حق به شهر لوفور شامل دو مولفه­ی اختصاص دادن شهر به خود یا استفاده از شهر و مشاركت در شهر است و با ارائه­ی نقد ماركسیستی از نابرابری شهری، این مساله را مطرح می­كند كه فضای شهری در راستای تحقق خواسته­های نظام سرمایه­داری، طبقه­ی حاکم و بدون توجه به نیازهای طبقات فرودست ساخته شده است. در این پژوهش، با توجه به اهمیتی که فرد و ادراک او از فضا و کنش­های فضایی در نظریه­ی لوفور دارد و با تكیه بر مفهوم فضای ادراک شده كه به ادراک كنشگران اجتماعی نسبت به امر شهری اشاره می­كند، نسبت به سنجش میزان تحقق حق به شهر اقدام شده است. از طرفی، شهر، هم در موجودیت فیزیكی و هم در موجودیت اجتماعی تعلق كمتری به زنان دارد و كمتر مناسب مشاركت زنان در فراگردهای جاری در آن شناخته شده است. این مساله به كاهش تحرك زنان در شهر، انحصار فضاها به مردان، نادیده گرفته شدن جسم زنانه در طراحی شهری و… انجامیده است که سبب عدم بهره­مندی زنان از حق به شهر به اندازه­ی مردان شده است.  این نوشتار با استفاده از چهارچوب نظری ارائه شده توسط هانری لوفور و عملیاتی کردن ایده­ی حق به شهر او، تلاش می­کند در کنار به آزمون گذاشتن نظریه در بستر شهروندی تهران، تفاوت­های جنسیتی موجود را نیز در بهره­مندی از ادراک حق به شهر آشکار کند و نشان دهد که فرایندهای زندگی روزمره­ی زنان در شهر به دلیل بهره­مند نشدن آنان از حقوق خود دچار اختلال شده است. جمعیت مورد مطالعه 879 نفر از زنان و مردان ساکن شهر تهران هستند که با استفاده از تکنیک نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای انتخاب شده­اند. پس از گردآوری داده­ها با روش پیمایش، در ابتدا ارتباط مفهوم حق به شهر با شش متغیر تبیین­کننده­ی آن یعنی، سرزندگی، کنترل فضا، سهم فضایی، تولید فضا، ساماندهی شهری و تصمیم­گیری در شهر با استفاده از رگرسیون چندمتغیره سنجیده شده و سپس تفاوت­های اساسی حق به شهر میان پاسخگویان زن و پاسخگویان مرد با استفاده از رگرسیون لجستیک و تحلیل خوشه در نرم­افزار اس­پی­اس­اس نسخه 16 استخراج شده و با استفاده از چهارچوب نظریه­ی حق به شهر لوفور تحلیل شده است. برای سنجش تفاوت­های طبقاتی در بهره­مندی از حق به شهر از سنجش همبستگی برآوردهای این مفهوم با شاخص­های درآمدی و محل زندگی استفاده شد. و برای طبقه­بندی مناطق تهران در خوشه­های مشارکتی براساس سازه­ی مفهومی ارائه شده توسط آرنستاین، از تحلیل خوشه استفاده شده است. از روش کیفی (19 مصاحبه) نیز برای وارسی یافته­های کمی استفاده شده، ضمن این که سازوکارهای جنسیتی ادراک از مولفه­های حق به شهر مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که نظریه­ی حق به شهر و مفهوم­پردازی آن از مولفه­های تاثیرگذار بر ادارک بهره­مندی از حق به شهر در شهر تهران قابل کاربست است و براساس ادعای آن، حق به شهر ماهیتی طبقاتی دارد. اگرچه لوفور در مورد ارتباط میان فضا و بدن در محدوده­ی سنت پدرسالاری مانده است، در این پژوهش معناداری مفهوم جنسیت در بهره­مندی از حق به شهر در تهران، به لحاظ آماری و چه با استفاده از شاخص­های کیفی نشان داده شد.

 

واژگان کلیدی: اختصاص­دهی، جنسیت، حق، شهر، طبقه، فضا، مشارکت.    

