اهمیت موضوع…………………………………………………………………………………………………………………………………………. 6
پیشینه علمی تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………….. 6
سؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………… 9
فرضیه های کلی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………….. 10
ضرورت انجام تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………… 10
مراحل و روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………. 11
جامعه آماری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………… 12
نوآوریهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………….. 13
فصل اول: تعاریف و مفاهیم بنیادین………………………………………………………………………. 15
مقدّمه………………………………………………………………………………………………………………….. 16
1-1- واژه شناسی………………………………………………………………………………………………… 17
1-1-1- تعریف لغوی تربیت………………………………………………………………………………………………………………….. 17
1-1-2- تعریف اصطلاحی تربیت…………………………………………………………………………………………………………… 19
1-1-3- اهمیت و ضرورت تربیت دینی دانش آموزان……………………………………………………………………………….. 21
1-1-3-1- نقش ایمان در تربیت دینی……………………………………………………………………………………………… 24
1-1-3-2- جایگاه تربیت دینی و نقش آن در آرامش روان………………………………………………………………….. 26
1-2- اصول و مبانی تربیت دینی…………………………………………………………………………… 28
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 28
1-2-1- اصول و مبانی تربیت دینی……………………………………………………………………………………………………….. 28
1-2-1-1- اصل سهولت………………………………………………………………………………………………………………….. 28
1-2-1-2- اصل تدریج……………………………………………………………………………………………………………………. 29
1-2-1-3- اصل مداومت و استمرار…………………………………………………………………………………………………… 30
1-2-1-4- اصل آگاهی بخشی…………………………………………………………………………………………………………. 30
1-2-1-5- اصل تفاوتهای فردی……………………………………………………………………………………………………….. 30
1-2-1-6- اصل اعتدال…………………………………………………………………………………………………………………… 31
1-2-1-7- اصل احترام……………………………………………………………………………………………………………………. 32
1-2-1-8- فراهم آوردن زمینه برای به فعلیت رسیدن تواناییهای بالقوهی فرد………………………………………. 32
1-2-1-9- توجه به سیر رشد كودكان و نوجوانان در ابعاد شناختی و عاطفی و تأثیر عامل سن در این رابطه 33
1-2-1-10- رابطه تربیت دینی و عادت…………………………………………………………………………………………. 34
1-2-1-11- توجه به رشد عقلی كودك و نقش تعقّل و استدلال در تربیت دینی………………………………….. 35
1-2-1-12- نقش الگو در تربیت دینی……………………………………………………………………………………………… 36
1-3- عوامل مؤثر در تربیت………………………………………………………………………………….. 37
1-3-1- عامل وراثت…………………………………………………………………………………………………………………………….. 
37
1-3-2- گزینش همسر…………………………………………………………………………………………………………………………. 39
1-3-3- بارداری…………………………………………………………………………………………………………………………………… 40
1-3-4- شیر……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 41
1-3-5- غذا………………………………………………………………………………………………………………………………………… 41
1-3-6- خانه و خانواده…………………………………………………………………………………………………………………………. 41
1-3-7- رفاقت و معاشرت…………………………………………………………………………………………………………………….. 42
1-3-8- مدرسه……………………………………………………………………………………………………………………………………. 43
1-3-9- اجتماع کلان…………………………………………………………………………………………………………………………… 44
1-3-10- رسانه ها………………………………………………………………………………………………………………………………… 46
1-3-11- شغل و کار……………………………………………………………………………………………………………………………. 46
1-3-12- عبادت…………………………………………………………………………………………………………………………………. 47
1-4- دین……………………………………………………………………………………………………………. 48
1-4-1- واژهی دین از نظر لغت…………………………………………………………………………………………………………….. 48
1-4-2- تعریف دین در اصطلاح…………………………………………………………………………………………………………….. 49
1-4-3- تعاریف ماهوی دین………………………………………………………………………………………………………………….. 50
1-4-4- تعاریف روانشناختی و جامعهشناختی از دین………………………………………………………………………………. 51
1-4-5- دین از نظر دانشمندان غرب……………………………………………………………………………………………………… 52
