جدول 2-1- مبانی نظری تحقیق …………………………………………………………………………………………………..
27
جدول 4-1- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان از نظر منطقه ………………………………………………………………….
37
جدول 4– 2- توزیع فراوانی جنسیت پاسخ دهندگان……………………………………………………………………….
38
جدول 4- 3- توزیع فراوانی وضعیت سن پاسخ دهندگان …………………………………………………………………
39
جدول 4- 4- توزیع فراوانی وضعیت افراد تحت تکفل پاسخ دهندگان ………………………………………………
39
جدول 4- 5- توزیع فراوانی وضعیت سابقه نوغانداری پاسخ دهندگان………………………………………………..
40
جدول 4- 6- توزیع فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان ……………………………………………………………
41
جدول 4- 7- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب فعالیت‌های غیرنوغانداری …………………………………………..
41
جدول 4- 8- توزیع فراوانی درآمد حاصل از فعالیت‌های غیر نوغانداری ……………………………………………
42
جدول 4- 9- توزیع فراوانی درآمد حاصل از نوغانداری پاسخ دهندگان …………………………………………….
43
جدول 4- 10- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد تلمبار تحت مالکیت …………………………………………
44
جدول 4- 11- نوع مالکیت تلمبار …………………………………………………………………………………………………
44
جدول 4- 12- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب مساحت تلمبار ……………………………………………………….
44
جدول 4- 13- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تعداد جعبه تخم نوغان پرورش داده شده در سال 1392…
45
جدول 4- 14- توزیع فراوانی برحسب نوع تلمبار …………………………………………………………………………..
46
جدول4- 15- مساحت توتستان به (متر مربع) ………………………………………………………………………………..
46
جدول4- 16- مالكیت توتستان …………………………………………………………………………………………………….
46
جدول 4- 17- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب روش درختکاری توت ……………………………………………..
47
جدول 4- 18- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب نحوه آشنایی با نوغانداری …………………………………………
47
جدول 4- 19- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب علت فعالیت نوغانداری …………………………………………….
48
جدول 4- 20- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب برخورداری از خدمات بیمه در سال 1391 ………………….
48
جدول 4- 21- توزیع فراوانی برحسب فروش تضمینی پیله تر تولیدی ………………………………………………
49
جدول 4- 22- تمایل فرد برای فروش پیله …………………………………………………………………………………….
49
جدول 4- 23- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دیدگاه شرایط عرضه محصول به بازار ………………………..
50
جدول 4- 24- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان هماهنگی شیوه های ترویجی با تجربه‌های

شخصی
50
جدول 4- 25- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان درک نوغاندار از روشهای نوین ارائه شده …………..
51
جدول 4- 26- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب استفاده از تسهیلات بانکی طی سال‌های 88 تا 91 ……….
51
جدول 4- 27- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب شرکت در کلاسهای آموزش …………………………………….
52
جدول 4- 28- مناسب بودن اطلاعات مروجان برای نوغاندار …………………………………………………………..
52
جدول 4- 29- تاثیر مروجان در تصمیم نوغاندارا ن برای پرورش کرم ابریشم …………………………………….
53
جدول 4- 30- دریافت نهال یارانه‌ای اصلاح شده طی سال‌های 88 تا90 ……………………………………………
53
جدول 4- 31-  وضعیت آینده نوغانداری از دیدگاه نوغانداران …………………………………………………………
54
جدول 4- 32- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب وضعیت تخریب توتستان ………………………………………….
55
جدول 4- 33- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان آشنایی با نوغانداری …………………………………………
55
جدول 4- 34- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب راه‌های کسب اطلاع در مورد نوغانداری ……………………..
56
جدول 4- 35- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب میزان علاقه‌مندی به نوغانداری …………………………………..
57
جدول 4- 36- توزیع فراوانی نمونه‌ها بر حسب درآمدزایی نوغانداری ………………………………………………
57
جدول 4- 37- میزان فعالیت فیزیکی و نیاز به نیروی کار نوغانداری نسبت به سایر فعالیت‌های کشاورزی
58
جدول 4- 38- توزیع فراوانی نمونه ها برحسب میزان هماهنگی شیوه‌های پرورش ارائه شده ……………….
59
جدول 4- 39- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب دلایل عدم شرکت در کلاس‌های نوغانداری ………………..
60
جدول 4- 40- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به احداث یا بازسازی تلمبار ……………………………..
60
جدول 4- 41- توزیع فراوانی نمونه‌ها برحسب تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی ………………………
61
جدول 4- 42- تمایل به شرکت در کلاس‌های آموزشی مرتبط با نوغانداری ……………………………………….
61
جدول 4- 43- تمایل به دریافت نهال توت اصلاح شده …………………………………………………………………..
62
جدول 4- 44- توزیع فراوانی کشاورزان غیر نوغاندار برحسب دارا بودن سابقه نوغانداری …………………..
62
جدول 4- 45- توزیع فراوانی کشاورزان غیرنوغاندار برحسب دارا بودن امکانات نوغانداری ………………..
63
جدول4- 46- بررسی عوامل موثر بر افزایش تولید پیله و احیای نوغانداری ……………………………………….
63
جدول 4- 47- آماره  X2……………………………………………………………………………………………………………
69
جدول 4- 48- آزمون T مقایسه دو گروه مستقل ……………………………………………………………………………..
69
جدول 4- 49- آماره یومن ویتنی ………………………………………………………………………………………………….
71
جدول 4- 50- آماره دو جمله­ای …………………………………………………………………………………………………..
73
 

