فصل اول :کلیات تحقیق

1-1 بیان مسئله …………………………………………………………………………………………… 2

1-2 اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………….. 5

1-2-1 هدف کلی……………………………………………………………………………………….. 5

1-2-2 هدف فرعی……………………………………………………………………………………… 5

1-3 اهمیت تحقیق……………………………………………………………………………………….. 5

1-4 جنبه نوآوری تحقیق……………………………………………………………………………….. 9

1-5 سوال های تحقیق………………………………………………………………………………… 10

1-6 فرضیه تحقیق……………………………………………………………………………………… 10

1-7  کاربرد تحقیق……………………………………………………………………………………. 10

1-8 مدل مفهومی تحقیق ……………………………………………………………………………… 11

1-9  روش شناسی  تحقیق …………………………………………………………………………. 12

1-10 روش و ابزار جمع آوری داده ها …………………………………………………………. 13

1-10-1 جامعه آماری………………………………………………………………………………… 13

1-10-2 نمونه آماری و تعیین حجم نمونه………………………………………………………. 13

1-10-3  سنجش رضایت‌مندی …………………………………………………………………… 14

1-11 روش های آماری……………………………………………………………………………… 15

1-11-1جامعه آماری…………………………………………………………………………………. 15

1-12   متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………… 16

1-13  بررسی روائی و پایائی متغیرهای مورد مطالعه………………………………………….. 16

1-1-13  روایی……………………………………………………………………………………….. 17

1-2-13  پایایی……………………………………………………………………………………….. 18

1-14  قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………….. 19

1-14-1 قلمرو موضوعی تحقیق…………………………………………………………………… 19

1-14-2 قلمرو زمانی………………………………………………………………………………… 19

1-14-3  قلمرو مکانی………………………………………………………………………………. 19

1-15  پیشینه تحقیق  ………………………………………………………………………………… 20

1-16 واژگان کلیدی………………………………………………………………………………….. 24

1-17 محدوده تحقیق…………………………………………………………………………………. 26

1-17-1 معرفی شرکت مورد بررسی……………………………………………………………… 26

1-17-1-1 گروه MTN…………………………………………………………………………… 26

1-17-1-2 شرکت خدمات ارتباطی MTN ایرانسل………………………………………… 27

1-17-1-3  چشم انداز …………………………………………………………………………….. 29

1-17-1-4  ماموریت ………………………………………………………………………………. 29

1-17-1-5   اهداف استراتژیک ………………………………………………………………….. 30

فصل دوم: ادبیات ومبانی نظری تحقیق

2-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………. 33

2-2 مبانی نظری…………………………………………………………………………………. 33

2-2-1  چارچوب ها و دیدگاه های کلی در رابطه با رضایت مشتری…………………………. 33

2-2-2 شاخص های رضایت‌مندی مراجعان در بخش عمومی…………………………………… 34

2-2-3  چارچوب ها و دیدگاه های کلی در رابطه با خدمات…………………………………… 34

2-2-4  چارچوب ها و دیدگاه های کلی در رابطه با ارباب رجوع یا مراجعین……………… 35

2-3  اندازه گیری و ارزیابی کیفیت خدمات………………………………………………………….. 36

2-3-1  کیفیت خدمات و رضایت مشتریان…………………………………………………………. 38

2-3-2 کیفیت خدمات و وفاداری مشتریان………………………………………………………….. 39

2-3-3  رابطه بین كیفیت و رضایت مشتری…………………………………………………………. 39

2-4  معیارهای کیفیت ……………………………………………………………………………………. 40

2-4-1  اهمیت معیارهای کیفیت……………………………………………………………………….. 40

2-4-2 طبقه بندی معیارهای کیفیت……………………………………………………………………. 41

2-4-3 فواید  معیارهای اندازه گیری…………………………………………………………………… 41

2-4-4 مدل های معیار کیفیت خدمات……………………………………………………………….. 42

2-4-5 شاخص رضایت مشتری……………………………………………………………………….. 46

2-4-6 تصمیم گیری برای معیارهای درست ……………………………………………………….. 50

2-5  ارزیابی کیفیت به عنوان یک مدل ………………………………………………………………. 52

2-5-1  جنبه مشتری……………………………………………………………………………………… 56

2-5-2 ارزیابی کیفیت به عنوان سیستم……………………………………………………………….. 56

2-5-3  ایجاد ارزیابی کیفیت ………………………………………………………………………….. 60

2-6   جمع بندی ………………………………………………………………………………………….. 62

فصل سوم : ویژگی های جغرافیایی منطقه

3-1 خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر…………………………………………………………… 64

3-1-1موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن ……………………………………………………….. 64

3-1-2 مسائل هواشناسی حرارت، رطوبت، باد و غیره) ………………………………………….. 65

3-2-2-1  شرایط کلی اقلیمی استان مازندران………………………………………………………. 66

3-2-2-2  میزان درجه حرارت………………………………………………………………………… 68

3-2-2-3 میزان رطوبت در شهر بابل…………………………………………………………………. 69

3-2-2-4 میزان بارندگی در شهر بابل………………………………………………………………… 71

3-2-2-5 جمع بندی وضعیت اقلیمی……………………………………………………………….. 72

3-2-2-6 مسائل کلی زمین شناسی و ژئومرفولوژی……………………………………………….. 73

3-2-2-7 لرزه خیزی منطقه بابل ……………………………………………………………………… 74

3-2-2-8 بررسی زمین لرزه های تاریخی و زمین لرزه های قرن بیستم منطقه………………. 75

 

3-2-2-9 پوشش گیاهی بابل…………………………………………………………………………… 76

3-2-2-10 حیات جانوری شهر بابل…………………………………………………………………. 76

3-2  ویژگیها و شناخت کلی منطقه……………………………………………………………………. 76

3-2-1  شناخت تاریخچه، علل پیدایش، چگونگی توسعه شهر و روند رشد آن در ادوار گذشته77

3-3- خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر بابل…………………………………………………… 82

3-3-1 خصوصیات جمعیتی و ترکیب آن وضع جمعیت در گذشته و حال………………….. 82

3-3-2 تراکم کلی جمعیت در سطح شهر و تغییرات آن در مناطق مختلف…………………… 88

3-4 خصوصیات اقتصادی شهر…………………………………………………………………………. 89

3-4-1  اوضاع کلی اقتصادی شهر، میزان تولید و نوع آن ……………………………………….. 90

3-4-1-1  چگونگی پخشایش شاغلان در گروه های عمده شغلی……………………………… 92

3-4-1-2  تحول شاغلان در گروه های عمده شغلی طی دهه 85-1375 ………………….. 92

3-4-1-3  مقایسه چگونگی پراکنش شاغلان شهر بابل با مناطق شهری مازندران و گلستان 93

4-1-4-3 وضع شغلی نیروی انسانی شهر بابل و تحول آن……………………………………… 94

3-4-1-5  ترکیب و تحول شاغلان بخش دولتی  ………………………………………………… 95

3-4-1-6 ترکیب و تحول شاغلان بخش خصوصی……………………………………………….. 95

3-4-3 میزان و نسبت درصد جمعیت فعال  ……………………………………………………….. 98

3-4-3-1 جمعیت زیر سن کار شهر بابلو تحول آن……………………………………………….. 99

3-4-3-2جمعیت در سن کار شهر بابل و تحول آن………………………………………………. 99

3-4-3-3 جمعیت فعال اقتصادی، اشتغال و بیکاری شهر بابل و تحول آن…………………… 99

3-5 خصوصیات کالبدی شهر…………………………………………………………………………. 101

3-5-1نحوه استفاده از اراضی شهر برحسب کارکردهای مختلف……………………………… 101………………

فصل چهارم: تجزیه وتحلیل داده ها

4-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 105

4-2 معرفی شرکت مورد بررسی……………………………………………………………………… 105

4-2-1 گروه MTN……………………………………………………………………………………. 105

4-2-2 شرکت خدمات ارتباطی MTN ایرانسل…………………………………………………. 106

4-2-3چشم انداز ……………………………………………………………………………………….. 108

4-2-4 ماموریت ………………………………………………………………………………………… 109

4-2-5  اهداف استراتژیک ……………………………………………………………………………. 110

4-3 آمار توصیفی………………………………………………………………………………………… 111

4-3-1ارتباط با شرکت…………………………………………………………………………………. 112

4-3-2 میزان تحصیلات ………………………………………………………………………………. 113

4-3-3 سن……………………………………………………………………………………………….. 114

4-3-4 جنسیت………………………………………………………………………………………….. 115

4-3-5 وضعیت تاهل…………………………………………………………………………………… 116

4-4 معیارهای ارزیابی کیفیت خدمات ……………………………………………………………… 117

4-5 جمع بندی یافته ها ……………………………………………………………………………….. 122

4-6 بررسی و رتبه بندی سوالات و معیارهای مربوط به جنبه مشتری………………………… 125

4-6-1 بررسی و رتبه بندی سوالات مربوط به جنبه مشتری……………………………………. 125

4-6-2 بررسی و رتبه بندی معیارهای مربوط به جنبه مشتری………………………………….. 129

4-7 مقایسه میانگین جنبه های ارزیابی در مشترکین و کارمندان……………………………….. 131

4-8 مقایسه میانگین جنبه های ارزیابی در مردان و زنان………………………………………… 132

4-9 مقایسه میانگین جنبه های ارزیابی در متاهلین و مجردین…………………………………. 132

4-10 مقایسه میانگین جنبه های ارزیابی در درجه علمی……………………………………….. 132

4-11 مقایسه میانگین جنبه های ارزیابی در گروه های سنی…………………………………… 133

4-12جمع بندی………………………………………………………………………………………….. 133

فصل پنجم: نتیجه گیری  و پیشنهاد ها

5-1 مقدمه…………………………………………………………………………………………………. 135

5-2 نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………. 135

5-3 آزمون فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………… 135

5-4 نتایج معیارهای ارزیابی کیفیت خدمات ………………………………………………………. 136

5-5 نتایج یافته های حاصل از تحلیل دو متغیره تحقیق…………………………………………. 137

5-6 آزمون فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………… 146

5-7 نتایج حاصل از معنا داری تحلیل ……………………………………………………………… 147

5-8 محدودیت های تحقیق……………………………………………………………………………. 148

5-9 پیشنهاد های حاصل از تحقیق…………………………………………………………………… 149

5-10 پیشنهاد برای تحقیقات بعدی…………………………………………………………………. 150

5-11  جمع بندی  ……………………………………………………………………………………… 150

فهرست منابع

الف) منابع فارسی………………………………………………………………………………………… 151

ب) منابع لاتین…………………………………………………………………………………………….. 153

پیوستها

چکیده لاتین

چکیده:

امروزه ارزیابی کیفیت خدمات شرکت و رابطه آن با رضایت مندی مشتری نقش بسزای در عملکرد و اهداف استراتژیک شرکت دارد. درصورت داشتن خدمات دهی مناسب منجر به رضایت مندی مشترک و در انتها منجر به افزایش عملکرد شرکت در تمام حوزه ها می شود.وجود رقابت دربین موسسات و بنگاه ها برای کسب سهم بیشتر ازبازار و تلاش مشتریان برای رسیدن به رضایتمندی بیشتر موجب شده است که بنگاه ها به دنبال کسب موقعیت ممتاز در بازار باشند.

کیفیت کالاها و رضایت مشتریان، بررسی این دو مفهوم در بازارهای خدماتی به دلیل ویژگی های خاص، خدمات حساس تر و مهمتر بوده و برای سازمانهای ارائه دهنده خدمات  نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است.لذا به نظر می رسد کشف روابط بین این دو مفهوم می تواند در ارتقاء و بهبود سطح خدمات ارائه شده از جانب شرکتهای خدمات ارتباطی از یک سو و کسب رضایتمندی بیشتر مشتری از سوی دیگر تاثیر گذار باشدکه نحوه چگونگی رسیدن به این مهم می تواند از مسائل بارز سازمانهای خدماتی باشد.

هدف از این تحقیق که در شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل انجام می گیرد، نتایج این تحقیق به تصمیم گیرندگان در شرکت کمک می کند تا بدانند شرکت از نظر مشترکین چگونه است و آن ها چه دیدگاهی در ارتباط با عملکرد شرکت از جنبه ارزیابی خدمات  دارند .تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و نتایج آن باعث شفاف شدن تاثیر ارزیابی کیفیت خدمات شرکت بوسیله ارزیابی خدمات می شود.ودر این پژوهش پرسشنامه بین 200 نفر از شهروندان توزیع گردید که این جامعه آماری از طریق فرمول کوکران محاسبه گردید است.در آزمون فرضیه از جنبه مشتری بدین صورت بوده که H1:H>3 و مقدار آماری آزمون T برابر با 22.10 محاسبه گردید،پس ارزیابی کیفیت از بعد مشتری مناسب می باشد. در آزمون فرضیه برای مقایسه میزان ارزیابی کیفیت در سطح اطمینان 95% رد شده زیرا مقادیر آماری کای – دو برابر با 127.95 بدست آمده که در ناحیه رد فرض صفر قرار دارد. یعنی میزان ارزیابی از جنبه های مختلف متفاوت است.

مشترکین و کارمندان، شرکت را ازلحاظ کیفیت خدمات ، ارائه بسته های متنوع و افزایشی مناسب ارزیابی کرده اند. در این تحقیق مشخص شد که با ارتقا سطح کیفیت خدمات میزان رضایت مندی هم راستا با آن افزایش می یابد. در نهایت افزایش کیفیت خدمات و رضایت مندی مشترک منجر به افزایش عملکرد و درآمد بیشتر حاصل از فعالیت مشترکین و جذب مشتری ماندگار که برای سالها با ما بماند و از شبکه خدمات شرکت برای رفع نیازهای گوناگون در مراحل مختلف سیکل زندگی خود بهره جویند.

