3-1- تغذیه و نیازهای تغذیه ای ماهیان ……………………………………………………………………………………………………………. 6 1-3-1- پروتئین ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 6 1-1-3-1- استفاده از منابع پروتئینی گیاهی ……………………………………………………………………………………………………… 8 2-1-3-1- مشکلات پروتئین های گیاهی برای ماهیان گوشتخوار……………………………………………………………………….. 8 3-1-3-1- فاکتورهای ضد تغذیه ای ………………………………………………………………………………………………………………. 10 2-3-1- لیپیدها …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 11 1-2-3-1- اسیدهای چرب …………….. …………………………………………………………………………………………………………….. 12 2-2-3-1- سنتز داخلی و تبدیل زیستی اسیدهای چرب …………………………………………………………………………………….. 17 3-2-3-1- اسیدهای چرب ضروری آبزیان ………………………………………………………………………………………………………. 18 4-2-3-1- نقش اسیدهای چرب غیر اشباع بلند زنجیره در تغذیه آبزیان……………………………………………………………….. 18 5-2-3-1- نشانه های کمبود اسیدهای چرب ……………………………………………………………………………………………………. 19 6-2-3-1- میزان چربی و اسید چرب مورد نیاز آبزیان پرورشی …………………………………………………………………………. 19 7-2-3-1- قابلیت هضم پذیری چربیها …………………………………………………………………………………………………………… 20 8-2-3-1- منابع چربی جیره آبزیان ………………………………………………………………………………………………………………… 20 1-8-2-3-1- روغن ماهی……………………………………………………………………………………………………………………………… 21 2-8-2-3-1- روغن های گیاهی و تركیب اسیدهای چرب ………………………………………………………………………………… 22 1-2-8-2-3-1- آفتابگردان (Heliaanthus annus L.Var marcocarpus DC) ……………………………………….. 22 2-2-8-2-3-1- سویا (Glycine max (L.) Merr.)……………………………………………………………………………………… 23 3-2-8-2-3-1- شلغم روغنی (B. juncea) و كانولا ( Brassica napus L. و B. rapa L.)………………………… 24 4-2-8-2-3-1- گلرنگ معمولی (Carthamus tinctorius) …………………………………………………………………………. 25 5-2-8-2-3-1- بذر کتان (Linum usitatissimum)…………………………………………………………………………………….. 26 3-3-1- نیازهای معدنی و ویتامینی قزل الای رنگین کمان ………………………………………………………………………………….. 26 4-1- مرور منابع…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29 فصل دوم: مواد و روشها 1-2- مرحله تهیّه اجزای غذایی و ساخت جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………….. 32 2-2- تهیه و ذخیره سازی ماهیان ……………………………………………………………………………………………………………………. 34 3-2- زیست سنجی ماهیان (بیومتری) ………………………………………………………………………………………………………………. 35 5-2- آنالیز شیمیایی نمونه های غذایی و بافت عضله ماهیان ……………………………………………………………………………….. 35 1-5-2- تعیین میزان پروتئین …………………………………………………………………………………………………………………………… 35 2-5-2- تعیین میزان چربی کل ……… ………………………………………………………………………………………………………………. 36 2-5-2- تعیین میزان رطوبت …………………………………………………………………………………………………………………………… 36 3-5-2- تعیین میزان خاكستر …………………………………………………………………………………………………………………………. 37 4-5-2- تعیین میزان کربوهیدرات …………………………………………………………………………………………………………………. 37 5-5-2- تعیین تركیب و میزان اسیدهای چرب ………………………………………………………………………………………………….. 37 6-2- محاسبه هضم پذیری ظاهری ………………………………………………………………………………………………………………….. 39 1-6-2- تهیه غذا و نمونه مدفوع ماهیان …………………………………………………………………………………………………………… 39 7-2- سنجش فعالیت های آنزیمی ………………………………………………………………………………………………………………….. 40 1-7-2- تهیه عصاره آنزیمی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 40 2-7-2- سنجش غلظت پروتئین محلول …………………………………………………………………………………………………………… 40 3-7-2- سنجش فعالیت آنزیم آلفا- آمیلاز ……………………………………………………………………………………………………….. 41 4-7-2- سنجش فعالیت آنزیم لیپاز ………………………………………………………………………………………………………………….. 