هوش…. 28

جدول 2-7: مقایسه معنویت در تمدن جدید و در آموزه های اسلام. 37

جدول2-8 : ابعاد هوش معنوی بر اساس دیدگاه زهر و مارشال.. 44

جدول 2-9: مدل هوش معنوی از دیدگاه سیندی ویگلزورث… 54

جدول 2-10: ویژگی های هوش معنوی و رویه هایی که می توان آن را افزایش داد: 58

جدول 2-11: مقایسه افراد به لحاظ هوشمعنوی… 60

جدول 3-1 : شکل امتیاز دهی به پرسشنامه. 81

جدول 3-2 : تعیین روایی مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 83

جدول 3-3:نظرات خبرگان در خصوص پرسش‌نامه‌ی هوش معنوی… 84

جدول 3-4 : آلفای کرونباخ مربوط به هر یک از عوامل موثر بر هوش معنوی کارکنان.. 87

جدول 4-1 : توزیع فراوانی افراد بر حسب سازمان مورد بررسی… 94

جدول 4-2 : توزیع فراوانی افراد بر حسب تحصیلات… 95

جدول 4-3 : توزیع فراوانی افراد بر حسب سابقه خدمت…. 96

جدول 4-4: بررسی وضعیت نرمال بودن مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 98

جدول 4-5 : وضعیت میانگین و انحراف معیار رعایت مولفه های هوش معنوی… 99

جدول4-6 : نتایج آزمون میانگین یک جامعه آماری برای رعایت مولفه های هوش معنوی… 100

جدول 4-7: معنی داری آزمون فریدمن برای مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 102

جدول4-8: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی کارکنان بر حسب میانگین رتبه با استفاده از تحلیل واریانس فریدمن.. 103

جدول4-9: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی  بر حسب میانگین رتبه با استفاده از تحلیل واریانس فریدمن تقریبی… 104

جدول 4-10: جدول آنالیز واریانس مولفه های هوش معنوی در مراکز منتخب…. 105

جدول 4-11: نتایج آزمون شفه. 106

جدول 4-12: نتایج آزمون شفه. 107

جدول 4-13: نتایج آزمون بارتلت و KMO… 108

جدول4-14: ارزش ویژه عامل ها و واریانس آنها بعد از چرخش…. 109

جدول 4-15:ماتریس چرخیده شده اجزاء. 110

جدول 4-16: خلاصه بررسی وضعیت نرمال بودن مولفه های هوش معنوی کارکنان.. 114

جدول 4-17: خلاصه نتایج‌ تحلیل وضعیت هریک از مولفه های هوش معنوی… 115

جدول 4-18: اولویت بندی مولفه های هوش معنوی  بر حسب میانگین رتبه. 115

جدول4-19: خلاصه تحلیل نتایج بررسی تفاوت مراکز منتخب در خصوص مولفه های هوش معنوی… 116

جدول4-20: ارزش ویژه عامل ها و نام گذاری آنها 116

 
 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل‌ها

شکل 2-1: رابطه هوش ها ( ویگلزورث، 2004). 17

شکل 2-2 : سلسله مراتب نیازهای انسان از دیدگاه مزلو. 33

شکل 2-3: سلسله مراتب نیازهای انسان از دیدگاه هوش معنوی… 33

شکل 2-4: مولفه های هوش معنوی از دیدگاه نوبل و وگان.. 42

شکل 2-5: مدل مفهومی تحقیق.. 72

شکل3-1: نمودار فرآیند انجام تحقیق.. 75

نمودار 4-1 : توزیع فراوانی افراد برحسب سازمان مورد بررسی… 95

نمودار 4-2 : توزیع فراوانی افراد برحسب تحصیلات… 96

نمودار 4-3 : توزیع فراوانی افراد برحسب سابقه کار. 97

 

 

 

 

مقدمه:
انسان موجودی چند بعدی است که برای رسیدن به کمال و موفقیت درامور کاری و روزمره، نیازمند درک همه ابعاد وجودی خود و فهمیدن موقعیت های مختلفی است که در آنها قرار می گیرد. در این میان بعد وسیعی مانند “معنویت” که بر بسیاری از جنبه های وجودی و عرصه های زندگی انسان موثر است، اهمیت ویژه ای می یابد. “معنویت” حالتی را برای فرد ایجاد می کند که انسان به دنبال خویشتن خود بوده و به فکر تفکر در اموری فراتر از مسائل روزمره بپردازد و به دنبال معنای زندگی و هوشیاری و آگاهی در سطح متعالی باشد. می توان گفت هوش معنوی همان هوشی است که به کمک آن به تجزیه و تحلیل مسائل اساسی در زندگی و حل مشکلات پرداخته، به فعالیت خود ارزش و معنا می دهیم و اعتبار رفتارهای خود را بررسی کرده، آگاهانه در مورد عملکردمان تصمیم گیری میکنیم. به عبارتی افراد زمانی از هوش معنوی استفاده می کنند که بخواهند از ظرفیت ها و منابع معنوی برای تصمیم گیری های مهم بهره برداری کنند. هوش معنوی در ایجاد ارزش ها و دیدگاه های افراد نقش عمده ای ایفا می کند( حریری، 1390).

تعاریف متعددی از هوش معنوی وجود دارد. اما، بطور ساده می توان گفت هوش معنوی توانایی به کارگیری و بروز منابع، ارزش ها و کیفیت های معنوی است ، به گونه ای که بتواند کارکرد روزانه و آسایش فکری را ارتقا دهد. با دشوار شدن چالش های زندگی در جهان پیچیده امروز و لزوم برخورداری انسان از توانمندی های روحی و ظرفیت های معنوی که یاریگر وی در مسیر شناخت خویشتن واقعی خود باشد، مطالعات هوش معنوی در دهه اخیر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است اما با توجه به تفاوت نحوه ابراز هوش معنوی در فرهنگ های مختلف، پژوهش حاضر به دنبال شناخت عوامل موثر بر هوش معنوی کارکنان با توجه به فرهنگ ایران و ارائه راهکارهایی در جهت افزایش میزان مولفه های هوش معنوی در میان کارکنان می­باشد.

بر این اساس در فصل حاضر به کلیات تحقیق که شامل: بیان مساله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سوالات، قلمرو تحقیق، جامعه و نمونه آماری، و در نهایت تعریف عملیاتی واژگان کلیدی پرداخته می شود.

 

بیان مساله
در آستانه ورود به آینده ای متفاوت و پیچیده، صاحب نظران علم مدیریت و سازمان بر این نکته تاکید دارند که موفقیت در محیط کاری به مفهومی فراتر از مهارت های تکنیکی آکادمیک که هوش عمومی نامیده می شود (موسوی و دیگران، 1390: 66)، بستگی دارد. اگرچه از آغاز مطالعه هوش غالبا بر جنبه های شناختی آن نظیر حافظه، حل مساله و تفکر تاکید شده، امروزه نه تنها جنبه های غیرشناختی هوش، یعنی توانایی عاطفی، هیجانی، شخصی و اجتماعی مورد توجه قرار می گیرد، بلکه در پیش بینی توانایی فرد برای موفقیت و سازگاری در زندگی نیز مورد اهمیت واقع شده است (نادری و دیگران، 1389: 127). در حال حاضر دیگر IQ وEQ  پاسخگوی همه نیازها نیست، بلکه انسان ها نیاز به عامل سومی دارند که هوش معنوی نامیده می شود (واندر والت[1]، 2006: 39). ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به فرا یا نیرویی برتر، درستکاری، وجدان، راد مردی و گذشت، اعتماد، بخشش، مهربانی، معناجویی در کار، همبستگی با همکاران، نوع دوستی به محیط کاری و افزایش پژوهشهای نوین با مفاهیم نوین، همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند(رجایی،1389: 27). هنسن (2001) اشاره می کند که نیازهای کارکنان به لحاظ نوع و حجم تغییر یافته است. سازمان های کنونی در صورتی موفق خواهند بود که به طور کامل به ابعاد زیستی، اجتماعی، روانی و معنوی کارکنان توجه کنند (موسوی و دیگران، 1390: 67).

هوش معنوی به عنوان یکی از مفاهیم جدید هوش، در بر دارنده نوعی سازگاری و رفتار حل مساله است که بالاترین سطوح رشد را در حیطه های مختلف شناختی، اخلاقی، هیجانی، بین فردی و … شامل می شود و فرد را در جهت هماهنگی با پدیده های اطراف و دستیابی به یکپارچگی درونی و بیرونی یاری می نماید (نادری و دیگران، 1389: 128). در واقع هوش معنوی که می توان آن را یکی از جنبه های کاربردی مفهوم معنویت دانست، استفاده از توانایی ها و منابع معنوی می باشد، طوریکه افراد بتوانند تصمیمات معنادار اتخاذ کنند، درباره موضوعات وجودی تعمق کنند و نیز برای حل مشکلات روزمره خود تلاش کنند(فرهنگی و دیگران، 1388: 37). بنابراین هوش معنوی جنبه های ذهنی و ناملموس معنویت را با اقدامات و مسائل افراد در دنیای عینی و ملموس ترکیب می کند ( دوستار و همکاران[2]، 2012: 55). هوش معنوی برای کارکرد اثربخش بهره هوشی و هوش عاطفی ضرورت دارد. زوهر و مارشال آن را هوش غایی ما می دانند. هوش معنوی افراد را خلاق می کند، چون به افراد کمک می کند قواعد را جایگزین کنند و با مرزها بازی کنند. به ما توانایی تمیز و انتخاب می دهد . ما را سرشار از شفقت و ادراک می کند، و به ما کمک می کند محدودیت ها را ببینیم (فرهنگی و دیگران، 1388: 37). این هوش به فرد، دیدی کلی در مورد زندگی و همه تجارب و رویدادها می دهد و او را قادر می سازد به چارچوب بندی و تفسیر مجدد تجارب خود پرداخته، شناخت و معرفت خویش را عمق بخشد (غباری بناب و دیگران، 1386: 134). افراد دارای هوش معنوی بالا، انعطاف پذیر هستند، درجه بالای هشیاری نسبت به خویشتن را دارند، توانایی برای رویارویی با مشکلات و دردها و چیره شدن بر آن ها را دارند. همچنین الهام از طریق ارزش ها و بصیرت ها، اجتناب از بد کردن به دیگران، تفکر وحدت گرا، پی بردن به روابط بین اشیاء و پدیده های مختلف، جستجو برای پاسخ دادن به سؤا لهای اساسی، عدم وابستگی به دیگران و مقاومت در برابر شیوه ها و سنتهای معمول جامعه، از ویژگی های دیگر آ نها است (زارع و دیگران، 1391: 61).