مقدمه:

امروزه بخش خدمات در اقتصاد کشورها نقش کلیدی ایفا می کند بطوریکه بیش از 75% تولید ناخالص ملی کشورهای توسعه یافته، مربوط به بخش خدمات آنها می باشد و این میزان پیوسته در حال افزایش می باشد . از طرف دیگر بیش از 70% نیروی کار کشورهای توسعه یافته نیز در بخش خدمات آن کشورها مشغول به فعالیت می باشند . امروزه به دلیل فشارهای رقابتی شدید یکی از استراتژی هایی که سازمانهای خدماتی از طریق آن می توانند به مزیت رقابتی پایدرا دست یابند، بهبود کیفیت خدماتشان میباشد . اهمیت توجه به مبحث کیفیت خدمات  نه تنها در شرکتهای انتفاعی بلکه در سازمانهای  غیر انتفاعی مثل انجمنهای خیریه و نهادهای مذهبی نیز مورد توجه قرار گرفته است . بررسی های مختلف در این زمینه نشان میدهد که بهبود کیفیت خدمات نتایج ارزنده یا را برای سازمانها به همراه داشته و نهایتا منجر به رضایت و وفاداری مشتریان، کسب سهم بازار بیشتر ونهایتا سود آوری بیشتر سازمان می گردد . در واقع به جرات می توان گفت که سازمانهای خدماتی که امروزه موضوع کیفیت خدمات را به طور ویژه ای مورد توجه قرار ندهند ، نمیتوانند در کسب و کار خود موفق باشند. به طور کلی میتوان گفت که امروزه کیفیت خدمات بعنوان یک اهرم استراتژیک نقش ویژه ای در موفقیت سازمانهای خدماتی دارد . از این رو تعجب آور نیست که بسیاری از صاحبنظران و محققان مباحثی مثل کیفیت خدمات، مدیریت کیفیت خدمات، ارزیابی کیفیت خدمات سازمانها و غیره را مورد توجه قرار میدهند. همانطوری که در بالا ذکر شد امروزه به دلیل افزایش رقابت، سازمانها بایستی به دنبال افزایش کیفیت خدمات خود بوده و در پروسه های زمانی مختلف اقدام به ارزیابی کیفیت خدمات خود از دیدگاه مشتریان خود نمایند تا از این طریق از گردونه رقابت با دیگر سازمانها عقب نمانند . مدیران سازمانهای خدماتی بایستی این نکته را مورد توجه قرار دهند که کیفیت خدمات یک اهرم استراتژیک و سود آور برای سازمانها به حساب می آید . آنها باید بدین باور دست یابند که سرمایه گذاری برای ارتقای کیفیت خدماتی که توسط آنها به مشتریان ارائه می گردد، در بلند مدت مزایای زیادی را عاید آنها خواهد نمود و نهایتا منجر به بقای آنها در صحنه رقابت می گردد.

یکی از مهمترین شرکتهای خدماتی که نقش مهمی را در اقتصاد کشورها ایفا می کند شرکتهای خدمات ارتباطی می باشند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- بیان  مسأله

وجود رقابت دربین موسسات و بنگاه ها برای کسب سهم بیشتر ازبازار و تلاش مشتریان برای رسیدن به رضایتمندی بیشتر موجب شده است که هم بنگاه ها به دنبال کسب موقعیت ممتاز در بازار باشند و هم مشتریان درپی یافتن سرنخ هایی برای رسیدن به بهترین تامین کنندگان . رسیدن به این اهداف با بررسی دو مفهوم ارتباط نزدیکی دارد،کیفیت کالاها و رضایت مشتریان، بررسی این دو مفهوم در بازارهای خدماتی به دلیل ویژگی های خاص، خدمات حساس تر و مهمتر بوده و برای سازمانهای ارائه دهنده خدمات  نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار است .یکی از بنگاه ها و سازمانهایی که در زمینه ارائه خدمات فعالیت نموده ونقش و اهمیت آن در اقتصاد و توسعه کشور بر هیچ کس پوشیده نیست شرکتهای خدمات ارتباطی هستند . لذا به نظر می رسد کشف روابط بین این دو مفهوم می تواند در ارتقاء و بهبود سطح خدمات ارائه شده از جانب شرکتهای خدمات ارتباطی از یک سو و کسب رضایتمندی بیشتر مشتری از سوی دیگر تاثیر گذار باشدکه نحوه چگونگی رسیدن به این مهم می تواند از مسائل بارز سازمانهای خدماتی باشد.

ضرورت و اهمیت توجه به رضایت‌مندی مراجعان در سازمانهای امروزی تا حد زیادی در اولویت قرار گرفته که الوین تافلر نویسنده و جامعه شناس مشهور آمریكایی جابجایی در قدرت یكی از مهمترین ویژگیهای عصر فرا صنعتی (موج سوم و عصر دانش) را مشتری سالاری عنوان می كند و براین باور است كه به علت سفارشی شدن تولید‌، از دهه 90 سده بیستم به بعد‌ ، دیگر تولید انبوه وجود نخواهد داشت ، بلكه كالاها و خدمات بر اساس خواست و نیاز مشتری ارائه خواهد شد. یكی از استراتژی ها و اولویتهای اول سازمانهای كامیاب و موفق در دنیای كنونی‌، مشتری مداری و جلب رضایت مراجعان است.

اندازه گیری کیفیت خدمات از دیدگاه مشتریان و رضایت مشتریان از جمله اقدامات داخلی محسوب می شود که نمایانگر جهت گیری سازمانها به سمت کیفیت می باشد.

نکاتی که در ارزیابی خدمات  تاکید می شود، شامل این موارد است. اول، ارزیابی خدمات  باید متناسب با استراتژی های شرکت باشد، ارزیابی خدمات  هر شرکتی منحصر به فرد است و نباید به عنوان الگوی عمومی که مناسب برای هر شرکتی است، در نظر گرفته شود. دوم، ارزیابی خدمات  استراتژی یا فرضیه مشخص درباره ی اینکه چگونه شرکت اهدافش را به وسیله ی انجام عملیات پیش ببرد، مشخص می کند. (Garrison,2003, 43)

کیفیت خدمات عبارت است از آماده بودن خدمت یا کالا برای استفاده کننده که خود نیازمند کیفیت طراحی [1]،انطباق[2]، در دسترس بودن مکان ارائه خدمات[3]است. (Coyothetis, 1992, 82) در عصر دانایی و عصر فراصنعتی امروز، تغییرات سریع، تحولات تكنولو‍ژیكی سبب شده است كه سازمانها جهانی بیندیشند و برای رویارویی با رقابتهای موجود پیش بینی نشده خود را آماده سازند.

در دنیایی كه تغییرات با سرعت فوق العاده زیاد رخ می دهد، سازمانها و موسسات در معرض تهدید و نابودی قرار دارند. پیدایش رقبا در عرصه رقابت ارائه خدمات و تولید كالا با كیفیت مرغوب و قیمت مناسب تهدیدی برای سازمانهاست. در جهان رقابتی امروزه موسساتی موفق هستد كه در عرصه فعالیت یك گام از رقبای خود جلوتر باشند.

 امروزه افراد در محیطی زندگی می کنند که به طور روزافزون به سوی اقتصاد مبتنی بر خدمات پیش  می رود، بررسی و مطالعه ویژگی ها، عقاید و انتظارات مراجعه کنندگان سازمان ها می تواند هم به اصلاح فعالیت ها ی سازمان کمک کند و هم رضایتمندی استفاده کنندگان از خدمات سازمانها را در پی داشته باشد، تعلل در بکارگیری فنون کیفیت در خدمات به عنوان اصلی بنیادین در فعالیتهای مربوط به تعیین کیفیت موسسات رابه تحمل فعالیتهای ضایعه آفرین وا می دارد، این نوع عملکرد ضعیف در ارائه خدماتی با کیفیت نه تنها از رقابت پذیری واحد ها در بازار کار جلوگیری خواهد کردبلکه باعث رکود و یا ورشکستگی موسسات نیز می شود.

صاحب نظران مدیریت کسب رضایت مشتری را از مهمترین وظایف واولویتهای مدیریت شرکتها بر شمرده. و لزوم پایبندی همیشگی پایدار مدیران عالی برجلب رضایت مشتریان را پیش شرط اصلی موفقیت به حساب آورده اند (سجادی، 1377 ،  شماره 22)

از سوی دیگر همۀ سازمان ها دریافته اند که رضایت مشتری در گرو افزایش کیفیت کالاها و خدمات ارائه شده می باشد و یکی از مهمترین مزایای رسیدن به رضایتمندی مشتری توسعه و ارائه خدمات با کیفیت می باشد. بحث در خصوص کیفیت خدمات از پیچیدگی های زیادی برخوردار است. تعریف و اندازه گیری کیفیت خدمات ارائه شده توسط یک موسسه خدماتی مانند شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل بسیار مشکل است. ارزیابی های انجام شده نشان می دهد که درک مشتری از خدمات در چار چوب انتظارات او شکل می گیرد.

با توجه به تجارب حاصل از شرکتهای مخابراتی و صنعت مخابرات در دنیا شرکتها برای برنامه های خود راهبردهای سازمان و داده ها و اطلاعات حاصل از اندازه گیری عملکرد کیفیت خدمات را شناسایی و درک نیازمندی های مشتریان و یادگیری حاصل از فرایندها و فعالیتهای مرتبط با آن را کشف کرده و بر معیارهای زیر تاکید می کند (بیانیه ی MTN آکادمی 2012 ،42).

1-بازخورد استراتژی در زمینه ی وضعیت شاخص های کیفیت شرکت و تصویر سازان جهت بازنگری در اهداف

2-بازخورد تحلیلی در زمینه های کلیدی سازمان به صاحبان فرایند در جهت بهبود مستمرد کیفیت خدمات در یک روند رو به رشد

3-اولویت بخشی به پروژه ها و فرایندهای کیفیت خدمات براساس شاخص رضایت مندی مشترکین در جهت نظارت مستمر

4-ورود کمی برای پیش بینی و برنامه ریزی آتی

در این راستا این نیاز مطرح می باشد و شناسایی درک نیازمندی های مشتریان هم بعنوان بخشی از نظام ارزیابی در قالب روال های ساختار یافته شناسایی ودرک  نیازهای مشتریان  ارزیابی می شود .یکی از شاخص هایی که در این حوزه به صورت اختصاصی تجزیه و تحلیل می بایست گرفت شاخص رضایت مشتریان است .

در این راستا براساس اهمیت موضوع و مشخص نمودن شاخص های اصلی شرکتهای مخابراتی (گروهMTN ) شرکت MTN ایرانسل موظف به رعایت این شاخص ها در کشور ایران می باشد در نتیجه کلیه این شاخصها ( کیفیت خدمات ورضایت مشتریان)   به صورت اجباری در منطقه بابل باید اجرا و ارزیابی شود تا در نهایت به شاخصهای کلی شرکت MTN ایرانسل و همچنین گروه ایرانسل دست یابد.

2-1- اهداف تحقیق

مقدمه
بیان مسئله
معرفی پژوهش
 

1-1 : مقدمه .

اطلاعات همه  اندیشه ها ، داده های واقعی ، آثار علمی و تخیلی است که  به هر شکل  مبادله ، ثبت ، ضبط و منتشر می شود . در دنیای امروز ، هیچ فردی نمیتواند  این ادعا را داشته باشد که بی نیاز از اطلاعات و سواد می تواند زندگی رو به رشدی داشته باشد .

این اطلاعات از دو طریق ثابت و متحرک در دسترس استفاده کنندگان قرار می گیرد . متحرک از طریق رادیو ، تلویزیون ، اینترنت و …. ثابت در قالبی دائمی ، و ماندگار مانند کتاب و مجله و روزنامه و … . اطلاعات ثابت ، زمانی مفید هستند و به راحتی مورد استفاده قرار می گیرند که به شکلی خاص و در مکانی معین منظم شوند . این ویژگی ما را در برابر نهاد کتابخانه قرار می دهد. سازمانی که از قرن های گذشته ، قبل از اینکه وسایل متحرک انتقال اطلاعات به وجود آیند ، مکان و عامل حفظ و نگهداری و اشاعه دانش بشر بوده اند . کسی که به کتابخانه رجوع می کند جویای اطلاعات و دانشی است که گردآوری شده ، نظم یافته و توسط کتابخانه در دسترس قرار گرفته است . انتشار و تولید و جمع آوری کتابهای سودمند و مفید در زمینه های مختلف علمی و گسترش کتابخانه ها نشانه ی پیشرفت یک جامعه و جلوه ی واقعی توجه افراد به علم و دانش است و کتابخانه ها مهم ترین جایگاه نگهداری اطلاعات هستند .

کتابخانه همچون مدرسه ، دانشکده ، دانشگاه یا موسسه ای آموزشی است و با فراهم ساختن دانش مدون و به گردش انداختن آن موجب غنای فکری یک جامعه می گردد ؛ از آنجایی که کتابخانه در پیشرفت آموزش نیروی حیاتی و خلاق دارد ، یک اجتماع مترقی سخت به آن پایبند است ؛ انسان نوسواد ، با سواد ، تحصیل کرده و دانشمند و در واقع هر فردی که بتواند بخواند ، مطابق هدف خویش از کتابخانه بی نیاز نیست . ( ابرامی ، 1386 )

کتابخانه ها به طور کلی ، بر اساس اهداف و منابع و جامعه استفاده کننده ، تفکیک می شوند به : کتابخانه های ملی ، کتابخانه های دانشگاهی ، کتابخانه های عمومی ، کتابخانه های تخصصی و کتابخانه های آموزشگاهی ، به طور اعم و همین طور می توان به گروه های دیگری از کتابخانه ها در ایران از جمله : کتابخانه های مساجد ، کتابخانه های روستایی ، کتابخانه های کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و کتابخانه های ویژه نابینایان و گروه های خاص نیز اشاره کرد ؛ ولی به طور کلی ، وظیفه اصلی تمام کتابخانه ها جمع آوری ، سازمان دهی و دسترس پذیری اطلاعات و دانش می باشد .

کتابخانه عمده ترین مرکز اطلاع رسانی و اساسی ترین منبع برای انجام پژوهش است . ( فدایی عراقی ، 1385 )

بدون شک در میان انواع کتابخانه های ذکر شده ، کتابخانه های دانشگاهی به سبب اهداف و جامعه استفاده کننده که همان دانشگاهیان می باشند ، از موقعیت و جایگاه ویژه ای در بین کتابخانه های دیگر برخوردارند.

جز کتابخانه هایی که در جنب نظامیه ها ، یا صومعه ها قرار داشتند ، و بیشتر دانشمندان و دانش پژوهان از آنها استفاده می کردند ، تاسیس کتابخانه های دانشگاهی ، به صورت فعلی ، و با قوانین مدون قدمت چندانی ندارد ؛ در کشورهای اروپایی ، به ویژه فرانسه ، در حدود سال 1805 میلادی و در کشورهای آمریکایی ، در حدود سال 1850 ، به اولین نمونه های این کتابخانه ها بر می خوریم .( علومی ، 1390 )

در ایران نیز ، با تاسیس اولین دانشگاه به مفهوم امروزی آن در سال 1313 پایه های کتابخانه های دانشکده ای و دانشگاهی نیز پی ریزی شد . علت اصلی به وجود آمدن کتابخانه های دانشگاهی ، کمک به اساتید ، مدرسان و دانشجویان برای پیشبرد کار تحقیق و تدریس است.