43 8-2- بررسی­های ایمنی شناسی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 44 1-8-2- خون گیری و تهیه سرم ……………………………………………………………………………………………………………………… 44 2-8-2- فعالیت راه میانبر سیستم کمپلمان ………………………………………………………………………………………………………… 45 3-8-2- فعالیت لیزوزیم …………………………………………………………………………………………………………………………………. 47 4-8-2- اندازه گیری میزان توتال ایمونوگلوبولین ………………………………………………………………………………………………. 48 9-2- بررسی فاكتورهای خونی ………………………………………………………………………………………………………………………. 48 1-9-2- شمارش تعداد گلبول های سفید در میكرولیتر خون ………………………………………………………………………………. 48 2-9-2- اندازه گیری درصد هماتوكریت خون …………………………………………………………………………………………………… 49 3-9-2- اندازه گیری غلظت هموگلوبین خون …………………………………………………………………………………………………… 49 10-2- استرس آنوكسی …………………………………………………………………………………………………………………………………. 49 1-10-2- اندازه گیری میزان گلوکز ………………………………………………………………………………………………………………… 50 2-10-2- روش اندازه گیری کورتیزول ……………………………………………………………………………………………………………. 50 11-2- ارزیابی تجربی طعم و بوی ماهیان …………………………………………………………………………………………………………. 50 12-2- فورمول ها و روابط محاسباتی …………………………………………………………………………………………………….. 51 12-2- تجزیه و تحلیل آماری ………………………………………………………………………………………………………………………… 51 فصل سوم: نتایج 1-3- نتایج مربوط به آنالیز ترکیب شیمیایی جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………… 52 2-3- نتایج حاصل از شاخص های رشدی ماهیان ……………………………………………………………………………………………… 52 3-3- نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی بافت عضله ماهیان…………………………………………………………………………………….. 54 4-3- نتایج مربوط به کارایی تغذیه ای ماهیان…………………………………………………………………………………………………….. 55 5-3- نتایج مربوط به ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان………………………………………………………………………….. 56 6-3- نتایج مربوط به فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان ………………………………………………………. 59 7-3- نتایج مربوط به فعالیّت سیستم ایمنی همورال ماهیان ………………………………………………………………………………….. 60 8-3- نتایج مربوط به فاکتورهای خونی ماهیان ………………………………………………………………………………………………….. 61 9-3- نتایج بازماندگی ماهیان در برابر استرس کمبود اکسیژن ………………………………………………………………………………. 61 1-9-3- نتایج تغییرات گلوکز و کوتیزول سرم خون ماهیان در برابر استرس کمبود اکسیژن …………………………………….. 62 10-3- نتایج ارزیابی تجربی طعم و بوی ماهیان …………………………………………………………………………………………………. 62 فصل چهارم: بحث 63 1-4- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 70 2-4- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71 فصل پنجم: منابع 72 فصل ششم: ضمیمه 82 1-6- نمودارها …………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 82 1-1-6- نمودار مربوط به نتایج بیومتری (وزن و طول) ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش …………… 82 2-1-6- نمودار مربوط به درصد هضم پذیری پروتئین و چربی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش .. 82 3-1-6- نمودار مربوط به ضریب ارزش تولیدی پروتئین و چربی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش 83 4-1-6- نمودار مربوط به نتایج فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در روز30…………………………. 83 5-1-6- نمودار مربوط به نتایج مربوط به فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در روز60…………….. 83 6-1-6- نمودار مربوط به فعالیّت سیستم ایمنی همورال ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورشی ……….. 84 7-1-6- نمودار مربوط درصد بازماندگی، میزان گلوکز و کورتیزول ماهیان پس از 2 ساعت شرایط کمبود اکسیژن ……. 84 2-6- تصاویر ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 84 1-2-6- تصویر تانکهای پرورشی …………………………………………………………………………………………………………………… 84 2-2-6- تصویر خونگیری ماهیان از ورید ساقه دمی ………………………………………………………………………………………….. 