بررسی مفاهیم نظری موجود نشان می دهند که علی رغم اهمیت هوش معنوی و تاثیر آن بر محیط کار، این عامل هنوز به خوبی مفهوم سازی نشده است.در واقع به لحاظ اینکه هوش معنوی که جنبه کاربردی معنویت است، از دیدگاه های مختلف نگریسته شده است، دارای مفهوم سازی ها و بنابراین معیارهای سنجش متفاوتی می باشد. با توجه به مطالب ارائه شده، تحقیق حاضر به دنبال شناسایی مولفه های هوش معنوی بر اساس متون موجود و ارائه راهکارهایی در جهت بهبود وضعیت مولفه های هوش معنوی کارکنان می باشد.

ضرورت و اهمیت تحقیق:
سازمانها نیاز دارند که به طور پیوسته محیط کار کارکنان خود را بازنگری کنند بطوریکه کارایی، اثربخشی و عملکرد آنان را بهبود بخشند. هر سازمانی باید بتواند عوامل دارای تاثیر مشخص بر محیط کار را شناسایی و تقویت نمایند. امروزه هوش معنوی بخش زیادی از این عوامل را در بر دارد. برای رسیدن به تعریف مشخص و قابل سنجشی از این عوامل باید هوش معنوی در محیط کار مورد شناسایی و بررسی قرار گیرد. تا بتوان پس از شناسایی و بررسی، در جهت تقویت آن­ها گام برداشت.

در موارد بسیاری، سازمان­ها به افرادی نیاز دارند که به نفع سازمان و فراتر از وظایف مقررشان تلاش کنند. این امر به ویژه در سازمانی همچون مراکز فرهنگی آموزشی به دلیل پیچیدگی­های امر آموزش، اهمیت به سزایی دارد. داشتن مدیران و کارکنانی که ارزش­ها و اهداف مراکز فرهنگی و آموزشی در آن­ها درونی شده باشد بطوریکه این ارزشها را متعلق به خود بدانند، روی بهبود حضور و فعالیت آنها در محیط کار اثر می­گذارد. اگر این یکسویی ارزش­ها و اهداف و به طور کلی برقراری ارتباط معنایی و ارزشی در کارکنان مراکز آموزشی وجود نداشته باشد، هیچگاه نمی تواند کارائی بالایی از چنین محیط­هایی انتظارداشت.

از طرفی در محیط پر تلاطم امروزی کارکنان به هوشی عمیقتر، به منظور معنادار شدن کار و حل مسائل پیچیده و هدفشان در زندگی و تلاش هرچه بیشتر برای انجام کارشان نیاز دارندکه حل مشکلات و مسائل پیش روی سازمان از طریق هوش­معنوی می­تواند به تلاش هر چه بیشتر فرد در سازمان کمک کند. خلاقیت، معنا و هدف، عمیقترین انگیزاننده­ها برای هر انسانی است.آنها فرایندهای روانشناختی و احساسی نیستند. و در منطقه روحی انسان قرار دارند ( جورج[3]، 2006: 3).

در این پژوهش معنا، که یکی از مولفه­های هوش­معنوی است مورد توجه مستقیم قرار گرفته است. دسته­بندی سه هوش منطقی، هیجانی، معنوی را می­توان اینگونه  بیان کرد که:

هوش­منطقی (چیستی) حقایق و اطلاعات، و استفاده منطقی و تجزیه و تحلیل در تصمیم­گیری را اداره می­کند. هوش­عاطفی (چگونگی) برای درک و کنترل احساسات و عواطف خود، وقتیکه در مورد احساسات دیگران حساس می­شویم است. هوش­معنوی(چرائی) برای:

1-2 بیان مسئله 4

1-3 اهداف تحقیق (اهمیت و ضرورت تحقیق) 9

1-3-1 کاربرد و نتایج تحقیق. 10

1-4 سوالات تحقیق. 10

1-5 فرضیه‌های تحقیق. 10

1-6 پیشنیه تحقیق. 11

1-6-1 سابقه تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 11

1-6-2 محدودیت‌های تحقیق. 13

1-6-3 روش تحقیق. 13

1-6-4 مدل مفهومی تحقیق. 15

1-7 جنبه نوآوری تحقیق. 16

فصل دوم– مبانی نظری

2-1 مقدمه 18

2-2 تعریف گردشگری. 20

2-2-1 انواع گردشگری. 21

2-2-2 آثار مثبت و منفی گردشگری. 23

2-2-2-1  اثرات گردشگری بر جوامع میزبان. 24

2-2-2-2 اثرات اقتصادی گردشگری. 25

2-2-2-3 اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری. 26

2-2-2-4 اثرات سیاسی گردشگری. 27

2-2-2-5 اثرات زیست محیطی گردشگری. 28

2-2-3 گردشگری روستایی. 28

2-2-3-1 قلمرو گردشگری روستایی. 29

2-2-3-2 انواع گردشگری روستایی. 29

2-2-3-3 گردشگری بوم زیستی. 33

2-2-3-4 اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری روستایی. 33

2-2-3-5 اثرات مثبت و منفی اقتصادی گردشگری روستایی. 34

2-2-3-6 اثرات مثبت و منفی اجتماعی گردشگری روستایی. 35

2-2-3-7 اثرات مثبت و منفی زیست محیطی گردشگری روستایی. 36

2-3 اکوتوریسم 36

2-3-1 اصول اکوتوریسم 41

 

2-4 توسعه پایدار. 44

2-4-1 مدل اکوتوریسم پایدار. 48

2-5 هدفهای زیست محیطی. 49

2-5-1 آثار و پیامدهای صنعت اكوتوریسم 49

2-6 معیشت پایدار. 50

2-7 جامعه محلی. 52

2-7-1 بوم گردی. 54

2-7-2 بوم گردی روستایی. 58

2-7-3 اقامتگاه‌های بوم گردی. 61

2-8 اکوکمپ.. 63

2-9 استانداردها و شرایط اکوکمپ‌ها و اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

2-9-1 الزامات و شرایط عمومی اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

2-9-2  اکوکمپ‌ها، معیارها و شاخص‌های احداث.. 67

2-9-3 گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست ISO–14001. 67

2-10 کدهای اخلاقی در صنعت گردشگری. 69

فصل سوم – روش شناسی و مطالعه وضع موجود

3-1 مقدمه 74

3-2 روش شناسی تحقیق. 74

3-2-1 روش‌های تحقیق. 74

3-2-2 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 75

3-2-3 سطوح اندازه‌گیری. 75

3-3 جامعه آماری و تعداد نمونه 77

3-3-1 متغیرهای تحقیق. 77

3-3-2 آزمون  پرسشنامه 78

3-3-3 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 79

3-3-4 مطالعات پایه 79

3-3-4-1 وضعیت عمومی استان مازندران. 79

3-3-4-2 زبان مازندرانی. 80

3-3-4-3 وجه تسمیه مازندران. 81

3-3-4-4  وضعیت اقلیمی. 81

3-3-5 اقلیم استان مازندران. 83

3-4 وضعیت زمین شناسی. 85

3-4-1 وضعیت خاک شناسی. 87

3-4-2 وضعیت منابع آب.. 88

3-5 موقعیت جغرافیایی شهرستان ساری. 91

3-5-1 موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 92

3-6 اطلاعات روستای افراچال. 95

3-6-1 وجه تسمیه نام روستا 95

3-6-2 مردم روستا 95

3-6-3 محصولات كشاورزی. 96

3-6-4 سد شهید رجایی. 96

3-7 معیشت محلی روستای افراچال ساری. 96

3-7-1 معیشت جامعه محلی. 96

3-7-2 مشکلات مطرح شده توسط مردم روستا 97

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل

4-1 مقدمه 99

4-2 روش نمونه­گیری. 99

4-2-1 روایی و پایایی پرسش نامه­ها 100

4-2-1-1 روایی. 101

4-2-1-2 پایایی. 101

4-3  نتایج توصیفی پرسش نامه‌ها 104

4-3-1 پرسشنامه جامعه محلی. 104

4-3-1-1 اطلاعات عمومی پرسشنامه جامعه محلی. 104

4-3-1-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه جامعه محلی. 108

4-3-2 پرسش نامه گردشگران. 112

4-3-2-1  اطلاعات عمومی پرسشنامه گردشگران : 112

4-3-2-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه گردشگران : 115

4-3-3 اطلاعات پرسش نامه مسئولین و دست اندرکاران محلی. 124

4-3-3-1 اطلاعات عمومی پرسش نامه مسئولین محلی: 124

4-3-3-2 اطلاعات تخصصی و تکمیلی مسئولین محلی. 127

فصل پنجم – آزمون فرضیات و نتیجه‌گیری

5-1 مقدمه 142

5-2 فرضیه اول. 142

5-3 فرضیه دوم 149

5-4 فرضیه سوم 155

5-5 نتیجه­گیری. 162

5-6 ارائه پیشنهادات.. 163

منابع و مأخذ 164

منابع فارسی. 164

منابع لاتین. 167

سایتهای اینترنتی. 170

چکیده انگلیسی. 173

 

 