هدف از هر کتابخانه دانشگاهی ، جمع آوری و سازمان دهی اطلاعات ، فراهم کردن امکانات ، استفاده اطلاعاتی سریع ، صحیح و به موقع برای اساتید و دانشجویان و محققان است . ( بنی اقبال ، 1377 )

کتابخانه دانشگاهی ، مانند یک بخش آکادمیک [1] عمل می کند ، یعنی فعالیت آموزشی و تحقیقاتی و خدمات عمومی را یک جا انجام می دهد . ( عازم ، 1391)

کتابخانه دانشگاه در تمام سطوح ، در برنامه های آموزشی ، و یادگیری شرکتی فعال دارد . (عازم ، 1391)

تغییراتی که ، در خیلی از دانشگاه ها صورت گرفته است ، سبب تاکید باز بیشتر بر مرکزیت کتابخانه در دانشگاه شده است . ( اورنز ، 1388)

هیچ دانشگاهی بدون داشتن کتابخانه مجهز به منزله قلبش نمی تواند کار موثری انجام دهد . ( ابرامی ، 1386 )

کتابخانه مناسب ، نه تنها بنیان و اساس آموزش و مطالعه بلکه شرط ضروری تحقیق و پژوهش است ؛ یک مجموعه تحقیقی خوب در کتابخانه های دانشگاهی ، شهرت و اعتبار دانشگاه مادر را به عنوان مرکز علمی و آموزشی معتبر ، افزایش می دهد . به عبارت دیگر از کیفیت و کارآیی کتابخانه هر دانشگاه ، می توان به عنوان ملاک ارزیابی و سنجش میزان هویت و کارآیی علمی – آموزشی آن دانشگاه یاد کرد . لذا دانشگاهی با هویت و کارآیی علمی – آموزشی بالا ، باید دارای کتابخانه های مجهز و با کیفیت بالا باشد . ( فدایی عراقی ، 1385 )

2-1 : بیان مسئله .

دانشگاه ها اصلی ترین مراکز تولید علم و دانش ، در کشورهای مختلف به شمار می آیند . و به تناسب پیشرفت کشورها شاهد دانشگاه های معتبر در آنها هستیم . در دهه های اخیر ، روش تدریس در دانشگاه ها – مراکزی که تربیت متخصصان و اقشار تاثیر گذار در حوزه های مختلف فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی جامعه می باشند – تغییر کرده است ؛ تدریس منحصرا توسط استاد از بین رفته و با پژوهش همراه شده است ؛ راز پیشرفت دنیای امروز و توسعه زندگی بشر در تمام ابعاد مرهون و مدیون پژوهشی است که در دانشگاه ها و مراکز علمی صورت می گیرد ولی دانشگاه ، مهمترین مرکز پژوهش می باشد . تحقیقات و پژوهش در دانشگاه متکی بر کتابخانه دانشگاهی می باشد . و این عوامل باعث برجسته شدن اهمیت کتابخانه های دانشگاهی شده است . و ضروری است که مسئولان کتابخانه های دانشگاهی و روسای دانشگاه ها برای پیشبرد اهداف آموزشی و پژوهشی در دانشگاه ها به این مراکز توجه خاص داشته باشند و برای کشف و درک این که کتابخانه هایشان در چه وضعیتی قرار دارند لازم است با شاخص شناخته شده و معتبر مقایسه شوند .

عنایت و توجه به کتابخانه ها در کشورهای در حال توسعه که کار تحقیق و پژوهش عمدتا در مراکزی مانند کتابخانه های دانشگاهی صورت می پذیرد ، در واقع یک نوع سرمایه گذاری در جهت   پیشرفت های علمی می باشد ؛ اگر ، میزان سود دهی این سرمایه گذاری ، برای پیشرفت مورد ارزیابی قرار گیرد اهمیت این مسئله به خوبی نمایان می شود.

از آنجایی که کتابخانه های دانشگاهی ، مهم ترین پایگاه های اطلاع رسانی علمی ، آموزشی و پژوهشی کشور محسوب می شوند ، مراعات کردن استانداردهای این کتابخانه ها ، راه مطمئنی برای کاستن هزینه ها ، جلوگیری از اتلاف نیروی انسانی و  مهم تر از همه ، ارتقای خدمات کتابخانه ای به کاربران است . ( تعاونی ، 1390 )

در پژوهش حاضر ، با بهره گرفتن از شاخص استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران که با توجه به مسائل بومی و توسط کتابخانه ملی ایران تهیه و تدوین شده ، سعی در ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، که دارای رتبه جامع می باشد ، شده است ؛ تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها و ارزشیابی آنها نتایج حاصله ، مسئولان کتابخانه ها و رئیس های محترم دانشکده ها و دانشگاه و اولیای امر را برای رسیدن و یا حداقل نزدیک شدن به استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران یاری کند و اطلاعات لازم جهت تصمیم گیری برای بهبود وضعیت کتابخانه ها را در اختیار ایشان قرار دهد و در گردآوری مهم ترین کتاب ها و منابع در زمینه های گوناگون آموزش و پژوهش که از رسالت مهم کتابخانه دانشگاهی می باشد ، به انجام رساند .

معرفی پژوهش :

1-3 : اهداف پژوهش .

پژوهش علمی را روش ممتاز آموزش دانسته اند . روشی که در دانشکده ها و دانشگاه های تراز اول به مقیاس وسیع ، از آن استفاده می شود . در عصر پیشرفت علمی ،دنیای دانشگاهی نیز دگرگون شد و در آستانه  این دگرگونی به سبب روی آوردن به پژوهش به جای تدریس به روش سنتی ، کتابخانه اهمیت دیگری یافت . (ابرامی ، 1385 )

بدیهی است با پر رنگ تر شدن کتابخانه های دانشگاهی لازم و ضروری است که کارکرد این مراکز ، جهت پیشرفت پژوهش های دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا با برطرف کردن نقاط ضعف ، موجب تقویت بنیه علمی دانشگاه ها شود .

هدف کلی :

هدف اصلی این تحقیق ارزیابی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج ، بر اساس استانداردهای کتابخانه های دانشگاهی ایران و یافتن نقاط قوت و ضعف کتابخانه ها برای کمک به ارتقای کمی و کیفی و در نهایت کمک به کارآیی بیشتر کتابخانه ها برای انجام امور تحقیقاتی و پژوهشی می باشد .

اهداف فرعی :

1 : بررسی و شناسایی اهداف و وظایف کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

2 : بررسی سبک مدیریت کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

3 : بررسی نیروی انسانی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

4 : بررسی مجموعه ی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

5 : بررسی سازمان دهی کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

6 : بررسی خدمات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

7 : بررسی ساختمان و تجهیزات کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

8 : بررسی بودجه کتابخانه های دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج .

 
بهمن ماه 1390
 

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

ارزیابی و مقایسه مدل های  Drainmod و (PMWIN) Modflow در شبیه سازی و  برآورد  نوسانات سطح ایستابی در اراضی زه کشی شده

به کوشش

راضیه قهرمانی

استفاده از مدل های رایانه ای آب زیرزمینی در دهه های اخیر به عنوان روشی ارزان و سریع در بررسی چگونگی حرکت، بیلان و مدیریت آب های زیرزمینی پیشرفت قابل توجهی داشته است. از جمله مدل هایی که دارای قابلیت خوب در مطالعه آب های زیرزمینی می باشد مدل سه بعدی تفاضل محدود Modflow  است که قابلیت کاربرد در شرایط غیر همگام را دارد. نرم افزار PMWIN یکی از کاربردی ترین نرم افزار های شبیه سازی جریان در آبخوان می باشد که بر پایه کد Modflow جریان در آکفر را شبیه سازی می کند. همچنین مدل دیگر برای ارزیابی سیستم های مدیریت آب، مدل جامع Drainmod می باشد. در این تحقیق ارزیابی مدل های مذكور درسیستم های زهکشی در دو منطقه سلامی و کوشکک بررسی و مقایسه شده است. اجرای مدل Drainmod نشان داد که این مدل قادر است سطح ایستابی را در حالت همگام در ناحیه بین دو زهکش با NRMSE در منطقه سلامی (در کل دوره) و ایستگاه تحقیقاتی کوشکک (در فصل بارش) به ترتیب 17/0 و 14/0 و شاخص تطابق به ترتیب 94/0 و 92/0 شبیه سازی کند که پیش بینی خیلی خوبی است. اما پیش بینی مدل  Drainmod در فصل آبیاری برآورد خیلی خوبی از سطح ایستابی ندارد. در منطقه کوشکک به دلیل مقادیر زیاد آب آبیاری که به صورت سطحی به زمین داده می شود، مدل برآورد مناسبی از سطح ایستابی ندارد. نتایج اجرای مدل PMWIN نشان داد که اختلاف بین مقادیر عمق سطح ایستابی مشاهده شده و شبیه سازی شده در هر دو منطقه زیاد است و NRMSE در پیزومترها بین 16/0 تا 43/0 در سلامی و 18/0 تا 35/0 در کوشکک متغیر می باشد. شاخص تطابق نیز بین 37/0 تا 56/0 در کوشکک و 51/0 تا 93/0 در سلامی متغیر است. بنابراین مدل PMWIN در این دو منطقه دقت قابل قبولی ندارد و در بررسی طرح های زهکشی نمی تواند مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین اجرای مدل Drainmod در مناطق زهکشی شده برای بررسی سطح ایستابی در منطقه بدلیل دقت بالاتر و نتایج قابل قبول تر مناسب می باشد.

فهرست مطالب
عنوان    صفحه

فصل اول: مقدمه

⦁    پیشگفتار……………………………………………………………………………………………………………    1
2-1- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………        4

فصل دوم: مروری بر پژوهشهای پیشین

2-1- پژوهش های انجام شده با مدل Drainmod…………………………………………………………………    5
2-2- پژوهش های انجام شده با مدل  Modflow………………………………………………………..    12

فصل سوم: روش پژوهش

3-1-  تاریخچه مدل های آب زیرزمینی ………………………………………………………………………    17
3-2-  مدل PMWIN ……………………………………………………………………………………..    18
3-3-  مدل Drainmod…………………………………………………………………………………………………    23
3-3-1-  قابلیت ها و توانایی های مدل ……………………………………………………………………    23
3-3-2- فرضیات اساسی مدل………………………………………………………………………………..    24
3-3-3- شاخه های مدل…………………………………………………………………………………………………    30
3-3-4- ورودی های مدل…………………………………………………………………………………………….    31
3-3-5- فایل های خروجی……………………………………………………………………………………………    33
3-4- مشخصات محل پژوهش………………………………………………………………………………………    33
3-5- داده های هواشناسی…………………………………………………………………………………………….    35
3-6- مشخصات خاک منطقه مورد مطالعه…………………………………………………………………..    35
3-7- منحنی مشخصه رطوبتی…………………………………………………………………………………    36
3-8- تبخیر تعرق پتانسیل……………………………………………………………………………………………    37
3-9- شبکه بندی مناطق مورد مطالعه…………………………………………………………………………..    38
3-10-. شرایط اولیه و انتخاب گام های زمانی در مدل PMWIN………………………………..    39
3-11- تحلیل آماری………………………………………………………………………………………………………..    40

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1- مدل  PMWINدر مناطق مورد مطالعه………………………………………………………………    42
4-1-1- منطقه سلامی………………………………………………………………………………………………….    42
4-1-2- منطقه کوشکک……………………………………………………………………………………………….    76
4-2-  مدل Drainmod  در مناطق مورد مطالعه…………………………………………………    92
4-2-1-  ایستگاه تحقیقاتی کوشکک …………………………………………………………………………..    92
4-2-2- منطقه سلامی…………………………………………………………………………………………………..    109

فصل پنجم: نتیجهگیری

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………     115

پیوست ها……………………………………………………………………………………………………….    121

چکیده به زبان انگلیسی

فهرست جدول‌ها

 

عنوان     صفحه

جدول 1-3- خلاصه ای از ورودی های پارامترهای سیستم زهكشی…………………………….
34
جدول 2-3- مشخصات خاک درایستگاه تحقیقاتی کوشکک………………………………………..    35
جدول 3-3- مقادیر رطوبت-مکش دراعماق مختلف خاک درایستگاه تحقیقاتی کوشکک    36
جدول 4-3- مقادیر رطوبت -مکش در اعماق مختلف خاک در سلامی…………………………    37
جدول 1-4- ارتفاع سطح ایستابی مشاهده شده و شبیه سازی شده از لایه نفوذناپذیر در پیزومترها در حالت همگام(آخر بهمن ماه)………………………………………………………………………    44
جدول 2-4- مقدار بارش و تغذیه در زمان های مختلف در منطقه سلامی……………………..    46
جدول 3-4- مقادیر NRMSE و  dمحاسبه شده در پیزومتر های مشاهده ای……………..                                                           59
جدول 4-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) در پیزومتر 1 در حالت غیرهمگام…………………………………………………………………………………………………….    60
جدول 5-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 2 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………………………………….    60
جدول 6-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 3 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………………..    61
جدول 7-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 4 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………………………………    61
جدول 8-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 5 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………….    61
جدول 9-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 6 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………….    62
جدول10-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 7 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………..    62
جدول 11-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 8 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………..    62
جدول 12-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 9 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………..    63
جدول 13-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 10 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    63
جدول 14-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 11 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    63
جدول 15-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 12 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    64
جدول 16-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 13 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    64
جدول 17-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 14 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    64
جدول 18-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 15 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    65
جدول 19-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 16 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    65
جدول 20-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 17 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    65
جدول 21-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 18 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….
66
جدول 22-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 19 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….
66
جدول 23-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 20 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    66
جدول 24-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 21 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    67
جدول 25-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 22 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….
67

جدول 26-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 23 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    67
جدول 27-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 24 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    68
جدول 28-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 25 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    68
جدول 29-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 26 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    68
جدول 30-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 27 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    69
جدول 31-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 28 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    69
جدول 32-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 29 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    69
جدول 33-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 30 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    70
جدول 34-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 31 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….     70
جدول 35-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 32 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………….    70
جدول 36-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده (متر) درپیزومتر 33 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………………….    71
جدول 37-4- مقایسه ارتفاع سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده ا ز لایه نفوذ ناپذیر (متر) در حالت همگام…………………………………………………………………………………………………..    78
جدول 38-4- مقادیر بارش وآبیاری و تغذیه در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک در مزرعه گندم…………………………………………………………………………………………………………………………………………    79
جدول 39-4- مقادیر بارش وآبیاری و تغذیه در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک در مزرعه یونجه………………………………………………………………………………………………………………………………………..    80
جدول 40-4- مقادیر بارش و تغذیه در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک در مزرعه آیش……………    81
جدول 41-4- مقادیر NRMSE و  dمحاسبه شده درچاهک های مشاهده ای…………………    82