1-4-6- شناخت حقیقت دین………………………………………………………………………………………………………………… 53
1-5- تربیت دینی………………………………………………………………………………………………… 55
1-5-1- اهداف تربیت دینی در آموزش و پرورش…………………………………………………………………………………….. 57
1-5-2- مراحل تربیت دینی از دیدگاه حضرت رسول اکرم (ص)………………………………………………………………. 59
1-5-2-1- مرحلهی سیادت…………………………………………………………………………………………………………….. 59
1-5-2-1-1- میل شدید به بازی………………………………………………………………………………………………. 59
1-5-2-1-2- فرماندهی و ادارهی دیگران…………………………………………………………………………………….. 60
1-5-2-2- مرحلهی اطاعت……………………………………………………………………………………………………………… 61
1-5-2-2-1- ادب پذیری………………………………………………………………………………………………………….. 61
1-5-2-2-2- آموزش پذیری……………………………………………………………………………………………………… 61
1-5-2-3- مرحلهی وزارت……………………………………………………………………………………………………………….. 62
1-5-2-3-1- رشد جهشی احساسات………………………………………………………………………………………….. 62
1-5-2-3-2- گرایش به درستکاری…………………………………………………………………………………………….. 62
1-5-2-3-3- شایستگی مشورت………………………………………………………………………………………………… 63
1-5-2-3-4- ابراز وجود…………………………………………………………………………………………………………….. 63
1-5-3- اوصاف تربیت دینی………………………………………………………………………………………………………………….. 63
1-5-3-1- شمول و فراگیری……………………………………………………………………………………………………………. 63
1-5-3-2- وحدت هدف و مسیر………………………………………………………………………………………………………. 64
1-5-3-3- اجتهاد پذیری………………………………………………………………………………………………………………… 65
1-5-3-4- آینده گرایی…………………………………………………………………………………………………………………… 66
نتیجه بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 66
1-5-4- ریشه های تربیت ناپذیری دینی…………………………………………………………………………………………………. 67
1-5-4-1- آسیب های وراثتی………………………………………………………………………………………………………….. 67
1-5-4-2- آسیب های محیطی………………………………………………………………………………………………………… 67
1-5-4-3- آسیب های ناشی از تغذیه……………………………………………………………………………………………….. 68
1-5-4-4- آسیبهای ناشی از مربیان…………………………………………………………………………………………………. 68
1-5-4-5- روش های آسیب زا……………………………………………………………………………………………………………. 68
1-6- معرفی استان کرمانشاه………………………………………………………………………………… 70
1-6-1- موقعیت و وسعت……………………………………………………………………………………………………………………… 70
1-6-2- آب و هوا…………………………………………………………………………………………………………………………………. 70
1-7- آشنایی با فرهنگ و نژاد استان کرمانشاه………………………………………………………. 72
1-7-1- جمعیت………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72
1-7-2- نژاد………………………………………………………………………………………………………………………………………… 73
1-7-3- زبان گویش…………………………………………………………………………………………………………………………….. 73
1-7-3-1- گویش کردی کلهری………………………………………………………………………………………………………. 73
1-7-3-2- گویش کردی اورامی……………………………………………………………………………………………………….. 74
1-7-3-3- گویش کردی سورانی……………………………………………………………………………………………………… 74
1-7-3-4- گویش لکی……………………………………………………………………………………………………………………. 74
1-7-4- مذهب……………………………………………………………………………………………………………………………………. 74
1-8- مقتضیات دورهی نوجوانی…………………………………………………………………………….. 76
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 76
1-8-1- نیازهای دورهی نوجوانی……………………………………………………………………………………………………………. 76
1-8-1-1- نیاز به مهربانی و محبت…………………………………………………………………………………………………. 77
1-8-1-2- نیاز به امنیت و آسایش خاطر………………………………………………………………………………………….. 77
1-8-1-3- نیاز به احساس تعلق داشتن و مورد قبول گروه همسالان واقع شدن…………………………………….. 78
1-8-1-4- نیاز به قابلیت و احترام……………………………………………………………………………………………………. 79
1-8-1-5- نیاز به استقلال………………………………………………………………………………………………………………. 79
1-8-1-6- نیاز به تشخیص و قدردانی………………………………………………………………………………………………. 79
1-8-1-7- نیاز به مذهب و فلسفهی حیات……………………………………………………………………………………….. 80
1-8-1-8- نیاز به داشتن هدفی مشخص در زندگی…………………………………………………………………………… 80
1-8-1-9- نیاز به احساس هویت و شناخت خود……………………………………………………………………………….. 80
