در طراحی بسیاری از بناهای موجود عصر ما  به عوض ملاحظه نیازهای روان شناختی و فرهنگی کاربران توجه به عملکردهای اندام واره ای و جدیدترین نمونه های ساخته شده در کشورهای پیشرفته بی توجه به فرهنگ آن منطقه در اولویت قرار گرفته است. این ضعف در بسیاری از بناهای مسکونی در ایران به وفور مشهود می باشد. در حالیکه در چند دهه اخیر روانشناسی محیطی یافته های ارزشمندی را در زمینه تاثیر متقابل انسان و محیط در اختیار معماران و طراحان گذارده است. بر این اساس در طراحی یک خانه اعتقاد بر این است که صرف نظر از فضاهای مورد نیاز علاوه بر تطابق آن با محیط و فرهنگ آن جامعه و حتی باورهای مردم آن ناحیه استفاده از راهکارهای سنتی مربوط به هر مکان که حاصل تجارب ارزشمند بومیان آن منطقه در گذر زمان بوده است می تواند در بهبود شرایط زندگی مردم موثر باشد.در این تحقیق که با توجه به نظریه های روانشناسی صورت پذیرفت ویژگی های محیطی و فرهنگی موثر در زمینه خانه سازی در ایران مورد بررسی قرار گرفت.در این راستا مشخص گردید که بهره مندی از ویژگی های فرهنگی و سنتی هر مکان تا حدود زیادی به ویژگی های شخصیتی و جهان بینی و تجارب افراد بستگی دارد. اما در عین حال نمی توان انکار کرد که وجوه اشتراکی از جمله خوشایندی محیطی- زیبایی طلبی- تنوع- تازگی- مدرنترین امکانات و انطباق محیط با نیازهای فردی و ارزش های اجتماعی در میان انسانها وجود دارد. در این رابطه در طراحی سعی شد تا محیطی منطبق با جدیدترین امکانات امروزی و در عین حال سازگار با فرهنگ و اقلیم ایرانی- اسلامی طراحی گردد. چنین خانه ای علاوه بر فراهم آوردن شرایط آسایش به دلیل بهره مندی از تجارب ماندگار گذشتگان می تواند علاوه بر بهبود شرایط خانه سازی در ایران در احیای شیوه های معماری اصیل ایرانی –اسلامی که با فرهنگ و نیازهای مردم این سرزمین به مراتب سازگارتر و کارآمدتر بودند موثر واقع گردد. علاوه بر موارد ذکر شده بازیافتن هویت معماری ایرانی در نمای ساختمان ها که در چند دهه اخیر با پیشرفت روز افزون تقلید کورکورانه و ساخت ساز نماهایی به شیوه غربی و کلاسیک اروپا کم کم به فراموشی سپرده میشود و بالابردن درک عموم مردم در زیبایی شناسی شیوه اصیل و شکوهمند گذشته ایران زمین می تواند از جمله نتایج این پژوهش باشد.

کلید واژه: طراحی خانه- معماری ایرانی- احیای هویت-فرهنگ و سنت- روانشناسی محیطی

فهرست مطالب

عنوان                                                                                          
شماره صفحه
چکیده فارسی                                                                                             
 
چکیده انگلیسی                                                                                         
 
مقدمه
1
فصل اول_ بیان موضوع طراحی
 
1-1-       بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش
3
1-2-       بیان اهداف                                                                                                            
3
1-3-       روش انجام مطالعات و زمینه پژوهش                                                                           
4
1-4- بیان فرضیات و طرح سوال تحقیق                                                                              
4
1-5-  پیشینه تحقیق                                                                                                        
4
فصل دوم_ مبانی نظری
 
بخش اول: بررسی کالبدی خانه در فرهنگ ایرانی                                         
7
2-1-  تعاریف و واژگان                                                                                                    
7
2-1-1 –  خانه                                                                                                                      
7
2-1-2 –  ایرانی                                                                                                                           
7
2-1-3 –  اسلامی                                                                                                                           
7
بخش دوم: مبانی نظری خانه ایرانی- اسلامی
 