جدول 42-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 1 …………………………………………………………………………………………………..    86
جدول 43-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 2…………………………………………………………………………………………………..    87
جدول 44-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 3…………………………………………………………………………………………………..    87
جدول 45-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 4…………………………………………………………………………………………………..    87
جدول 46-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 5…………………………………………………………………………………………………..    88
جدول 47-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در چاهک 6…………………………………………………………………………………………………..    88
جدول 48-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده  در چاهک 1 در حالت غیرهمگام………………………………………………………………………………………………………….    89
جدول 49-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده در چاهک 2 در حالت غیرهمگام…………………………………………………………………………………………………………….
89
جدول 50-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده در چاهک 3 در حالت غیرهمگام…………………………………………………………………………………………………………….    90
جدول 51-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده در چاهک 4 در حالت غیرهمگام…………………………………………………………………………………………………………….    90
جدول 52-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده در چاهک 5 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………………..
91
جدول 53-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده در چاهک 6 در حالت غیرهمگام……………………………………………………………………………………………………………..
91
جدول 54-4- مقادیر آبیاری و بارش در دوره مورد مطالعه در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک    94
جدول 54-4- مقادیر آبیاری و بارش در دوره مورد مطالعه در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک    95
جدول 55-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در مزرعه گندم………………………………………………………………………………………………..    97
جدول 56-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه گندم………………………………………………………………………………………………..
97

جدول 56-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه گندم…………………………………………………………………………………………………    98
جدول 57-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده ای سطح ایستابی در مزرعه آیش ……………………………………………………………………………………………….    100
جدول 58-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه آیش………………………………………………………………………………………………….    101
جدول 58-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه آیش………………………………………………………………………………………………….    102
جدول 59-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در مزرعه یونجه ……………………………………………………………………………………………..    104
جدول 60-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه یونجه……………………………………………………………………………………………….    104
جدول 60-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در مزرعه یونجه……………………………………………………………………………………………….    105
جدول 61-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در کل مزرعه کوشکک…………………………………………………………………………………….    107
جدول 61-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده با مدل Drainmod  در کل مزرعه کوشکک…………………………………………………………………………………….    108
جدول 62-4- نتایج آماری  مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در ایستگاه تحقیقاتی کوشکک…………………………………………………………………………………………….    108
جدول 63-4- مقادیر تحلیل آماری F-test برای مقادیر پیش بینی شده و مشاهدهشده عمق سطح ایستابی در سلامی…………………………………………………………………………………………….    110
جدول 64-4- مقایسه عمق سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده(متر) با مدل Drainmod  در منطقه سلامی ………………………………………………………………………………………….    111
جدول 65-4- نتایج آماری  مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در منطقه سلامی و ایستگاه تحقیقاتی کوشکک………………………………………………………………….    112

فهرست شکلها

عنوان     صفحه

شکل 1-3-  تقسیم بندی طبقات آبدار به شبکه هایی از سلول ها…………………………………    20
شکل2-3- مولفه های بیلان آب در مدل Drainmod…………………………………………………….    25
شکل3-3-محل متغیرهای فیزیکی به کار رفته در مدل…………………………………………………    27
شكل 4-3- استفاده از سازه‌های كنترل برای اداره سطح ایستابی…………………………………    29
شک  شکل 5-3- پنجره ورود مسیر داده های مورد استفاده در مدل  Drainmod………………..     32
شکل 6-3- شبکه بندی محدوده منطقه سلامی……………………………………………………………..    39
شکل 7-3- شبکه بندی محدوده ایستگاه تحقیقات کوشکک…………………………………………    39
شکل 1-4- خطوط هم پتانسیل ضخامت لایه اشباع در منطقه سلامی (متر)……………….    42
شکل 2-4- مقایسه ارتفاع سطح ایستابی مشاهده شده و پیش بینی شده از لایه نفوذ ناپذیر با خط یک به یک در حالت همگام در منطقه سلامی………………………………………….    43
شکل 3-4-مقایسه ارتفاع سطح آب محاسبه شده و مشاهده شده از لایه نفوذ ناپذیر با خط یک به یک در پیزومترهای مشاهده ای در زمان های مختلف (حالت غیر همگام)    46
شکل4-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در پیزومتر شماره 12 (وسط دو زهکش)……………………………………………………………….
47
شکل5-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در پیزومتر شماره 17 (وسط دو زهکش)……………………………………………………………….    47
شکل 6-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 1 با خط یک به یک ………………………………………………………………………………………..    48
شکل 7-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 2 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     48
شکل 8-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 3 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     49

شکل 9-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 4 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     49
شکل 10-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 5 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     49
شکل 11-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 6 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     50
شکل 12-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 7 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     50
شکل 13-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 8 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    50
شکل 14-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 9 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    51
شکل 15-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 10 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     51
شکل 16-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 11 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     51
شکل 17-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 12 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     52
شکل 18-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 13 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     52
شکل 19-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 14 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     52
شکل 20-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 15 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     53
شکل 21-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 16 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    53
شکل 22-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 17 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    53
شکل 23-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 18 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    54

شکل 24-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 19 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    54
شکل 25-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 20 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….
54
شکل 26-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 21 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    55
شکل 27-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 22 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     55
شکل 28-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 23 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     55
شکل 29-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 24 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     56
شکل 30-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 25 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    56
شکل 31-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 26 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    56
شکل 32-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 27 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     57
شکل 33-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 28 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    57
شکل 34-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 29 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     57
شکل 35-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 30 با خط یک به یک ……………………………………………………………………………………….    58
شکل 36-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 31 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     58
شکل 37-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 32 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     58
شکل 38-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در پیزومتر 33 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………….     59

شکل 39-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در حالت همگام………………………    71
شکل 40-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 10……………………………..    72
شکل 41-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 20……………………………..
72
شکل 42-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 30……………………………..
73
شکل 43-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 40……………………………..    73
شکل 44-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 50……………………………..    73
شکل 45-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 60……………………………..
74
شکل 46-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 70……………………………..    74
شکل 47-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 80……………………………..    74
شکل 48-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 90……………………………..    75
شکل 49-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 100……………………………..    75
شکل 50-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 110……………………………..    75
شکل 51-4- مقایسه سطح ایستابی (فاصله سطح آب از زهکش) شبیه سازی شده، مشاهده شده با نتایج رابطه کرکهام در بین دو زهکش در روز 120……………………………..    76
شکل 52-4- مقایسه ارتفاع سطح ایستابی شبیه سازی شده و مشاهده شده با خط یک به یک درحالت همگام در6 چاهک در آذر ماه (حالت همگام)……………………………………..    77
شکل 53-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 1با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    82

شکل 54-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 2 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    82
شکل 55-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 3 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    83
شکل 56-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 4 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    83
شکل 57-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 5 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    83
شکل 58-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در چاهک 6 با خط یک به یک……………………………………………………………………………………………    84
شکل 59-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 1……………………………………………………………………………………………………..    84
شکل 60-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 2…………………………………………………………………………………………………….    84
شکل 61-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 3…………………………………………………………………………………………………….    85
شکل 62-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 4…………………………………………………………………………………………………….    85
شکل 63-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 5……………………………………………………………………………………………………    85
شکل 64-4- تغییرات عمق سطح ایستابی اندازه گیری شده و شبیه سازی شده نسبت به زمان در چاهک 6……………………………………………………………………………………………………    86
شکل 65-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در مزرعه گندم با خط یک به یک در کل دوره ………………………………………………………………    95
شکل 66-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در مزرعه گندم با خط یک به یک از دی تا فروردین ماه ………………………………………………..    96
شکل 67-4- تغییرات سطح ایستابی در وسط دو زهکش نسبت به زمان در مزرعه گندم در طول دوره اندازه گیری…………………………………………………………………………………..    96
شکل 68-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در وسط دو زهکش در مزرعه آیش با خط یک به یک از 1/9/69 تا 31/3/70…………………………    99
شکل 69-4- تغییرات سطح ایستابی در زمان های مختلف در مزرعه آیش………………    99

شکل 70-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در مزرعه آیش با خط یک به یک از دی تا فروردین ماه…………………………………………………………………    100
شکل71-4- مقایسه رابطه بین  مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در مزرعه یونجه با خط یک به یک(کل دوره)………………………………………………………………    102
شکل 72-4- تغییرات سطح ایستابی نسبت به زمان در مزرعه یونجه………………………..    103
شکل73-4- مقایسه رابطه بین  مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده سطح ایستابی در مزرعه یونجه با خط یک به یک در دوره بارش………………………………………………………..    103
شکل 74-4- تغییرات سطح ایستابی نسبت به زمان درکل مزرعه و مقادیر بارش و آبیاری……………………………………………………………………………………………………………………………    106
شکل 75-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی درکل مزرعه با خط یک به یک در دوره بارش………………………………………………………………………    106
شکل 76-4- مقایسه مقادیر پیش بینی شده و مشاهده شده عمق سطح ایستابی در منطقه سلامی با خط یک به یک……………………………………………………………………………….    109
شکل 77-4- تغییرات سطح ایستابی نسبت به زمان درمنطقه سلامی……………………    110

فصل اول

مقدمه

⦁    پیشگفتار

میهن ما ایران از لحاظ موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی جزء مناطق خشک و نیمه خشک محسوب می گردد و همچون بسیاری از نقاط جهان تنها راه بهره برداری مفید ومطلوبتر از این اراضی پهناور که اکثرا فاقد سیستم زهکشی هستند، با تقویت و احداث سیستم های زهکشی سطحی و زیرزمینی میسر می باشد.
مدل های کامپیوتری بدلیل کاهش هزینه ها و کوتاه کردن مدت زمان دستیابی به نتایج اجرای یک سناریو بر روی یک سیستم، بصورت گسترده ای در علوم مختلف بکار می روند. سیستم های زهکشی معمولا در اراضی نیمه خشک تحت آبیاری برای کنترل شوری و ماندابی شدن خاک نصب می شوند .بدلیل وجود پیچیدگی حرکت آب و انتقال املاح در خاک، مدل های شبیه سازی برای تشریح عملکرد سیستم های مدیریت آب که ممکن است شامل زهکش زیرزمینی، سطحی و آبیاری باشند، به کار می روند .در مناطق مرطوب نیز چون کنترل سطح ایستابی به صورت یک بحران در می آید، داشتن سیستم زهکشی یک ضرورت است. در صورتی که در سایر مناطق اهمیت زهکشی از این نقطه نظر کاهش می یابد. با توجه به این واقعیت كه منابع آب زیرزمینی ایران در حدود 8/٧٧ درصد مصارف شرب، صنعت و كشاورزی را تامین می كند (فضل اولی و همکاران،

فهرست مطالب
عنوان صفحه

فصل اول: مقدمه و کلیات
1-1- مقدمه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1-2- تعاریف بیابان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1-3- بیابانزائی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1-4- مفهوم توسعه پایدار و ارتباط آن با بیابان زایی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1-5- رابطه فعالیت انسان با توسعه پایدار . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
1-6- بیابانزدائی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..8
1-7- ضرورت انجام مطالعه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..9
1-8- هدف تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..10
1-9- فرضیه تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..11

فصل دوم: سابقه تحقیق
2-1- مباحث توسعه پایدار. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
2-2- شاخص چیست؟. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..18
2-3- ویژگیهای شاخصهای موثر. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2-3- تصمیم گیری گروهی و ارجحیت آن. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 22

فصل سوم: معرفی منطقه و روش های نمونهگیری
3-1- منطقه مورد مطالعه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..26
3-2- سیمای عمومی و پستی و بلندیهای منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..27
3-2-1- بررسی ارتفاعات منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..27
3-2- 2- زمین شناسی و ژئومورفولوژی منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3-2-3- اقلیم شناسی منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3-3- روش نمونه گیری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
3-4- مراحل گام به گام تکمیل پرسشنامه و تحلیل داده ها. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
3-4-1- انتخاب شاخصهای مناسب اکولوژیکی و اجتماعی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..31
3-5- روش نمونه گیری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 35
3-6- نحوه انتخاب گروه کارشناسی و جامعه آماری . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3-7- تشکیل سلسله مراتبی و ورود داده ها. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 37
3-4-2- تعیین طبقات و واحدهای مناسب سنجش هر شاخص. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3-4-3- برآورد روند موفقیت با ترکیب شاخصهای مورد مطالعه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3-8- نمونه گیری داده های پوشش گیاهی و محیطی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . … .40
3-9- گروه های هدف و مطالعات اجتماعی منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .41
3-10- جامعه آماری بهره برداران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

فصل چهارم: نتایج
4-1- نتایج تحلیل بدست آمده از AHP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
4-2- نتایج آماری پوشش گیاهی. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4-3- فهرست گونه های گیاهی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4-4- بررسی پوشش گیاهی مرتعی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 52
4-5- بررسی وضعیت جمعیت منطقه مطالعاتی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 52
4-6- بررسی وضعیت اشتغال منطقه مطالعاتی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4-7- بررسی وضعیت سواد بهره برداران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4-8- بررسی وضعیت سوخت و انرژی بهره برداران. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 54
4-9- نتایج تحلیل بدست آمده از SPSS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..55
4-10- تعداد اعضای خانوار جامعه مورد تحقیق. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4-11- میزان وابستگی جامعه مورد تحقیق به مرتع. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4-12- نحوه استفاده از مرتع . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4-13- میزان رضایتمندی از پروژه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 59
4-14- تمایل به ادامه پروژه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
4-15- بررسی رابطه متغیر رضایتمندی با سایر متغیرها . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
4-16- بررسی رابطه متغیر میزان ارتباط با کارشناسان با سایر متغیرها. . . . . . . . . . . . . . 62
4-17- بررسی رابطه متغیر میزان درآمداز محل طرح با سایر متغیرها. . . . . . . . . . . . . . . 62
4-18- بررسی رابطه متغیر میزان تمایل با ادامه پروژه با سایر متغیرها.. . . . . . . . . . . . . . 63
4-19- بررسی رابطه متغیر میزان وابستگی به مراتع با میزان درآمد سالانه. . . . . . . . . . . 64

فصل پنجم: بحث
5-1- بحث. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..66

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادها
6-1- نتیجه گیری. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6-2- پیشنهادات . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..73
منابع فارسی. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
منابع لاتین . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
چکیده انگلیسی . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..83

فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول3-1:طبقات ارتفاعی منطقه دشتک سیاه شهرستان خنج 27
جدول3-2: مساحت و درصد سازندهای زمین شناسی 28
جدول 3-3: مقادیر پارامترهای متوسط، متوسط حداکثر، متوسط حداقل حرارت 29
جدول3 -4: متوسط درجه حرارت به صورت ماهانه بر حسب درجه حرارت 29
جدول 3-5: مقادیر میانگین تبخیر بر حسب میلیمتر 30
جدول3-6: تقسیم بندی کیفی براساس پاسخ های ارسالی 37
جدول 4-1: وزن شاخصهای مربوط به معیار حدود منابع طبیعی 44
جدول 4-2: وزن شاخصهای مربوط به معیار حفظ تنوع زیستی 44
جدول 4-3: وزن شاخصهای مربوط به معیار سلامتی، قوه حیاتی و یکپارچگی 45
جدول 4-4: وزن شاخصهای مربوط به معیار کارکردهای حفاظتی و زیست محیطی 45
جدول 4-5: وزن شاخصهای مربوط به معیار ظرفیتهای تولید و کارکردها 46
جدول 4-6: وزن شاخصهای مربوط به معیارحفظ و توسعه کارکردها و شرایط   اقتصادی و اجتماعی عرصه های طبیعی
46
جدول4-7: وضعیت جمعیت منطقه 52
جدول 4-8: وضعیت جمعیت در رده های سنی 53
جدول4-9: مشاغل بهره برداران منطقه 53
جدول 4-10 : میزان سواد بهره برداران در مقاطع مختلف سنی 54
جدول 4-11: چگونگی تامین سوخت و هزینه تهیه آن در منطقه 55
جدول 4-12: توزیع فراوانی سواد افراد در سطح منطقه مورد تحقیق 55
جدول 4-13: تعداد روزهای بهره برداری 58
جدول 4-14: نحوه تامین علوفه 59
جدول 4-15: بررسی رابطه متغیر میزان رضایتمندی با سایر متغیرها 61
جدول 4-16: بررسی رابطه متغیر میزان ارتباط با کارشناسان با سایر متغیرها 62
جدول 4-17: بررسی رابطه متغیر میزان درآمد از محل طرح با سایر متغیرها 63
جدول 4-18: بررسی رابطه متغیر میزان تمایل به ادامه پروژه با سایر متغیرها 64
جدول 4-19: بررسی رابطه متغیر میزان وابستگی به مراتع با میزان درآمد سالانه 65
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل شماره1-1: چرخه توسعه پایدار 9
شکل شماره3-1: محدوده مورد مطالعه 26
شکل شماره3-2: منحنی آمبروترمیک منطقه مورد مطالعه 30
شکل4-1: درصد معیارها و شاخصهای کایرو2000 47
نمودار 4-1: فراوانی تعداد اعضای خانوار جامعه مورد تحقیق 56
نمودار 4-2: میزان وابستگی جامعه مورد تحقیق به مرتع 57
نمودار4-3: میزان رابطه جامعه مورد تحقیق با کارشناسان 57
نمودار 4-4: میزان رضایتمندی جامعه مورد تحقیق از پروژه 59
نمودار4-5: تمایل به ادامه پروژه در بین جامعه مورد تحقیق 60

فهرست ضمائم
عنوان صفحه
جدول شماره 1: لیست فلورستیک منطقه. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

فصل اول

مقدمه و کلیات
1-1-مقدمه

بیابانها عمدتا در قلمرو بین مدارها و یا برخی از مناطق خشکی، آنجا که زمستانهای سرد و تابستانهای گرم دارد گسترش یافته است و حدود یک سوم از خشکیها را اشغال کرده است. بیابانهای داخلی در ایران، در منطقه فلات مرکزی ایران قرار گرفته اند که این منطقه نیمی از مساحت ایران را شامل میشود. این منطقه که در میان رشته کوههای البرز و خراسان و زاگرس واقع گردیده است، مناطق کویری و بیابانی ایران را شامل میشود(کردوانی، 1367).
یکی از دغدغه های امروز کشورهای جهان موضوع مهار بیابانزایی است. توجه به مقوله مهار بیابانزایی برای کشوری همچون ایران که 34 میلیون هکتار معادل یک چهارم وسعت آن را بیابان فرا گرفته، که 5 میلیون هکتار تپههای شنی فعال، 12 میلیون هکتار تپه شنی غیرفعال و باقیمانده مساحت تحت تاثیر تجمع نمک، خاکهای شور و قلیایی قرار دارد(پاک پرور، 1378)، ضرورتی انکار ناپذیر است. از 12 میلیون هکتار بیابان در ایران بیش از 5/1 میلیون هکتار تا سال 1984 کاملا جنگل شده (Anon,2008) و به 1/2 میلیون هکتار افزایش یافته است (Nap,2005).

1-2- تعاریف بیابان

بیابان یکی از اکوسیستم‌های اصلی خشکی است که از زمینهای بوته‌زاری تشکیل شده است که در آنها گیاهان بسیار پراکنده‌اند و به‌وسیله خاک لخت و شنی از هم جدا مانده‌اند. بسیاری از بیابانها در مجاورت رشته کوهها واقع هستند.
طبق تعریف بیابان سرزمین وسیعی است که به خاطر بارندگی سالیانه کم دارای پوشش گیاهی کمی است. در تعیین ویژگی بیابانها دو عنصر بارش و دما نقش اساسی دارد (محمودی، 1368). به عبارت دیگر مناطقی كه به سبب كمبود آب و پوشش گیاهی ناچیز توانایی حفاظت موثر از زمین را در برابر تخریب را ندارند مناطق خشك (بیابانی)گویند(لاجوردی، 1372).
اگر چه بعضی سعی كردهاند با توام نمودن چند ویژگی مناطق خشك را تعریف كنند و بر این اساس مناطقی را خشک و بویژه بیابانی و کویری گویند که بارندگی در آنجا كم، میزان ریزشهای آبی جوی از تبخیر سالانه كمتر، آب قابل استفاده محدود و منطقه از لحاظ پوشش گیاهی فقیر و یا فاقد آن است و اما هیچك از آنها  نمیتواند یك تعریف جامع و دقیق و قانع كنندهای برای مناطق خشک و کویری و بیابانی باشد كه بر اساس آن بتوان حد و مرز مناطق خشك را به طور دقیق تعیین كرد، زیرا:
اولاً – ویژگی های مناطق خشك متنوع ومتعدد است.
ثانیاٌ – مسائلی در راه شناخت ویژگی های اقلیمی و نیز تعیین حد و مرز مشخص مناطق خشك نظیر ناچیز یا ناكافی بودن ایستگاه های هواشناسی در مناطق خشك و در نتیجه عدم اطلاعات كافی و تغییرات بسیار زیاد بارندگی در سالهای مختلف وجود دارد (کردوانی، 1367).
1-3- بیابان زایی

مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر از 40% سطح کره زمین را پوشانده (Deichmann &Eklundh,1991) و محل سکونت بیش از 1میلیارد انسان است (UNSO Office to Combat Desertification and Drought, 1997; Reynolds and Stafford Smith,2002 ). درکنوانسیون بیابانزدائی سازمان ملل بیابانزائی به صورت زیر تعریف شده است :”تخریب زمین در مناطق خشک ، نیمه خشک و نیمه مرطوب خشک در نتیجه فاکتورهای مختلفی از جمله تغییرات آب وهوا و فعالیت‏های انسان است”. همچنین UNCCD تخریب سرزمین را”کاهش یا افت بهره‏وری اقتصادی / بیولوژیکی، پیچیدگی سیستم کشاورزی، مرتع و چراگاه، جنگل و زمین جنگلی درنتیجه کاربری‏های زمین یا بواسطه فرایند یا فرایندهای ترکیبی بوجود آمده از فعالیت‏های انسان و الگوهای سکونت مثل1) فرسایش خاک ناشی از باد و آب 2) زوال خواص فیزیکی، شیمیائی و بیولوژیکی یا اقتصادی خاک 3) خسارت طولانی مدت پوشش گیاهی طبیعی تعریف کرده است (UNEP,1990). مطابق UNCCD(2004) بیابانزائی یکی از بیشترین پی‏آمدهای جدی اقتصادی – اجتماعی و محیطی در مناطق فوق ملاحظه شده که نتیجه مجموعه اثرات متقابل در میان عوامل مختلف شامل تغییر آب وهوا و فعالیت‏های انسانی است (Thomas,1997; UNCCD,1994). نتیجه بیابانزائی شامل تحلیل رفتن تولید غذا، بروز قحطی، افزایش هزینه‏ های اجتماعی، کاهش کمیت و کیفیت آب های شیرین، افزایش فقر و تزلزل سیاسی، کاهش قابلیت برگشت پذیری زمین‏ها نسبت به تغییرات طبیعی آب وهوا وکاهش قابلیت تولید خاک است (Reynolds, 2001). درنتیجه سه موضوع مورد جستجو اصلی قرار می گیرد: آب و هوا، خاک، سرزمین و فشار انسان(Salvati &Zitti,2008b). اهمیت آب و هوا، خاک بوسیله سه عامل اقلیم، خاک و ژئومورفولوژی توصیف می شود(Diodato &Ceccarelli;2004) رعایت این عوامل با خشکی آب و هوا، ظرفیت آب موجود خاک و فرسایش خاک مربوط است (Kosmas et al.,2000a;Venezon Scarascia et al., 2006; Incerti et al.,2007). اثر فشار انسان بوسیله سه متغیر تراکم جمعیت، رشد و تمرکز فعالیتهای صنعتی بیان می شود( Salvati &Zitti,2007).
بشر از دیرباز برای رفع نیازهایش به مناطق خشک ونیمه خشک مراجعه داشته است. تامین نیازهای غذایی بشر اکنون به دغدغه ای عمده برای دولتمردان کشورهای مختلف تبدیل شده وشکل جهانی به خود گرفته است. از این رو، فشار روی این مناطق بدلیل استفاده بیش از حد بشر، روبه افزایش بوده و با توسعه فناوری این دخالتها شدت یافته است، به عبارت دیگر با توسعه تکنولوژی بجای اینکه سهم بشر را در تخریب کاهش دهد این سهم را افزایش داده است. متاسفانه فقدان برنامه ریزی اصولی در بهره برداری از منابع طبیعی موجبات تشدید فرایند تخریب در پوشش های گیاهی را فراهم آورده است و بخشهای قابل حیات زیست کره را کاهش داده و بر سطح بیابانهای جهان افزوده است (Whitford, 2002).
دلایل بیابان زایی عبارتند از: الف) کشت بیش از حد، ب) چرای بیش از حد، ج) جنگل تراشی و د) عملیات نامناسب آبیاری (گرنجر، 1374)
این دلایل متاثر از تغییرات جمعیت، تغییرات آب وهوایی و شرایط متغیر اجتماعی و اقتصادی است.
نتایج بیابان زایی شامل: الف) کاهش تولیدات گیاهی، ب) پایین آمدن بازده کشاورزی، ج) فقدان غذای برای حیوانات پرواری و د) فروسایی شرایط زندگی انسانها (فرید، 1381)

بشر امروزه دریافته که برای کاهش اثرات فقر اقتصادی و ممانعت از تباه شدن سرزمین می بایست به فعالیتهای درخور با طبیعت بپردازد، نوع استفاده از سرزمین را براساس توان سرزمین بنا نهد و نیازهای اقتصادی و اجتماعی خود را با توجه به توان طبیعی سرزمین برآورده سازد. به عبارت ساده تر بشر خود را ملزم ساخته تا ویژگی های طبیعی و بوم شناختی (اکولوژیکی) سرزمین را شناسائی نماید و سپس نیازهای اقتصادی و اجتماعی خود را با این ویژگی ها وفق دهد. طی صد سال گذشته تغییر وتحولات بسیاری در جهان رخ داده است. این تغییرات درسطوح مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی، فردی و نگرشی بوده که درآینده نیز ادامه خواهد داشت. لذا یافتن راه هایی جهت جلوگیری از اتلاف منابع ضرورت است. در همین راستا، مفهوم توسعه پایدار به عنوان راهکاری جهت جلوگیری از اتلاف منابع مطرح گردیده است(آرمند، 1383).
1-4- مفهوم توسعه پایدار و ارتباط آن با بیابان زایی

توسعه پایدار مطابق گزارش کمیسیون جهانی توسعه و محیط زیست در سال ۱۹۸۷ ( کمیسیون برونتلند ) عبارت است از برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن قابلیت های نسل آینده به گونه‏ای که نیازهای نسل کنونی نیز به مخاطره نیفتد (رادکلیف،1374). در واقع این مفهوم مبتنی بر توافق  بر توسعه سازگار با محیط زیست، بر این امر تأکید می کند که سیاستهای توسعه و بهره برداری باید با  هدف محرومیتزدایی، بهبود کلی اوضاع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، حمایت از تنوع گونه های زیستی و بقای جریانات اصلی اکولوژی و تقویت سیستمهای حیاتی صورت گیرد. توسعه پایدار زمانی محقق می شود که اهداف اقتصادی، اکولوژیکی و اجتماعی در کنار هم دیده شده باشند. به عبارت دیگرتوسعه پایدار توسعه ای است که از نظر اجتماعی مورد حمایت مردم و از نظر اقتصادی دارای مقبولیت و از نظر اکولوژیکی مورد تایید باشد.
این کنوانسیون فصل جدیدی را در بیابانزدایی و ستیز با آن می گشاید. کشورها به طور اخص در حال تجدید نظر و بررسی برنامههای اجرایی هستند. مضاف بر آن توجه دولتها به مسائلی نظیر رشد و افزایش آگاهی، افزایش میزان تحصیلات و برنامه های آموزشی در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته معطوف است. پیشروی بیابانها تنها هنگامی متوقف میگردد که تغییرات شگرف در گرایشها و رفتارهای محلی و بین المللی پدید آید. این تغییرات قدم به قدم ما را به بکار گیری پایدار زمین و امنیت غذایی برای جمعیت در حال رشد جهان رهنمون می سازد. به این ترتیب بیابانزدایی به معنای واقعی تنها بخشی از هدفی به مراتب عظیمتر است و آن عبارتست از توسعه پایدار کشورهای متاثر از خشکسالی و پیشروی بیابانها(سازمان جنگلها و مراتع ،1381).
1-5- رابطه فعالیتهای انسان با توسعه پایدار:

برای رسیدن به توسعه پایدار، منابع طبیعی، اجتماع و اقتصاد سهم بسزایی را دارند و هریک از این عوامل دارای محدودیت‏هایی در مجموعه خود می‏باشند.
منابع طبیعی بخش مهمی از این سیستم را به خود اختصاص داده و حفاظت از آن شرط اصلی توسعه پایدار است، درصورتی که استفاده نادرست از این منابع طبیعی جهت برطرف نمودن نیاز بشر باعث شده که امروزه با کمبود منابع تولید غذایی و تخریب منابع طبیعی مواجه باشیم. ادامه داشتن فقر کشاورزان، هدر رفتن منابع طبیعی و تخریب محیط زیست دلیلی برای چاره جویی میباشد. بشر پی برده است برای آنکه بتواند جلوی فقر و زوال سرزمین را بگیرد باید به همراه طبیعت حرکت کرده و از سرزمین به اندازه توان یا پتانسیل تولیدی آن استفاده نماید. مضافا اینکه نوع استفاده از سرزمین را براساس توان کاربری سرزمین بنا نهد و نیازهای اقتصادی و اجتماعی را با توجه به توان سرزمین برآورده سازد(سنایی، 1387).
فعالیت‌های توسعه‌ای ناپایدار و بهره برداری غیرمعقول از منابع طبیعی از جمله در کشاورزی و دامپروری همواره در فرسایش خاک و گسترش بیابان موثر بوده اند. تغییر آب و هوا در چند دهه گذشته و تغییر الگو‌های بارش و سیلاب‌های آنی بر میزان بیابانزایی افزوده است. طوفان‌های شن و گرد و غبار، حرکت و جابجایی تپه‌های ماسه‌ای در مناطق کویری و همزمان کمبود آب و خشکسالی بسیاری از شهر‌ها و روستا‌ها و نیز زیر ساختهای آن‌ها را با مشکلات عدیدهای مواجه نموده اند. در مناطق بیابانی، مدیریت و بهره برداری بهینه از منابع آب و خاک از اهمیت بسیاری برخوردار است. بکارگیری دانش و تجربیات مردم بومی در حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع طبیعی از جمله آب و خاک بسیار موثر است. از این رو مشارکت مردم محلی در برنامه ریزی و مدیریت منابع طبیعی از ضروریات است. بنابراین ارزیابی را میتوان شناخت عوامل تشکیل دهنده سرزمین و آگاهی از پارامترهای مختلف سرزمین به منظور برنامه ریزی جهت بهره برداری صحیح از منطقه مورد نظر تعریف کرد(سنایی، 1387)
1-6 بیابانزدائی(مقابله با بیابانزایی):

در توضیح بیابانزدائی ذکر این نکته حائز اهمیت است که منظور از بیابانزدائی، زدودن و از بین بردن بیوم بیابان نیست، چرا که این بیوم همانند سایر بیومهای طبیعی حاصل فعل و انفعالات پدیده های اکولوژیکی است و شاید انسان هرگز قادر نباشد که آن را از مجموعه بیومهای کره زمین حذف کند. در واقع آن چه که مورد نظر واژه بیابانزدائی است، جلوگیری از بیابانی شدن زمینهایی است که در اثر اعمال مخرب انسان در معرض بیابانی شدن قرار دارند.
در واقع بیابانزدائی فعالیتهایی را شامل میشود که بخشی از توسعه جامع سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب را در راستای توسعه پایدار در برگرفته و هدف آن عبارت است از:
⦁ جلوگیری و یا کاهش تخریب سرزمین
⦁ احیاء زمینهای به طور جزئی تخریب شده
⦁ احیاء زمینهای به طور جزئی بیابانی شده.
نتایج و دستاوردهای فعالیتهای بیابانزدائی عبارت است از :
⦁ ایجاد اشتغال و بکارگیری ساکنین بیابان در طرحهای بیابانزدائی
⦁ جلوگیری از مهاجرت و تثبیت جوامع تولید کننده روستائی در مراکز تولید کشاورزی و دامداری
⦁ کاهش ناهنجاریهای اجتماعی نظیر فقر و در نهایت استحکام خانواده ها
⦁ ایجاد پارکها و تفرجگاه ها در مناطق بیابانی
⦁ کاهش آلودگی زیست محیطی(آب، هوا و خاک) (سازمان جنگلها و مراتع، 1381).

1-7- ضرورت انجام مطالعه

برای رسیدن به توسعه پایدار، منابع طبیعی، اجتماع و اقتصاد سهم بسزایی را دارند و هریک از این عوامل دارای محدودیت‏هایی در مجموعه خود می‏باشند(شکل1-1).

شکل 1-1: چرخه توسعه پایدار
منابع طبیعی بخش مهمی از این سیستم را به خود اختصاص داده و حفاظت از آن شرط اصلی توسعه پایدار است، درصورتی که استفاده نادرست از این منابع طبیعی جهت برطرف نمودن نیاز بشر باعث شده که امروزه با کمبود منابع تولید غذایی وتخریب منابع طبیعی مواجه باشیم. ادامه داشتن فقر کشاورزان، هدر رفتگی منابع طبیعی و ضایع شدن محیط زیست دلیلی برای چاره جویی می باشد. بشر پی برده است برای آنکه بتواند جلوی فقر و ضایع شدن سرزمین را بگیرد باید به همراه طبیعت حرکت و از سرزمین به اندازه توان یا پتانسیل تولیدی آن استفاده نماید. مضافا اینکه نوع استفاده از سرزمین را بر اساس توان کاربری سرزمین بنا نهد و نیازهای اقتصادی و اجتماعی را با توجه به توان سرزمین برآورده سازد.
با توجه به اینکه یکی از معیارهای توسعه پایدار کاهش سطح بیابانها و فراهم نمودن شرایط احیاء مناطق تخریب یافته و افزایش تولید میباشد لذا با بهره گرفتن از معیارهای توسعه پایدار تلاش میگردد تا برای اولین بار موفقیت یا عدم موفقیت طرح‏های بیابانزدائی در سطح منطقه‏ای خشک و نیمه خشک که معرف سطح وسیعی از مناطق جنوب کشور است مورد ارزیابی و سنجش قرار گیرد.
1-8- هدف تحقیق

هدف اصلی از انجام این مطالعه، انتخاب و اولویتبندی شاخصهای مناسب بوم شناختی و اجتماعی توسعه پایدار (کایرو2000) بر اساس نیازها و اولویت‏های محلی و شرایط محیطی و اجتماعی می باشد.
– ارزیابی قابلیت اندازه گیری و سنجش شاخص های منتخب بوم شناختی واجتماعی، در عرصه های منابع طبیعی و جوامع محلی
– ارزیابی قابلیت اجرایی و عملیاتی شدن مدل اولویتبندی شده مورد تحقیق
– بررسی میزان پذیرش طرحهای مدیریت منابع طبیعی (طرحهای بیابانزدایی ) از لحاظ اجتماعی در جوامع محلی
سایر اهداف فرعی مورد نظر عبارت است از:
⦁ معرفی مناسب‏ترین و کاربردی‏ترین شاخص ها بر اساس مجموعه شرایط محیطی و اجتماعی منطقه تحقیق
⦁ تدوین و پیشنهاد مدل مناسب ارزیابی طرحهای مدیریت منابع طبیعی (طرحهای مرتعداری، بیابانزدایی و… ) بر اساس معیارهای بوم شناختی و اجتماعی توسعه پایدار
⦁ بررسی میزان موفقیت طرحهای کنترل بیابانزائی در قالب مطالعه موردی (طرح بیابانزدائی دشتک سیاه) از نقطه نظر بوم شناختی و اجتماعی

1-9- فرضیه تحقیق

فرضیه اصلی تحقیق این است که بر اساس معیارهای منتخب و اولویت بندی بوم شناختی و اجتماعی توسعه پایدار (کایرو2000) می توان ارزیابی مناسبی از میزان موفقیت یا عدم موفقیت طرحهای مدیریت منابع طبیعی بویژه طرحهای بیابانزدایی ارائه نمود و بر همین اساس مدلی ملی و محلی جهت ارزیابی طرحهای فوق الذکر در مناطق خشک و نیمه خشک پیشنهاد کرد. در این مدل پیشنهادی:
⦁ شاخص های منتخب بوم شناختی واجتماعی، قابلیت اندازه گیری و سنجش در عرصه های منابع طبیعی و جوامع محلی دارند.
⦁ مدل اولویت بندی شده مورد تحقیق، قابلیت اجرایی و عملیاتی شدن را در عرصه دارد.
⦁ طرحهای مدیریت منابع طبیعی (طرحهای بیابانزدایی ) از لحاظ اجتماعی مورد پذیرش جوامع محلی واقع شده اند.
⦁ اجرای طرحها در ارتقاء سطح رفاه اجتماعی جوامع محلی تاثیر داشته است.
⦁ اجرای طرح توانسته است انگیزه لازم جهت تداوم زندگی در محیط های در معرض بیابانی شدن را فراهم سازد.
⦁ عملیات اصلاحی انجام شده در طرحها از لحاظ بوم شناختی از پایداری لازم برخوردار است.
⦁ اجرای عملیات بیولوژیک سبب بهبود وضعیت فعالیتهای جاری اقتصادی ساکنین محلی گردیده است.

فصل دوم

سابقه تحقیق:
2-1-مباحث توسعه پایدار

پس از برگزاری كنفرانس ریودواژنیرو در سال 1992، تدوین و اندازه‌گیری شاخص‌های توسعه پایدار به‌ عنوان یكی از مهمترین مسائل مرتبط با توسعه پایدار در كانون توجه قرار گرفته و صاحب‌نظران متعدد از رشته‌های مختلف تلاش كردند تا شاخص‌ها و روش هایی را برای اندازه‌گیری میزان پایداری در كشورهای مختلف بسط و توسعه دهند. اما، برداشت‌ها و نگرش‌های مختلف از توسعه پایدار موجب شده است تا روش های متعددی برای شناسایی و سنجش پایداری مطرح شود. در یك طرف مباحث توسعه پایدار، اقتصاددانان قرار دارند كه معمولاً بر معیارهای اقتصادی و گاهی اجتماعی برای سنجش پایداری تأکید دارند و در سوی دیگر، نخبگان محیط‌زیست قرار دارند كه بیشتر بر اندازه‌گیری و سنجش شاخص‌های محیط‌زیستی برای تبیین پایداری تأکید می‌كنند. اقتصاددانان معمولاً از روش های ارزشگذاری پولی برای سنجش پایداری بهره می‌گیرند، در حالی‌كه دانشمندان و پژوهشگران سایر رشته‌ها از معیارهای فیزیكی و گاهی ذهنی برای سنجش پایداری استفاده می‌كنند. از مهمترین رویكردهای اقتصادی برای سنجش پایداری می‌توان تولید ناخالص داخلیبه روش های دوستدار محیط زیست، حسابداری منابع مبتنی بر كاركردهای آنها، مدل‌سازی رشد پایدار و شرایط پایدار قوی و ضعیف اشاره كرد. در مجموع، اقتصاددانان، رشد پایدار را بخشی از توسعه پایدار اقتصادی می‌دانند(Kumar Singh et al, 2008).
یكی از مهمترین ابزارها برای سنجش ابعاد مختلف توسعه به‌‌طور عام و توسعه پایدار به‌‌طور خاص می‌‌توان به شاخص‌های سرخطی اشاره كرد. این شاخص‌‌ها در خلال سالهای گذشته، بویژه پس از كنفرانس ریودوژانیرو در سال 1992 كاربردهای گسترده‌‌ای در جهان پیدا كرده‌‌اند. به‌‌طوری‌‌كه تا پایان سال 2006 تعداد این شاخص‌‌ها 160 مورد رسیده است كه به‌‌وسیله سازمان‌‌های بین‌‌المللی وابسته به سازمان ملل متحد، مراكز دانشگاهی و پژوهشی منتشر می‌‌شوند(European Commission, 2008).
از نمونه‌‌های شاخص سرخطی می‌‌توان به شاخص‌های معطوف به هدف و نظام حسابداری سبز اشاره كرد. از نمونه شاخص‌های قدیمی‌‌تر نیز می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد: به معیار رفاه اقتصادی MEW ، شاخص پیشرفت اجتماعی ISP ، نمایه كیفیت فیزیكی زندگی PQLI ، مولفه رفاه اقتصادی (EAW) Nordhaus & Tobin, 1973;) Estes, 1974; Morris, 1979; Zolotas, 1981; Brekke, 1997; Kumar Singh et al, 2008; (.
از شاخص‌های تركیبی جدیدتر توسعه كه در دهه 1990 به‌منظور سنجش عملكرد اقتصادی، یا پایداری مطرح شده‌اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: شاخص توسعه انسانی HDI، برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP)، شاخص پیشرفت پایدار SPI ، ردپای بوم‌شناختی EF، نهاده مواد به ازای هر واحد خدمات MIPS ، شاخص رفاه اقتصادی پایدار ISEW ، شاخص پس‌انداز واقعی GPI ،Krotscheck & Narodoslawsky,) 1994; Wackernagel & Rees, 1996; Schmidt- Bleek; & Cobb, 1995; Hamilton, 2000; Daly (1994; فشارسنج پایداری BS اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) و مركز بین‌المللی پژوهش‌های توسعه IDRC در سال 1995 و شاخص فشارهای محیط‌زیستی) (EPI ، اتحادیه اروپا (1999) Kumar Singh et al, 2007) ؛.(Midus et al,2009

به منظور تعیین پارامترهای پوشش گیاهی شامل وزن و سطح لاشبرگ، پوشش تاجی، وزن زیتوده گیاهی از قابهای یك مترمربعی استفاده شد كه به صورت تصادفی بر روی پوشش گیاهی منطقه بکار گرفته شد. در این مرحله ضمن عزیمت به منطقه با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی- سیستماتیک تعداد 2 واحد نمونه گیری در محدوده عملیات فارو و جنگلکاری منطقه انتخاب گردید. در هر پلات مهمترین صفات پوشش گیاهی نظیر درصد تاج پوشش و تراکم فرمهای رویشی غالب برآورد گردید(مقدم،1377). به منظور تعیین میزان تولید با بهره گرفتن از روش قطع و توزین( مقدم،1377) تعداد 15 پلات به صورت تصادفی انتخاب و رشد سال جاری گونه های مختلف گیاهی قطع و پس از خشک نمودن توزین گردید. بدین صورت که در هر واحد کاری به طور تصادفی پلات اول انتخاب و به فاصله 10متری از پلات قبلی مکان پلات بعد تعیین شد. در واحد یک 10پلات نمونه برداری شد. جهت واحد دوم نیز همان مراحل واحد اول انجام گردید، با این تفاوت که در واحد دوم تعدادپلاتها 5 عدد انتخاب گردید. بعد از جمعآوری نمونه ها در پاکتهایی که از قبل به همین منظور تهیه شده بودند نمونه های قطع شده هر پلات درون پاکت قرار گرفته و به منظور عدم ریزش نمونه ها همه پاکتها بسته شد. بعد از اتمام مراحل نمونهگیری با دقت نمونه های جمعآوری شده، درون روزنامه گذاشته شد و بعد از خشک شدن نمونه ها نسبت به توزین نمونه های گیاهی به تفکیک اقدام گردید، وزن نمونه ها یادداشت، سپس داده های به دست آمده در محیط Excel 2007 وارد شده و جهت تحلیلهای آماری آماده سازی شد.

3-9-گروه های هدف و مطالعات اجتماعی منطقه:

با مشخص شدن شاخصهای برتر حاصل از تحلیل در نرم افزار EC جهت مطالعات اجتماعی در قالب پرسشنامهای که سوالات به صورت باز و بسته طرح و بعد از تایید پرسشنامه نسبت به تکثیر پرسشنامهها اقدام نموده و در اختیار دامداران طرح بیابانزدائی قرار گرفت.

