فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده فارسی 1 فصل اول: کلیات تحقیق 1-1- مقدمه 3 1-2- تعاریف و مفاهیم ضایعات 4 1-3- انواع ضایعات 5 1-3-1- ضایعات کمی 5 1-3-2- ضایعات کیفی 5 1-3-3- ضایعات مستقیم 5 1-3-4- ضایعات غیر مستقیم 5 1-4- ضایعات در ایران 6 1-5- ضرورت و اهمیت تاکید بر ضایعات 6 1-6- مدیریت کاهش ضایعات محصولات کشاورزی 8 1-7- علل ضایعات محصولات کشاورزی 9 1-7-1- عوامل غیر قابل کنترل برای تولید کننده 9 1-7-2- عوامل قابل کنترل برای تولید کننده 10 1-7-2-1- ضایعات زراعی( کاشت و داشت) 10 1-7-2-1-1- شیوه های بومی و نامناسب کشاورزی 10 1-7-2-1-2- عدم دسترسی به نیروی انسانی لازم 10 1-7-2-1-3- تامین آب (آبیاری) 10 1-7-2-1-4- حاصلخیزی خاک و استفاده از کودها 11 1-7-2-1-5- خسارت های فیزیکی و مکانیکی مکانیکی به محصول هنگام عملیات داشت 11 1-7-2-1-6- اعمال کاشت 11 1-7-2-1-7- داروهای کشاورزی 12 1-7-2-1-8- شدت نور 12 1-7-2-1-9- بیماری ها 12 1-7-2-1-10- سایر عوامل 12 1-7-2-2- ضایعات برداشت 13 1-7-2-2-1- زمان برداشت 13 1-7-2-2-2- نحوه برداشت 14 1-7-2-2-3- آسیب مکانیکی در مرحله برداشت 14 1-7-2-2-4- آلودگی های اولیه و ثانویه محصولات 15 1-7-2-2-5- تاخیر زمانی در خروج محصول از باغ 15 1-7-2-2-6- عدم رعایت بهداشت در مرحله برداشت و پس از آن 15 1-7-2-3- ضایعات پس از برداشت 15 1-7-2-3-1- تیمارهای پیش سرمادهی 16 1-7-2-3-2- ضایعات ناشی از عدم درجه بندی و بسته بندی مناسب 16 1-7-2-3-3- ضایعات مکانیکی ناشی از حمل و نقل نامناسب 17 1-7-2-3-3-1- نیروهای وارده بر محصولات کشاورزی در حین حمل ونقل وجابه جایی 18 1-7-2-3-3-2- تاثیر حمل و نقل بر ویژگیهای کیفی محصول تازه 19 1-7-2-3-3-2-1- اثرات حمل و نقل بر ویژگیهای فیزیکی 19 1-7-2-3-3-2-1-1- کوفتگی(صدمه دیدگی) 20 1-7-2-3-3-2-2- اثرات حمل ونقل بر ویژگیهای شیمیایی 20 1-7-2-3-3-2-2-1- افزایش تلفات رطوبت دربافتهای آسیب دیده 22 1-7-2-3-3-2-3- اثرات حمل ونقل برویژگیهای میکروبی 22 1-7-2-3-3-3- عوامل موثر بر مقاومت میوه در مقابل صدمات مکانیکی 22 1-7-2-3-3-3-1- رقم میوه 23 1-7-2-3-3-3-2- ساختار میوه 23 1-7-2-3-3-3-3- بیوشیمی میوه 24 1-7-2-3-3-3-4- رسیدگی میوه 24 1-7-2-3-3-3-5- رطوبت میوه 25 1-7-2-3-3-3-6- دمای میوه 25 1-7-2-3-3-4- آزمونهای بافت 25 1-7-2-3-3-4-1- آزمون بارگذاری فشاری تك‌محوری 25 1-7-2-3-3-4-2- آزمون سوراخ كردن 25 1-7-2-3-3-5- عوامل موثر درایجاد صدمات مکانیکی وارد بر میوه ها 26 1-7-2-3-4- سردخانه، انبارداری و نگهداری نامناسب 27 1-7-2-3-5- ضایعات در میادین میوه و تره بار (عرضه نامناسب محصول): 29 1-7-2-3-6- وجود تاخیرزمانی(مدت انتظار) در اجرای فرآیندهای لازم بر روی محصول از برداشت تا مصرف 30 1-7-2-3-7- ضایعات در مرحله فرآوری 30 1-7-2-3-8- عدم