 

 

 

فهرست مطالب

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………… صفحه

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..
2
1-2- بیان مساله………………………………………………………………………………………………………………………………..
6
1-3- پرسش­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..
11
1-4- نوع و حدود پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………
13
1-5- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………..
13
1-6- ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………
14
فصل دوم: پیشینه پژوهش
 
2-1- پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….
18
2-1-1- پیشینه داخلی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………
18
2-1-2- پیشینه خارجی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….
27
2-1-3- جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………………………………
32
فصل سوم: مبانی نظری
 
3-1- چهارچوب نظری……………………………………………………………………………………………………………………..
36
3-1-1- حق به شهر: هانری لوفور ……………………………………………………………………………………………………….
36
3-1-2- جغرافیای فمینیست و فمینیسم سوسیالیست…………………………………………………………………………………
43
3-1-3- اقتصاد سیاسی شهر و مصرف: مانوئل کاستلز………………………………………………………………………………
45
3-1-4- نردبان مشارکت: شری آرنستاین………………………………………………………………………………………………
47
3-2- معرفی متغیرهای اصلی……………………………………………………………………………………………………………….
49
3-2-1- فضای ادراک شده………………………………………………………………………………………………………………..
49
3-2-2- حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………………………….
51
3-2-2-1- اختصاص­دهی شهر به خود………………………………………………………………………………………………….
51
3-2-2-1-1- سرزندگی …………………………………………………………………………………………………………………..
52
3-2-2-1-1-1- احساس امنیت: ناامنی ناشی از فضا………………………………………………………………………………..
53
3-2-2-1-1-2- امکان تفریح و ماجراجویی………………………………………………………………………………………….
57
3-2-2-1-1-3- ارتباطات شهری………………………………………………………………………………………………………..
59
3-2-2-1-2- کنترل و مالکیت……………………………………………………………………………………………………………
61
3-2-2-1-3- سهم فیزیکی ……………………………………………………………………………………………………………….
64
3-2-2-2- مشارکت در شهر………………………………………………………………………………………………………………
65
3-2-2-2-1- تصمیم­گیری………………………………………………………………………………………………………………..
66
3-2-2-2-2- تولید فضا ……………………………………………………………………………………………………………………
67
3-2-2-2-3- سازماندهی و طراحی شهری……………………………………………………………………………………………
68
3-3- مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..
70
3-4- جمع­بندی و نتایج مورد انتظار …………………………………………………………………………………………………….
72
فصل چهارم: روش­شناسی پژوهش
 
4-1- روش­شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………
75
4-2- نوع و سطح متغیرهای اصلی………………………………………………………………………………………………………..
77
4-2-1- متغیر وابسته………………………………………………………………………………………………………………………….
77
4-2-2- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………………
78
4-3- جمعیت آماری و نمونه­گیری…………………………………………………………………………………………………….
83
4-4- ساخت پرسشنامه و پیش­آزمون …………………………………………………………………………………………………..
84
4-5- روش تجزیه و تحلیل داده­ها ……………………………………………………………………………………………………….
88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کمی ………………………………………………………………………………………………
88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کیفی ……………………………………………………………………………………………..
89
فصل پنجم: یافته­ها
 