2-2-1-   فلسفه وجودی خانه ایرانی- اسلامی                                                                                 
8
2-2-2 –  ضرورت ایجاد                                                                                                             
8
2-2-3 –  اهداف                                                                                                                         
8
  بخش سوم- نگرشی بر اصول خانه سازی در ایران                                 
 
2-3 –  اصول معماری خانه سازی در ایران                                                                                                                                                                                              
9
2-3-1-   مردم واری                                                                                                              
9
2-3-2-  پرهیز از بیهودگی                                                                                                     
9
2-3-3 – نیارش                                             
9
2-3-4 – خودبسندگی                                                                                                               
10
2-3-5 – درونگرایی                                                                                                              
10
بخش چهارم- نگرشی بر اصول جهت گیری خانه در گذشته
 
2-4- جهت گیری خانه یا رون                                                                                               
10
2-4-1 –  رون راسته                                                                                                                  
10
2-4-2 –  رون اصفهانی                                                                                                              
11
2-4-3 –  رون کرمانی                                                                                                              
11
بخش پنجم- شناخت عناصر خانه ایرانی در گذشته
 
2-5  –  فضاها و عناصر خانه                                                                                                   
11
2-5-1 –  پنام                                                                                                                            
11
2-5-2 –  ارسن خانه                                                                                                                    
13
2-5-3 –  سردر                                                                                                                          
13
2-5-4  – هشتی                                                                                                                          
13
2-5-5  –  راهرو                                                                                                                         
14
2-5-6  – حیاط یا میانسرا                                                                                                              
14
2-5-7 –  اتاق                                                                                                                           
14
2-6-8 – تالار                                                                                                                           
14
2-6-9 – تهرانی                                                                                                                      
15
2-6-10-  آشپزخانه                                                                                                                     
15
2-6-11-  باره ی بند                                                                                                                     
15
بخش ششم- انواع خانه در گذشته
 
2-6  – تقسیم بندی انواع خانه                                                                                                    
16
2-6-1 –  خانه های یک صفه                                                                                                       
16
2-6-2- خانه های چهار صفه                                                                                                     
16
بخش هفتم- نگرشی بر باغ سازی ایرانی                                    
 
2-7  –  باغ ایرانی                                                                                                                       
18
2-7-1 – چهار باغ                                                                                                                          
18
2-7-2  – خصوصیات کلی باغ ایرانی                                                                                                 
19
2-7-3 – هندسه باغ ایرانی                                                                                                              
20
2-7-4 –  گیاهان در باغ ایرانی                                                                                                         
22
2-7-5 –  درختان                                                                                                                         
22
2-7-6-  بوته ها                                                                                                                         
23
2-7-7 –  گل های تزیینی                                                                                                                
24
2-7-8 – آب در باغ ایرانی                                                                                                             
24
2-7-9 –  نهرهای

بهشتی                                                                                                                
26
فصل سوم: نمونه های موردی
 
مقدمه                                                                                                                            
30
3-1 – آثار معمارحسن فتحی ( پروژه روستای گورنا)                                                                        
30
3-2 –  آثار معمار عبدالواحد الوکیل                                                                                              
34
3-2-1 – خانه حمدی( عبدالواحد الوکیل)                                                                                          
35
3-2-2 – قصر آل سلیمان( عبدالواحد الوکیل)                                                                                  
38
3-3 – آثار معمار چارلز بوکارا (خانه عبطان)                                                                                   
40
3-4- آثار معمار الی مویال                                                                                                       
43
فصل چهارم: مطالعات اقلیمی
 