3-10-جامعه آماری بهره برداران:

با بررسی سوابق پرونده طرح بیابانزدائی دشتک سیاه در اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان خنج مشخص گردید که طرح فوق دارای 19نفر دامدار بوده و بعد از مشخص شدن جامعه آماری به عرصه مورد نظر عزیمت نموده و لازم به ذکر است که دامداران کوچ کننده بوده و دارای مرتع ییلاقی و قشلاقی هستند، میبایستی با حضور دامداران در مرتع و به صورت سر شماری از آنان اقدام به توزیع پرسشنامه نموده و در اختیار آنان قرار میگیرد و بعد از تکمیل پرسشنامهها جهت تحلیل آماری داده های بدست آمده از مباحث اجتماعی و اقتصادی وارد نرم افزار Excel کرده و بعد از مرتب نمودن داده ها در نرم افزار کلیه داده ها در نرم افزار SPSS وارد شد.

فصل چهارم

نتایج:
4-1- نتایج تحلیل بدست آمده از AHP

با توجه به تکمیل پرسشنامهها توسط کارشناسان و اساتید دانشگاه های منابع طبیعی و با بهره گرفتن از نرم افزار AHP اهمیت معیارها و شاخصهای فوق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان دهنده مناسبترین و کاربردیترین معیارها و شاخصها با توجه به نظرات کارشناسان میباشد که در این تحقیق از آنان کمک گرفته شد. تعداد کارشناسان شرکت کننده در این تحقیق حدود 100نفر بودند که از این تعداد 30نفر به پرسشنامههای ارسالی پاسخ داده و نسبت به تکمیل آن اقدام نموده بودند و سعی شده از تمامی رشته های منابع طبیعی نظر سنجی گردد. به همین دلیل پاسخها بر اساس تخصص اساتید و کارشناسان متفاوت بوده و جمع بندی و تحلیل آن تا حدودی مشکل به نظر میرسید. نتایج بدست آمده به شکل زیر میباشد.

جدول شماره 4-1: وزن شاخصهای مربوط به معیار حدود منابع طبیعی
جدول شماره 4-2: وزن شاخصهای مربوط به معیار حفظ تنوع زیستی
جدول شماره 4-3: وزن شاخص مربوط به معیار سلامتی، قوه حیاتی و یكپارچگی
جدول شماره4-4: وزن شاخص مربوط به كاركردهای حفاظتی و زیست محیطی

جدول شماره 4-5: وزن شاخص مربوط به ظرفیت های تولید و كاركردها
جدول شماره4-6: وزن شاخص مربوط به حفظ و توسعه كاركردها و شرایط اقتصادی و اجتماعی عرصه های طبیعی
شکل شماره 4-1: درصد معیارها و شاخصهای کایرو 2000

با بررسی نتایج بدست آمده از AHP مشخص گردید که بیشترین اهمیت در معیارهای کایرو به ترتیب حفظ تنوع زیستی، کارکردهای حفاظتی و زیست محیطی، سلامتی، قوه حیاتی و سلامتی، ظرفیتهای تولید و کارکردها، حفظ و توسعه کارکردها و شرایط اقتصادی و اجتماعی عرصه های طبیعی، و حدود منابع طبیعی با ترتیب وزنی 258/0، 213/0، 186/0، 135/0، 135/0 و 74/0 میباشد.
معیار حدود منابع طبیعی با اهمیت کم در جایگاه آخر قرار گرفته است. شاخصهای مربوط به این معیار 1- مساحت و درصد انواع عرصه های طبیعی مثل جنگل، مرتع، بیابان و غیره، 2- بیوماس، ذخیره رویشی، ذخیره کربن، 3- مساحت و درصد عرصه های تحت مدیریت و دارای برنامه ریزی، 4- مساحت و درصد دیگر عرصه های ممیزی شده طبیعی به ترتیب سه شاخص اول دارای وزن 021/0و 011/0 است.

هدف کلی این تحقیق، ارزیابی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه کشاورزان مجری طرح در استان کرمانشاه بود. جامعه­ آماری پژوهش دربرگیرنده­ی کشاورزان مجری طرح در استان کرمانشاه بود (72 نفر) که به روش سرشماری مورد مطالعه قرار گرفتند که سرانجام 64 نفر مطالعه شدند. به منظور جمع­آوری اطلاعات در تحقیق حاضر از پرسشنامه استفاده شد. برای سنجش روایی ابزار تحقیق از پانل متخصصان و از آلفای کرونباخ برای سنجش پایایی استفاده شد (78/0=α). نتایج حاصل از ارزیابی طرح «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس مدل سیپ نشان داد که طرح مورد نظر در قسمت درون­داد (با میانگین 85/3)، زمینه (با میانگین 82/3)، برون­داد (با میانگین 32/3) و فرآیند­ (با میانگین 28/3) به ترتیب بیش­ترین تا کم­ترین مطلوبیت را داشته است. یافته­ ها نشان دادند موفقیت طرح مورد نظر (میانگین 56/3 از 5) بیش­تر از حد متوسط ارزیابی شد. نتایج آزمون همبستگی نشان داد بین ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان مجری طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» با موفقیت طرح مورد نظر هیچ­گونه   رابطه­ معنی­داری وجود ندارد. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که مهم­ترین راهکار­های بهبود اجرای طرح به ترتیب راهکار­های اقتصادی (با تبیین 21/16 درصد از کل واریانس تبیین شده) و راهکار­های مدیریتی (با تبیین 34/15 درصد از واریانس کل) می­باشند. ایجاد ارتباط مؤثر بین کشاورزان، مروجان و محققان، سرعت بخشیدن به انتشار یافته­ های تحقیقاتی قابل کاربرد و سازگار با شرایط اقلیمی کشاورزان، افزایش مشارکت و همکاری در بین کشاورزان و افزایش عملکرد در واحد سطح به عنوان مهم­ترین نقاط قوت و افزایش هزینه­ های تولید نسبت به  روش­های سنتی و عدم توجه به دانش بومی کشاورزان به عنوان مهم­ترین نقاط ضعف طرح مورد نظر شناخته شدند. نتایج حاصل از سنجش نگرش کشاورزان مجری طرح نشان داد که 89 درصد از کشاورزان نسبت به طرح مورد نظر دارای نگرش مطلوب و 11 درصد دارای نگرش خنثی می­باشند.

 

کلید واژه­ها: تسریع انتقال یافته­ ها، ارتباط، تحقیق، ترویج، سیپ

 

 

فهرست مطالب

 عنوان                                                                                                                                         صفحه

فصل اول : طرح تحقیق

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………2

1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………………………….3

1-3- اهداف……………………………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-4- اهمیت و ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..6

1-5- محدوده­ پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………..7

1-6- محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………7

1-7- تعاریف و مفاهیم……………………………………………………………………………………………………………………………..8

فصل دوم : بررسی ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………11

2-2- بخش اول: کلیات ارتباط تحقیق و ترویج……………………………………………………………………………………11

2-1-1- پیوند تحقیق و ترویج…………………………………………………………………………………………………13

2-2-2- نظام دانش و اطلاعات کشاورزی………………………………………………………………………………..16

2-2-3- شیوه ­های مرسوم ارتباطی تحقیق و ترویج کشاورزی در سطح جهان………………………20

2-2-4- پیشینه­ی طرح­های مشترک تحقیقی – ترویجی در ایران………………………………………..25

2-3- بخش دوم: کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………………..27

2-3-1- سابقه و پیشینه­ی تجربی طرح………………………………………………………………………………….27

2-3-2- اهداف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………28

2-3-3- ویژگی­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………29

2-3-4- اهمیت و ضرورت اجرای طرح……………………………………………………………………………………30

 

2-3-5- رهیافت ترویجی طرح…………………………………………………………………………………………………30

2-3-6- محتوا و موضوع یافته­ های تحقیقاتی و کاربردی طرح……………………………………………….31

2-3-7- روند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………..33

2-3-8- الزامات اجرایی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………..34

2-3-9- مناطق اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» در استان کرمانشاه………………..35

2-4- بخش سوم: کلیات ارزشیابی

2-4-1- تعاریف و مفاهیم ارزشیابی…………………………………………………………………………………………38

2-4-2- اهداف ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….41

2-4-3- ویژگی­های ارزشیابی…………………………………………………………………………………………………..43

2-4-4- مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………..43

2-4-5- سطوح ارزشیابی………………………………………………………………………………………………………….45

2-4-6- انواع ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………..47

2-4-6-1- انواع ارزشیابی با توجه به زمان……………………………………………………………….47

2-4-6-2- انواع ارزشیابی از نظر کارائی……………………………………………………………………48

2-4-6-3- انواع ارزشیابی از لحاظ درجه­ اعتبار……………………………………………………48

2-4-6-4- انواع ارزشیابی با توجه به ارزشیابان………………………………………………………..50

2-4-7- مدل­های ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………..50

2-4-7-1- مدل ارزشیابی مشارکتی………………………………………………………………………..52

2-4-7-2- مدل ارزیابی سریع و مشارکتی روستایی……………………………………………….56

2-4-7-3- مدل ارزشیابی مبتنی بر طبیعت…………………………………………………………..57

2-4-7-4- مدل ارزشیابی تجربی…………………………………………………………………………….57

2-4-7-5- مدل مفهومی آون………………………………………………………………………………….58

2-4-7-6- مدل سلسله مراتبی بنت………………………………………………………………………..59

2-4-7-7- مدل ارزشیابی تفاوت­ها (اختلاف یا ناهم­خوانی)……………………………………60

2-4-7-8- مدل ارزشیابی اعتبارگذاری……………………………………………………………………61

2-4-7-9- مدل ارزشیابی اعتباربخشی……………………………………………………………………61

2-4-7-10- مدل ارزشیابی مدافعه یا دوسویه………………………………………………………..62

2-4-7-11- مدل ارزشیابی هدف آزاد…………………………………………………………………….62

2-4-7-12- مدل ارزشیابی مناسبات اجرایی………………………………………………………….64

2-4-7-13- مدل ارزشیابی حقوقی…………………………………………………………………………64

2-4-7-14- مدل ارزشیابی قضایی………………………………………………………………………….64

2-4-7-15- مدل ارزشیابی به مثابه روشنگری……………………………………………………….65

2-4-7-16- مدل ارزشیابی مبتنی بر استراتژی وضعیت ویژه………………………………..65

2-4-7-17- مدل ارزشیابی تایلر……………………………………………………………………………..66

2-4-7-18- مدل ارزشیابی استیک…………………………………………………………………………66

2-4-7-19- مدل ارزشیابی تصمیم ­گیری مدیریتی…………………………………………………67

2-4-7-20- مدل ارزشیابی هدف مدار……………………………………………………………………67

2-4-7-21- مدل عمومی ارزشیابی…………………………………………………………………………68

2-4-7-22- مدل آزمایش اجتماعی………………………………………………………………………..68

2-4-7-23- مدل کارشناسی…………………………………………………………………………………..68

2-4-7-24- مدل تخصص محور……………………………………………………………………………..68

2-4-7-25- ارزشیابی به عنوان خبرگی…………………………………………………………………69

2-4-7-26- مدل منطقی ارزشیابی برنامه………………………………………………………………..69

2-4-7-27- مدل سیپ…………………………………………………………………………………………….70

2-5- بخش چهارم: پیشینه­ی پژوهش……………………………………………………………………………………………….76

2-6- چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..89

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………91

3-2- نوع و روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..91

3-3- جامعه­ آماری…………………………………………………………………………………………………………………………92

3-4- حجم نمونه و روش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………………………………93

3-5- ابزار جمع­آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………..94

3-6- تعیین روایی پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………….96

3-7- تعیین پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………96

3-8- تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………………………………………………………….97

فصل چهارم: یافته­ ها

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….99

4-2- ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان……………………………………………………………………………………99

4-3- ارزیابی زمینه­ اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………….101

4-3-1- میزان تأثیر عوامل زمینه­ای در موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال

یافته­ ها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101

4-3-2- وضعیت موجود عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………..102

4-4- ارزیابی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»………………………………………………..104

4-4-1- اثربخشی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………104

4-4-2- شیوه­ی اقدام در مورد درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……….105

4-5- ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………….107

4-6- ارزیابی برون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………108

4-7- ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………..109

4-8- ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه کشاورزان

مجری طرح…………………………………………………………………………………………………………………………………………111

4-9- نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………………………112

4-10- نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………………….113

4-11- راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»………………………………………..114

4-12- نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………118

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهاد­­ها

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………123

5-2- نتایج ارزیابی زمینه……………………………………………………………………………………………………………….123

5-2-1- پیشنهاد­ها…………………………………………………………………………………………………………….125

5-3- نتایج ارزیابی درون­داد……………………………………………………………………………………………………………125

5-3-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………126

5-4- نتایج ارزیابی فرآیند……………………………………………………………………………………………………………….126

5-4-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………..127

5-5- نتایج ارزیابی برون­داد…………………………………………………………………………………………………………….127

5-5-1- پیشنهاد­ها……………………………………………………………………………………………………………..128

5-6- سایر نتایج………………………………………………………………………………………………………………………………128

5-6-1- پیشنهاد­ها………………………………………………………………………………………………………………130

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..131

 

 

فهرست جداول

 عنوان                                                                                                                                    صفحه

 جدول 2-1 شرکت­های تعاونی تولید همکار در طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»………………………………………33

جدول 2-2 تعداد اولویت­های ایجاد واحد­های بهره ­برداری هدف به تفکیک بخش………………………………………………34

جدول 2-3 سایت­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………………………..36

جدول 2-4 کلیات طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس مناطق چهار­گانه…………………………………………37

جدول 2-5 سطوح قضاوت برای ارزشیابی یک برنامه­ی ترویجی………………………………………………………………………….46

جدول 2-6 تفاوت­های بین ارزشیابی مشارکتی و سنتی………………………………………………………………………………………55

جدول 2-7 اجزاء مدل آون برای ارزشیابی برنامه…………………………………………………………………………………………………59

جدول 2-8 سلسله مراتب بنت………………………………………………………………………………………………………………………………60

جدول 3-1 سایت­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………………………..93

جدول 3-2 نحوه­ی پراکنش جامعه­ آماری…………………………………………………………………………………………………………94

جدول 3-3 بخش­های مختلف پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………..95

جدول 3-4 میزان ضریب آلفای کرونباخ بخش­های مختلف پرسشنامه……………………………………………………………….96

جدول 4-1 ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان مجری طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………….99

جدول 4-2 توزیع فراوانی عوامل زمینه­ای طرح «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..101

جدول 4-3 توزیع فراوانی عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس وضعیت موجود…..103

جدول 4-4 مقایسه­ وضعیت موجود و وضعیت مطلوب عوامل زمینه­ای طرح ترویجی «تسریع انتقال

یافته­ ها»………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104

جدول 4-5 توزیع فراوانی درون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..104

جدول 4-6 توزیع فراوانی شیوه­ی اقدام در مورد هر یک از درون­داد­ها بر اساس میزان تأثیر آن­ها در موفقیت طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………106