1-8-1-10- نیاز به احساس رشد، کمال و خودشکوفایی…………………………………………………………………….. 81
1-8-2- جامعه آماری تحقیق و بررسی نیازهای دورهی نوجوانی با مطالب کتاب درسی………………………………. 81
فصل دوم: تحلیل ، نقد و بررسی داده های جامعه آماری…………………………………………. 83
2-1- اصول حاکم بر برنامهی قرآن و تعلیمات دینی دورهی متوسطه………………………. 84
2-2- معرفی کتاب دین و زندگی (1)…………………………………………………………………….. 86
2-3- نقد و برسی محتوای کتاب دین و زندگی (1)………………………………………………… 87
2-4- بررسی شیوه های مرسوم در تحلیل آمار……………………………………………………….. 93
مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 93
2-4-1- شیوه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….. 93
2-4-2- جامعهی آماری………………………………………………………………………………………………………………………… 94
2-4-3- معیارهای جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………….. 94
2-4-4- جنسیت………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94
2-4-4-1- رشته تحصیلی……………………………………………………………………………………………………………….. 94
2-4-4-2- سن………………………………………………………………………………………………………………………………. 95
2-4-4-3- وضعیت اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………. 95
2-5- بررسی سؤالات طراحی شده…………………………………………………………………………. 96
2-5-1- روایی ابزار اندازه گیری……………………………………………………………………………………………………………… 96
2-5-2- اعتبار پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………………………. 96
2-5-3- روش آماری تجزیه و تحلیل اطلاعات…………………………………………………………………………………………. 97
2-5-4- آمار توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………………. 98
2-5-4-1- ویژگی‌های جمعیت شناختی پاسخدهندگان…………………………………………………………………….. 98
2-5-5- توزیع فراوانی و درصد پاسخ به سؤالات پرسشنامه…………………………………………………………………….. 100
2-5-6- تناسب محتوای کتاب با نیاز دانش آموزان………………………………………………………………………………… 136
2-5-7- نیاز های اساسی دانش آموزان…………………………………………………………………………………………………. 137
2-5-8- اندیشه، اخلاق و اعمال دانش آموزان……………………………………………………………………………………….. 137
2-5-9- آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………. 138
2-5-10- فرضیات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………. 139
2-5-10-1- فرض اول………………………………………………………………………………………………………………….. 139
2-5-10-2- فرض دوم…………………………………………………………………………………………………………………. 140
2-5-10-3- فرض سوم………………………………………………………………………………………………………………… 141
2-5-11- تجزیه و تحلیل متغیّرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………. 142
2-5-11-1- متغیّر تناسب محتوای کتاب با نیاز دانش آموزان…………………………………………………………… 143
2-5-11-2- متغیّر نیاز های اساسی دانش آموزان……………………………………………………………………………. 143
2-5-11-3- متغیّر اندیشه، اخلاق و اعمال دانشآموزان…………………………………………………………………….. 143
نتیجه فصل………………………………………………………………………………………………………… 144
نتایج و دستاوردهای تحقیق………………………………………………………………………………… 145
محدودیتهای تحقیق……………………………………………………………………………………………. 148
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………….. 149
الملخص…………………………………………………………………………………………………………….. 154
Abstract………………………………………………………………………………………………………… 155
چکیده
پژوهش پیش رو با هدف بررسی میزان تناسب محتوای کتاب دین و زندگی (1) با نیاز دانش آموزان شهر کرمانشاه انجام شده است. در این پژوهش ضمن تعریف لغوی و اصطلاحی تربیت، دین، تربیت دینی و ذکر عوامل مؤثر بر تربیت دینی، نقش ایمان در تربیت دینی، نقش تربیت دینی بر آرامش روانی، اصول و مبانی تربیت دینی و همچنین توجه به اهداف، روشها، مراحل تربیت دینی و اصول حاکم بر برنامه های دینی و قرآن دورهی متوسطه، به معرفی کتاب دین وزندگی (1) و نقد و بررسی آن پرداخته شده است.
نمونهی مورد نظر در این پژوهش شامل 472 نفر دانش آموز دختر و پسر مناطق سهگانه دبیرستانهای شهر کرمانشاه است که با روش نمونه گیری تصادفی ساده، از میان تمام دبیرستانهای شهر کرمانشاه انتخاب گردیده است.