مقدمه                                                                                                                        
47
بخش اول: مطالعات عمومی و شناخت کلی شهر تهران                                       
47
4-1 –  مطالعات عمومی شهر تهران                                                                                                 
47
4-1-1-  موقعیت تاریخی                                                                                                               
47
4-1-2- موقعیت جغرافیایی                                                                                                            
48
4-1-3- مشخصات اقلیمی تهران                                                                                                     
48
4-1-4 – جهت گیری ساختمان                                                                                                        
51
4-1-5 – طراحی مطابق با اقلیم                                                                                                         
53
4-1-6- جمع بندی                                                                                                                      
54
بخش دوم: بررسی و شناخت منطقه شهر تهران                                                 
55
  فصل پنجم: بستر طرح
 
بخش اول: معرفی سایت پروژه                                                                         
57
بخش دوم: عوامل انتخاب سایت                                                                        
61
  فصل ششم: روند طراحی
 
مقدمه                         
63
6-1 – روند طراحی                     
63
6-2 – تجزیه و تحلیل سایت          
64
6-3- اتودهای تحلیل سایت          
67
6-4-  تجزیه و تحلیل فرم خانه ایرانی       
70
منابع و ماخذ                                                                                               
71
مقدمه:

پیشگفتار

سرزمین ایران از دیرباز جایگاه ویژه ای در معماری و بخصوص خانه سازی داشته است. معماران این مرز و بوم در اقلیم خشک و نیمه بیابانی ایران و در دل کویر این سرزمین آنچنان خانه سازی میکردند که انسان در بدو ورود به خانه احساس می کرد که به اقلیم و منطقه دیگری وارد شده است. خانه ایرانی در گذشته فضای سبز و خرمی را در تضاد با اقلیم منطقه در خود جای می داد بطوریکه آب و هوای خشک بیابانی و آفتاب جانکاه کویری با عبور از درگاه خانه به کل فراموش می شد. در واقع خانه ها در گذشته با توجه تمام به اقلیم منطقه و غریزه طبیعت پسند ایرانی و بخصوص حضور آب طراحی می شدند.

خانه های درونگرا با حیاط مرکزی در پاسخ به این اقلیم شکل گرفتند که علی رغم تراکم بالا محرمیت را نیز پاسخ می گفتند. یعنی کاری که خانه های معمول برونگرا قادر به انجام آن نیستند. این خانه های درونگرا با حیاط مرکزی تهویه طبیعی هوا را سبب شده و محیط سردتری را به وجود می آوردند. نظم و آراستگی پیشرفته فضا ها و سرویس کافی این خانه ها خود نشانگر فرآیند طولانی طی سالها بوده است.

امروزه در ایران خانه سازی به شیوه کلملا تقلیدی و متاثر از نفوذ سبک بین الملل معماری مدرن و اکثرا با نماهای کلاسیک اروپا صورت می گیرد که منجر به ایجاد خانه هایی بدون در نظر گرفتن اقلیم و فرهنگ منطقه می شود.در حالیکه راهکارهای سنتی ما نظیر بادگیرهای خانه های کاشان امروزه در ساختمان های بلند مرتبه دنیا به عنوان عامل تهویه استفاده می شوند. مابه جای بهره گیری از این دستاورد عظیم و غنی معماری خود به تقلید کورکورانه و ناهماهنگ با فرهنگ و محیط رو آورده ایم و هر روز بیشتر زمینه نابودی هویت معماری خود را رغم میزنیم. در این پژوهش علاوه بر احیای شیوه های سنتی گذشته و تطبیق آن با نیازهای امروزی سعی بر آن است که بار دیگر معماری ایران زمین را دارای هویت مربوط به خود نموده و به جهانیان عرضه نمود.

