عنوان………………………………………………………………………………..صفحه
چکیده………………………………………………………………………………………………………………………………………………
1
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
2
پرسش اصلی تحقیق (مسأله تحقیق)……………………………………………………………………………………………………..
4
فرضیهها……………………………………………………………………………………………………………………………………………
4
سوابق مربوط ……………………………………………………………………………………………………………………………………
4
اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………….
5
فصل اول : کلیات
1-1- مفهوم شرکت………………………………………………………………………………………………………………………
7
1-2- مفهوم و شخصیت حقوقی شرکت تجاری……………………………………………………………………………….
7
1-3- تفاوتهای شرکت تجاری و مدنی…………………………………………………………………………………………
8
1-4- انواع شرکت های تجاری………………………………………………………………………………………………………
9
1-4-1- شرکت سرمایه…………………………………………………………………………………………………………………….
10
1-4-1-1- شرکت سهامی………………………………………………………………………………………………………………….
10
1-4-1-1-1- تعریف شرکت سهامی………………………………………………………………………………………………….
10
1-4-1-1-2- ماهیت حقوقی شرکت سهامی………………………………………………………………………………………..
10
1-4-1-1-3- انواع شرکت سهامی ……………………………………………………………………………………………………..
11
1-4-1-1-3-1- شرکت سهامی عام …………………………………………………………………………………………………..
11
1-4-1-1-3-2- شرکت سهامی خاص ……………………………………………………………………………………………….
11
1-4-1-2- شرکت مختلط سهامی ………………………………………………………………………………………………………
12
/>
1-4-1-3- شرکت با مسئولیت محدود ……………………………………………………………………………………………….
12
1-4-2- شرکت شخص ……………………………………………………………………………………………………………………
13
1-4-2-1- شرکت تضامنی ……………………………………………………………………………………………………………….
13
1-4-2-2- شرکت نسبی……………………………………………………………………………………………………………………
13
1-4-2-3- شرکت مختلط غیر سهامی ………………………………………………………………………………………………..
14
فصل دوم : سهم
2-1- تعریف لغوی……………………………………………………………………………………………………………………………..
16
2-2- تعریف اصطلاحی و حقوقی…………………………………………………………………………………………………………
16
2-3- اوصاف سهم…………………………………………………………………………………………………………………………….
20
2-3-1- شکل سهم……………………………………………………………………………………………………………………………..
20
2-3-2- ارزش سهم……………………………………………………………………………………………………………………………
20
2-3-2-1- سرمایة اسمی – ثبت شده…………………………………………………………………………………………………..
21
2-3-2-2- ارزش واقعی – تورمی سرمایه……………………………………………………………………………………………..
21
2-3-3- قابل تجزیه بودن…………………………………………………………………………………………………………………….
22
2-3-4- قابل انتقال بودن سهم………………………………………………………………………………………………………………
22
2-3-5- وثیقة سهام…………………………………………………………………………………………………………………………….
23
2-3-6- قابلیت تقویم سهام………………………………………………………………………………………………………………….
23
2-3-7- قابلیت توقیف سهام ……………………………………………………………………………………………………………….
24
2-4- انواع سهام…………………………………………………………………………………………………………………………………
25
2-4-1- سهام از لحاظ شکلی……………………………………………………………………………………………………………….
25
2-4-1-1- سهام بانام………………………………………………………………………………………………………………………….
26
2-4-1-2- سهم بینام…………………………………………………………………………………………………………………………
27
2-4-2- سهام از حیث مزایای وابسته به آن…………………………………………………………………………………………….
28
2-4-2-1- سهام عادی و سهم ممتاز……………………………………………………………………………………………………..
28
2-4-3- سهام از حیث آورده ………………………………………………………………………………………………………………
29
2-4-3-1- سهام انتفاعی و سرمایه………………………………………………………………………………………………………..
29
2-4-3-2- سهام مؤسس……………………………………………………………………………………………………………………..
29
2-4-4- انواع دیگر سهام …………………………………………………………………………………………………………………..
30
2-4-4-1- سهام نقدی و غیرنقدی……………………………………………………………………………………………………..
30
2-4-4-2- سهام جایزه………………………………………………………………………………………………………………………..