آگاهی از ماهیت محصول 31 1-7-2-3-9- عدم شناخت اقسام و علل بروز فسادهای تهدید کننده سلامت محصول 32 1-7-2-3-10- سایر علل ضایعات 32 1-8- اثرات کنترل ضایعات 32 1-9- معرفی استان البرز 33 1-10- معرفی محصولات 37 1-10-1- گوجه فرنگی 37 1-10-2- سیب 39 1-10-3- هلو و شلیل 41 1-10-4- آلو و گوجه 44 1-10-5- گیلاس 46 1-10-6- گلابی 48 فصل دوم: مروری بر تحقیقات پیشین 2-1- گوجه فرنگی 51 2-2- سیب 58 2-3- هلو و گیلاس 61 2-4- سایر محصولات 62 فصل سوم: مواد و روش ها 3-1- پرسشنامه 68 3-2- ارزیابی اثرات حمل و نقل و نوع بسته بندی بر ماندگاری گوجه 69 3-2-1- روش انجام آزمایشات 72 3-2-1-1- اندازه گیری تغییرات جرم 72 3-2-1-2- آزمون رنگ 72 3-2-1-3- اندازه گیری بافت 73 3-2-1-4- اندازه گیری pH 73 3-2-1-5- اندازه گیری بریکس 75 3-2-1-6- اندازه گیری اسیدیته 76 3-2-1-7- اندازه گیری فاکتور رسیدگی 77 3-3- آنالیز آماری 77 فصل چهارم: نتایج 4-1- نتایج آماری پرسشنامه 79 4-2- تجزیه و تحلیل ضایعات در قسمت فرآوری 84 4-3- نتایج حاصل از آزمایش ها 85 4-3-1- نتایج حاصل از آزمایشات شیمیایی 87 4-3-1-1- نتایج حاصل از آزمایش pH 87 4-3-1-2- نتایج حاصل از آزمایش اسیدیته 88 4-3-1-3- نتایج حاصل از آزمایش بریکس 89 4-3-1-4- نتایج حاصل از فاکتور رسیدگی 90 4-3-2- نتایج حاصل از آزمایشات فیزیکی 91 4-3-2-1- نتایج حاصل از اندازه گیری جرم 91 4-3-2-2- نتایج حاصل از آزمون رنگ 94 4-3-2-3- نتایج حاصل از آزمون بافت 94 فصل پنجم: نتیجه گیری کلی، راهکارها و پیشنهادات نتیجه گیری کلی، راهکارها و پیشنهادات 100 منابع 102 پیوست 110 چکیده انگلیسی 112 چکیده کشاورزی به دلیل تامین غذای جمعیت روز افزون کشور و هم چنین به خاطر دلایل اجتماعی سیاسی، رسالت مهمی در توسعه پایدار بر عهده دارد. در حال حاضر ضایعات محصولات کشاورزی به یکی از بحث های چالش بر انگیز در سیاست های اقتصادی کشورها تبدیل شده است و این امر منجر به زیر سوال رفتن امنیت غذایی، رفاه اجتماعی و اقتصادی در جهان شده است.در این رابطه یکی از معضلات اصلی بخش کشاورزی در استان البرزبا توجه به حجم بالای تولید و تامین نیاز سایر استان های همجوار به خصوص استان تهران، ضایعات محصولات باغی می باشد. عوامل ایجاد ضایعات به دو گروه اصلی عوامل غیرقابل کنترل برای تولیدکننده که شامل مواردسیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بوده وعوامل قابل­کنترل­برای تولید کننده­که شامل­ضایعات زراعی، ضایعات درحین برداشت ومراحل پس ازبرداشت­وفرآوری تامصرف­نهایی، تقسیم­بندی­می­شوند. در این تحقیق در مرحله نخست با هدف ارزیابی و شناسایی عوامل موثر در ایجاد ضایعات محصولات عمده باغی استان البرز در مراحل مختلف تولید، برداشت، فناوری های پس از برداشت، فراوری تا مصرف نهایی، با استفاده از پرسشنامه از گروهی افراد با توجه به نقش