چکیده

بخش کشاورزی بیشترین و نزدیکترین ارتباط را با محیط­زیست دارد و این ارتباط یک رابطه متقابل و دوسویه است که از یک طرف فرسایش خاک، تولید و عملکرد محصولات کشاورزی را تحت تأثیر منفی قرار می­دهد و از جانب دیگر، مواد آلاینده بخش کشاورزی و مصرف بی­رویه کودها و سایر مواد شیمیایی و سموم در این بخش، صدمات جبران ناپذیری به محیط­زیست وارد می­ کند. تأثیرات نامطلوب کودها و آفت­کش­ها بر محیط­زیست منجر به توجه بیشتر و استفاده از روش­هایی گردیده که در آن نیازی به مصرف مواد شیمیایی نبوده یا کم باشد و این هدف موجب شده است تا با توجه به کشاورزی بوم شناختی، بحث پایداری در کشاورزی مورد توجه قرار گیرد و در این راستا یکی از راهکارهای عملی، کشاورزی زیستی است. کشاورزی زیستی در واقع به حداقل رساندن استفاده از نهاده­های خارج از مزرعه و استفاده از نهاده­های درون مزرعه­ای به منظور افزایش سلامت کشاورزی و حفظ محیط­زیست می­باشد. در این نظام به جای استفاده از نهاده­های خارجی نظیر انواع كودهای شیمیایی و آفت­كش­ها، از تناوب زراعی با بقولات، مالچ، انواع کودهای آلی نظیر کودسبز، کمپوست، کودهای حیوانی و کودهای زیستی استفاده می­شود تا ضمن ذخیره مواد­غذایی در خاك، علف­های هرز و آفات، كنترل شوند. این مطالعه با هدف، شناسایی عوامل مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران دهستان حشمت­آباد در شهرستان دورود از توابع استان لرستان انجام شده است. جامعه آماری این تحقیق گندم­کاران دهستان حشمت­آباد شهرستان دورود، شامل 700 نفر بوده است. حجم نمونه مورد مطالعه با بهره گرفتن از جدول مورگان 248 نفر تعیین گردید. از فن پیمایش و ابزار پرسشنامه برای جمع­آوری اطلاعات استفاده شد. روایی صوری توسط اعضای هیئت علمی و متخصصان ترویج و آموزش کشاورزی تأیید شد، ضریب آلفای کرونباخ برای متغیرهای تحقیق در دامنه 79/0 تا 93/0 به دست آمد. داده­های حاصل از پرسشنامه با بهره گرفتن از نرم­افزار win20  spss تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد که ادراک از سودمندی، ادراک از سهولت کاربرد نهاده­های زیستی، نگرش به کاربرد و تمایل به کاربرد رابطه مثبت و معنی­­داری در سطح 05/0 و 01/0 درصد با رفتار کشاورزان جهت کاربرد نهاده­های زیستی داشتند. همچنین نتایج بیانگر این بودند که متغیرهای بیرونی بر ادراک از سودمندی و ادراک از سهولت کاربرد نهاده­های زیستی مؤثر بودند. ادراک از سهولت کاربرد بر ادراک از سودمندی کاربرد نهاده­های زیستی مؤثر بوده است، همچنین متغیرهای ادراک از سودمندی، نگرش به کاربرد و تمایل به کاربرد نیز بر رفتار کشاورزان جهت کاربرد نهاده­های زیستی مؤثر بودند.در مجموع متغیرهای بیرونی، ادراک از سودمندی، ادراک از سهولت، نگرش و تمایل توانسته ­اند 20/0 درصد از واریانس متغیر رفتار را تبیین کنند. در پایان پیشنهادهایی به منظور افزایش میزان پذیرش نهاده­های زیستی توسط کشاورزان ارائه گردیده است.

کلیدواژه­ها : نهاده­های زیستی، پذیرش، کشاورزی زیستی. کشاورزان گندم­کار

 

فهرست

عنوان                                                                                                                                    صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1 مقدمه 

2-1 بیان مسئله

­3-1 اهمیت و ضرورت

4-1 اهداف پژوهش

الف: هدف کلی

ب: اهداف جزئی
1 

5

8

12

 

12

12
5-1محدودیت­های تحقیق
13
      1-5-1محدوده موضوعی
12
      2-5-1 محدوده انسانی
12
      3-5-1 محدوده مکانی
13
      4-5-1 محدوده زمانی
13
6-1 واژگان پژوهش
13
      1-6-1 کود آلی
13
      2-6-1 کودسبز
13
      3-6-1 کمپوست
13
      4-6-1 کود دامی
14
      5-6-1 مالچ
14
      6-6-1 کود زیستی
14
فصل دوم : مروری بر پژوهش­ها 