30
2-5- ماهیت حقوقی سهم……………………………………………………………………………………………………………………
31
2-5-1- حق دینی (سهم طلب سهامدار است) ……………………………………………………………………………………….
32
2-5-2- حق عینی بودن سهم……………………………………………………………………………………………………………….
34
2-5-3- تعین ماهیت بر حسب نوع سهام (بانام و بینام) …………………………………………………………………………
34
2-5-4- حق خاص بودن ماهیت سهم…………………………………………………………………………………………………..
36
2-6- حقوق و تعهدات ناشی از مالکیت سهام………………………………………………………………………………………..
36
2-6-1- حقوق ناشی از سهام ………………………………………………………………………………………………………………
36
2-6-1-1- حقوق مالی………………………………………………………………………………………………………………………..
37
2-6-1-1-1- سهیم شدن در سود و ذخایر شرکت ………………………………………………………………………………..
37
2-6-1-1-2-.سهیم شدن در دارایی شرکت …………………………………………………………………………………………..
37
2-6-1-1-3-.حق تقدم خرید سهام جدید ……………………………………………………………………………………………
38
2-6-1-1-4-.اقامهی دعوای بطلان یا مسئولیت علیه شرکت و مدیران و بازرسان ………………………………………
38
2-6-1-1-5- .حق تملک سرمایه پس از انحلال و تصفیه شرکت……………………………………………………………..
39
2-6-1-2- حقوق غیر مالی………………………………………………………………………………………………………………….
39
2-6-1-2-1- حق عضویت در شرکت …………………………………………………………………………………………………
39
2-6-1-2-2- حق دعوت در مجامع عمومی …………………………………………………………………………………………
39
2-6-1-2-3- حق کسب اطلاع سهامدار………………………………………………………………………………………………..
40
2-6-1-2-4- حق رای سهامدار ………………………………………………………………………………………………………….
40
2-6-1-2-5- حق حضور در مجامع عمومی …………………………………………………………………………………………
41
2-6-1-2-6- حق معاملة آزاد سهام ……………………………………………………………………………………………………..
41
2-6-1-3- ماهیت حقوقی «حقوق ناشی از سهم» …………………………………………………………………………………..
42
2-6-1-3-1- حق دینی……………………………………………………………………………………………………………………….
42
2-6-1-3-2- حق خاص…………………………………………………………………………………………………………………….
43
2-6-2- تعهدات سهامداران………………………………………………………………………………………………………………….
43
2-6-2-1-.پرداخت مبلغ اسمی سهام…………………………………………………………………………………………………….
43
فصل سوم : انتقال سهم
3-1- ماهیت معاملات سهام………………………………………………………………………………………..………………………..
46
3-1-1- تبدیل تعهد…………………………………………………………………………………………………………………………..
46
3-1-2- انتقال طلب………………………………………………………………………………………………….…………………………
46
3-1-3- ماهیت خاص معاملات سهام …………………………………………………………………………………………….……
47
3-2- مورد معاملهی انتقال سهام………………………………………………………………………………..………………..……….
48
3-2-1- سهم………………………………………………………………………………………………………..……………………….…..
48
3-2-1-1- جنبهی مادی سهم ……………………………………………………………………………………………………………..
48
3-2-1-2- جنبهی غیر مادی سهم ……………………………………………………………………………………………………….
50
3-3- رژیم حقوقی انتقال سهام…………………………………………………………………………………………….……………….
51
3-3-1- انتقال قراردادی سهام……………………………………………………………………………….…….………………………
52
3-3-1-1- شرایط عمومی انتقال قراردادی سهام……………………………………………………………………………………..
52
3-3-1-1-1- قصد و رضا…………………………………………………………………………….……………………….……………
53
3-3-1-1-2- ایجاب و قبول…………………………………………………………………………………………………….………….
53
3-3-1-1-3- اهلیت متعاملین ………………………………………………………………………………………..……………………
54
3-3-1-1-3-1- اشخاص حقوقی………………………………………………………………………………..….……………………
54
3-3-1-1-3-2- اشخاص حقیقی…………………………………………………………………………………..….…………………
54
3-3-1-1-3-3- بیگانگان……………………………..…………………………………………………………………….………………
54
3-3-1-1-3-4- انتقال سهام به خود شرکت………………………………………………………………………………………….