5-1- مقدمه­ای بر میدان تحقیق: کلان شهر تهران…………………………………………………………………………………….
92
5-1-1- خلاصه­ای از تاریخچه­ی تهران…………………………………………………………………………………………………
92
5-1-2- تاریخچه­ی طبقاتی شدن فضای شهر تهران…………………………………………………………………………………
94
5-1-3- تهران در دوران معاصر…………………………………………………………………………………………………………..
97
5-1-4- شاخص نخست شهری تهران ………………………………………………………………………………………………….
99
5-2- یافته­های کمی …………………………………………………………………………………………………………………………
101
5-2-1- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….
102
5-2-1-1- ویژگی­های جمعیت­شناختی و توزیع متغیرهای اصلی در جمعیت نمونه ……………………………………….
102
5-2-2- یافته­های تحلیلی……………………………………………………………………………………………………………………
107
5-2-2-1- آزمون نظریه­ی حق به شهر………………………………………………………………………………………………….
107
5-2-2-2- تحلیل رگرسیون چندمتغیره…………………………………………………………………………………………………
110
5-2-2-3- جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………..
114
5-2-2-4- بخت زنان در حق به شهر …………………………………………………………………………………………………..
114
5-2-2-5- تحلیل رگرسیون لجستیک………………………………………………………………………………………………….
115
5-2-2-6- شهروندان تهرانی در نردبان مشارکت آرنستاین ………………………………………………………………………
119
5-2-2-7- تحلیل خوشه: مشارکت زنان ………………………………………………………………………………………………
120
5-2-2-8- طبقه و حق به شهر …………………………………………………………………………………………………………….
124
5-3- یافته­های کیفی ………………………………………………………………………………………………………………………..
129
5-3-1- نتایج مصاحبه با شهروندان تهرانی ……………………………………………………………………………………………
129
5-3-1-1- حق به شهر و تفاوت­های جنسیتی…………………………………………………………………………………………
129
5-3-1-2- تفاوت­های جنسیتی در عوامل موثر بر اختصاص­دهی شهر به خود………………………………………………
133
5-3-1-2-1- سرزندگی شهری ………………………………………………………………………………………………………….
133
5-3-1-2-1-1- امنیت ……………………………………………………………………………………………………………………..
133
5-3-1-2-1-2- ارتباطات شهری ……………………………………………………………………………………………………….
135
5-3-1-2-1-3- تفریح در شهر ………………………………………………………………………………………………………….
137
5-3-1-2-2- کنترل و مالکیت فضا …………………………………………………………………………………………………….
139
5-3-1-2-3- سهم فیزیکی ……………………………………………………………………………………………………………….
140
5-3-1-3- تفاوت­های جنسیتی در عوامل تاثیرگذار بر مشارکت شهری …………………………………………………….
141
5-3-1-3-1- سازماندهی شهری ………………………………………………………………………………………………………..
142
5-3-1-3-2- تصمیم­گیری ……………………………………………………………………………………………………………….
143
5-4- یافته­های مشاهده­ای شهر تهران …………………………………………………………………………………………………..
144
5-4-1- شهر مردانه و سازوکارهای زنانه مدیریت فضا…………………………………………………………………………….
144
5-5- جمع­بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………….
154
فصل ششم: نتیجه­گیری
 
6-1- بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………..
157
6-2- وارسی نظریه­ی حق به شهر در تهران ……………………………………………………………………………………………
160
6-3- طبقه و حق به شهر: شهر در خدمت سرمایه ……………………………………………………………………………………
165
6-4- جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………………..
168
6-5- نردبان آرنستاین و سطح مشارکت زنان ………………………………………………………………………………………..
171
6-7- جمع­بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………….
176
6-8- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………….
180
6-9- دشواری­ها و محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………
183
منابع
187
پیوست­ها
207
 