1- 2 مقدمه
  

15
2-2 نهاده­های شیمیایی
17
3-2 اثرات منفی نهاده­های شیمیایی بر کشاورزی و محیط­زیست
18
4-2 دلایل عمده­ی تحول در کشاورزی
19
5-2 مفهوم کشاورزی پایدار
20
6-2 اصول کشاورزی پایدار
21
7-2 اهداف کشاورزی پایدار
22
8-2 ابعاد مربوط به توسعه کشاورزی پایدار
24
9-2 مفهوم کشاورزی زیستی
24
10-2 اهداف کشاورزی زیستی
26
11-2 اصول کشاورزی زیستی
28
12-2 تاریخچه­ی کشاورزی زیستی در جهان
28
13-2  تاریخچه کشاورزی زیستی در ایران
33
14-2 ابعاد کشاورزی زیستی
33
15-2 ابعاد اقتصادی کشاورزی زیستی 

16-2 ابعاد اجتماعی کشاورزی زیستی
34 

34
17-2 ابعاد زیست محیطی کشاورزی زیستی
35
18-2 اهمیت نهاده­های زیستی در کشاورزی
35
19-2 وضعیت کاربرد کودهای زیستی در ایران
38
20-2 نقش ترویج و آموزش کشاورزی در توسعه کشاورزی زیستی
38
21-2 پیش­نیازهای توسعه کشاورزی زیستی
40
22-2 چالش­های كشاورزی زیستی در ایران
40
23-2 نتیجه­گیری
41
بخش دوم 

24-2 مدل­های پذیرش فناوری
  

42
   1-24-2 مقدمه
42
   2-24-2 مدل عمل منطقی
43
   3-24-2 مدل رفتار برنامه ­ریزی شده
45
   4-24-2 مدل تجزیه رفتار برنامه ­ریزی شده
46
   5-24-2 مدل پذیرش فناوری (TAM ) دیویس
49
بخش سوم
 
25-2 مروری بر مطالعات پیشین 

1-25-2 مطالعات داخلی
52 

52
  2-25-2 معالعات خارجی
60
26-2 نتیجه­گیری
64
27-2 مدل نظری پذیرش
64
فصل سوم
 
1-3 مقدمه
66
2-3 روش تحقیق
66
3-3 جامعه و نمونه آماری
66
4-3 سوال­های تحقیق
68
5-3 ابزار جمع­آوری داده­ها
68
6-3 متغیرهای پژوهش
69
  1-6-3 متغیرهای وابسته
71
    1-1-6-3 ادراک از سودمندی نهاده­های زیستی
70
     2-1-6-3 ادراک از سهولت استفاده از نهاده­های زیستی
71
     3-1-6-3 نگرش در رابطه با بهره گرفتن از نهاده­های زیستی
71
     4-1-6-3 تمایل در رابطه با بهره گرفتن از نهاده­های زیستی
72
     5-1-6-3 رفتار در رابطه با بهره گرفتن از نهاده­های زیستی
73
   2-6-3 متغیرهای مستقل
73
    1-2-6-3 ویژگی­های فردی و زراعی
73
7-3 تجزیه و تحلیل داده­ها
74
8-3 سطح­بندی متغیرهای پذیرش نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران
74
9-3 شناسایی منطقه مورد مطالعه
75
فصل چهارم
 