55
3-3-1-2- قالب حقوقی انتقال قراردادی سهام……………………………………………………………………………………….
56
3-3-1-2-1- انتقالات معوض………………………………………………………………………….……………….…………………
57
3-3-1-2-1-1- بیع سهام…………………………………………………………………………..…………………….…………………
57
3-3-1-2-2- انتقالات غیر معوض…………………………………………………………………………….………..……………….
59
3-3-1-2-2-1- هبهی سهام…………………………………………………………………………………………………..……………
59
3-3-1-2-2-2- رهن سهام………………………………………………………………………………………………..……………….
60
3-3-2- انتقال غیر ارادی (قهری) ………………………………………………………………………………………….…..………..
61
3-3-2-1- انتقال در نتیجه ی فوت…………………………………………………………………………………..…….…………….
62
3-3-2-2- انتقال سهام در نتیجه ی ورشکستگی…………………………………………………………………………..………..
62
3-3-2-3- انتقال در نتیجه ی توقیف یا مصاده…………………………………………………………….…………………………
63
3-3-2-4- انتقال در نتیجه ی واگذاری سهام…………………………………………………………..………………….………….
64
3-4- انتقال سهام در بورس اوراق بهادار………………..…….………………………………………………………………………..
65
3-4-1- ساز و کار معاملات سهام در بورس…………………………………………………………..……………………………….
65
3-4-1-1- دستور خرید و فروش سهام…………………………………………………………………………………………………
66
3-4-1-2- اجرای سفارش سرمایهگذار ……………………………………………………………………..…………………………
67
3-4-1-3- شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ……………………………………………………….…..
71
3-4-2- نحوة معاملات در بورس الکترونیک…………….…………………………………………………………………….……..
72
3-4-3- فروش استقراضی سهام……………………….…………………………………………………………………………………..
73
3-4-3-1- اهداف فروش استقراضی سهام……………………………………………………………………………………………..
73
3-4-3-2- مکانیزم فروش استقراضی سهم…………………………………………………………………………..……..…………
74
3-5- تشریفات اختصاصی انتقال سهام……………….………………………………………………………………………………….
75
3-5-1- انتقال سهام بانام……………………………………………………………………………….……………………….……………
75
3-5-1-1- ثبت انتقال، شرط تملیک سهام بانام……………………………………………………………………………………..
78
3-5-2- انتقال سهام بینام…………………………………………………………………………………….………..……………………
80
3-5-2-1- حصول توافق، شرط تملیک سهام بینام………………………………………………………………………………
82
3-6- انتقال سهام در شرکتهای سهامی عام و سهامی خاص………………………………………………………………………
82
3-6-1- ایجاد شروط محدود کننده در شرکتهای سهامی خاص………………………………………………………………..
84
3-6-1-1- شاخص تحدید در انتقال سهام………………….……………………………………………………………………..…..
85
3-6-2- استثنائات محدودیت واگذاری در شرکت سهامی خاص………………………………………………………………
86
3-7- انتقال سهام درشرکت مختلط سهامی………………………………………………………………………………….…..……..
87
3-8- استثنا بر اصل قابلیت انتقال سهام…………………………………………………………………………………..……….…….
88
3-8-1- محدودیتهای قانونی در انتقال سهام ……………………………………………………………………………………….
88
3-8-2-محدودیتهای قراردادی در انتقال سهام……………………………………………………………………………..………
91
3-9- آثار حقوقی انتقال سهام……………………………………………………………………………………………………..………
92
3-9-1- انتقال حقوق و تعهدات ناشی از سهم……………………………………………………………………………..………..
92
3-9-2- ثبت انتقال در دفاتر ثبت سهام شرکت ……………………………………………………………………………………..
94
3-9-3- انتقال مالکیت حصه ی سهامدار از شرکت ………………………………………………………………………………..
95
3-10- تکالیف طرفین قرار داد انتقال سهام………..…………………………………………………………………………………..
95
3-10-1- تکالیف ناقل …………………………………………………………………………………………………………………….…
95
3-10-2- تکالیف منتقلالیه…………………….…………………………………………………………………………………..……….