فهرست جداول

 عنوان                                                          صفحه

جدول 2- 1: هدفها و آثار نظریات و دیدگاههای مربوط به توسعه گردشگری روستایی. 32

جدول 2- 2-: شاخص‌های احداث اکوکمپ (حسنی اصفهانی،97،1387) 64

جدول 2- 3: شاخص‌های فعالیتی در اکوکمپ.. 65

جدول 3- 1: ابزار گرد آوری اطلاعات به طور خلاصه، مأخذ:یافته‌های پژوهش،1393. 75

جدول 3- 2: مقیاس ترتیبی یا طبقاتی لیکرت گردآوری و ترسیم : نگارنده 77

جدول 3- 3: متغیرهای مستقل و وابسته، مأخذ: یافته‌های پژوهش، 1393. 78

جدول 3- 4: نتایج آزمون آلفای کرونباخ، مأخذ : یافته‌های پژوهش، 1393. 79

جدول 3- 5: میانگین دمای دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

جدول 3- 6: میانگین بارش دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

جدول 4- 1: نتایج فرمول کوکران و تعداد نمونه‌های انتخاب شده برای توزیع پرسشنامه‌ها، ماخذ : محاسبات محقق. 100

جدول 4- 2:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 103

جدول 4- 3:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 103

جدول 4- 4:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

جدول 4- 5: توزیع جنسی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

جدول 4- 6: توزیع سنی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 105

جدول 4- 7: وضعیت تاهل جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

جدول 4- 8: وضعیت میزان تحصیلات جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

جدول 4- 9: وضعیت فعالیت عمده جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 107

جدول 4- 10: توزیع وضعیت شغلی جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

جدول 4- 11- توزیع جغرافیایی شهرستان محل سکونت جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

جدول 4- 12: توزیع جنسی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

جدول 4- 13:توزیع سنی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

جدول 4- 14:وضعیت تاهل گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 113

جدول 4- 15: وضعیت میزان تحصیلات گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

جدول 4- 16: وضعیت فعالیت عمده گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

جدول 4- 17: توزیع وضعیت شغلی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق وضعیت شغلی. 115

جدول 4- 18: ماتریس اولیه اولویت گذاری هزینه‌های سفر، ماخذ : محاسبات محقق. 122

جدول 4- 19:ماتریس نرمالایز هزینه‌های گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 123

جدول 4- 20: توزیع جنسی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 124

جدول 4- 21: توزیع سنی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق توزیع تاهل. 125

جدول 4- 22: توزیع تاهل مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 23: توزیع میزان تحصیلات مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 24: توزیع فعالیت اصلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

جدول 4- 25:توزیع شغلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 127

جدول 4- 26: ماتریس اولیه قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 129

جدول 4- 27: ماتریس نرمالایز قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 28: ماتریس اولیه پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 29: ماتریس نرمالایز پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

جدول 4- 30: ماتریس اولیه تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 139

جدول 4- 31: ماتریس نرمالایز تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ: محاسبات محقق. 139

جدول 4- 32: تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 140

جدول 5- 1 جدول احتمال – احتمال ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال،  ماخذ : محاسبات محقق. 144

جدول 5- 2: جدول احتمال چارک – چارک ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 145

جدول 5- 3: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 146

جدول 5- 4: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 5: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 6: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

جدول 5- 7: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 149

جدول 5- 8: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 150

جدول 5- 9: جدول احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

جدول 5- 10: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

جدول 5- 11: جدول چارک – چارک فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

جدول 5- 12:نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

جدول 5- 13: نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

جدول 5- 14:جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 155

جدول 5- 15: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

جدول 5- 16: جدول احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 157

جدول 5- 17 : جدول چارک – چارک فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

جدول 5- 18: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

جدول 5- 19: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

 

 

فهرست نمودارها

 عنوان                                                          صفحه

نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه 6

نمودار 1- 2: مدل مفهومی تحقیق. 15

نمودار 2- 1: مدل تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری. 25

نمودار 2- 2: گونه شناسی گردشگری روستایی (نگارنده) 30

نمودار 2- 3: مدل اکوتوریسم پایدار فنل، (فنل، 2003:23) 48

نمودار 2- 4: مدل اکوتوریسم پایدار. 49

نمودار 3- 1: نمودار سطوح اندازه‌گیری مقیاس‌ها، گردآوری و ترسیم : نگارنده 76

نمودار 4- 1: توزیع فصلی مسافرت گردشگران به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 2: میزان درآمد پیشبینی شده برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ: محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 3: رادار میزان ارزیابی جامعه محلی در مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ: محاسبات محقق. 111

نمودار 4- 4: توزیع فراوانی تعداد روزهای مسافرت گردشگران در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 115

نمودار 4- 5-: درآمد متوسط ماهیانه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

نمودار 4- 6: مقایسه سطح تعداد مسافرت در سال و نوع وسیله نقلیه شخصی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

نمودار 4- 7-:نوع وسیله نقیله مسافرت گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 117

نمودار 4- 8: تعداد بازدید از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 117

نمودار 4- 9- : نحوه آشنایی با منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 118

نمودار 4- 10: رادار تیپولوژی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 118

نمودار 4- 11: نمودار سطح مقایسه تیپولوژی مسافرت گردشگران و تعداد بازدید آنها از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 119

نمودار 4- 12: مدت اقامت در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 119

نمودار 4- 13- میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 120

نمودار 4- 14: مقصد اولیه یا نهایی است ؟، ماخذ : محاسبات محقق. 120

نمودار 4- 15: سطح مقایسه میزان اقامت و نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 121

نمودار 4- 16: رادار مقایسه نوع اقامت گاه و میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 121

نمودار 4- 17: نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 122

نمودار 4- 18: رادار تمایل به بازدید مجدد گردشگران از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 123

نمودار 4- 19: تاثیر احداث اکوکمپ بر پایداری معیشت جامعه محلی ماخذ : محاسبات محقق. 131

نمودار 4- 20: تاثیر مشورت با جامعه محلی در موفقیت طرح احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 131

نمودار 4- 21: رادار تاثیر یک بازدید برنامه ریزی شده و مبتنی بر اصول بوم گردی بر شادابی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 132

نمودار 4- 22: سطح میزان آگاهی از جغرافیای منطقه ماخذ : محاسبات محقق. 132

نمودار 4- 23: سطح آگاهی از مزایای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 133

نمودار 4- 24: رادار آگاهی از اصول احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 133

نمودار 4- 25: رضایت بخشی از میزان تبلیغات برای جذب اکوتوریست به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 134

نمودار 4- 26- سطح قابلیت‌های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 134

نمودار 4- 27: قابلیت‌های روستای افراچال برای انتخاب به عنوان روستای هدف گردشگری ماخذ : محاسبات محقق. 135

نمودار 4- 28: ارزیابی میزان مشارکت جامعه محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 135

نمودار 4- 29: ارزیابی میزان مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

نمودار 4- 30: رادار میزان مشارکت گردشگران برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

نمودار 4- 31: رادار میزان مشارکت مسئولین بالاتر برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 137

نمودار 4- 32- میزان موفقیت در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات
 محقق. 137

نمودار 4- 33: بیشترین فصل مسافرت گردشگران به روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 138

نمودار 4- 34:سطح تخمین قیمت هر شب اقامت در اکوکمپ روستای افراچال در صورت احداث ماخذ : محاسبات محقق. 138

نمودار 5- 1: رادار مقایسه نتایج جامعه محلی و مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 142

نمودار 5- 2: هیستوگرام جامعه محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

نمودار 5- 3: هیستوگرام مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

نمودار 5- 4:هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 144

نمودار 5- 5: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

نمودار 5- 6: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 153

نمودار 5- 7: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

نمودار 5- 8: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 158

نمودار 5- 9: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

 

فهرست نقشه­ها

 عنوان                                                          صفحه

نقشه 3- 1:  نقشه مطالعات خاک­شناسی نیمه تفصیلی و اجمالی غرب استان مازندران – علمده مازندران، ماخذ : سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1334. 87

نقشه 3- 2: عکس ماهواره­ای سد شهید رجایی، ماخذ: عکس‌های هوایی. 90

نقشه 3- 3: نقشه تقسیمات کشوری استان مازندران، 1391. 91

نقشه 3- 4: نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان ساری، استان مازندران. 92

نقشه 3- 5: نقشه موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 93

نقشه 3- 6 : نقشه راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 93

نقشه 3- 7: نقشه ماهواره ای روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

نقشه 3- 8: نقشه ترکیبی ماهواره ای و راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

 

 

 

 

 

چکیده
اكوتوریسم در مناطق روستایی در ایران كه جمعیت بالایی از مردم روستا را در خود جای داده است یكی از شاخص­های مهم توسعه پایداراست. مهم­ترین تاثیر مثبتی که اقامتگاه‌های بوم گردی (اکوکمپ) می­تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است و تاثیر منفی این اقامتگاه­ها می­تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. مهم­ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه­های بوم­گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت­های گردشگری اقامتگاه است. روستای افراچال در استان مازندران، شهرستان ساری، بخش کلیجان رستاق، دهستان تنگه سلیمان قرار دارد. با توجه کل خانوارهای روستایی که طبق آخرین سرشماری دارای 9 خانوار و 31 نفر جمعیت ثابت (سرشماری نفوس و مسکن استان مازندران، 1390) و 500 نفر و 100 خانوار (گزارش غیررسمی ادارت محلی)، نمونه از طریق  فرمول کوکران و در سطح اطمینان 95درصد (خطای 5 درصد) مبادرت به انتخاب نمونه نموده و تعداد 53 پرسشنامه برای گردشگران، تعداد 51 پرسشنامه برای روستائیان جامعه محلی و تعداد 34 پرسشنامه برای مسئولین و دست اندرکاران محلی به عنوان حجم نمونه انتخاب شده­اند. آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی 737/0، پرسش نامه مسئولین محلی 703/0 و پرسش­نامه گردشگران 949/0 به­دست آمده است. برای آزمون فرضیات از آزمون آماری تی تک نمونه­ای و آزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است. امکان سنجی قابلیت­های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ از دیدگاه جامعه محلی 2/81% و از دیدگاه مسئولین محلی 4/79% رضایت بخش ارزیابی شده است. همچنین در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال میزان موفقیت این طرح از دیدگاه جامعه محلی 8/56% و از دیدگاه مسئولین محلی 8/58% موفقیت­آمیز سنجش شده است.  از دید جامعه محلی و مسئولین محلی روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد و همچنین از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامت گاه بوم­گردی مناسب می­باشد و نیز از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه بوم­گردی مناسب می­باشد.