1-4 مقدمه
77
2-4 یافته­ های توصیفی
77
  1-2-4 توزیع فراوانی سن پاسخگویان
78
  2-2-4 توزیع فراوانی سطح تحصیلات پاسخگویان
78
  3-2-4 توزیع فراوانی بعد خانوار پاسخگویان
79
  4-2-4 توزیع فراوانی مالکیت زمین پاسخگویان
79
  5-2-4 توزیع فراوانی سابقه کاشت گندم پاسخگویان
80
  6-2-4 توزیع فراوانی سطح زیر کشت محصول گندم پاسخگویان
81
  7-2-4 توزیع فراوانی شرکت پاسخگویان در کلاس­های آموزشی-ترویجی
81
  8-2-4 توزیع فراوانی میزان مصرف سم در محصول گندم توسط پاسخگویان
82
  9-2-4 توزیع فراوانی میزان مصرف کود شیمیایی در محصول گندم توسط پاسخگویان
82
­ ­10-2-4 توزیع فراوانی میزان اطلاعات  و میزان استفاده پاسخگویان در مورد نهاده­های زیستی
83
  11-2-4 اولویت­بندی گویه­های سودمندی نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران
84
  12-2-4 اولویت­بندی گویه­های سهولت استفاده از نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران
85
  13-2-4 اولویت­بندی گویه­های نگرش گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
86
  14-2-4 اولویت­بندی گویه­های تمایل گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
87
  15-2-4 اولویت­بندی گویه­های رفتار گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
88
  16-2-4 اولویت­بندی گویه­های پذیرش نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران در حال حاضر
89
  17-2-4 اقدامات لازم جهت توسعه­ی پذیرش نهاده­های زیستی
91
  18-2-4سطح­بندی میزان مطلوبیت ابعاد پذیرش نهاده­های زیستی
92
3-4 آمار استنباطی
93
  1-3-4 مقایسه میانگین ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی بر حسب شرکت در کلاس­های آموزشی-ترویجی
93
   2-3-4 مقایسه ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی بر حسب ویژگی­های فردی  پاسخگویان
95
   3-3-4 مقایسه ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی بر حسب ویژگی­های حرفه­ای  پاسخگویان
100
   4-3-4 آزمو­های همبستگی
102
     1-4-3-4 بررسی همبستگی ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی با متغیرهای فردی
102
     2-4-3-4 بررسی همبستگی ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی با متغیرهای حرفه­ای
105
5-3-4 تحلیل عاملی عوامل مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی
107
6-3-4 رابطه بین عامل­های پژوهش و ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی از دیدگاه گندمکاران
110
7-3-4 رابطه بین متغیرهای وابسته پژوهش
112
8-3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی براساس مدل TAM دیویس
113
   1-8-3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر رفتار به کاربرد نهاده­های زیستی
113
   2-8-3-4تحلیل مسیرعوامل مؤثر بر تمایل به کاربرد نهاده­های زیستی
114
   3-8-3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر نگرش به کاربرد نهاده­های زیستی 

4-8-3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر ادراک از سهولت کاربرد نهاده­های زیستی
116 

117
   5-8-3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر ادراک از  سودمندی نهاده­های زیستی
119
   6-8-3-4 مجموع تأثیرات غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته
122
فصل پنجم
 
1-5 نتیجه­گیری و پیشنهادها
128
منابع
142
ضمایم
165
 

 

فهرست نگاره­ها

عنوان                                                                                                                                                صفحه

نگاره 1-2 دلایل ضرورت تحول در بخش کشاورزی
20
 نگاره 2-2 اهداف کشاورزی پایدار
22
نگاره 3-2 اهداف کشاورزی پایدار
23
نگاره 4-2 اهداف کشاورزی زیستی
27
نگاره 5-2 ابعاد کشاورزی زیستی
34
نگاره 6-2 مدل

 

عمل منطقی آجزن و فیشبن
44
نگاره 7-2 مدل رفتار برنامه ریزی شده آجزن
45
نگاره 8-2 مدل رفتار برنامه ­ریزی شده تجزیه شده تیلور و تاد
47
نگاره 9-2 مدل پژوهش
48
نگاره 10-2 مدل پژوهش
49
نگاره 11-2 مدل پذیرش فناوری دیویس و دیگران
51
نگاره 12-2مدل نظری پذیرش نهاده­های زیستی براساس مدل TAM دیویس
65
نگاره 1-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر رفتار به کاربرد نهاده­های زیستی
114
نگاره 2-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر تمایل به کاربرد نهاده­های زیستی
115
نگاره 3-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر نگرش به کاربرد نهاده­های زیستی
117
نگاره 4-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر ادراک از سهولت کاربرد نهاده­های زیستی
119
نگاره 5-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر سودمندی نهاده­های زیستی
121
نگاره6-4 مدل نهایی نظری پژوهش                                                                                       124

 

فهرست جداول

عنوان                                                        صفحه

جدول 1-2 تعاریفی از کشاورزی پایدار
21
 جدول2-2 ابعاد کشاورزی پایدار
24
جدول 3-2 تعاریف کشاورزی زیستی
25
جدول 1-3 روستاهای تحت حوضه دهستان حشمت ­آباد
67
جدول 2-3 میزان پایایی بخش­های مختلف پرسشنامه محقق ساخت
69
جدول 3-3 متغیرهای مورد بررسی در پژوهش
70
جدول 1-4 توزیع فراوانی سن پاسخگویان
78
جدول 2-4 توزیع فراوانی سطح تحصیلات پاسخگویان
78 