96
فصل چهارم : انتقال سهمالشرکه
4-1- کلیات ………………………………………………………………………………………………………………..…………………..….
99
4-2- انواع سهمالشرکه…………………………………………………………………………………………………………………………..
100
4-2-1- نحوهی تقویم سهمالشرکهی غیر نقدی………………………………………………………………………………………..
101
4-3- انتقال سهمالشرکه در شرکت های با مسئولیت محدود و شرکتهای شخص…………………………………………..
101
4-3-1- انتقال سهمالشرکه در شرکت با مسئولیت محدود………………………………………………………………………….
102
4-3-1-1- تفاوت شرکت بامسئولیت محدود و شرکت سهامی خاص……………………………………………………….
102
4-3-1-2- ممنوعیت صدور اوراق تجاری در شرکت با مسئولیت محدود……………………………………………………
103
4-3-1-3- تشریفات انتقال سهمالشرکهی شرکت با مسئولیت محدود………………………………………………………….
105
4-3-1-3-1- انتقال ارادی سهمالشرکه…………………….……………………………………………………………………………..
105
4-3-1-3-1-1- انتقال سهمالشرکه به یکی از شرکا………………………………………………………………………………….
105
4-3-1-3-1-2- انتقال سهمالشرکه به اشخاص ثالث……….…………….………………………………………………………….
105
4-3-1-3-2- انتقال قهری سهمالشرکه…………………………………………………………………………………………………….
106
4-3-1-3-2-1- انتقال سهمالشرکه به سبب فوت…………………………………………………………………………………….
106
4-3-1-4- صورت انتقال …………………………………………………………………………………………………………………….
106
4-3-1-5- ضمانت اجرای عدم رعایط شرایط انتقال سهمالشرکهی شرکت با مسئولیت محدود………………………
109
4-3-2- انتقال سهمالشرکه در شرکتهای شخص…………………………………………………………………………………….
109
4-3-2-1- انتقال سهمالشرکه در شرکت تضامنی و نسبی………………………………………………………………………….
110
4-3-2-2- انتقال سهمالشرکة شرکت مختلط غیر سهامی…..……………………………………………………………………..
114
فصل پنچم : نتیجه گیری
5-1- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………….
118
منابع……………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………..………..
120
فهرست جدول
عنوان ……………………… … صفحه
نمودار گردش عملیات خرید و فروش سهام در بورس اوراق بهادار تهران…………………………………………………..
70
علائم اختصاری
م ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..ماده
ق . ت………………………………………………………………………………………………………………………………………….قانون تجارت
ل.ا.ق.ت………………………………………………………………………………………………لایحهی اصلاح قانون تجارت مصوب1347
ق.گ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….قانونگذار
ا.د.ک…………………………………………………………………………………………………………………………………..آئین دادرسی کیفری
ا.د.م………………………………………………………………………………………………………………………………………آیین دادرسی مدنی
ق م…………………………………………………………………………………………………………………………………………………قانون مدنی
ق.ا.ا.م…………………………………………………………………………………………………………………………..قانون اجرای احکام مدنی
چکیده
در قانون تجارت ایران، شرکتهای تجاری پیشبینی شده است که هر کدام از آنها ویژگی خاصی دارند. سرمایهی این شرکتها از آوردهی شرکا تامین میشود. بدلیل داشتن شخصیت حقوقی مستقل شرکتهای تجاری، دارایی شرکت مستقل از دارایی شرکا میشود. دارایی یا سرمایهی شرکتهای تجاری از تجمیع سهام (در شرکتهای سهامی) و سهمالشرکه (در شرکتهای شخص و با مسئولیت محدود) ایجاد میشود. در قبال سهام ( آوردهی شرکا در شرکت سهامی)، شرکتهای سهامی برگههای سهام صادر مینمایند که حاکی از عضویت صاحبان آنها در این