 

واژگان کلیدی: اکوتوریسم (طبیعت­گردی)، اقامتگاه­های بوم­گردی، معیشت پایدار، جامعه محلی، روستای افراچال شهرستان ساری

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه
گردشگری در قرن بیست و یکم با توجه به گسترش زیرساخت‌های اقتصادی، بهداشتی، امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپذیر بدل گشته است. سفر به دیگر نقاط برای گردشگری با انگیزه‌های مختلف جزء ملزومات زندگی در این قرن محسوب می شود و در واقع جریانی را شکل می دهد که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت ملت یافته است (سقایی، 7، 1385). بر این مبنا جریان گردشگری در جهان، به خصوص در ابعاد اقتصادی اهمیتی دو چندان یافته است. به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادارات در گردشگری در سال 2004 رشدی معادل 9/5 درصد و در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است (Chiang Lee , 2008:180). تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه‌هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه‌های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه‌های آن یا خلق راه‌ها و روش‌های جدیدند. یکی از این روش‌ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه‌های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیده ای از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، به عنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. از انواع مهم و در حال رشد تورسیم، توریسمی است که مربوط به روستا و مناطق روستایی می باشد. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد (Ashley & Goodwin , 2001). یکی از جدیدترین گونه‌های گردشگری، گردشگری سبز می باشد که در گفتمان جدید مطالعات گردشگری نمود یافته است. گردشگری سبز طبق آنچه تعریف شده است اگرچه در بعضی از كشورها اصطلاح «گردشگری سبز» به گردشگری روستایی اطلاق می‌شود(یعنی گردشگری در مناطق سبز)، اما اغلب برای توصیف نوعی از گردشگری به كار می‌رود، كه بیشتر طرفدار محیط زیست است. این نوع گردشگری با نام‌های مختلف مانند« گردشگری مسئول »، « گردشگری انعطاف‌پذیر »، « گردشگری سودمند » یا « گردشگری بدیل » شناخته شده است، گردشگری سبز بهترین روش برای توسعه ارتباط همزیستی بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی است. به عبارت دیگر، افزایش توجه به اثرات زیانباری كه برخی از انواع گردشگری در محیط زیست ایجاد می‌كند سبب شكل‌گیری نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری سبز شده است. در این میان روستاها به لحاظ داشتن شرایط وموقعیت طبیعی وتاریخی، مناطق ییلاق با چشم انداز زیبا، ویژگی زیست محیطی، ارتفاعات و… با برنامه ریزی و مدیریت صحیح همراه با سرمایه گذاری مناسب می تواند زمینه را برای توسعه اکوتوریسم فراهم کند. که اگر از این مواهب خدادای استفاده درست شود علاوه بر اینکه به توسعه صنعت توریسم و ایجاد اشتغال کمک می کند نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی خواهد داشت. رهیافتی که در گفتمان‌های مسلط توریسم و اکوتوریسم مطرح شده است رهیافت توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی در مناطقی است که پتانسیل‌ها و بسترهای توسعه این نوع از اکوتوریسم فراهم است. در این رهیافت توریست با اقامت در مکانهایی که با مشخصات و شاکله توسعه بوم آورد و منتج از محیط و رعایت محیط زیست و احترام به محیط زیست با لذت بردن از سفر و کسب تجربه ای جدید، تعریفی نو از توریسم و اکوتوریسم به دست می دهد.

1-2 بیان مسئله
نگرش توسعه پایدار در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970، هنگامی که مردم از پیامدهای منفی ناشی از رشد افسارگسیخته اقتصادی آگاه شده بودند، به وجود آمد. خسارت‌های هنگفت بر منابع پایه در سراسر جهان وارد شد و سایر منابع نیز در معرض نابودی قرار گرفتند. در اواخر دهه 1970 شوماخر مفهوم توسعه پایدار را در کتاب خود به نام کوچک زیباست معرفی نمود. وی در نوشته‌های خود مدلهای توسعه را در مقیاس کوچک و بر اساس تمرکززدایی و با استفاده از فنآوری‌های مناسب، جایگزین و ارائه می کند. بحث اصلی او این بود که توسعه در مقیاس کوچک آسانتر و قابل کنترل تر بوده و با روحیات توده مردم سازگارتر است (Schumacher , 1973). سیاست توریسم پایدار در دنیای امروزی، رهیافت جامعی است كه خواهان رشد بلندمدت صنعت توریسم بدون اثرات مخرب بر زیست بوم‌های طبیعی است و براین نكته تأكید دارد كه در قالب توسعه توریسم، بشر قادر خواهد بود كه جوانب خاصی از محیط درجهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستكاری نماید (شریف زاده، مرادی نژاد، 1381: 55). به همین خاطر، در طول چندین سال گذشته، مفهوم گردشگری پایدار تا حدی پیشرفت كرده و جا افتاده است تا بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد. گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی كرده و رابطه مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یك سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی و با صنعت گردشگری برقرار ساخته است.در کشورهای جهان از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اجتماعی نواحی یاد شده است (Sharply , 2002:233 ) تا جایی که سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. شکل شماره 1 برای درک بیشتر اهمیت سرمایه در گردشگری روستایی حومه شهرهاست که تمایزی روشن بین دارایی‌های سرمایه حومه شهر و منابع اقتصادی گسترده تر به کار گرفته شده توسط صنایع روستایی است.بسیاری از منابع اقتصادی همچون سرمایه سهام در کسب و کار گردشگری روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال ساختمانی دور افتاده در حومه شهر که به عنوان موزه کشاورزی بازسازی شده است در ابتدا سرمایه روستایی بوده اما اکنون به عنوان پایتخت جریان سرمایه گردشگری روستایی و حومه شهر ایفای نقش می نماید و به طور رسمی بخشی از مالکیت سرمایه حومه شهر محسوب می گردد (Brian Garrod , 2006:121 ).

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن وآلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری وکارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از چالش‌هایی است که جهان امروز با آن روبه رو می باشد. امروزه، نبود فرصت‌های شغلی، وجود بیکاری و همچنین فقر روستایی را نیز می توان از مشکلات اساسی روستاهای کشور برشمرد که به مهاجرت‌های روستا-شهری منجرشده و این امر مشکلاتی را هم برای شهرها و هم روستاها و در واقع، برای کل کشور فراهم آورده است.  گردشگری فرصت‌های بسیاری را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی ایجاد می کند که بیشتر آنها، روابط مستقیم و متقابل میزبان و میهمان را در خانه و املاک خانواده گردشگرپذیر در بردارند. این حضور و مشارکت از سوی خانواده، برای تجربه و رضایت گردشگر و همچنین برای توسعه پایدار مقصد و جامعه محلی، امری بسیار حیاتی است.

 

سرمایه طبیعی   سرمایه فیزیکی سرمایه حومه شهرسرمایه اجتماعی 

 
صنعت گردشگری
 
منابع اقتصادی
تاثیرات سرمایه حومه شهر
سرمایه‌گذاری در روستاها
درآمدهای حاصل از محصولات گردشگری و تجارب
گردشگری و محصولات مرتبط
استفاده مستقیم و غیر مستقیم به عنوان: 

جاذبه های بازدید کننده منابع
حیات‌وحش پس زمینه برای تجربه

تصویر قسمت
گردشگر
 
بازخورد رضایت گردشگران از تجارب گردشگری روستایی 

 
 
نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه

یکی از کسب وکارهای کوچک گردشگری که از سال ۱۹۹۴ میلادی به جهانیان معرفی شد. اقامتگاه‌های بوم گردی برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی که در سال 1994 در خلیج ماهو در جزایر ویرجین در آمریکا برگزار گردید مطرح شد. اولین دستورالعمل بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی نیز نتیجه ی کنفرانس بین المللی کاستاریکا در سال 1995 و پنج سال تحقیق و بازبینی بود. تعریف ارائه شده منتج از این تحقیقات به شرح ذیل است :