با توجه به داده ها و تحلیل آنها نتایج زیر به دست آمد:
میان محتوای کتاب دین و زندگی سال اول دبیرستان و نیاز های دانش آموزان رابطه مستقیم و بیشتر تناسب وجود دارد.
مطالب مطرح شده در کتاب دین و زندگی تا اندازه زیادی در پاسخ گویی نیازهای اساسی دانش آموزان موفق بوده است.
طرح مطالب دین وزندگی تا اندازه زیادی بر اندیشه ، اخلاق و اعمال دانش آموزان مؤثر بوده است.
مقدّمه
بشر در عصر حاضر در چالش با بزرگترین بحرانها میباشد. و همواره از بحرانی به بحران دیگر نقل مکان می کند. و بساری از جوامع نیز بحرانهای خود را به جوامع دیگر صادر می کنند که بعضی از این بحرانها در جهان بیرونی و واقعی است و بعضی دیگر بحرانهای درونی است که به مراتب شدیدتر، پیچیدهتر و فاجعه آمیزتر است؛ مانند بحران هویتی، بحران معنویت، بحران ارزشها، بحران در انتخاب هدف، بحران در کلّیّت خویش، بحران در معرفت دینی، بحران در آیین اخلاق و آداب اسلامی و…
از همهی این بحرانها مصیبت بارتر که بنیان درون و بیرون آدمی را از هم گسسته و او را به تباهی کشانیده، همان بحران در “تربیت دینی” در قالب حس مذهبی و نیاز خداجویی اوست. بحرانی که وحدت درونی او را به تفرقه و تشتّت کشانده و دل او را به اضطراب دائمی مبتلا ساخته و باعث گم گشتگی انسان از آیین حنیف و فطرت الهی شده است.
تنها راه فرار از این بحرانها و بن بستها روی آوردن عمیق و عاشقانه به خویشتن خویش و فطرت اصلی و ازلی است. یعنی روی آوردن به همان کلّیّت و وحدتی که آدمی در آن شکل گرفته است. در حالی که شرایط کنونی از انسان فقط قطعاتی از پارههای انسانی به جای مانده است؛ انسانی که از جامعیّت، سیّال بودن و کلّیّت خویش خارج گشته است.
در حال حاضر انسان “دین” را که وحدت بخش ابعاد پراکنده و متفرق زندگی بشر میباشد، از دست داده است و بینش الهی را که افق حیات را از ازل تا ابد در برابر او میگشاید، رها ساخته و به بینش تنگ نظرانهی علم جزم اندیش بسنده کرده و تراکم اطلاعات بیرونی را جایگزین تحول معرفت بیرونی نموده است.
امروزه فرهنگ بشریت سطحی و دانش او خطرناک شده است؛ زیرا از لحاظ تکنیک و صنعت پیشرفت نموده و از نظر معنا و هدف به غایت فقیر و ضعیف گشته است و همچنین یکپارچگی، وحدت و تعادل روانی انسان که از ایمان الهی، شوق دینی و احساس عرفانی برمیخاست، از میان رفته است.
تفاوت عظیمی است میان انسانی که دین ندارد و انسانی که دین خود را گم کرده یا آن را درک نکرده است. اقوام فراوانی هستند که دین دارند اما آن را گم کرده و از آن غافل ماندهاند، انسان دین گم کرده یا غافل شدهی از آن در واقع هویت بشری و الهی خویش را گم کرده است؛ به همین دلیل نه تنها از طبیعت و از خدا گسسته، بلکه از خود نیز گسسته است. زیرا وقتی کسی خدا را نمیشناسد، چگونه می تواند خود را بشناسد؟ و چون خود را نمیشناسد، چگونه می تواند دیگران را بشناسد؟ و بر همین اساس است که امام علی (ع) میفرمایند: “مَعرِفَهُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ”[1] “شناخت خود، سودمندترین شناختهاست”. و یا در جای دیگر امام باقر (ع) میفرمایند: “و لا مَعرِفَهَ کَمَعرِفَتِکَ بِنَفسِکَ”[2] “هیچ شناختی همچون شناخت وجود خود نیست”.
بنابراین وضعیت تعلیم و تربیت در جامعهی معاصر نیز به این گرفتاری بیشتر دامن زده است و تنها تکیهگاهی که ممکن است این وضع را تعدیل بخشد و امیدی تازه در روح