85 3-2-6- تصویر مربوط به محیط استرس ماهیان در شرایط کمبود اکسیژن …………………………………………………………….. 85 چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 86 فهرست جداول و نمودارها عنوان جداول صفحه جدول 1-1- تولیدات جهانی روغن ماهی و برخی از روغنهای گیاهی از سال 1980 تا 2006 3 جدول 2-1- نیازهای زیستی قزل آلا 4 جدول 3-1- احتیاجات اسید آمینه‌های ضروری در برخی ماهیان 7 جدول 4-1- ترکیبات عمومی آرد ماهی و پروتئین گیاهی مورد استفاده ماهیان گوشتخوار 9 جدول5-1- اسید آمینه ضروری مهم در ترکیبات پروتئین گیاهی استفاده شده در غذای تجاری آزاد ماهیان 10 جدول 6-1- میزان فسفر و اسید فیتیک در آرد ماهی و آرد برخی پروتئین های گیاهی 11 جدول 7-1- میزان اسید لینولئیك موجود در روغن های گیاهی و چربی های حیوانی 16 جدول8-1- نیاز آبزیان پرورشی به اسیدهای چرب ضروری 20 جدول 9-1- میانگین مقادیراسیدهای چرب موچود در روغن ماهی 22 جدول 10-1- تركیب اسیدهای چرب روغن آفتابگردان 23 جدول 11-1- تركیب اسیدهای چرب روغن سویا 24 جدول 12-1- تركیب اسیدهای چرب اصلی در روغن كانولا و شلغم روغنی 25 جدول 13-1- ترکیب اسیدهای چرب روغن های اولئیک و لینولئیک گلرنگ 26 جدول 14- 1- تركیب اسیدهای چرب اصلی در روغن بذر کتان (درصد وزنی) 26 جدول 15-1- نیازهای معدنی ماهی قزل آلای رنگین كمان 27 جدول 16-1- حداقل نیازهای ویتامینی آزاد ماهیان 28 جدول 1-2- میزان (درصد) منابع پروتئین و روغن مورد استفاده در بین گروههای آزمایشی 32 جدول 2-2- ترکیب اجزای غذایی تیمارهای آزمایشی 33 جدول 3-2- ترکیب شیمیایی جیره های آزمایشی 34 جدول 4-2- غلظت های مختلف آلبومین سرم گاوی 40 جدول 5-2- ترکیب بافر PBS 46 جدول 4-2- تركیب محلول نات- هریك (Nott Herick) 48 جدول 1-3- نتایج مربوط به آنالیز ترکیب شیمیایی جیره های آزمایشی 52 جدول 2- 3- نتایج بیومتری (وزن و طول) ماهیان قزل آلای رنگین كمان در طول دوره پرورش 53 جدول 3- 3- نتایج مربوط به افزایش رشد ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش 54 جدول 4- 3- نتایج مربوط به شاخص های رشدی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش 54 جدول 5-3- شاخص های رشدی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در ابتدای دوره پرورش 54 جدول 6- 3- نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی بافت عضله ماهیان قزل آلای رنگین كمان در ابتدای دوره پرورش 55 جدول 7- 3- نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی بافت عضله ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش 55 جدول 8- 3- نتایج مربوط به کارایی تغذیه ای ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورش 56 جدول 9- 3- نتایج مربوط به ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورشی 57 جدول 10- 3- نتایج مربوط به ترکیب اسیدهای چرب جیره غذایی گروههای آزمایشی ماهیان در ابتدای دوره پرورشی 58 جدول 11- 3- نتایج فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در ابتدای دوره پرورشی 59 جدول 12- 3- نتایج فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در روز 30 60 جدول 13- 3- نتایج مربوط به فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در روز 60 60 جدول 14- 3- نتایج مربوط به فعالیّت سیستم ایمنی همورال ماهیان قزل آلای رنگین كمان در انتهای دوره پرورشی 61 جدول 15- 3- نتایج مربوط به فاکتورهای خونی ماهیان قزل آلای رنگین كمان در روز 60 61 جدول 16- 3- نتایج مربوط به درصد بازماندگی ماهیان قزل آلای رنگین كمان پس از 2 ساعت استرس کمبود اکسیژن 62 جدول 17- 3- نتایج مربوط به میزان گلوکز و کورتیزول سرم خون ماهیان پس از تحمّل شرایط کمبود اکسیژن 62 نمودار نمودار1-2- منحنی استاندار BSA. 41 نمودار2-2- منحنی استاندارد مالتوز 42 چکیده : هدف از مطالعه حاضر بررسی امکان و اثرات جایگزینی منابع گیاهی در جیره ماهیان قزل آلای رنگین کمان می باشد. به همین منظور ترکیبی از منابع پروتئین گیاهی با منبع اصلی گلوتن گندم به همراه گلوتن ذرّت و کنجاله