“اقامتگاه بوم گردی، اقامتگاهی برای گردشگران هستند که دارای خصوصیاتی به این ترتیب  باشند : 1. آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازند 2. کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارند 3. مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند 4. از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند 5. سیستم کارآمد دفع زباله و فاضلاب داشته باشند 6. از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند 7. در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کنند 8. برنامه‌های آموزشی درباره ی محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند و 9. با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند ( http://ecotourism.ichto.ir) “. هدف اصلی ایجاد و توسعه این نوع از اقامتگاه‌ها که دارای هویت و ساختاری بومی هستند، رسیدن به توسعه پایدار است. بیشتر این اقامتگاه‌ها توسط یک خانواده محلی اداره شده و تنها جنبه اقامتی ندارند؛ بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی، تورها و فعالیت‌های بوم گردی به چشم می خورد. مکان فیزیکی اقامتگاه، به دلیل سبک معماری و مصالح ارگانیک به کار رفته در ساختمان اقامتگاه، طراحی داخلی و مبلمان بومی و همچنین فعالیت‌های تعریف شده در آن به نوعی یک اکوموزه بوده و یک جاذبه گردشگری محسوب می شود. مهم‌ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه‌های بوم گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت‌های گردشگری اقامتگاه است. از سال ۱۹۹۴ میلادی و در اولین سمینار بین المللی انجمن‌های تخصصی اکولوژ، گونه جدیدی از اقامتگاه‌ها با نام «اقامتگاه بومی یا اکولوژ» به صورت رسمی به دنیای گردشگری معرفی شد که ساختار خود اقامتگاه با هویت آن در هم تنیده بودند. بر اساس اولین تعریف رسمی در سال ۲۰۰۲ میلادی، اقامتگاه بومی یا اکولوژ امکانات اقامتگاهی گردشگری است که به معیارهای زیر پایبند است: حفاظت از محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ ایجاد کمترین اثر بر محیط طبیعی اطراف اقامتگاه در هنگام ساخت آن؛ استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هم آهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط؛ استفاده از سیستم‌های آبرسانی پایدار و کاهش مصرف آب؛ به کارگیری روش‌هایی برای بازیافت زباله‌های خشک و دفع دیگر انواع زباله بدون آسیب رسانی به محیط؛ استفاده از انرژی‌های پایدار به روش‌های سنتی و به کار‌گیری انرژی‌های نو با استفاده از وسایل مدرن؛ کار گروهی همراه با به کارگیری جامعه محلی؛ ارائه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه کارکنان، گردشگران و مالکان اقامتگاه‌ها درباره چگونگی حفاظت و برخورد با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ همکاری با برنامه‌های تحقیقاتی در جهت برنامه ریزی توسعه پایدار محلی. اقامتگاه‌های گروه خوشه سار بوم گردی در طول سال‌های گذشته، به گونه‌های مختلف با هم آشنا شده و به سرعت در سراسر ایران درحال گسترش هستند. افراد این شبکه که در سرتاسر ایران و در اکوسیستم‌های مختلف مشغول به کار و زندگی هستند، ارزش‌های میراث فرهنگی و زندگی بومی را فراتر از گفتار و نوشتار، کم و بیش در رفتار و زندگی شان وارد کرده اند؛ مانند محل زندگی، پوشش، خوراک، شغل، موسیقی و غیره. آنها به شکل ارگانیک تشکیل یک شبکه بومی داده اند، با یکدیگر همکاری دارند، تجاربشان را درمیان می گذارند و معرف یکدیگرند. تقریبا تمام این افراد در مراحل طراحی، تهیه مصالح و اجرای فضای معماری اقامتگاه‌های مورد نظرشان به صورت عملیاتی وارد شدند و مهارت و دانش کسب کردند. همین موضوع کم و بیش نسبت به تهیه پوشاک و به تبع، خوراکشان و نیز فعالیت‌ها و محصولاتی که ارائه می کنند، دخیل بوده است. افراد این گروه زندگی مفید نزدیک به طبیعت، در بافت‌های قدیمی شهری و روستایی را انتخاب کرده و ارزش‌های میراث فرهنگی و معنوی، صنایع دستی، محیط زیست و گردشگری را در حوزه فعالیت خود زنده نگه می دارند. براساس مرام نامه اعضای خوشه سار بوم گردی، برخی ارزش‌های هسته ای و مشترک اعضای این شبکه عبارت است از: انتخاب خانه ای بومی، مرمت و سکونت در آن؛ استفاده از معماری داخلی ساده محلی؛ پذیرایی با غذای اصیل بومی؛ درگیر کردن جوامع محلی در فعالیت‌های خود؛ احترام و زنده نگه داشتن فرهنگ و آیین‌های مردم بومی؛ معرفی هنرها و صنایع خاص منطقه؛ معرفی موسیقی ایرانی، عرفانی و تلفیق آن با موسیقی جهان. فعالان خوشه سار بوم گردی محیطی را برای استفاده گردشگران و مسافران آماده کرده اند تا میهمانان بتوانند علاوه بر اقامت در یک خانه روستایی یا سیاه چادر عشایری، ضمن تجربه یک محیط بومی بتوانند از نوشیدنی‌ها، غذاها، پوشاک محلی و فعالیت‌های سنتی منطقه استفاده کنند. ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی همراه با فعالیت‌ها و خدماتی که برای شناخت و معرفی بوم انجام می شود، در مناطق روستایی و بکر طبیعی یا بافت‌های تاریخی شکل می گیرد و توسط خانواده‌های کارآفرین و جامعه محلی علاقه­مند به گردشگری اداره می شوند. در اصل این شیوه میهمان پذیری و پذیرایی در روستاها، پاسخگوی دغدغه‌های فکری بسیاری بود؛ از یک سو برای روستاییان امکان حفاظت منابع و توسعه و بهره برداری پایدار از جاذبه‌های طبیعی را فراهم و از سوی دیگر با ایجاد درآمد مکمل، از مهاجرت مردم روستایی جلوگیری می کرد. همچنین برای شهرنشینان، امکان گذران تعطیلات با خانواده را با هزینه‌های قابل تحمل در محیطی که ویژه استراحت و آرامش است، فراهم می ساخت. بیشتر این نوع اقامتگاه‌ها منزلی با امکانات در منطقه روستایی بوده که این خانه‌ها در ساختمان‌هایی که کاربری نخستین خود را از دست داده اند، ایجاد یا سامان می یابند.

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری می تواند با تجزیه و تحلیل دقیق و آکادمیک در چهارچوب‌های نظری پارادایم اکوتوریسم، تاثیرات مثبت و منفی زیادی بر محیط و محاط خویش بگذارد. مهم‌ترین تاثیر مثبتی که این اقامتگاه‌ها می تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است. مراد از جامعه محلی الزاما ساکنان بومی و جغرافیایی در یک سرزمین مادری نیست بلکه شامل هر آن فعال اقتصادی می گردد که در یک محیط با پتانسیل اقتصادی به فعالیت اقتصادی می پردازد و بر طبق تعریف جهانی شغل، یک فعالیت اقتصادی از خود در یک محیط ثابت و در یک رابطه مثبت برنده – برنده انجام می دهد. و تاثیر منفی این اقامتگاه‌ها می تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. این تحقیق در پی یافتن به این سوالات و بررسی دقیق تاثیرات احداث اقامتگاه‌های بوم گردی بر معیشت جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری می باشد.

1-3 اهداف تحقیق (اهمیت و ضرورت تحقیق)
شناخت پتانسیل‌های طبیعت گردی در روستای افراچال
امکان سنجی احداث اقامتگاه‌های گردشگری در روستای افراچال
بررسی میزان بهره مندی جامعه محلی از درآمد حاصل از گردشگری
شناخت منابع اقتصادی در تثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال
 

 

1-3-1 کاربرد و نتایج تحقیق
کلیه سطوح تصمیم‌گیری برنامه ریزی در سطح استان مازندران و نهادهای ذیربط شهرستان ساری
مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی
سازمان‌ها و ادارات مرتبط با گردشگری و طبیعت گردی
شهرداری ساری
شرکت‌ها و موسسه خصوصی و بنگاه‌های اقتصادی فعال در زمینه گردشگری و طبیعت گردی
شرکت‌های مهندسان مشاور فعال در زمینه توریسم و اکوتوریسم
پژوهشگران و محققان
1-4 سوالات تحقیق
احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت بر روی معیشت پایدار جامعه محلی دارد؟

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت و منفی بر فرهنگ، اقتصاد، اجتماع و زیست محیطی منطقه مورد مطالعه دارد؟

نگرش اعضای جامعه محلی نسبت به احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری تا چه اندازه مثبت می باشد؟

چگونه می­توانیم با رعایت جنبه‌های توسعه بوم آورد به توسعه همه جانبه گردشگری به طور عام و اکوتوریسم به طور خاص در منطقه روستای افراچال دست یابیم؟

1-5 فرضیه‌های تحقیق
روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد.

موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه‌های بوم گردی مناسب می باشد.

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در ثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال نقش اساسی دارد.

1-6 پیشنیه تحقیق
سابقه مطالعات انجام شده در خارج از کشور :

برخی از محققان و نویسندگان در این زمینه همچون (Dahles & Bras , 1999) و (Thomas Jones & Haven Tang  , 2005) به دنبال جمع آوری نتایج پژوهش‌های تحقیقاتی بر روی این موضوع بوده اند و سعی بر ایجاد مسیری برای ادامه تحقیقات بعدی در این راستا داشتند. تحقیقی در سال 2008 میلادی در کشور انگلستان توسط Sherma Raberts & Jan Teraib انجام شد و بر اساس آن 4 شاخص اصلی برای ارزیابی پایداری کارآفرینی‌های کوچک گردشگری معین شد. Stephen Wanhill در سال 1999 در پژوهشی با عنوان “کارآفرینی‌های کوچک و متوسط گردشگری” به بررسی کسب و کارهای کوچک گردشگری در کشور ولز پرداخت که نتیجه آن ایجاد اشتغال و کارآفرینی در جوامع مختلف و گرایش به گردشگری جامعه محور بود. Rhodri Thomas در سال 2004 در پژوهشی با عنوان “کسب و کارهای کوچک در گردشگری” به بررسی مقالات مختلف پرداخت و به این نتیجه رسید که توسعه کسب و کارها راهی برای گردشگری پایدار در مناطق روستایی است. Rhodri Thomas , Gareth Shaw & Stephen J در مقاله ای با عنوان “درک کسب و کارهای کوچک در گردشگری، چالش‌ها و روندهای تحقیقاتی” به بررسی موج تحقیقاتی در زمینه کسب و کارهای کوچک گردشگری پرداختند و عنوان کردند که کمبود تحقیق در این زمینه وجود دارد و مسئله کسب و کارهای کوچک گردشگری و توسعه پایدار گردشگری اهمیت زیادی دارد و همچنین پیشنهاداتی برای تحقیقات بعدی نیز ارائه دادند.