 
جدول 3-4توزیع فراوانی بعد خانوار پاسخگویان
79
جدول 4-4 توزیع فراوانی مالکیت زمین پاسخگویان
80
جدول 5-4 توزیع فراوانی سابقه کاشت گندم پاسخگویان 

جدول 6-4 توزیع فراوانی سطح زیر کشت محصول گندم پاسخگویان
80 

81
جدول 7-4 توزیع فراوانی شرکت پاسخگویان در کلاس­های آموزشی-ترویجی 

جدول 8-4 توزیع فراوانی میزان مصرف سم در هر هکتار محصول گندم توسط پاسخگویان
81 

82
جدول 9-4 توزیع فراوانی میزان مصرف کودشیمیایی در هر هکتار محصول گندم توسط پاسخگویان
83
جدول 10-4 توزیع فراوانی میزان استفاده و اطلاعات پاسخگویان در مورد نهاده­های زیستی
83
جدول11-4 دیدگاه گندم­کاران در خصوص سودمندی نهاده­های زیستی
84
جدول 12-4 دیدگاه گندم­کاران در خصوص سهولت استفاده از نهاده­های زیستی
85
جدول 13-4 وضعیت نگرش گندم­کاران در خصوص نهاده­های زیستی
86
جدول 14-4: وضعت تمایل گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
88
جدول 15-4 وضعیت رفتار گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
89
جدول 16-4: اولویت­بندی گویه­های پذیرش نهاده­های زیستی از دیدگاه گندم­کاران در حال حاضر
90
جدول­ 17-4 اقدامات لازم جهت توسعه­ی پذیرش نهاده­های زیستی
91
جدول18-4 فراوانی و سطح­بندی میزان مطلوبیت ابعاد پذیرش نهاده­های زیستی
92
جدول 19-4 بررسی اختلاف بین دو گروه شرکت کرده و نکرده در کلاس­های آموزشی- ترویجی از نظر سایر متغیرهای پژوهش
95
جدول 20-4 بررسی اختلاف بین ویژگی­های فردی  پاسخگویان  با سایر متغیرهای پژوهش
97
جدول 21-4 بررسی سطح تحصیلات  بر دیدگاه گندم­کاران در خصوص سودمندی نهاده­های زیستی
97
جدول 22-4بررسی سطح تحصیلات بر دیدگاه گندم­کاران در خصوص سهولت کاربرد نهاده­های زیستی
98
جدول 23-4 بررسی سطح تحصیلات  بر نگرش گندم­کاران در خصوص استفاده از  نهاده­های زیستی
99
جدول 24-4 بررسی سطح تحصیلات  بر تمایل گندم­کاران در خصوص استفاده از  نهاده­های زیستی 

جدول25-4 بررسی سطح تحصیلات  بر رفتار گندم­کاران در خصوص استفاده از نهاده­های زیستی
99 

100
جدول 26-4 بررسی اختلاف بین ویژگی­های زراعی  پاسخگویان  با سایر متغیرهای پژوهش
102
جدول27-4 :بررسی همبستگی ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی با متغیرهای فردی
104
جدول28-4 :بررسی همبستگی ابعاد مؤثر بر پذیرش نهاده­های زیستی با متغیرهای حرفه­ای
107
جدول29-4: خلاصه تحلیل عاملی متغیرهای مؤثر در پذیرش نهاده­های زیستی
108
جدول30-4 عامل­ها و متغیرهای مربوط به پذیرش نهاده­های زیستی
109
جدول 31-4 تعیین میزان همبستگی متغیرهای عامل­های پژوهش با متغیرهای پذیرش نهاده­های زیستی
112
جدول 32-4: همبستگی بین متغیرهای مدل پژوهش
113
جدول 33-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر رفتار به کاربرد نهاده­های زیستی
114
جدول 34-4 تحلیل مسیر عوامل موثر بر تمایل به کاربرد نهاده­های زیستی 

جدول 35-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر نگرش به کاربرد نهاده­های زیستی
115 

116
جدول 36-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر سهولت کاربرد نهاده­های زیستی 

جدول 37-4 تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر سودمندی نهاده­های زیستی
118 

120
جدول 38-4 مجموع تأثیرات غیرمستقیم متغیرهای مستقل بر متغیر رفتار به کاربرد نهاده­های زیستی
122
 

فصل اول

مقدمه

 