 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

تصویر 3-1- محورهای فضایی در نظریه­ی لوفور …………………………………………………………………………………..
40
تصویر 3-2- نردبان مشارکت شری آرنستاین ………………………………………………………………………………………..
48
تصویر 3-3- متغیرهای تاثیرگذار بر اختصاص­دهی شهر به خود ……………………………………………………………….
52
تصویر 3-4- موقعیت جغرافیایی نماد شهر تهران ……………………………………………………………………………………
63
تصویر 3-5- متغیرهای تاثیرگذار بر مشارکت شهری ……………………………………………………………………………..
66
تصویر 3-6- مدل نظری تحقیق برگرفته از لوفور …………………………………………………………………………………..
71
تصویر 5-1- رشد شهر تهران از سال 1270 تا سال 1375  ……………………………………………………………………….
94
تصویر 5-2- فرمول مهتا برای محاسبه­ی نخست شهری …………………………………………………………………………..
100
تصویر 5-3- توزیع سطوح تحصیلات در جمعیت نمونه ………………………………………………………………………….
103
تصویر 5-4- نمودار کیوکیو توزیع خطاها ……………………………………………………………………………………………
108
تصویر 5-5- نمودار پراکنش مقادیر استاندارد پیش­بینی شده­ و خطای استاندارد ………………………………………….
110
تصویر 5-6- معادله­ی رگرسیون حق به شهر …………………………………………………………………………………………
113
تصویر 5-7- معادله­ی رگرسیون لجستیک جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………
119
تصویر 5-8- خوشه­های طبقاتی در مناطق شهری تهران …………………………………………………………………………..
127
تصویر 5-9- متغیرهای مورد اشاره­ی زنان در تعریف حق به شهر ………………………………………………………………
130
تصویر 5-10- متغیرهای مورد اشاره­ی مردان در تعریف حق به شهر ………………………………………………………….
131
تصویر 5-11- گزاره­ی جنسیت­زده در متروی تهران ………………………………………………………………………………
145
تصویر 5-12- تبلیغات جمعیتی در شهر تهران با حذف نشانه­های زنانه ………………………………………………………
146
تصویر 5-13- نبود پیاده رو در معابر تهران (خیابان خواجه نظام، منطقه­ی 7) ………………………………………………
147
تصویر 5-14- پل و اتوبان­سازی در تهران (بزرگراه شهید صدر، منطقه­ی 1)………………………………………………..
148
تصویر 5-15- نسبت کم مسیرهای پیاده نسبت به مسیرهای سواره در تهران (خیابان پاسداران، منطقه­ی 1)…………
149
تصویر 5-16- شهرهای سواره­محور در مقابل شهرهای پیاده­محور …………………………………………………………….
149
تصویر 5-17- نصب تابلوهای تبلیغاتی روی پل­های عابرپیاده در تهران که سبب کاهش احساس امنیت در عابران پیاده می­گردد (بزرگراه شهید باقری، منطقه­ی 4)…………………………………………………………………………………….
151
تصویر 5-18- پیاده­روی دسته­جمعی زنان درمعابر شهری تهران ………………………………………………………………..
152
تصویر 5-19- زنان در اقتصاد غیررسمی (نمونه­ی دستفروشان مترو) ………………………………………………………….
153
 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 2-1- توزیع متغیرهای اصلی تحقیق در پیشینه داخلی و خارجی ………………………………………………………
32
جدول 3-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ………………………………………………………………
71
جدول 4-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ………………………………………………………………
77
جدول 4-2- گویه­های برآورد متغیر وابسته­ی حق به شهر ………………………………………………………………………..
78
جدول 4-3- گویه­های برآورد متغیر تصمیم­گیری …………………………………………………………………………………
81
جدول 4-4- گویه­های برآورد متغیر سازماندهی شهری ………………………………………………………………………….
81
جدول 4-5- گویه­های برآورد متغیر تولید فضا ……………………………………………………………………………………..
81
جدول 4-6- گویه­های برآورد متغیر سهم فیزیکی …………………………………………………………………………………
82
جدول 4-7- گویه­های برآورد متغیر کنترل و مالکیت …………………………………………………………………………….
82
جدول 4-8- گویه­های برآورد متغیر سرزندگی (در سه بعد تفریح، امنیت و ارتباطات شهری) ………………………..
83
جدول 4-9- مقادیر آلفای کرونباخ برای تمام متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………
86
جدول 4-10- نتایج تحلیل عاملی متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………………………
88
جدول 5-1- جمعیت مناطق 22گانه­ی تهران برحسب جنسیت ………………………………………………………………….
98
جدول 5-2- وضعیت تاهل پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………………..
103
جدول 5-3- وضعیت اشتغال پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………………
103
جدول 5-4- وضعیت تحصیلات پاسخگویان برحسب جنسیت …………………………………………………………………
104
جدول 5-5- آماره­های توصیفی درآمد ماهیانه فردی و درآمد ماهیانه­ی خانوار …………………………………………..
104
جدول 5-6- آماره­های توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق …………………………………………………………………………
105
جدول 5-7- آزمون کولموگروف اسمیرنف متغیر وابسته ……………………………………………………………………….
107
جدول 5-8- خلاصله مدل رگرسیون چندمتغیره …………………………………………………………………………………….
111
جدول 5-9- آزمون معناداری مدل رگرسیونی ……………………………………………………………………………………..
111
جدول 5-10- ضرایب رگرسیونی حق به شهر ……………………………………………………………………………………….
111
جدول 5-11- ارزیابی مدل رگرسیون لجستیک با آزمون اوم­نی­بوس …………………………………………………………
116
جدول 5-12- ارزیابی تبیین واریانس متغیر وابسته ………………………………………………………………………………….
116
جدول 5-13- نکویی برازش مدل با آماره هوسمر لمشو …………………………………………………………………………
117
جدول 5-14- جدول طبقه­بندی رگرسیون لجستیک ………………………………………………………………………………
117
جدول 5-15- متغیرهای باقی­مانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک …………………………………………………………..
118
جدول 5-16- بررسی نرمال بودن توزیع مشارکت شهری ……………………………………………………………………….
120
جدول 5-17- جدول آنوا …………………………………………………………………………………………………………………
121
جدول 5-18- درصد مشارکت زنان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین……………………………………………
121
جدول 5-19- درصد مشارکت مردان براساس سطوح مشارکت شری آرنستاین …………………………………………..
122
جدول 5-20- متغیرهای باقیمانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک متغیرهای اختصاص­دهی شهر به خود ………….
122
جدول 5-21- درصد مشارکت شهروندان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین صرف­نظر از جنسیت ……….
123
جدول 5-22- جدول آنوای تحلیل خوشه طبقات براساس حق به شهر ……………………………………………………….
126
جدول 5-23- عضویت نمونه­ها در خوشه­های طبقاتی سه­گانه ………………………………………………………………….
126
جدول 5-24- مناطق شهرداری تهران در خوشه­های طبقاتی سه­گانه ………………………………………………………….
126
جدول 5-25- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد خانوار) ………………………………………………………
128
جدول 5-26- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد فردی) ……………………………………………………….
128
جدول 5-27-جواب­های پاسخگویان به پرسش «حق شهروندان در شهر چسیت؟» ……………………………………….
130
جدول 5-28- جواب­های پاسخگویان به پرسش «برابری جنسیتی در حق به شهر وجود دارد؟» ………………………
131
جدول 5-29- جواب­های پاسخگویان به پرسش «چگونه حق زنان به شهر قابل تحقق است؟»…………………………
132
 