1-6-1 سابقه تحقیقات انجام شده در داخل کشور
عبدالرضا رکن الدین افتخاری و اسماعیل قادری در سال 1381 در پژوهش خویش با عنوان “نقش گردشگری روستایی در توسعه روستایی”، با استفاده از روش کتابخانه ای وضعیت گردشگری روستایی را در جهان بررسی و به مقایسه آن با روستاهای ایران پرداخت و در نتیجه آن پژوهش، راهکارها و رهیافت‌هایی برای توسعه گردشگری روستایی در ایران ارائه داد. مینو حسنی اصفهانی در سال  1387 در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “بررسی استانداردهای ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت اکوکمپ‌ها و شرایط ساخت آن در پارک‌های ملی”، تجربیات کشورهای پیشرو را در توسعه اکوتوریسم در پارک‌های ملی نشان می دهد و نتیجه می گیرد که یکی از پایدارترین راه حل‌های مشکلات آنها را بهره برداری صحیح از زون تفرج (گردشگری) متمرکز در پارک‌های ملی می داد و معتقد است بهترین گزینه در این راستا احداث اقامتگاه‌های طییعت محور است که در کنار برآوردن تقاضاهای گردشگری فرصت‌های محافظتی پارک ملی را نیز توسعه بخشد. داوود مهدوی (1389) در رساله دکترای خود با عنوان “ارزیابی توسعه پایدار گردشگری روستایی در ایران” با تکیه بر 7 روستای تاریخی-فرهنگی گردشگرپذیر ایران به فرآیند بومی سازی شاخص‌ها و معیارهای مناسب برای اندازه‌گیری پیشرفت توسعه پایدار گردشگر روستایی در ایران پرداخته است. بر اساس یافته‌های تحقیق ایشان، در مجموع 80 شاخص برای ارزیابی پایداری توسعه گردشگری روستایی تهیه شد که 22 شاخص برای پایداری اجتماعی – فرهنگی، 24 شاخص برای پایداری اقتصادی و 34 شاخص برای پایداری زیست محیطی متناسب با گردشگری روستایی ایران در نظر گرفته شد. افسانه احسانی و عبدالرضا فرجی راد (1390) در پژوهش خود با عنوان “بررسی تاثیر اقامتگاه‌های محلی بر ارتقاء سطح زندگی جامعه محلی”، به بررسی نقش اقامتگاه‌های بوم گردی خوشه سار بوم گردی در 2 روستای گرمه و شیب دراز (قشم) پرداخته اند. یافته‌های پژوهش نشان می دهد که می بایست برنامه ریزی برای جلب مشارکت سرمایه گذاران بومی به منظور جلوگیری از تعارضات فرهنگی و معضلات زیست محیطی در مناطق اکوتوریستی انجام شوم و زیرساخت‌های مناسب توسعه اکوتوریسم فراهم شود. حمید زمانی (1390) در پژوهش پایان نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان “تدوین استانداردهای لازم برای مکان گزینی و احداث واحدهای اقامتی”، با توجه به شاخص‌های توسعه پایدار با تاکید بر اکولوژها و با پایلوت قرار دادن استان البرز به استاندارد سازی و مکان یابی اکولوژها پرداخته است و در نتایج خود آثار و پیامدهای مثبت و منفی توسعه اکولوژها در منطقه البرز را در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی و زیست محیطی و با بهره‌گیری از سنجه‌های مشخصی ارزیابی کرده است. سمیه امیری (1390) در پایان نامه کارشناسی ارشد خود تحت عنوان “نقش گردشگری در توانمندسازی زنان روستایی”، با استفاده از چهارچوب مفهومی توانمندسازی و با بهره‌گیری از روش پژوهش میدانی به بررسی نقش گردشگری در توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی زنان روستایی پرداخته است و در نتیجه این پژوهش ثابت نموده است که گردشگری روستایی می تواند گستره ای از فرصت‌ها را برای مشارکت روستائیان فراهم کند و منجر به توانمندسازی آنها شود. اشکان بروج (1391) در پژوهش پایان نامه خویش تحت عنوان “مطالعه تطبیقی اقامتگاه‌های بوم گردی مناطق بیابانی از منظر توسعه پایدار گردشگری”، در پیمایشی توصیفی – تحلیلی به موضوع ذکرشده پرداخته است. برای این منظور اقامتگاه‌های بوم گردی بر اساس انواع اقامتگاه‌ها به سه گروه اکولوژ، اکوکمپ و اکوهتل (هتل سنتی) تقسیم شدند. بر اساس یافته‌های این پژوهش اکوکمپ و اکولوژهای مورد مطالعه نسبتا پایدار بوده و در حالیکه اکوهتلها از ناپایداری ضعیفی برخوردار بودند. همچنین نتایج نشان داد که الگوی اقامتگاه بوم گردی در مناطق روستایی و بکر طبیعی به عنوان یک کسب و کار کوچک گردشگری با مالکیت بومی و مدیریت خانوادگی هماهنگی بیشتری با توسعه پایدار گردشگری دارد.

1-6-2 محدودیت‌های تحقیق

پایان نامه طلاق و اعتیاد/:تاریخچه مواد مخدر در جهان
تاریخچه مواد مخدر در جهان
مواد مخدر سابقه­ای طولانی دارد ، در طول تاریخ انسان از مواد مخدر زمانی به عنوان دارو جهت التیام دردها استفاده می کرده است و زمانی هم برای ایجاد لذت یا فرار از ناراحتی ها و همچنین درجشنها و مراسم مذهبی و گاهی توسط جادوگران مورد استفاده قرار می­گرفته است . با بررسی آثار مکتوب و لوحه های گلی که از سومریان باقی مانده است، چنین استنباط می شود که سومریان اولین کسانی بودند  که تریاک را کشف کردند و علاوه بر اینکه از آن به عنوان یک داروی مسکن استفاده می کردند تدریجاً به عنوان یک مکیف
و مخدر  نیز مورد استفاده قرار گرفت و نام گیاه شادی بخش نیز بر آن نهادند . علاوه بر سومر اقوام آشورمصر یونان و رم نیز تریاک را می شناختند و از آن استفاده می کردند .[1] یونانیها تریاک را اپیوم نامیده و اطبا بزرگی نظیر سقراط ترکیباتی از تریاک را برای بیماریهای مختلف جسمی و روانی تجویز می کردند . سابقه  استفاده از مواد مخدر همانطوریکه اشاره شد بیشتر جنبه مصرف طبی داشت و فقط به دستور اطباء مصرف می شد . از آن زمان اعتیاد ابعاد وسیعی نداشت و به صورت مسایل اجتماعی و  سیاسی بروز کرده و ابعاد سیاسی
و بین المللی به خود گرفته است . با شروع انقلاب صنعتی ( اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18) و بسط تجارت
و ارتباط و از همه مهمتر نیاز صنایع نوپا انقلاب صنعتی به سرمایه روند جدیدی در مسایل مختلف جهانی آغاز شد . در این  میان تریاک نیز نقش تازه ای پیدا کرد . این ماده در کنار سایر ترفندهای استعماری به عنوان وسیله برای جذب سرمایه کشورهای جهان سوم اضمحلال نیروهای انسانی و نابودی فرهنگ و اقتصادملی کشورها مورد مبادله کلان قرار گرفت .[2]

عملکرد کمپانی هند شرقی در کشورهای آسیایی بخصوص در چین یک نمونه عینی است .با ظهور انقلاب صنعتی در انگلستان این کشور به منظور سرمایه گذاری صنعتی خرید مواد اولیه و خام صنایع و ادویه جات موجود در کشورهای آسیای شرقی  نیاز شدید به سرمایه پیدا کرد اما به دلیل ضعف مالی بخصوص کمبود طلا و نقره کافی در این کشورتوجهش را به دیگر کشورها خصوصاً کشورهای مستعمره متمرکز نموده
و برای نیل به اهداف خود به ترفندهای متعددی دست یابید . یکی از این شگردها توسل به تجارت تریاک درآسیای شرقی بود . [3] این کمپانی با دردست گرفتن تجارت تریاک در آسیای شرقی بخصوص در کشور چین ، طی سالیان دراز تجارت  سود برد و بسیاری از مردم این کشور را به دام اعتیاد کشاند . دولت چین که از شیوع تریاک و خروج سرمایه وحشت زده شده بود به مقابله با این کمپانی برخاست و تقاضای منع تجارت تریاک را از کمپانی مزبور نمود . اما این کمپانی به خواست دولت چین توجهی ننموده و بر  عمل خود اصرار ورزید . به همین  دلیل دولت چین مجبور به مصادره تریاکهای این کمپانی شد که نیروهای نظامی بریتانیا به پشتیبانی از کمپانی هند شرقی وارد مبارزه شدند و طی دو جنگ به نامهای جنگهای تریاک شکست سختی بر نیروهای نظامی چین  وارد نمودند و نهایتاً علاوه بر خسارت موفق شدند  از چندین بندر چین برای حمل و نقل و توزیع تریاک استفاده نمایند . به این ترتیب کشور چین طی سالیان دراز در اسارت مواد مخدر و اعتیاد قرار گرفت . اینگونه عملکرد استعماری در سطح جهانی برای گسترش مواد مخدر و نتایج مخرب حاصل از آن سبب شد تا درون کشورها قیام و اقداماتی قانونی علیه مواد مخدر و سوء استعمال آن انجام شود از طرفی به

 

واسطه بین المللی و جهانی شدن این محفل اجتماعی زنگ خطر به صدا درآمده ، انگیزه همکاری کشورهای جهانی را علیه مواد مخدر برانگیخته و موجب برگزاری کنفرانس ها ، عقد قراردادهای دوجانبه و چند جانبه و تشکیل کنوانسیون های جهانی گردید .[4]

[1] – احسان منش، مجتبی، کریمی، عیسی، نگاهی به تاریخچه و برخی از پژوهش های انجام گرفته در زمینه اعتیاد در ایران، مجله روان پزشکی و روان شناسی بالینی ایران، زمستان 1378، شماره 19، ص 63 .

[2] – اخوان، مهدی، تاریخچه مواد مخدر در جهان و ایران، 1383، قابل مشاهده در   www.forum.98ia.com/t103398.html

[3] – اسکینی، جواد، تاریخچه اعتیاد، 1392. قابل مشاهده در      www. Seemorgh . com / culture

[4] – ناظر، حمید، تاریخچه مواد مخدر در ایران، 1392، قابل مشاهده در   www.adabilaw/articles/

لینک جزییات بیشتر و دانلود این پایان نامه:

و اسیدیته خاک بر تغییرات تعداد و زی‌توده کرم خاکی ثابت شد. توده مصنوعی بلوط خالص بواسطه‌ی داشتن بیشترین تعداد و زی‌توده کرم خاکیبه عنوان موفق‌ترین توده مصنوعی در ایجاد شرایط بهینه خاک برای کرم خاکی معرفی شد.