6
نمودار 2- 1- تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور و استان گیلان ……………………………………
6
نمودار 2- 2-  تعداد جعبه تخم نوغان توزیع شده در کل کشور ……………………………………………………….
30
شکل 1-1- شهرستان لنگرود (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………
31
شکل 1-2- شهرستان شفت (به تفکیک بخش و دهستان) ………………………………………………………………..
88
ضمیمه 1- پرسشنامه‌ها………………………………………………………………………………………………………………..
 
 
 

1- مقدمه
تولید بیشتر، توزیع عادلانه ثروت، به دست آوردن سطح معیشت بالاتر و تأمین زندگی آسوده‌تر، هدف عمومی جوامع کنونی است که هریک به اشکال گوناگون در پی تحقق آن هستند (کشاورز،1389). عموماّ در کشورهای درحال توسعه، ساختار و اساس توسعه فعالیت‌های اقتصادی بر پایه کشاورزی است. بنابراین کشورهایی که اساس آنها بر کشاورزی استوار است مزیت نسبی بیشتری در تولید دارند (کیانی راد،1389).

نوغانداری و تولید فراورده‌های ابریشمی ازجمله فعالیت‌هایی است که می‌تواند در کنار سایر فعالیت‌های کشاورزی در یک دوره کوتاه‌مدت درآمدی را عاید خانوارهای روستایی نماید. وجود شرایط اقلیمی و امکانات مساعد توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم در ایران و اشتغال‌زایی این فعالیت در بهره‌گیری از بیکاری‌های پنهان و نیروهای متمرکز در روستا از یک سو و گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مناطق مختلف از سوی دیگر، می‌تواند درجهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشاورزان مؤثر باشد (راهی، 1390).

سیرتاریخ نوغانداری در ایران با سابقه دیرینه‌اش نشان می‌دهد که این حرفه طی دوره‌های مختلف و در مواجهه با موانع و مشکلات گوناگون هیچگاه ازبین نرفته و فراموش نگردیده بلکه همچنان افتان وخیزان مسیر خود را طی نموده‌است.

تاریخ كهن ابریشم جهان گواهی موثر بر حضور ایرانیان در تولید و تجارت این محصول و تولید بافته‌های ابریشمی نفیس از زمان‌های دور تا به امروز می‌باشد. از ویژگی‌های بارز این صنعت به‌علاوه صنعت فرش اشتغال‌زایی آن است. در صنعت ابریشم از مرحله نوغانداری تا تبدیل نهایی، مشاغل زیادی وجود دارد كه بعضاً مشاغل دائمی هستند.

در این راستا رویکرد منطقی و برنامه ریزی شده به فعالیت‌های جانبی کشاورزی و صنایع تبدیلی و صنایع دستی با افزایش سطح اشتغال و ایجاد درآمد نیز می‌تواند ضمن حفظ بافت روستایی به توسعه و احیاء آن کمک شایانی کرده، روستانشینی را اقتصادی‌تر نماید. نوغانداری و مشاغل مرتبط با آن مانند قالی‌بافی و تولید فراورده‌های ابریشمی از جمله این فعالیت‌ها می‌باشد که قادر است ضمن ایجاد انگیزه اقتصادی و به‌کارگیری بخشی از نیروی کار روستا، درآمد نسبتاّ مناسبی را عاید خانوار روستایی نماید. به همین سبب بررسی علل گرایش کشاورزان و نیز عدم اقبال گروهی دیگر از آنان نسبت به این صنعت حائز اهمیت است.