 

 

 

 

 

فصل یکم

کلیات

 

 

 

 

1-1- مقدمه

شهر مجموعه­ای از فضاهاست. فضاهایی که یکی از وجوه تمایز محیط شهری با محیط غیرشهری (روستایی، طبیعی، دست نخورده و واژگان دیگری که می­توان در مقابل شهر قرار داد) است. فضا مفهومی ادراکی[1] است. ادراک از فضا را نمی­توان به عنوان عنصری یکپارچه در نظر گرفت که در تمامی افراد یکسان است. یک فضای واحد می­تواند بسته به سن، جنسیت، قومیت، طبقه­ی اجتماعی و متغیرهای دیگر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت­­شناختی به اشکال متفاوتی ادراک شود.

برای نمونه، تصوری که یک کودک از بیلبورد تبلیغاتی یک شرکت تولید شکلات دارد، تصویری از یک حسرت است، برای یک زن مستخدم که چهار فرزند کوچک دارد و برای پیرزنی که مبتلا به بیماری دیابت است نیز یک حسرت است اما این «حسرت» تنها عنوانی یکسان دارد و ماهیت آن در ادراک افراد نام­برده یکسان نیست. زیرا هر احساس یا شناختی از خاستگاه­های متفاوتی برمی­خیزد. یک بیلبورد تبلیغاتی می­تواند برای کسی که شیرینی­گریز است حس نامتبوعی ایجاد کند و برای یک طرفدار حقوق حیوانات احساس انزجار[2] و فردی که گرایش­های ضد سرمایه­داری دارد احتمالا بیش از آن که مجذوب بیلبورد شود به چهره­­ی سرمایه­­داری و چرخه­ی سودی که پشت نصب این بیلبورد نهفته است توجه می­­کند. تفاوت نگرش این افراد ناشی از ماهیت تمایزات اجتماعی – فرهنگی است. اگر یک بیلبورد ساده­ی شهری بتواند تصوراتی این چنین متمایز را در ذهن بینندگان ایجاد کند، باید انتظار داشت تصور ادراک­شده­­ی[3] افراد از رابطه­ای که در شهر با «چیزها» و «فضاها» برقرار می­کنند و احساسی که از این رابطه در آنان ایجاد می­شود نیز بسته به ­زمینه­ اجتماعی و فردی متفاوت باشد.

چنان­­چه پیش ­فرض وجود رابطه میان فضاهای شهری و نگرش­­های افراد را پذیرا شویم به این نتیجه­گیری خواهیم رسید که روابط اجتماعی افراد نیز از فضاهای شهری تاثیر می­گیرد. زیرا پیوند میان شناخت­ها و احساسات با منش­ها و کنش­ها از دیدگاه جامعه­شناختی امری بدیهی است. با توجه به اهمیت جنسیت به مثابه­­ی یک عامل تعیین­کننده­ی بنیادین در شیوه­­های جامعه­پذیری افراد،‌ پیش­بینی می­­شود که نگرش­های مردان و زنان نیز نسبت به مولفه­های فضایی متمایز باشد و به تبع آن کنش­ها و منش­های فضایی به شکل متفاوتی در دو جنسیت بروز یابد.