1-1 مقدمه

کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه­یافته، فعالیتی عمدتا مخاطره­آمیز است و تصمیم­ گیری­ ها و فعالیت­های بهره­برداران معمولأَ تحت تأثیر این پدیده و جنبه­ های مختلف آن قرار دارد و هرچند که کشاورزی فعالیتی اقتصادی است که از طریق تأمین غذا سهم بسیار مهمی در تولید ناخالص داخلی کشور دارد، اما کشاورزی می ­تواند آثار جانبی منفی و مخربی نیز بر محیط­زیست، سلامت انسان و موجودات زنده داشته باشد و میزان مصرف سموم در واحد سطح در کشورهای توسعه­یافته تفاوت بسیار چشم­گیری با کشورهای در حال توسعه دارد و کشورهای توسعه یافته به سمت روش­های غیر­شیمیایی در جهت کاهش مصرف سموم علف­کش شیمیایی گام برداشته اند، ولی در کشورهای در حال توسعه چنین حرکتی، به طور جدی شروع نشده است( قربانی و همکاران، 1389 ).  در سال­های اخیر نگرانی­های زیادی در مورد کیفیت مواد غذایی و مسائل زیست­محیطی وجود دارد( بولای[1]، 2010). بخش کشاورزی بیشترین و نزدیکترین ارتباط را با محیط­زیست دارد و این ارتباط یک رابطه متقابل دوسویه است که از یک طرف فرسایش و تخریب محیط­زیست، تولید و عملکرد محصولات کشاورزی را تحت تأثیر منفی قرار می­دهد و از جانب دیگر،  مواد آلاینده بخش کشاورزی و مصرف بی­رویه کودها و سایر مواد شیمیایی در این بخش، صدمات جبران ناپذیری به محیط­زیست وارد می­ کنند( رشید قلم و خلیلیان، 1390 ).  تأثیرات نامطلوب کودها و آفت­کش­ها بر محیط­زیست منجر به توجه بیشتر و استفاده از روش­هایی گردیده که در آن نیازی به مصرف مواد شیمیایی نبوده یا کم باشد و این هدف موجب شده  که با توجه به کشاورزی بوم شناختی[2] بحث پایداری در کشاورزی مورد توجه قرار گیرد و یکی از راهکارهای عملی، کشاورزی زیستی[3] است(عبدی و همکاران، 1391 ). امروزه كشاورزی زیستی به سرعت در حال رشد است و درحال حاضر بسیاری از كشورها به ویژه كشورهای اروپایی توسعه كشاورزی زیستی را در برنامه اجرایی خود قرار داده­اند و مهم­ترین و اصلی­ترین مشخصه­ی حضوردر بازارهای جهانی محصولات عاری از تركیبات شیمیایی شده است. بی­گمان بایستی استفاده از کودهای شیمیایی زیان­آور در کشاورزی را متوقف کرد( دولت آبادی و همکاران، بی تا ). به منظور افزایش حاصلخیزی خاك و در نتیجه افزایش عملکرد گیاهان در کشاورزی زیستی استفاده از کودهای زیستی، کودهای آلی و مالچ  به عنوان جایگزینی برای کودهای شیمیایی، مطرح می­باشد و در دهه­ی گذشته مصرف کودهای شیمیایی، اثرات و پیامدهای زیست محیطی نامطلوبی نظیر آلودگی آب و خاك و همچنین بروز مشکلاتی در خصوص وضعیت سلامت انسان­ها و دیگر موجودات زنده را به همراه داشته است(رحمانی، 1389 ). در كشاورزی پایدار برای، بهبود كیفیت خاك، محصولات كشاورزی و حذف آلاینده­ها از روش­های غیر­شیمیایی مانند: تناوب زراعی، كود سبز،  مبارزه بیولوژیك، كودهای حیوانی، كمپوست و یا مقادیر كمتر نهاده­های شیمیایی استفاده می­شود(حسین زاده و قربانی، 1390 ). بنابراین استفاده از نهاده­های زیستی یكی از اركان اصلی كشاورزی زیستی در زیست بوم­های زراعی است که با هدف حذف كاربرد كودهای شیمیایی است و كودهای آلی سبب تأمین سلامت انسان و محیط زندگی می­گردند و  استفاده از كودهای زیستی نیز یكی از راهكارهای مؤثر در حفظ كیفیت مطلوب خاك محسوب می­گردد كه باعث افزایش واكنش­های مفید بین گیاه و میكروارگانیسم­ها در ریزوسفر شده و توان گیاه را برای جذب بیشتر عناصرغذایی افزایش می­دهد(خالص­رو و همکاران،1390­).