آنان در زنجیره تولید از منظر (تولید کننده بودن یا توزیع کننده، شاغل در بخش فراوری و یا صرفا به عنوان یک مصرف کننده)، درخصوص مفاهیم اولیه و نیز عوامل متعدد و موثر در ایجاد ضایعات در مراحل مختلف زنجیره تولید تا مصرف، سئوالاتی پرسیده شد. با عنایت به نتایج حاصل از ارزیابی پرسشنامه ای (مرحله اول) و نیز بررسی نتایج علمی یافته های پیشین، مشخص گردید سه عامل بسته بندی، حمل و نقل و مدت زمان نگهداری در انبار و یا سردخانه در ایجاد ضایعات پس از برداشت بسیار موثر می باشد. به همین دلیل در مرحله دوم این پروژه، به منظور بررسی اثرات سه عامل مذکور بر خصوصیات فیزیکو شیمیایی و قابلیت ماندگاری گوجه فرنگی رقم تجاری شیوا، آزمایشاتی شامل اندازه گیری جرم، رنگ، بافت، اسیدیته، بریکس، pH و فاکتور رسیدگی در یک دوره ی زمانی نگهداری بیست روزه در شرایط دمای 1±9 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 90-85 درصد، صورت پذیرفت. نتایج بررسی­های انجام شده در خلال این پژوهش نشان می­دهد که هریک از تیمارهای اعمال شده شامل بسته­بندی در تعداد لایه ها، حمل و نقل و مدت زمان نگهداری بر ویژگی های کمی و کیفی گوجه فرنگی های نگهداری شده اثر معنی داری داشته است. به طور کلی عملیات حمل و نقل سبب افت ویژگی های کمی و کیفی نمونه ها شده است. همچنین افت ویژگی های کیفی در خصوص نمونه های بسته بندی شده در سبدهای سه لایه بیشتر به چشم می خورد، زیرا لایه های فوقانی در خلال حمل و نقل بیشترین میزان انرژی ضربه ای را دریافت کرده و به همان نسبت آثار تخریبی در بافت آن ها بیش از لایه های زیرین می باشد. لذا درنهایت از مجموع بررسی های بعمل آمده مشخص گردید که با بهره گیری از بسته بندی و شرایط مناسب نگهداری می توان در صورت اعمال حمل و نقل، قابلیت ماندگاری در نمونه ها را حتی در نمونه هایی با بسته بندی سه لایه تا مدت زمان 10 روز در حد مطلوب حفظ نمود. کلمات کلیدی: ضایعات، حمل و نقل، بسته بندی، محصولات باغی، گوجه فرنگی ، استان البرز 1-1- مقدمه آنچه که تاکنون مهم جلوه می نماید این است که چرا ضایعات مواد غذایی از موضوعات اساسی به شمار می رود؟ ضایعات مواد غذایی چه اهمیتی در سیاست گذاری های اقتصادی دارند؟ به چه نحوی می توان از ضایعات جلوگیری نمود؟ بخش کشاورزی نقش مهمی در توسعه کشورها ایفا می کند و در حقیقت رمز استقلال کشوری مثل ایران است. کشاورزی به دلیل تامین غذای جمعیت روز افزون کشور و هم چنین به خاطر دلایل اجتماعی سیاسی، رسالت مهمی در توسعه پایدار بر عهده دارد (علی بیگی،1387). علی رغم وجود قابلیت های غیر قابل انکار در بخش کشاورزی، مشکل عمده ساختار کشاورزی فقدان سازماندهی مناسب در مدیریت جامع و عدم ایجاد انگیزه در بهره برداری بهینه و پایدار از منابع است. در حال حاضر یکی از معضلات اصلی بخش کشاورزی در ایران ضایعات می باشد (شادان، 1384).