برای نمونه، یک کوچه­ی تاریک در یک مرد ورزشکار که با ساک ورزشی به سمت باشگاه می­رود همان ادراکی را تولید نمی­کند که در یک دختر پانزده ساله که از کلاس به خانه برمی­گردد. انتظار زن جوان برای تاکسی در کنار یک اتوبان نیز همان تجربه­­ای نیست که یک مرد با آن مواجه می­شود. اما عنصر متمایزکننده­­ی این ادراک­ها چیست؟ آن­چه که دختر پانزده ساله را از کوچه­ی تاریک می­ترساند یا احساس زنی که کنار اتوبان منتظر تاکسی ایستاده است، یعنی «احساس ناامنی» ناشی از تنظیمات فضایی، نه ناشی از جنس[4] این افراد بلکه تابعی از مولفه­های فضایی و موقعیت این افراد در اجتماعی است که به آن تعلق دارند. فرض ما بر این است که احساس ناامنی برای زن شهرنشین تجربه­ای زیسته است. اما آیا شهر به خودی خود این ترس را ایجاد می­کند؟ به نظر می­­رسد که چنین نباشد. همین زن، زمانی که همراه با فرد دیگری (به خصوص اگر همراه او مرد باشد) در همان نقطه­­ی اتوبان ایستاده باشد، احساس ناامنی در او به شدت کاهش می­یابد. پس مکان شهری به خودی خود نمی­تواند عامل تولید احساس ناامنی در کنشگران باشد. یک زن به تنهایی در مرکز شهر قدم می­زند بدون این که احساس ناامنی داشته باشد. شاید علت حضور و تجمع مردم در مرکز شهر است. اما آیا مردمی که در اتوبان سوار بر اتومبیل­های خود می­گذرند فرقی با این افراد دارند؟ آن­چه میان مرکز شهر و اتوبان تمایز ایجاد می­کند نحوه­ی تنظیم مولفه­های فضایی است. حضور مردم چه در اتوبان­ها و چه در مرکز شهر عنصری ثابت است. چیزی که در اتوبان ایجاد تمایز می­کند نوع طراحی فضا است که افراد پیاده را به درون اتومبیل­هایشان منتقل کرده است. فضای اتوبان، با حذف پیاده­روها قدرت قدم زدن را از افراد سلب می­کند. فرد خود را به عنوان عنصری مزاحم در فضایی که قرار نیست کسی در آن راه برود تصور می­کند. اما این احساس برحسب جنسیت اشکال متفاوتی به خود می­گیرد. ادراک زنان از این نوع هنجارشکنی جزئی چیزی متفاوت از ادراک مردان است. برای یک زن، یک کوچه­ی خلوت در میانه­ی روز، یک خیابان تاریک، کنار اتوبان، درون یک تاکسی که سرنشینان دیگرش همه مرد هستند، صندلی جلوی همان تاکسی، پل­های عابرپیاده، کوچه­های بن­بست، پارک­های خلوت،‌ زیر پل­های بزرگ، محله­هایی که برچسب ناامنی خورده­­اند یا به هر دلیلی بدنام هستند، حومه­ های خلوت شهری،‌ پیاده­­روهای کم­­عرض، خیابان­­هایی که محل کسب­ و­کار مردان هستند[5]، سرویس­­های بهداشتی عمومی، اتوبوس­­های حمل و نقل عمومی خلوت (به خصوص در ابتدا و انتهای روز)، حتا خانه­­ی خود فرد زمانی که در آن تنهاست، اتومبیل­­های شخصی غیرتاکسی که در حمل و نقل عمومی مشغول به کار هستند، همه تصور ناامنی را تداعی می­کنند.