گندم به عنوان ابزاری سیاسی در روابط بین الملل و حتی برای اعمال سلطه و فشار سیاسی بر کشورهای نیازمند جهان سوم به کار گرفته می­شود، از این رو راهکارهای صحیح افزایش تولید و عرضه این کالا امری بسیار ضروری است(هژبر کیانی و حاجی احمدی، 1381­). تولید گندم با حداقل بکارگیری نهاده­های شیمیایی یکی از اهداف مهم کشاورزی جدید برای کاهش اثرات منفی استفاده از نهاده­های شیمیایی می­باشد(قربانی و همکاران، 1390­)­. با بهره گرفتن از کودهای مناسب می­توان تولید گندم را در واحد سطح افزایش داد(زکی و همکاران[4]،2012 ) . کودهای زیستی نقش قابل توجهی در بهبود عملکرد گندم نسبت به کودهای شیمیایی دارند( قادری دانشمند[5]، 2012 ) و استفاده از کودهای زیستی  بر رشد و بهره­وری گندم تأثیر مثبت می­گذارد و سبب افزایش قابل توجهی در ارتفاع  بوته­ی گندم شده و پنجه­زنی گندم را نیز افزایش می­دهد(سینگ[6] و همکاران، 2011­). با توجه به اثرات مثبتی که نهاده­های زیستی بر کشاورزی و محیط­زیست دارند، گندم­کاران تمایلات مثبت و منفی متفاوتی نسبت به دریافت و پذیرش این نهاده­ها نشان می­دهند(حسن پور و همکاران،1391­) .

با توجه به تحقیقات صورت گرفته برای بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش یک فناوری مدل­های گوناگونی در جهان به کارگرفته شده که از معتبرترین آنها مدل پذیرش فناوری دیویس (TAM  )[7] است که به بررسی ­عوامل در سطح فردی می ­پردازد( شعاعی و علومی، 1386­). مدل پذیرش فناوری دیویس یک نظریه نظام اطلاعات و ارتباطات است و دلایل اینکه چرا کاربران یک فناوری اطلاعات خاص را می­پذیرند یا رد می­ کنند نشان می­دهد، مدل پذیرش فناوری در آغاز توسط دیویس پیشنهاد شد(احمدی ده قطب الدینی، 1389).

مدل پذیرش فناوری ( TAM ) که توسط «دیویس » در سال 1989 ارائه شده به عنوان قدرتمندترین و تأثیرگذارترین مدل در زمینه توصیف رفتار و تعیین عوامل مؤثر بر پذیرش فناوری اطلاعات، توسط افراد است. اجزای این مدل شامل متغیرهای بیرونی، اصل سودمندی ادراك شده و سهولت استفاده ادراك شده، نگرش،  تمایل و رفتار که پایه­ پذیرش فناوری را تشکیل می­ دهند و مدل پذیرش فناوری بیان می­دارد که متغیرهای بیرونی بر سودمندی ادراک شده و سهولت استفاده ادراک شده تاثیر می­گذارد و این دو ادراك، تعیین­کننده نگرش کاربران و مشتریان برای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات خواهد بود و مرحله آخر، تمایل فرد برای استفاده است که منجربه استفاده واقعی از فناوری اطلاعات و ارتباطات می­شود و رفتارشان را نسبت به کاربری فناوری تحت تأثیر قرار می­دهند(حورعلی و همکاران، 1390­). این پژوهش به دنبال شناسایی عواملی است که در غالب مدل TAM دیویس بر پذیرش نهاده های زیستی توسط گندمکاران دهستان حشمت آباد شهرستان دورود تأثیر می­گذارند .

 