جدول 4-7 ارزیابی فرآیند اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………………107

جدول 4-8 ارزیابی برون­داد­های طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………108

جدول 4-9 ارزیابی کلی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» بر اساس مدل سیپ………………………………………110

جدول 4-10 ارتباط بین میزان موفقیت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» با ویژگی­های فردی و حرفه­ای کشاورزان مجری طرح………………………………………………………………………………………………………………………………………….110

جدول 4-11 ارزیابی مراحل مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه کشاورزان……………………111

جدول 4-12 میزان تأثیر اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» بر عملکرد………………………………………….112

جدول 4-13 اولویت­بندی نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………112

جدول 4-14 مهم­ترین نقاط قوت طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه کشاورزان………………………..113

جدول 4-15 نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»……………………………………………………………………….113

جدول 4-16 مهم­ترین نقاط ضعف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه کشاورزان………………………114

جدول 4-17 راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»………………………………………………….114

جدول 4-18 مهم­ترین راهکار­های بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» از دیدگاه

کشاورزان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………116

جدول 4-19 مقدار KMO و آزمون بارتلت……………………………………………………………………………………………………….116

جدول 4-20 راهکار­های استخراج شده به منظور بهبود اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………..117

جدول 4-21 مقدار ویژه و درصد واریانس عامل­ها……………………………………………………………………………………………..118

جدول 4-22 نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»………………………………………………119

جدول 4-23 تعیین نوع نگرش کشاورزان نسبت به طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………….120

 

 

                                                               فهرست نمودار­ها

 عنوان                                                                                                                                    صفحه

 نمودار 2-1 نظام اطلاعات کشاورزی……………………………………………………………………………………………………………………..17

نمودار 2-2 مراحل عملیاتی طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»…………………………………………………………………….32

نمودار 2-3 عناصر مفهوم ارزشیابی از دیدگاه بیبای…………………………………………………………………………………………….40

نمودار 2-4 مسائل کلیدی ارزشیابی……………………………………………………………………………………………………………………..44

نمودار 2-5 نردبان مشارکت کشاورزان در ارزشیابی ترویج…………………………………………………………………………………..53

نمودار 2-6 عناصر مدل منطقی……………………………………………………………………………………………………………………………..69

نمودار 2-7 اجزای کلیدی مدل ارزشیابی سیپ و روابط مرتبط با برنامه……………………………………………………………..76

نمودار 2-8 چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….89

 

 

 فصل اول

   طرح تحقیق

1-1) مقدمه

اشاعه­ی فناوری یا انتقال دانش عبارت است از یک فرآیند نظام­دار آگاه­سازی زارعین از نظام یا عناصر فناوری­های جدید و سپس ایجاد علاقه در زارع نسبت به فناوری جدید، تا آن­ها بتوانند آن را در ارتباط با نظام زراعی و تحت شرایط اقتصادی خود ارزیابی کنند. در این مرحله، کشاورزان تشویق و گاهی کمک می­شوند تا فناوری جدید را روی قطعه­ی کوچکی از مزرعه­ی خود آزمایش نموده و همین­طور در مرحله­ی نهایی نیز آن­ها را در تصمیم ­گیری برای پذیرش، تعدیل یا رد­کردن فناوری راهنمایی کنند. امروزه برای حصول اطمینان از تناسب فناوری با شرایط کشاورزان، وجود پیوند­های محکم بین تحقیق و ترویج در نظام کشاورزی، امری ضروری است (حسینی و چیذری، 1376؛ علیپور، چیذری و فرج ا… حسینی، 1384).

مسئله­ ارتباط تحقیق و ترویج در اغلب نظام­های تحقیقی و ترویجی ملی عمومیت دارد. به­عنوان یک قانون کلی می­توان گفت که هر­چقدر از نظر سازمانی مروجان صحرایی از محققان بیشتر جدا شوند، به همان اندازه پیوند دو­طرفه ضعیف­تر خواهد شد و همچنین پیام­ها و توصیه­های ترویجی بیشتر جنبه­ی عمومی پیدا کرده و با شرایط خاص محیطی که زارع در آن کشت و کار می­ کند، مناسبت کمتری خواهد داشت (حسینی و چیذری، 1376).

به منظور برقراری ارتباط کاری نزدیک­تر بین مروجان صحرایی و محققان و انتقال مؤثر پیام­ها و    توصیه­های ترویجی به بهره­برداران، شیوه ­های ارتباطی مختلفی مورد استفاده قرار می­گیرد که یکی از این شیوه­ها مزارع نمایشی می­باشد. استفاده از مزارع نمایشی به عنوان یک روش آموزشی ترویجی و مؤثر در تغییر روش­های تولیدی بهره­برداران در سال 1903 توسط دکتر سیمان ناپ[1] ابداع شد. به اعتقاد ایشان، مشاهده­ واحد­های بهره ­برداری که توسط ایستگاه­های تحقیقاتی و دانشکده­های کشاورزی با هزینه­ دولتی ایجاد شده، نمی ­تواند انگیزه­ی کافی برای پذیرش شیوه ­های نوین و مدیرت تولید پیشرفته برای    بهره­برداران داشته باشد. پذیرش و نشر پدیده­های نوین در کشاورزی، به وسیله­ی واحد­های بهره ­برداری نمایشی که با مشارکت خود  بهره­برداران تهیه و تحت شرایط محیطی موجود، تدارک دیده شده باشد امکان پذیر است. سال­هاست که در ایران از مزارع نمایشی برای آموزش و انتقال یافته­ ها به بهره­برداران استفاده  می­شود. ولی بررسی­ها نشان می­دهد گستردگی و پراکنش و نحوه­ی اجرای این واحد­ها، نتوانسته ­اند حدود انتظارات را برآورده سازند. از طرفی بسیاری از یافته­ های تحقیقاتی به صورت گزارش­های پژوهشی و تحقیقی –  ترویجی منتشر شده ولی فقط تعدادی از بهره­برداران از آن­ها استفاده کرده­اند (نوروزی، صعودی و میر گوهر،  1385؛ زمانی پور،1380).

به منظور رفع این مشکل و وسیع­تر کردن گستره­ی افراد تحت پوشش و واحد­های بهره­برداری، به منظور انتقال یافته­ های تحقیقاتی و کاربردی، با هدف ارتقاء تولید متوسط کشوری و کاهش فاصله آن با تولیدکنندگان برتر، در شهریور 1380 سازمان تحقیقات و آموزش، مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم، معاونت زراعت، معاونت ترویج و نظام بهره ­برداری و  مؤسسه­ی تحقیقات اصلاح و تهیه­ نهال و بذر و معاونان و مدیران سازمان­های جهاد کشاورزی استان­های آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه و کهکیلویه تصمیم گرفتند تا پیش طرحی که مؤسسه­ی تحقیقات دیم کشور، تحت عنوان طرح «تسریع انتقال یافته­ ها» تهیه کرده بود را به صورت الگویی در چهار استان فوق اجرا کنند. با تعیین محقق معین (دیم) برای هر منطقه­ی اقلیمی، اقدام به تهیه­ دستورالعمل فنی[2] گردید و با تشکیل کمیته­های هماهنگی، با دبیری ترویج و مشارکت مردمی، برنامه ­ریزی و تقسیم کار انجام شد و طرح در سطح 4000 هکتار به اجرا درآمد (نوروزی و همکاران، 1385).

اهمیت و ضرورت اجرای طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»، افزایش تولید در واحد­های بهره ­برداری با بکارگیری همه­جانبه­ی توصیه­های فنی و ارتباط هرچه بیشتر تحقیقات، ترویج، اجرا و بهره­بردار می­باشد. بر اساس طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها»، یافته­ های تحقیقاتی و تجارب برتر موجود جمع­آوری و به صورت دستورالعمل کاربردی آماده می­شود. بخش­های تخصصی، موانع اجرایی موجود را برطرف نموده و انتقال و بکارگیری یافته­ ها با شیوه ­های مناسب ترویجی انجام می­شود (عزیزی و عظیمی، 1386).

بنابراین، ارزشیابی جنبه­­های مختلف طرح ترویجی «تسریع انتقال یافته­ ها» به ویژه از دیدگاه کشاورزان که مجریان این طرح در سطح مزارع خود می­باشند، امر مهمی به نظر می­رسد تا بتوان با ویژگی­های این طرح از زوایای مختلف (زمینه، درون­داد، فرآیند و برون­داد) و نقاط قوت و نقاط ضعف طرح و همچنین نگرش کشاورزان نسبت به طرح اجرا شده، آشنا شد و درصدد تقویت نقاط قوت و رفع کاستی­ها و   کمبود­های طرح برآمد و با ارائه­ راهکار­هایی برای بهبود اجرای طرح، زمینه­ای برای گسترش این طرح به سایر بهره­برداران، سایر محصولات و واحد­های بهره ­برداری و حتی به شهرستان­ها و استان­های دیگر کشور نیز فراهم گردد.

 

1-2) بیان مسأله

یافته­ های تحقیقاتی غالباً با روش­های مختلف ترویجی به بهره­برداران معرفی می­گردد. پروژه­های تحقیقی – ترویجی، تحقیقی –  تطبیقی (آنفارم[3])، روز مزرعه، هفته انتقال یافته­ ها و مشارکت کارشناسان ترویج در طرح­های تحقیقاتی، از روش­ها و پروژه­های جدید­تر مورد استفاده در این فرآیند می­باشد. همچنین در سال­های گذشته شاهد رشد چشمگیر دانش مربوط به مدیریت محصولات بر اساس اصل بوم شناسی بودیم اما بخش اعظم این اطلاعات و یافته­ ها در حد تحقیقات باقی مانده و به سطح مزرعه که به شدت نیازمند استفاده و بکارگیری چنین دانش و یافته­ هایی بوده، نرسیده است. این در حالی بود که   فعالیت­های تحقیقاتی روز به روز از نیاز­های واقعی کشاورزان فاصله می­گرفت و نتایج به­دست آمده­ی تحقیقات قبلی بدون در نظر گرفتن اصل بوم شناسی به­صورت کمرنگ در اختیار کشاورزان قرار می­گرفت. اما مشکل اصلی این است که غالباً یافته­ های تحقیقاتی در مراکز تحقیقاتی باقی می­مانند و به کشاورزان که نیازمند استفاده از این یافته­ ها در مزارع خود می­باشند، نمی­رسد. بررسی آمار­های رسمی موجود نشان      می­دهد که از سال 1368 تا 1383 (16 سال)، به­طور متوسط 7/9 درصد توصیه­ها و یافته­ های حاصل از اجرای طرح­های تحقیقاتی پایان یافته از طریق اجرای پروژه­های تحقیقی –  ترویجی در اختیار بهره­برداران قرار گرفته است. در همین سال­ها به ازای هر 28368 نفر  بهره­بردار فقط یک فقره طرح تحقیقی –  ترویجی اجرا شده است و همچنین به ازای هر 102836 هکتار زمین زراعی و باغی نیز یک فقره از طرح مذکور اجرا شده است. به عبارت دیگر از 4 میلیون نفر بهره­بردار بخش کشاورزی، 9/0 درصد آنان (کمتر از یک درصد) تحت پوشش فعالیت­های انتقال یافته­ های تحقیقاتی قرار گرفته­اند (نوروزی و همکاران، 1385).

از طرف دیگر، در ایران اگر چه ارزشیابی برنامه­ها و فعالیت­های ترویجی به صورت ابتدائی از بدو تأسیس تشکیلات رسمی ترویج انجام ­شده است و بعضاً هم نتایج آن در تصمیم­ گیری­ ها مورد استفاده قرار گرفته است، لیکن مطالعات مدون و نظام­یافته از ارزشیابی برنامه ­های ترویجی بسیار اندک است. به عنوان مثال در مطالعه­ای که در سال 1351 و به منظور بررسی عملکرد سازمان ترویج کشاورزی از سال 1344 تا 1355 انجام شده است، فقط به ذکر آمار و ارقام فعالیت­های سازمان مربوطه بدون هیچ­گونه تحلیلی اکتفا شده است. در مطالعه­ دیگری، ارزشیابی فعالیت­های ترویجی در سال 1364 از طریق دفتر نظارت و ارزشیابی وزارت کشاورزی، با توجه بیشتری به مبانی ترویج کشاورزی اما با تنگنا­های فنی بسیاری انجام شده است. قابل ذکر است که در هیچ­یک از این موارد، روش ارزشیابی عجین با برنامه­ها و فعالیت­های ترویجی مطرح و اعمال نگردیده است (محسنی، ملک محمدی، چیذری، ابیلی و قاضی طباطبایی، 1383).

همچنین نمونه­هایی از مطالعات ارزشیابی در کشور وجود دارد که به­صورت گزارش­های عملکرد و ارزیابی وضع موجود منتشر شده و جزء مطالعات شبه­ارزشیابی به­حساب می­آیند؛ مانند مطالعه­ای که حجازی در سال 1373 با عنوان درآمدی بر ارزشیابی فعالیت­های آموزشی و ترویجی انجام داده است. بعضی از مطالعات ارزشیابی نیز به منظور تعیین اثرات برنامه ­های ترویجی و تعیین هزینه فایده­ی آن­ها انجام شده­اند؛ از جمله مطالعه­ای که با عنوان بررسی تأثیر آموزش­های ترویجی در استفاده­ی صحیح از مراتع توسط داد­آفرید در سال 1378 انجام گرفت و یا ارزشیابی دوره­های آموزشی –  ترویجی پرورش گوسفند که در سال 1378 توسط زوار و فرجاد­نیا انجام پذیرفت. بسیاری از مطالعات ارزشیابی نیز وجود دارند که صرفاً به نیازسنجی پرداخته­اند؛ مانند تحقیقی با عنوان بررسی کیفیت دوره­های آموزشی امور دام از دیدگاه فراگیران، آموزشگران و مسئولان که در سال 1378 توسط دشتی انجام شد. بعضی از مطالعات نیز تنها به علل عدم موفقیت برنامه­ها اشاره کرده­اند؛ مانند مطالعه­ای که دورابی­نژاد تحت عنوان بررسی علل عدم موفقیت ترویج طرح مبارزه با انگل­های دامی در استان گیلان در سال 1378 انجام داد. به عبارت دیگر، قریب به اتفاق مطالعات ارزشیابی انجام شده، مدل خاصی برای ارزشیابی معرفی نکرده ­اند، هرچند که بسیاری از آن­ها مراحل ارزشیابی را به طور معمول طی کرده­اند (محسنی و همکاران، 1383).

لذا به­منظور کمرنگ کردن مشکلات موجود در ارزشیابی برنامه ­های ترویجی و استفاده از یک مدل مناسب برای این کار، در تحقیق حاضر به منظور ارزشیابی طرح ترویجی