2- بیان مسئله
استان گیلان با تولید حدود 55 تا 60 درصد پیله تر و برخورداری از بیشترین بهره‌بردار فعالیت نوغانداری در کشور بعنوان قطب فعالیت نوغانداری در ایران محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر تولید پیله و ابریشم در ایران با کاهش بیش از پنجاه درصد مواجه شده ‌است (شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران، 1387). در طی همین مدت دستمزد کارگری در ایران خصوصا در گیلان به شدت افزایش یافته و با توجه به کارگرطلب بودن نوغانداری، قیمت پیله تولیدشده نتوانسته پاسخگوی زحمات کشاورز باشد. عدم صرفه اقتصادی تولید پیله در شرایطی رخ داد که قیمت زمین نیز افزایش بی‌سابقه‌ای پیداکرد و این موضوع انگیزه کافی برای تغییر کاربری توتستان‌ها را فراهم نمود. به‌علاوه محصولات رقیب کشاورزی نیز از وضعیت نسبی بهتری برخوردار شدند و مجموعاّ انگیزه برای تولید پیله کاهش‌ یافت. علیرغم کاهش تولید پیله و کاهش عرضه نخ ابریشمی داخلی در سال‌های اخیر، قیمت نخ ابریشمی افزایش پیدا نکرد. این موضوع به دلیل کاهش قیمت نخ ابریشم در بازارهای جهانی و به علاوه تولید ابریشم ارزان قیمت در کشورهای همسایه ایران نظیر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان بود. ایران با توجه به کیفیت تخم نوغان خود که از قدرت رقابت بالایی برخوردار است در سال‌های 1380 و 1381 از صادرکنندگان تخم نوغان به کشورهای آسیای میانه بود که متأسفانه این بازارها در سال‌های اخیر از دست رفت.

افزایش روزافزون مصرف فراورده‌های ابریشمی به سبب ارتقاء سطح زندگی مردم به ویژه در کشورهای توسعه‌یافته و محبوبیت این محصولات نزد دوستداران محیط زیست در جهان به سبب اهمیت خواص فیزیکی و شیمیایی ابریشم برای سلامت و بهداشت از یک سو و توقف یا کاهش فعالیت نوغانداری در کشورهای توسعه‌یافته به سبب محدودیت زمین و افزایش دستمزد نیروی کار، فرصت مناسبی برای کشورهای درحال توسعه فراهم‌آورده ‌است تا با به‌کارگیری روش‌های نوین، تولید ابریشم را در کشورهای خود افزایش دهند.

با ظهور پدیده صنعتی شدن در برخی کشورها نظیر ژاپن و کره جنوبی از رونق این فعالیت کاسته شده، این کشورها دارای مزیت نسبی در بخش صنعت ابریشم گردیدند. از طرف دیگر کشورهایی مانند هندوستان و چین همچنان ‌که در مسیر صنعتی شدن گام برمی‌دارند اما طلایه داران تولید ابریشم درجهان هستند (راهی، 1390).

در سال های اخیر فعالیت نوغانداری در ایران با رکود شدیدی مواجه شده ‌است. این امر نه به دلیل عدم قابلیت‌های این سرزمین پهناور است بلکه بروز برخی از موانع و مشکلات،  امروزه نوغانداری و تولید ابریشم در ایران را همانند برخی دیگر از زیربخش‌های کشاورزی به چالش کشیده‌است (صیداوی و همکاران، 1385).

به‌طور کلی چالش‌های پیش روی صنعت نوغانداری را می‌توان بدین شرح خلاصه نمود: عدم رغبت كشاورزان به دلایلی همچون بالا بودن نرخ نهاده‌های كشاورزی، نوسانات قیمت پیله و ابریشم، ناپایداری بازار، پایین بودن قیمت پیله، كاهش صادرات فرش، عدم صرفه اقتصادی برای تولیدكننده پیله‌تر و ابریشم، بالا بودن قیمت تمام شده نسبت به سایر كشورها، عدم ایجاد زیرساخت‌های تشكیلاتی مناسب، عملكرد پایین‌تر نسبت به هیبریدهای پرتولید در برخی كشورها به دلیل عدم رعایت شرایط استاندارد پرورش، سنتی بودن سیستم‌های تولید و خصوصیات ژنتیكی هیبریدهای ایرانی، عدم وجود صنایع تبدیلی متنوع، واردات رسمی و غیر رسمی پیله و ابریشم به دلیل وجود نخ های ارزان‌تر از قیمت تمام شده داخلی و  بالا بودن دستمزد كارگران نسبت به برخی كشورهای دیگر.