2-1 بیان مسئله

یکی از بزرگترین چالش­های روبروی جامعه بشری در دهه­های اخیر، امنیت و سلامت غذای جمعیت رو به افزایش در دنیا است و در حال حاضر تأمین غذا مسئله اصلی بسیاری از کشورها بوده و بسیاری از دولت­ها به علت بحران غذا در معرض بحران­های اجتماعی و سیاسی نیز قرار دارند و برای اولین بار در دهه­ی پنجاه میلادی، افزایش جمعیت از یک طرف و محدودیت­های منابع اولیه تولید از طرف دیگر، باعث حرکت کشاورزی سنتی به سمت کشاورزی صنعتی با عنوان انقلاب سبز کشاورزی گردید، در دهه 1330 قبل از آن­که تولید و مصرف کودهای شیمیایی در کشور مطرح شود، تولید و مصرف کودهای آلی در سطح کشور رایج بود. همزمان با ورود کودهای شیمیایی به کشور، سازمان ترویج کشاورزی، مصرف این نوع کودها را تشویق نمود و بسیاری از کشاورزان برای رسیدن به حداکثر عملکرد به کودهای شیمیایی روی آوردند. با سرازیر شدن بذرهای اصلاح شده، کود و سموم شیمیایی به بازار مصرف و تشویق کشاورزان به استفاده از آن­ها و حمایت همه­جانبه از این نهاده­ها و سود­آوری کوتاه­مدت آن­ها، دیری نپایید که این نهاده­ها از سوی کشاورزان پذیرفته شده و به میزان زیادی مورد استفاده قرار گرفت و اما عدم آگاهی و نبود دانش فنی کشاورزان باعث استفاده غیربهینه از این نهاده­ها گردید، به نحوی که مصرف بیش از حد برخی نهاده­های کشاورزی نه تنها باعث افزایش تولید نگردید بلکه کاهش تولید در بلند­مدت را فراهم ساخت. بدین ترتیب رفته رفته مصرف کودهای آلی فراموش شد و این تفکر غلط بر کشاورزان حاکم شد که با مصرف هر چه بیشتر کودهای شیمیایی محصول بیشتری عایدشان خواهد شد. به طوری­که مصرف کود شیمیایی در ایران 800 هزار تن در سال بود، که چهار برابر مصرف درآمریکاست(هزاری و حاجی میر رحیمی، 1389­،  پور قاسم و علی بیگی، 1392).

مصرف زیاد سم و کودهای شیمیایی در محصولات کشاورزی در تمامی جهان و بخصوص در ایران یک معضل عمده بهداشتی می باشد. در حال حاضر در کشور ما سرانه مصرف سم در محصولات کشاورزی به ازای هر نفر ۴۰۰ گرم و همچنین میزان مصرف کود شیمیایی از 5/2 به 5/3 میلیون تن طی ۱۰ سال گذشته افزایش داشته است. در کشاورزی متعارف بیش از ۳۰۰ نوع ترکیب شیمیایی خطرناک نظیر آفت­کش­ها، علف­کش­ها و کودهای شیمیایی به­منظور کنترل آفات و حشرات و حاصلخیز­سازی خاک استفاده می­گردد. استفاده­ی اولیه از آفت­کش­ها در کاهش هجوم آفات و افزایش تولید محصول­های کشاورزی بسیار مؤثر بوده است، ولی امروزه به دلیل چالش­های زیست­محیطی و پیامدهای ناشی از بقایای سم­ها در غذای مصرف­ کنندگان، کاهش استفاده از این سم­ها مورد توجه همگان قرار گرفته است. افزایش مصرف سم­های شیمیایی، آلودگی­های زیادی مانند آلودگی آب، انتقال آن به خاک و دام­ها، آلودگی مواد غذایی و علوفه دامی و آلودگی هوا را به دنبال داشته است.  همچنین ایجاد نژادهای مقاوم آفات به آفت­کش­های شیمیایی، از بین بردن حشرات مفید و دشمنان طبیعی آفات، به وجود آمدن و شیوع آفت­های جدید، تأثیر بر روی دیگر موجودات زنده و کسانی که در تماس مستقیم با آن­ها هستند، کاهش تنوع زیستی از دیگر چالش­های زیست محیطی ناشی از وابستگی نظام­های کشاورزی رایج به آفت­کش­های شیمیایی می­باشند(زمانی میاندشتی و همکاران، 1392). استفاده بیش از اندازه از کودهای شیمیایی به ویژه هنگامی که با عملیات مدیریتی نامناسب مثل سوزاندن بقایای گیاهی همراه شود، میزان ماده آلی خاک را به شدت کاهش می­دهد، این موضوع روی ویژگی­های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تأثیر گذاشته و امکان فرسایش را در این گونه خاک­ها افزایش می­دهد. امروزه به دلیل افزایش اهمیت مسائل زیست­محیطی توجه بیشتری به نهاده­های زیستی برای جایگزینی کودهای شیمیایی شده است( وطن­خواه، 1392). از آنجا که بخش عمده­ای از خاک­های ایران جزو خاک­های مناطق خشک و نیمه خشک محسوب شده و مقدار مواد آلی آن­ها کمتر از یک درصد است استفاده از کودهای آلی نه تنها باعث افزیش تولید محصولات کشاورزی خواهد شد بلکه از فرسایش و تخریب خاک جلوگیری نموده و رسیدن به کشاورزی پایدار را ممکن می­سازد( صفا و قفقازی، 1386).  از جمله محصولاتی که برای تولید آن از نهاده­های شیمیایی استفاده می­شود گندم است. گندم، گیاه پر­اهمیتی است كه یكی از جنبه­ های بسیار مهم در زراعت آن، استفاده از كودها می­باشد. در ایران در گذشته كشت گندم در تناوب با دیگر گیاهان زراعی معمول و یا با آیش صورت می­گرفت. در چنین شرایطی فرصت كافی برای چرانیدن و یا پوسیده شدن بقایای گیاهی وجود داشت، اما در سال­های اخیر بنا به دلایل مختلف از جمله افزایش بهای گندم، سهولت كاشت و برداشت مكانیزه و تأمین آب و كود مورد نیاز كشاورزان دراغلب مناطق گندم­خیز، گندم به صورت پیاپی كشت می­گردد و اغلب كشاورزان بلافاصله پس از برداشت به سوزاندن بقایای آن اقدام می­كنند و با این عمل زمین راحت­تر برای كشت بعدی آماده شده و مقادیری مواد معدنی نظیر كلسیم، منیزیم، فسفر و پتاسیم از بقایا آزاد می­گردد و از طرف دیگر سوزاندن بقایا سبب كاهش ماده آلی خاك شده و مواد آلی خاك را در بلند مدت كاهش داده و منجر به تلفات نیتروژن، كربن، گوگرد و غیره از طریق تصعید آن­ها می­گردد(مسکر باشی و همکاران، 1383­). در این رابطه استفاده از كودهای شیمیایی به عنوان سریعترین راه برای جبران كمبود عناصر غذایی خاك لازم به نظر می­رسد، ولی هزینه رو به افزایش تولید كودهای شیمیایی، آلودگی خاك و آب ناشی از مواد شیمیایی و كاهش كیفیت تولیدات كشاورزی باعث ایجاد مسائل بغرنج شده است(جعفری مقدم و همکاران، 1389). به همین دلیل کشاورزی زیستی به عنوان راه­حلی جهت جلوگیری از تخریب محیط­زیست و آلودگی­های ناشی از نهاده­های شیمیایی می­باشد، در کشورهای اروپایی کشاورزان را تشویق می­ کنند که از  کشاورزی زیستی استفاده کنند(لاپلی و کلی[8]، 2010).