شرکتها است ولی امکان صدور ورقهی سهام یا ورقهی سهمالشرکه، برای سهمالشرکه وجود ندارد. سهام و سهمالشرکه اموال منقول هستند ولی اموال منقول ذاتی محسوب نمیشوند و ماهیتی خاص دارند که بیانگر یکسری حقوق و تعهدات در شرکت میباشد. اصل آزادی انتقال سهام، وجه تمایز آن با سهمالشرکه است؛ زیرا در شرکتهای سهامی آوردهی شرکا مورد نظر است و صاحب سهم از نظر شرکت مهم نیست. انتقال سهام و سهمالشرکه ممکن است در قالب عقود معین صورت پذیرد ( مثل عقد صلح )ولی در انتقال، اصل بر رعایت شرایط اساسی صحت معاملات و رعایت شرایط مقرر در اساسنامهی شرکت تجاری و مقررات قانون تجارت برای صحت معامله است و بر اساس اصل آزادی قراردادی در مادهی 10 قانون مدنی نیاز به تطبیق قرارداد انتقال و توجیه آن در قالب عقود معین نیست. در انتقال سهام شرکتهای سهامی عام اصل بر آزادی انتقال و عدم ایجاد محدودیت است. در شرکتهای سهامی خاص اصل آزادی انتقال وجود دارد؛ ولی ایجاد محدودیت در انتقال آن امکان دارد. در خصوص سهمالشرکه به دلیل ماهیت خانوادگی شرکتهای شخص و با مسئولیت محدود، اصل بر عدم قابلیت انتقال است مگر در صورت حصول شرایط مقرر در اساسنامهی شرکت تجاری. علاوه بر این انتقال سهام بانام، تشریفات ویژهای دارد که در صورت عدم رعایت، انتقال صحیح نمیباشد و رعایت تشریفات باعث میشود که انتقال در برابر شرکت و اشخاص ثالث قابلیت استناد داشته باشد. ولی انتقال سهام بینام بدون تشریفات و با قبض و اقباض صورت میگیرد.
کلمات کلیدی
شرکتهای تجاری، سهام، انتقال سهام، بورس، انتقال سهم الشرکه
مقدمه
با تشکیل جوامع بشری، انسان برای رفع نیازهای خود اقدام به مبادله و دادوستد کرد. ابتدا معاملات پایاپای صورت میگرفت و با پیشرفت جوامع، معاملات از حالت محدود و بسته خارج شد و پول وسیلهی مبادله قرار گرفت. کالاها، ارزش مالی پیدا کرد و پولهای مختلف، وسیلهای برای تجارت و مبادلهی کالا را فراهم کرد.
در قرون وسطا، برای تجارت تشریفات متعدد وطولانی، جهت تحکیم قوانین وجود داشت. با تحول تمدن اجتماعی و اقتصادی، تجار ناچار به ایجاد روشهای مخصوص برای تجارت شدند که با گذشت زمان، این عادات و رسوم تجار، به شکل قانون درآمد و حقوق تجارت را تشکیل داد.
با گذشت زمان و پیشرفت و تحول اقتصادی، یک دارایی برای تجارت کفایت نمیکرد و نیاز به جریان انداختن سرمایههای بیشتر برای رونق تجارت لازم دیده میشد. گستردگی حجم معاملات نیاز بیشتری به سرمایه داشت؛ در نتیجه سرمایههای کوچک با هم جمع شدند و با تجمیع داراییهای اندک، سرمایههای کلان برای معاملات با حجم گسترده فراهم شد. در این جریان نوعی مالکیت ایجاد شد که از آن به عنوان شرکت تجاری نام برده میشود .
بازسازی ساختار اقتصادی در راستای توسعهی اقتصادی بود که این امر مستلزم سازوکارهای متعدد در زمینهی بازارهای پولی و مالی شد تا در نتیجهی آن به رونق تجاری برسد که ایجاد شرکتهای تجاری از آن جملهاند .
امروزه دولتها برای سالم سازی، شفافیت و رونق تجارت، قوانین مختلف وضع کردهاند.
ق.ت ایران در سال 1311 به تصویب رسید و لایحهی اصلاحی آن نیز در سال 1347 تصویب شد .
در تجارت و تدوین قواعد آن؛ باید پسانداز کنندگانی که دارای منبع مالی هستند و هدف آنها کسب سود است، به اشخاص حقوقی و واحدهای اقتصادی که برای توسعهی فعالیتهای خود نیاز به منابع مالی دارند، پیوند داد.