واژگان کلیدی:جنگلطبیعی و مصنوعی، زی‌توده، کرم خاکی، خصوصیات خاک

فهرست مطالب

عنوان                                                                               صفحه

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1مقدمه……………………………………. 2

1-1پیدایش خاک……………………………….. 2

1-1-1نقش جنس سنگ بستر یا مواد مادری در پیدایش خاک… 2

1-1-2نقش اقلیم در پیدایش خاک………………….. 3

1-1-3نقش توپوگرافی در خاک…………………….. 3

1-1-4نقش زمان در پیدایش خاک……………………. 3

1-1-5نقش جانداران در پیدایش خاک……………….. 4

1-2خاکزیان………………………………….. 4

1-2-1 کرم خاکی………………………………. 6

1-2-2 تاثیر کرم خاکی بر ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک 8

1-2-2-1چرخه عناصر غذایی و حاصلخیزی خاک…………. 8

1-2-2-2ساختمان خاک…………………………… 8

 

1-2-2-3بافت خاک……………………………… 9

1-2-2-4تهویه و زهکشی…………………………. 9

1-2-2-5ورود آب به خاک………………………… 10

 

1-2-2-6 ماده آلی…………………………….. 10

1-2-2-7ازت…………………………………. 10

1-2-2-8 کلسیم……………………………….. 11

1-3 عوامل موثر بر فعالیت کرم‌های خاکی…………… 11

1-3-1نمناکی خاک……………………………… 11

 

1-3-2 دمای خاک………………………………. 12

1-3-3 تهویه خاک……………………………… 12

1-3-4 اسیدیته خاک……………………………. 13

1-3-5کلسیم خاک………………………………. 13

1-3-6 کارهای کشاورزی و خاکورزی………………… 13

1-3-7 مواد آلی مرده، لاشبرگ‌ها و مانده‌های گیاهی……. 14

1-3-8 کودهای دامی……………………………. 14

1-3-9 ریزجانداران……………………………. 14

1-3-10خاک…………………………………… 14

1-3-11 تاثیر پوشش گیاهی………………………. 14

1-4 جنگل………………………………………………………………………………………………………………………15

1-4-1 جنگل طبیعی………………………………………………………………………………………………………..15

1-4-1-1- جنگل مصنوعی……………………………………………………………………………………………….16

فصل دوم:بررسی منابع

2-1- تحقیقات انجام شده در داخل ایران…………… 19

2-2- تحقیقات انجام شده در خارج از ایران………… 22

فصل سوم: مواد و روش‌ها

3-1 زمان و مکان تحقیق………………………………………………………………………………………………………28

3-1-1 زمان تحقیق…………………………….. 28

3-1-2 مکان تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..28

3-1-2-1 اطلاعات عمومی منطقه……………………. 28

3-1-2-2اطلاعات آب و هوایی……………………… 29

3-1-1-3اطلاعات زمین شناسی……………………… 29

3-1-2-4 اطلاعات خاک منطقه……………………… 30

3-1-2-5 رستنی‌های طبیعی………………………………………………………………………………………………31

3-2 روش جمع آوری داده‌ها……………………………………………………………………………………………….31

3-3 وسایل مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………32

3-4 مطالعات آزمایشگاهی ……………………………………………………………………………………………………..32

3-4-1 اندازه گیری زی‌وزن کرم خاکی……………………………………………………………………………………..32

3-4-2اندازه‌گیری‌محتوای‌رطوبتی……………………………………………………………………………………………..32

3-4-3 اندازه گیری درجه حرارت خاک……………………………………………………………………………………33

3-4-4 اندازه گیری وزن مخصوص ظاهری………………………………………………………………………………..33

3-4-5 اندازه گیری pH یا اسیدیته خاک…………………………………………………………………………………..33

3-4-6اندازه گیری ماده آلی………………………………………………………………………………………………….33

3-4-7 اندازه گیری فسفر خاک……………………………………………………………………………………………….33

3-4-8 اندازه گیری نیتروژن خاک……………………………………………………………………………………………33

3-4-9 اندازه گیری پتاسیم……………………………………………………………………………………………………..33

5-3 روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………………………………………………………………………..34

 

فصل چهارم: نتایج

4-1مشخصات توده‌های مورد مطالعه……………………………………………………………………………………..36

4-2زی‌توده و تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه ………………………………………………………….37

4-2-1زی‌توده کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه ……………………………………………………………….38

4-2-2 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های طبیعی و مصنوعی…………………………………………………………40

4-2-3 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های سوزنی برگ و پهن برگ…………………………………………………41

4-2-4 زی‌توده کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………………………….42

4-2-5 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های طبیعی در دو لایه سطحی و عمقی خاک……………………………………………………………………………………………………………………………………43

4-2-6 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های مصنوعی در دو لایه سطحی و عمقی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-7 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در ماه…………………………………………………………45

4-2-8 زی‌توده کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در فصل……………………………………………………..47

4-2-9 تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه……………………………………………………………………..49

4-2-9-1 تعداد کرم خاکی در توده‌های طبیعی و مصنوعی………………………………………………………..51

4-2-9-2 تعداد کرم خاکی در توده‌های سوزنی برگ و پهن برگ………………………………………………..52

4-2-9-3 تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی و عمقی خاک……………………….53

4-2-9-4 تعداد کرم خاکی در توده‌های طبیعی در لایه سطحی و عمقی خاک……………………………….54

4-2-9-5 تعداد کرم خاکی در توده‌های مصنوعی در لایه سطحی و عمقی خاک……………………………55

4-2-9-6 تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در ماه…………………………………………………………56

4-2-9-7 تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در فصل………………………………………………………59

4-3 خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک در توده‌های مورد مطالعه……………………………………………….66

 

فصل پنجم: بحث

5-1 تعداد و زی‌توده کرم خاکی…………………………………………………………………………………………..73

5-2 تاثیر فصل برتعداد و زی‌توده کرم خاکی…………………………………………………………………………..74

5-3 پراکنش عمودی تعداد و زی‌توده کرم خاکی……………………………………………………………………..76

5-4 همبستگی بین تعداد و زی‌توده کرم خاکی و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک……………………77

پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………..87

فصل ششم: منابع

منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………….89.

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                 صفحه

 

جدول4-1 مشخصات ساختاری توده‌های مورد مطالعه……… 36

جدول 4-2 آماره‌های توصیفی زی‌توده و تعداد کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه     37

جدول 4-3آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی خاک……………………….. 38

جدول4-4میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی خاک………………………………………… 39

جدول 4-5 آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه عمقی خاک……………………….. 39

جدول 4-6 میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه عمقی خاک39

جدول 4-7آزمون T غیر جفتی جهت مقایسه زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های طبیعی و مصنوعی ……………………………………………………………………………………………………………………     …………40

 

جدول 4-8 آزمون T غیر جفتی جهت مقایسه زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های پهن برگ و سوزنی برگ………………………….. 41

جدول 4-9آزمون T غیرجفتی جهت مقایسه زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی و عمقی خاک……………. ..42

جدول 4-10آزمون T غیرجفتی جهت مقایسه زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در لایه سطحی و عمقی خاکدر توده‌های طبیعی……………………………………………………………………………………………..43

جدول 4-11) آزمون T غیرجفتی جهت مقایسه زی‌توده کرم خاکی (گرم در مترمربع) در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های مصنوعی……………… 44

جدول 4-12 آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه سطحی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………45

جدول 4-13 میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه سطحی خاک…………………………………………… 46

جدول4- 14 آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه عمقی خاک………………………………… 46

جدول 4-15 میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه عمقی خاک……..47

جدول4-16آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) درفصل‌های سال در لایه سطحی خاک………………………………… 48

جدول4-17 میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه سطحی خاک….48

جدول 4-18 آنالیز واریانس میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) درفصل‌های سال در لایه عمقی خاک………………………………. ….49

جدول4-19 میانگین زی‌توده کرم خاکی(گرم در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه عمقی خاک………………………………………… ……49

جدول4-20 آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی خاک……………………………………………………………………………………………………………………… 50

جدول4-21 میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی خاک……………………………………………………………………………………………………………………………………50

جدول4-22 آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه عمقی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………51

جدول4-23 میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه عمقی خاک….51

جدول4-24 آزمون T غیر جفتی جهت مقایسه تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های طبیعی و مصنوعی…………………………………………………………………………………………………………………………….52

جدول4-25 آزمون T غیر جفتی جهت مقایسه تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های سوزنی برگ و پهن برگ…………………………………………………………………………………………………………………………….53

جدول 4-26 آزمونT غیرجفتی جهت مقایسه تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در توده‌های مورد مطالعه در لایه سطحی و عمقی خاک………………………………………………………………………………..54جدول 4-27 آزمون T غیرجفتی جهت مقایسه تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های طبیعی……………………………………………………………………………………………………..55

جدول 4-28 آزمون T غیر جفتی جهت مقایسه تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های مصنوعی…………………………………………………………………………………………………………………………..56

جدول 4-29 آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه سطحی خاک

………………………………………………………………………………………………………………………………………….57

جدول 4-30میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه سطحی خاک……………………………………………………………………………………………………………………………………57

جدول 4-31آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه عمقی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………..58

جدول 4-32 میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در ماه‌های سال در لایه عمقی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………58

جدول 4-33 آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه سطحی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………..60

جدول 4-34 میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه سطحی خاک………..60

جدول 4-35 آنالیز واریانس میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه عمقی خاک

……………………………………………………………………………………………………………………………………….60

جدول 4-36 میانگین تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در فصل‌های سال در لایه عمقی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………..61

جدول 4-37زی‌توده کرم خاکی( گرم در متر مربع) در لایه سطحی خاک…………………………………………………………………………………………………………………………………..62

جدول 4-38 زی‌توده کرم خاکی( گرم در متر مربع) در لایه عمقی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………….63

جدول 4-39 تعداد کرم خاکی(در مترمربع) در لایه سطحی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………….64

  جدول 4-40 تعداد کرم خاکی(در متر مربع) در لایه عمقی خاک……………………………………………………………………………………………………………………………………65

جدول 4-41 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده زربین…………………….   66

جدول 4-42 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده بلوط………………………….. 67

جدول 4-43 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده انجیلی – ممرز تولیدی…….68

جدول 4-44 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده انجیلی – ممرز کم بازده . 69

جدول 4-45 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده توسکا………………………… 69

جدول 4-46 مشخصات شیمیایی و فیزیکی اندازه گیری شده خاک در توده بلوط – آزاد………………… 70

جدول 4-47 همبستگی بین زی‌توده کرم خاکی و ویژگی‌های خاک در توده‌های موردمطالعه……………. 71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان
فهرست اشکال                                                       صفحه