این احساس ناامنی می­تواند ریشه در تجربیات مستقیم خود فرد، تجربیات غیر مستقیم فرد (نزدیکان او)،‌ حافظه­­ی جمعی شهروندان از این فضاها و تا حد زیادی شکل فضاهای شهری داشته باشد. فردی که یک بار در یک کوچه ­ی تاریک مورد حمله قرار گرفته باشد، احتمال کمی می­­رود که هنگام عبور مجدد از مکان­­های مشابه احساس امنیت داشته باشد. اگر دوست یا خواهر او نیز تجربه­­ی مشابهی را برای او بازگو کرده باشد، باز تصور او از فضایی که در ذهن او ایجاد شده است می­­تواند به تولید احساس ناامنی در فضاهای مشابه فضاهای تصورشده­­ی قبلی بیانجامد. تجربیاتی که شهروندان یک شهر از خشونت در فضاهای مختلف شهری دارند می­­تواند در حافظه­­ی جمعی ثبت شده و آن را نسبت به فضاهای مشابه احساس کند. اگر شهری در زمانی نزدیک تجربه­ی ناگواری، مانند ربوده شدن افراد در اتوبان، را داشته باشد، نمی­توان انتظار داشت که شهروندان آن از حضور در اتوبان­ها احساس امنیت کافی داشته باشند. حافظه­­ی جمعی در شهر می ­تواند عنصری تعیین­ کننده در نحوه­­ی نگرش شهروندان به فضاها و روابط شهری باشد. اما می­­توان تصور کرد که همین شهروندان اگر می­­توانستند در اتوبان­هایی قدم بزنند که محل­هایی مخصوص عبور عابران پیاده داشت که از طریق موانع یا چنان­چه در برخی خیابان­­ها مرسوم است، کانال­­های بزرگ آب از محل عبور اتومبیل­ها جدا می­­شد، شاید احساس بهتری از قدم زدن در اتوبان­­ها حاصل می­شد (رهبری، 1393).

بحث ناامنی شهری که در چند بند گذشته به آن پرداخته شد تنها یک نمونه از تاثیر فضاهای شهری بر ادراک شهروندان است که چنان­چه شرح آن رفت، بسته به جنسیت متفاوت است. مجموعه­ی این برداشت­های احساسی و شناختی تولید شده در شهروندان به یک ادراک عمومی از حقوق شهروندی می­انجامد که تمرکز ما در این پژوهش مطالعه­ی ابعاد و عوامل تاثیرگذار بر آن و ارتباط آن با مفهوم جنسیت است. بدیهی است که هم زنان و هم مردان از مولفه­های فضایی تاثیر می­پذیرند. از این رو به جای تمرکز بر ادراک زنان، مفهوم جنسیت را به عنوان عاملی تعیین­کننده در ادراک از فضاهای شهری در نظر گرفتیم تا علاوه بر بررسی وضعیت ادراک زنان از حق به شهر، به مطالعه­ی تفاوت­های جنسیتی نیز بپردازیم.  بدین منظور این نوشتار به شرح زیر به شش فصل تقسیم­بندی شده است:

فصل یکم: کلیات

در این فصل به بیان مساله، اهمیت و ضرورت پژوهش، پرسش­ها، اهداف و فرضیه­های پژوهش و هم چنین مشکلات و محدودیت­های پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم: پیشینه­ی پژوهش

در این فصل پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. این فصل به دو بخش پژوهش­های داخلی (ادبیات تولید شده توسط محققان داخل ایران) و پژوهش­های خارجی (ادبیات بین­المللی) تقسیم­بندی شده است ضمن این که جایگاه پژوهش حاضر در ادبیات مربوطه مشخص می­شود.

فصل سوم: مبانی نظری

در این فصل مرور نظریه­های استفاده شده در پژوهش و چهارچوب­های نظری و مفهومی این پژوهش به تفصیل معرفی شده و نحوه­ی استفاده از مفاهیم و مدل­های کلیدی در پژوهش به بحث گذاشته شده است.

فصل چهارم: روش­ پژوهش

فصل روش­ پژوهش به معرفی روش­ها و تکنیک­های انتخاب شده برای انجام پژوهش اختصاص­یافته و نشان می­دهد که در تولید هر بخش­ از داده­های مورد نیاز، از چه رویکردهای روش­شناختی بهره گرفته شده است. ضمن این که مواردی چون جامعه آماری، نمونه­گیری، بررسی ابزار تحقیق با انجام آزمون­های اعتبار و روایی نیز در این فصل مدنظر گرفته است.

فصل پنجم: یافته­ها

فصل یافته­ها به گزارش یافته­های تحقیق می­پردازد که در سه بخش یافته­های کمی (گزارش یافته­های حاصل از پیمایش)، یافته­های کیفی (گزارش یافته­های حاصل از روش­های کیفی از جمله مصاحبه و