با توجه به قلمرو وسیع نوغانداری در كشور و قابلیت توسعه این صنعت، ریشه‌دار بودن آن در فرهنگ و تمدن ایرانی و لزوم حفظ و تداوم آن با استفاده از تكنیك‌های نوین پرورشی، تدوین یك برنامه هدفمند و بلند مدتبرای احیاء این صنعت دیرپا ضروری می‌باشد.در این تحقیق تلاش می‌شود تا عوامل مؤثر بر پذیرش نوغانداری بررسی گردد و دلایل عدم استقبال کشاورزان نیز مورد واکاوی قرارگیرد. موقعیت ویژه استان گیلان در این حرفه – صنعت به عنوان قطب اصلی نوغانداری و دارا بودن بالاترین میزان تولید ابریشم کشور، اهمیت پرداختن به این موضوع را در محدوده این استان دو چندان می‌نماید. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ دادن به این پرسش است که مهمترین عوامل اقتصادی، اجتماعی و فنی تأثیرگذار بر پذیرش نوغانداری کدامند؟

3- ضرورت و اهمیت تحقیق
پرورش کرم ابریشم از حرفه‌های بسیار قدیمی است که در طول تاریخ ایران با فراز و نشیب فراوان به حیات خود ادامه داده ‌است. ابریشم در بخشی از حیات چند هزارساله این کشور خودنمایی کرده و حتی در برخی از ادوار محور اقتصاد این مرزو بوم بوده ‌است. در بسیاری از کشورها و عمدتاَ در آسیا این حرفه از دیرباز محل کسب درآمد مردم بوده، این فعالیت همچنان ادامه دارد. اگرچه نوغانداری به‌عنوان یک فعالیت جانبی تلقی می‌گردد، اما با توسعه تکنولوژی و صنعتی‌کردن این فعالیت امکان بهره‌برداری بیشتر و بالطبع کسب منافع از آن در شرایط اقلیمی معمولی به عنوان یک شغل جانبی مطرح بوده، مورد استفاده بسیاری از کشورها قرار می‌گیرد. در شرایط مطلوب‌تر اقلیمی نیز به دلیل سرعت رشد درخت توت و امکان پرورش کرم ابریشم دو تا سه بار (در مناطق معتدله) و چهار تا پنج بار (در مناطق نیمه‌گرمسیری و گرمسیری) در سال می‌تواند به عنوان یک شغل جانبی خانوار روستایی محسوب‌گردد. بنابراین گسترش صحیح آن متناسب با شرایط اقلیمی مختلف می‌تواند به عنوان برنامه‌ای مناسب در جهت رفع پاره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی نقش ارزنده‌ای را ایفا نماید (صیداوی وهمکاران، 1385).

به‌دلیل اینکه نوغانداری یك فعالیت جانبی برایكشاورزان محسوب می‌گردد، تاکنون كمتر مورد توجه و حمایت بوده ‌است.از سوی دیگر 95 درصد تولیدات نخ ابریشم صرف تولید فرش ابریشمی می‌شود كه بازار آن صادراتی است و مصرف داخلی آن بسیار محدود است، لذا فعالیت‌های نوغانداری بسیار وابسته به تحولات بین‌المللی صادرات فرش است. حجم قابل توجهی ازابریشم مورد نیاز كشور از طریق واردات تأمین می‌شود، این در حالی است كه با حمایت از نوغانداران داخلی و ایجاد انگیزه در کشاورزانی که به طور بالقوه از امکانات پرورش کرم ابریشم برخوردارند امكان افزایش تولید ابریشم داخلی و ایجاد فرصت اشتغال برای كشاورزان شمال كشور فراهم می‌شود. ابریشم به دلیل بالابودن ارزش افزوده، از ظرفیت قابل توجهی برای ایجاد فرصت‌های شغلی برخوردار است. به كار انداختن چرخ‌های تولید ابریشم در شمال كشور ضمن افزایش نقدینگی در بازارهای داخلی، قدرت صادراتی ایران در حوزه صادرات غیرنفتی را نیز افزایش می‌دهد.

عمده پژوهش‌های علمی و تحقیقاتی در حوزه صنعت نوغانداری و ابریشم در دنیا به استثناء مواردی که به کلی‌گویی درخصوص سیاست‌های اتخاذ شده توسط دولت‌های کشورهای نوغان‌خیز پرداخته ‌است یا پژوهش‌هایی که صرفاَ به روش‌های اصلاح نژادی کرم ابریشم، درختان توت و غیره معطوف بوده ‌است، توجه کمتری به بررسی تأثیرگذاری این سیاست‌ها و راه‌های توسعه آن داشته‌ است. در ایران نیز مطالعات صورت گرفته درخصوص صنعت نوغانداری و ابریشم بیشتر در راستای بررسی‌های مربوط به توسعه این صنعت در قالب مطالعات طرح توسعه نوغانداری و صنایع ابریشم ایران و نیز موضوعات مرتبط با اصلاح نژاد کرم ابریشم و درخت توت و آفات و بیماری‌های آنها معطوف بوده و در مجموع کمتر به بررسی علمی علل کمرنگ شدن استقبال کشاورزان از این حرفه