در حقوق ایران سرمایهی اشخاص در شرکتهای تجاری به دو صورت سهام و سهمالشرکه در میآید. سهام و سهمالشرکه حلقهی پیوند بین شرکا و شرکت محسوب میشوند. سهام و سهمالشرکه از اقلام داراییهای اشخاص محسوب میشوند و هر دارایی (مالی و غیرمالی) دارای ارزش است.
شخصی که سرمایهی او به صورت سهام در میآید در قبال آن برگهی سهام دریافت میکند، ولی صاحبین سهمالشرکه چنین سندی دریافت نمیکنند بلکه میزان مشارکت آنها در شرکتنامه قید میشود.
وجه تمایز این دو نوع سرمایه در اصل قابلیت انتقال است. در خصوص سهام اصل بر قابلیت انتقال است و در خصوص سهمالشرکه اصل بر عدم قابلیت انتقال است. البته امکان ایجاد محدودیت در انتقال سهام (مثلا محدودیت در انتقال سهام شرکت سهامی خاص) و امکان انتقال سهمالشرکه در صورت کسب موافقت سایر شرکا با انتقال، وجود دارد.
سرمایهگذاران با استفاده از این دو سرمایه بدنبال کسب بازدهی بالاتر نسبت به سایر فرصتهای سرمایهگذاری و جذب سرمایههای سرگردان و راکد مردم و به کارگیری آنها در چرخههای مولد اقتصادی هستند.
هدف این پایاننامه بررسی جنبههای حقوقی نقل و انتقال سهام و سهمالشرکه و پاسخگویی به سوالات مربوط به آنها با تکیه بر منابع حقوقی و قوانین و عرف و رسوم حاکم بر بازار است.
بدلیل ابهامات قانونی و مشکلات عملی که روند نقل و انتقال سهام و سهمالشرکه را با مشکل مواجه میکند، ماهیت حقوقی سهم و ماهیت حقوقی معاملات آنها را مورد بررسی قرار میدهیم. حقوق و تعهدات مربوط به سهامدار نیز مورد بررسی قرار میگیرد. همچنین به بررسی این موضوع پرداخته میشود که آیا امکان معاملهی سهم در قالب پارهای عقود معین مثل بیع، هبه و … وجود دارد؟ وضعیت معاملات سهام و سهمالشرکهی شرکتهای تجاری و مقرراتی که جهت اعتبار این معاملات لازم است (از جمله رعایت مقررات عام قراردادها و مقررات قانون تجارت و لایحهی اصلاح قانون تجارت مصوب 1347 در انتقال سهم و سهم الشرکه و همچنین مقررات اساسنامهای شرکتها در انتقال سهام و سهمالشرکه) را مورد بررسی قرار میدهیم.
علاوه بر این تشریفات خاص انتقال سهام در بورس اوراق بهادار به عنوان یکی از بازارهای مهم سرمایه، نیز مورد تبیین قرار میگیرد.
آثار ثبت انتقال در دفتر ثبت شرکتها، تاثیر آن بر رابطهی شرکت، شرکا و اشخاص ثالث نیز مورد بیان قرار میگیرد. همچنین لزوم اعلام انتقال سهمالشرکه و تغییرات شرکا در شرکتهای شخص بیان میشود.
پرسش اصلی تحقیق (مسأله تحقیق)
1- آیا انتقال سهام و سهمالشرکه نیاز به تشریفات خاصی دارد؟
2- آیا امکان انتقال سهام در قالب عقود معین وجود دارد؟
3- آیا انتقال سهام و سهمالشرکه در قالب عقود معین از شرایط صحت عقد انتقال سهام است؟
4- آیا امکان صدور سند سهام برای دارندگان سهمالشرکه وجود دارد؟
فرضیه ها
1- انتقال سهام و سهمالشرکه در پارهای موارد نیاز به تشریفات قانونی دارد.
2-امکان انتقال سهام در قالب عقود معین همچون بیع وجود دارد.
3- انتقال سهام و سهمالشرکه در قالب عقود معین از شرایط صحت عقد انتقال نیست.
4- امکان صدور سند سهام برای دارندگان سهمالشرکه وجود ندارد.