شکل 3-1 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد تحقیق……………………………………………………………………………….30

شکل4-1 زی‌توده کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های مورد مطالعه  ….38

شکل 4-2 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی خاک بین توده‌های طبیعی و مصنوعی…………………………….. …40

شکل 4 ـ3 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی خاک بین توده‌های سوزنی و پهن برگ……………………………. …41

شکل4 ـ4 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در توده‌های مورد مطالعه در دو لایه سطحی و عمقی……………………………………… ….42

شکل 4-5 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی در توده‌های طبیعی…………………………………………. ….43

شکل 4-6 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی در توده‌های مصنوعی………………………………………….. ..44

شکل 4-7زی‌توده کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در ماه‌های سال ..45

شکل 4-8زی‌توده کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در فصل‌های سال .48

شکل 4-9تعداد کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در توده‌های مورد مطالعه

…………………………………………… 50

شکل 4-10مقایسه میانگین تعداد کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی خاک بین توده‌های طبیعی و مصنوعی………………………………. 52

شکل 4-11مقایسه میانگین تعداد کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی خاک بین توده‌های سوزنی و پهن برگ……………………………… 53

شکل 4-12مقایسه میانگین تعداد کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی …54

شکل 4-13مقایسه میانگین تعداد کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی در توده‌های طبیعی………………………………………… …..55

شکل 4-14مقایسه میانگین تعداد کرم خاکی در دو لایه سطحی و عمقی در توده‌های مصنوعی…………………………………………. ….56

شکل 4-15تعداد کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در ماه‌های سال………………………………………….57

شکل4-16 تعداد کرم خاکی در لایه سطحی و عمقی خاک در فصل‌های سال…………………………………………………………………………………………………………………………………………….59

شکل5-17 مقایسه زی‌توده کرم خاکی در توده انجیلی – ممرز تولیدی با توده انجیلی – ممرز کم بازده………………………………………………………………………………………………………………………………………….80

شکل5-18 مقایسه زی‌توده کرم خاکی در توده ‌های مصنوعی………………………………………………………….82

شکل5-19 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در طول زمان در لایه سطحی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………………….84

شکل 5-20 مقایسه میانگین زی‌توده کرم خاکی در طول زمان در لایه عمقی خاک………………………………………………………………………………………………………………………………………….8

 

فصل اول

مقدمه

 

 

 

 

 

1 مقدمه                                                   

1-1 کلیات

خاک یکی از چهار عنصر باستانی و سازنده گیتی است. گیاهان و دیگر جانداران غذاساز[1] از چهار عنصر خاک، آب، هوا و نور خورشید غذا می‌سازند. خاک دارای سه بخش جامد، مایع و گاز است. بخش جامد خاک که نزدیک به 50% حجم آن را شامل می‌شود، از مواد کانی، آلی و بیولوژیک و 95% مواد کانی است. آشکار است که این درصدها در شرایط ویژه تغییر می‌‌کنند. به هر گونه بافت و ساختمان خاک وابسته به بخش جامد خاک هستند. آب و هوای خاک در این بافت و ساختمان جا به جا شده و به زندگی و بهداشت خاک تداوم می‌بخشند. بخش‌های کانی، آلی آب و هوای خاک از بخش‌های مرده آن هستند که بخش زنده خاک از آنها بهره می‌گیرد. بنابراین خاک یک سیستم زنده و پایداری است که بخش‌های زنده و مرده آن بر یکدیگر بر هم کنش و اثر متقابل دارند.

 

1-1-1 پیدایش خاک

عوامل متعددی در شکل گیری خاک نقش دارند که به اختصار به این موارد می‌پردازیم.

 

1-1-2 نقش جنس سنگ بستر یا مواد مادری[2] در پیدایش خاک

سنگ بستر و مواد مادری بر روی مشخصات فیزیکی، شیمیایی، مینرالوژی و حاصلخیزی خاک‌ها تاثیر می‌گذارد و در بعضی مناطق ممکن است بر روی سنگ‌های مختلف، خاک‌های متفاوتی بوجود آید. البته گاهی نیز امکان دارد از بسترهای مختلف یک نوع خاک بوجود ‌آید (جعفری و سرمدیان، 1387). نقش سنگ بستر و مواد مادری در تشکیل خاک‌ها بر حسب تاثیر سایر عوامل خاک سازی از کم تا زیاد تغییر می‌کند.

 

 

 

 

1-1-3 نقش اقلیم در پیدایش خاک

آب و هوا از طریق عوامل اقلیمی مانند بارندگی، دما، تبخیر و تعرق، یخبندان، باد و همچنین تشعشع به طور مستقیم بر روی بعضی از فرآیندهای خاک‌سازی تاثیر می‌گذارد و نقش مهمی در تسریع آن دارد.

در مناطقی که درجه حرارت و بارندگی مناسب می‌باشد، رشد انواع گونه‌های گیاهی به نحو مطلوب انجام می‌شود که از این طریق از فرسایش بیش از حد خاک جلوگیری شده و بازمانده‌های گیاهی به سطح خاک اضافه شده و سبب می‌شود که مواد آلی خاک افزایش پیدا کند.

1-1-4 نقش توپوگرافی در پیدایش خاک

عامل پستی و بلندی تاثیر قابل توجهی بر روی مشخصات خاک‌های هر منطقه دارد. این عامل به وسیله شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریای آزاد بر روی مشخصات خاک‌ها تاثیر می‌گذارد و از طرف دیگر اقلیم و پوشش گیاهی را نیز متاثر می‌سازد (جعفری و سرمدیان، 1387).

 

در مناطق هموار و جلگه‌ای تغییرات جوامع گیاهی با تغییرات مشخصات خاک‌ها در ارتباط مستقیم است. ولی در مناطق کوهستانی عواملی مانند ارتفاع از سطح دریا، جهت، شیب، درصد شیب و شکل شیب(محدب یا مقعر بودن شیب) و موقعیت شیب(از روی قله تا پای شیب و یا دره) از عوامل مهمی می‌باشند که شرایط بسیار پیچیده‌ای را در ارتباط با زیست گیاه و تغییرات خصوصیات خاک‌ها ایجاد می‌نماید(بیرکلند[3]، 1999).

1-1-5 نقش زمان در پیدایش خاک

عامل زمان در تشکیل خاک‌ها با توجه به تاثیر یا عدم تاثیر بر فرآیندهای خاک سازی اهمیت دارد. در بررسی عامل زمان می توان سن مطلق یا نسبی مواد خاکی را مورد بررسی قرار داد که معمولا سن نسبی خاک‌ها جهت مقایسه زمان تشکیل خاک مورد بررسی قرار می‌گیرد. خاک‌هایی که دارای زمان کافی برای تاثیر فرآیندهای خاک سازی بوده اند، سکون و پایداری آنها بیشتر می باشد و خاک‌هایی با تحول نسبی بیشتری را به وجود می‌آورند (باقرنژاد، 1381).

 

1-1-6 نقش جانداران در پیدایش خاک

وزن کل تمام موجودات زنده را در واحد سطح زی‌وزن (بایومس) می‌نامند. زی‌وزن را می‌توان به دو گروه تقسیم نمود که عبارتند از زی‌وزن گیاهی[4] و زی‌وزن جانوری[5]. زی‌وزن گیاهی به گیاهان مربوط می‌گردد و زی‌وزن جانوری شامل تمام جانوران، پستانداران و غیره می‌شود. معمولا” در مناطق جنگلی هنگامی که صحبت از زی‌وزن می‌نمایند، هدف همان وزن کل پوشش گیاهی به ویژه درختان می‌باشد (زرین کفش، 1380).

 

1-2 خاکزیان

پژوهش‌گران، جانداران خاک را بسته به اندازه آنها به دو گروه بخش می‌کنند.

1)ریز جانداران[6] : جانداران بسیار ریزی هستند که تنها با میکروسکوپ آنها را می‌توان دید. میکروفلورا یا گیاهان میکروسکوپی(مانند باکتری‌ها، قارچ‌ها و جلبک‌ها)، میکروفونا یا جانوران میکروسکوپی (مانند نماتدها و پروتوزوئرها) از این گروه جانداران هستند.

2)درشت جانداران[7] : جاندارانی هستند که با چشم و بدون میکروسکوپ به آسانی دیده می‌شوند. گیاهان (مانند گیاهان بی‌گل و گلدار) و جانوران (مانند کرم‌‌های حلقوی،بند پایان و…) از گروه جانداران درشت هستند.

باشلیر[8] جانوران را بر پایه اندازه بدن بالغ آنها در چهار گروه رده‌بندی کرده است.

1)میکروفون[9] : جانورانی هستند که اندازه‌ای کوچکتر از 2/0 میلی‌متر دارند. این گروه از جانوران خاک نیاز به آب فراوان دارند و بیشتر در لوله‌های مویین خاک بسر می‌برند. بیشتر آنها هنگامی که خاک خشک می‌شود به ریخت خفته با پایین آوردن سوخت و ساز خود زندگی را می‌گذرانند. پروتوزوئرها و نماتدها نمونه‌هایی از میکروفانای خاک هستند.

2)مزوفون یا میوفون[10]: جانورانی هستند که اندازه‌ای بزرگتر از 2/0 و کوچکتر از 4 میلی‌متر دارند. بیشتر این جانوران نم‌پسند بوده و شمار اندکی از آنها خشکی پسند هستند. مهمترین انها از شاخه بندپایان، راسته‌های کنه‌ها و پادمان است. از جانوران دیگر این گروه حشرات بی‌بال مانند بی‌شاخکان و دم چنگالان است که در خاک اهمیت کمتری دارند.

3)ماکروفون[11]: میانگین اندازه این جانوران از 4 تا 80 میلی‌متر است. برخی از کرم‌های حلقوی، حشرات بالدار، هزارپایان، عنکبوت مانندها و نرم تنان در این گروه جای دارند.

4

Autotrophs1

Bedrock or parent Material 2

1 Birkland

1Phytomass

2 Zoomas

Microorganisms 3

                                                                                                                                 Macroorganisms4