سویا در 2 سطح 50 و 100 % و منابع روغن گیاهی ترکیبی از روغنهای کلزا(40%)، بزرک(30%) و گلرنگ(30%) در سطح 100% جایگزین روغن ماهی شدند. منابع پروتئین و روغن جیره گروه شاهد پودر ماهی و روغن ماهی کیلکا بود. به منظور بررسی اثرات جایگزینی 100% روغن ماهی جیره با ترکیب روغنهای گیاهی از پودر ماهی فاقد چربی (چربی زدایی شده توسط حلال هگزان و اتانول) به عنوان منبع پروتئینی جیره مورد استفاده قرار گرفت. این مطالعه در قالب 8 تیمار آزمایشی بود. منابع پروتئین و چربی در گروههای آزمایشی در تیمار 1 (پودر ماهی+روغن ماهی)، تیمار 2 (پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی)، تیمار 3 (پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی + روغن ماهی)، تیمار 4 (پروتئین گیاهی+ روغن ماهی)، تیمار 5 (پودر ماهی + پروتئین گیاهی+ ترکیب روغنهای گیاهی)، تیمار 6 (پودر ماهی + پروتئین گیاهی+ روغن ماهی)، تیمار 7 (پودر ماهی چربی زدایی شده+روغن ماهی) و تیمار 8 (پودر ماهی چربی زدایی شده+ ترکیب روغنهای گیاهی) بود. تعداد 1200 عدد ماهی انتخاب و پس از طی دوره آداپتاسیون به تانکهای 300 لیتری با تراکم 50 عدد در هر تانک با میانگین وزن اولیه 2±15 گرم انتقال یافته و به مدت 60 روز با جیرهای آزمایشی تغذیه شدند. جیره های آزمایشی به لحاظ پروتئین (2/0±47)، چربی (15/0±20) و انرژی (Kcal/g1/0±5) در یک سطح بودند. در این مطالعه شاخص­های رشد و کارایی تغذیه­ای، ترکیب شیمیایی و ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله، فعالیّت آنزیمهای گوارشی، فاکتورهای خونی، پاسخ ایمنی و مقاومت در برابر استرس­ کمبود اکسیژن مورد بررسی قرار می­گیرد. طی نتایج حاصله شاخص وزن نهایی با جایگزینی 44% پودر ماهی جیره (50% کل پروتئین جیره) با منابع گیاهی در تیمار5 (5/1± 00/69) و تیمار 6 (3± 45/72) اختلاف معنی داری را با گروه شاهد (8/1± 08/71) نداشت. همچنین تاثیر منفی معنی داری نیز در دیگر شاخص های رشدی، کارایی تغذیه ای، هضم پذیری ظاهری چربی و پروتئین، ترکیب شیمیایی بافت عضله، فعالیت آنزیمهای گوارشی، فعالیّت سیستم ایمنی همورال، فاکتورهای بیوشیمیایی خون و مقاومت در برابر استرس اکسیژن در مقایسه با گروه شاهد مشاهده نشد. ولی با جایگزینی 100% پودر ماهی جیره با منابع پروتئین گیاهی تاثیر منفی و معنی داری در شاخص های رشدی، کارایی تغذیه ای، هضم پذیری ظاهری چربی و پروتئین و فعالیّت آنزیمهای گوارشی ماهیان داشت ولی باعث بروز تفاوت معنی داری در ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان نگردید. جایگزینی روغن ماهی جیره با ترکیب روغنهای گیاهی باعث کاهش درصد اسیدهای چربC16:0، C22:0، C16:1n7، C18:1n9، C20:2n6، C20:4n6، C20:3n3، C20:5n3 وC22:6n3 و افزایش درصد اسیدهای چرب C18:0، C20:0، C18:1n7، C18:2n6 و C18:3n3 نسبت به کل اسیدهای چرب در مقایسه با جیره های حاوی روغن ماهی بود. ترکیب اسیدهای چرب بافت عضله ماهیان ارتباط مستقیمی با ترکیب اسیدهای چرب موجود در جیره غذایی ماهیان داشت. جایگزینی روغن ماهی با منابع گیاهی در منابع پروتئینی مختلف تاثیری بر شاخص های رشدی ماهیان نداشت. ولی باعث کاهش درصد اسیدهای چربC14:0، C16:0، C16:1n7، C20:3n3 و C20:5n3 افزایش درصد اسیدهای چرب C18:2n6 وC18:3n3 نسبت به کل اسیدهای چرب در مقایسه با جیره های حاوی روغن ماهی شد. 1-1-مقدمه: آبزی پروری در راستای تأمین نیازهای غذایی انسان و استفاده از مواد پروتئینی با منشأ حیوانی که کیفیّت مطلوب دارند از اهمیّت بسزایی برخودار است. مطابق برآورد سازمان خواروبار جهانی، میزان تقاضای ماهی برای مصارف انسانی حدود 110 میلیون تن در سال 2010 و سهم آبزی پروری در تولید کل جهانی 38 درصد می باشد. با توجه به بالا بودن میزان تولید در برخی گونه ها و آسان بودن تولید آبزیان در مقایسه با سایر فرآورده های پروتئینی و بالا بودن ارزش غذایی آنها، امروزه آبزی پروری به عنوان یكی از سریع الرشدترین فعالیتهای موثر در افزایش تولید غذا مورد توجه قرار گرفته است (Hasan., 2002).