به هر حال کشاورزی زیستی به عنوان یک مفهوم کشاورزی، اگرچه سابقه­ای تاریخی دارد اما در سال­های اخیر به عنوان یک رهیافت جامع­نگر با در نظر داشتن دیدگاه­های بوم­شناسی و توسعه پایدار مورد توجه جهانی واقع شد و با در نظر گرفتن اصولی خاص سعی در اجرای برنامه ­های کاهش مصارف سموم و کودهای شیمیایی در راستای کشاورزی پایدار و متناسب با حفظ زیست­بوم­ها و بهداشت تمامی افرادجامعه داشته است( رازقی و همکاران، 1389).

اما با وجود مزایای فراوان، نتایج تحقیقات حاکی از آن است که توسعه کشاورزی زیستی در جهان و همچنین، در ایران با موانع و مشکلات بسیاری مواجه است. برای توسعه کشاورزی زیستی و استفاده از نهاده­های زیستی لازم است نقش سایر عوامل مانند: آگاهی واطلاعات، گرایش و تمایلات فردی، نگرشی و دانش کشاورزان، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی وغیره در نظر گرفته شود. مطالعات نشان می­دهد که دانش کم کشاورزان، انگیزه و علاقه محدود آن­ها به کسب اطلاعات بیش­تر در مورد کشاورزی، تجربه کم درباره تولیدات  زیستی­، سطح تحصیلات پایین کشاورزان و کم سوادی آن­ها، عدم حمایت دولت از کشاورزان تولید­کننده محصولات زیستی و نبود اعتقاد و نگرش مثبت به کشاورزی زیستی و غیره از موانع کشاورزی زیستی می­باشند. همچنین عادت­کردن کشاورزان به مصرف مواد شیمیایی در کشاورزی، افزایش تولید و درآمد کشاورزان با مصرف مواد شیمیایی درکشاورزی متداول، اظهار ناتوانی و نداشتن مهارت در مدیریت کشت زیستی توسط کشاورزان نیز مانع از پذیرش کشاورزی زیستی توسط کشاورزان