بیان موضوع طراحی

(بیان مسله و ضرورت طراحی- بیان اهداف و فرضیات- بیان شیوه تحقیق- سوابق موجود در ارتباط با پژوهش پیش رو)

بیان مسله و ضرورت انجام پژوهش
 

امروزه مسکن ظاهرا فقط محلی برای سکونت می باشد نه برای آرامش روحی و روانی افراد خانواده زیرا بسیاری از سودجویان و ماده پرستادن دنیای غرب خانه ای طراحی می کنند که تنها تامین کننده سودشان باشد دیگر روح و روان برای آنها بی معنا شده و تنها ظاهر پر تجمل و فریبنده آن در اولویت قرار دارد و این دقیقا نقطه مقابل معماری ایرانی- اسلامی است که دیروز معمار ایرانی بنایی- خانه ای و… را با مردم و برای مردم می ساخت که روح و جان و آرامش خانواده اولین هدف او بود و سکونت در درجه دوم اهمیت قرار می گرفت و با کمال تاسف دنیا گرایی و ظاهر بینی و سودمداری دنیای غرب امروزه در حال رسوخ به فرهنگ و نهاد معماری ماست و برخی از معماران تحصیل کرده دانشکده های غرب یا مهمتر از آن بساز بفروش های سودجو که تنها به سود و منفعت مال خود می اندیشند به آن خوشآمد می گویند و آن تدابیر معماری غریبه با این مرز و بوم را با عنوان مدرنترین امکانات امروزی جهت رفاه حال کاربران به اجرا می گذارند.

معماری امروز ما خواسته یا ناخواسته در مسیری افتاده است که مارا از اصل خویش دور می کند و گویا برخی از مردم جامعه هم کورکورانه آن را پاسخی رضایت بخش به خواسته های خود می پندارند. لازم به تذکر و تاکید است که در همین بدو امر باید روشن سازیم که ما با توسعه معماری و استفاده از جدیدترین امکانات در ساختمان سازی مخالف نیستیم. ما تنها میکوشیم تا جلوی تضادش با فرهنگمان را سد نماییم و بجای تقلید محض از ظاهر و فرهنگ غربی آن را سازگار با موازین ملی- شرعی و فرهنگی مان کنیم و در تلاشیم تا معایبش را بکاهیم و مزایای بالقوه اش را تقویت نموده ودر این راستا هویت معماری خود را باز یابیم.

1-2   بیان اهداف

هدف اصلی این است که معماری ما بیش از این غربی نشود. زیرا اگر معماری ما غربی شود جای پای فرآورده های صنعتی غربی برای مصرف در کشور آنچنان محکم می شود که بازار ما در نهایت غربی شده و در نتیجه اتکا و هویت ملی را در تمامی عرضه ها از دست داده و کاملا وابسته به غرب می شویم. خانه که غربی ساخته شود مصالح آن هم غربی خواهد بود در ادامه آذین خانه نیز به جای گچبری و کاشیکاری و … غربی خواهد شد. پوشش و دکور غربی خانه به نوبه خود ظاهر صاحب خانه را نیز خواسته یا ناخواسته غربی خواهد کرد و دیری نخواهد پایید که باید فرهنگ و معماری اصیل و ارزشهای کهنمان را در موزه ها و کتب تاریخی جستجو کنیم.

وقتی “چرخش طبیعی باد از طریق بادگیرها” که خود یک نمونه تکامل یافته معماری سبز و پایدار می باشد جای خود را به “سیرکولاسیون فن کویل” می دهد دیگر حتی تامین نیاز سرمایش و گرمایش ما نیز منوط به کمک غرب است و غرب تنها وقتی به ما کمک می کند که ما غربی و تابع خواسته های غربیها باشیم و این یعنی گم کردن کامل هویت ایرانی اسلامی خودمان. لازم به ذکر است ما با تکنولوژی نیز مخالفتی نداریم بلکه باید اثرات منفی و پرهزینه آن را کم کرده و خود را وابسته به آن نکنیم و در عوض از انرژی های رایگان طبیعی که دارای صرفه اقتصادی نیز می باشند نهایت استفاده را ببریم.

روش انجام مطالعات و زمینه پژوهش
استاد محمد کریم پیرنیا بر وجود پنج اصل در خانه سازی و معماری ایرانی تاکید کرده است که عبارتند از: « درونگرایی- مردم واری- پرهیز از بیهودگی- خودبسندگی و نیارش » این پنج اصل که به بیان ساده تر عبارت بودند از : ایجاد محرمیت- داشتن مقیاس انسانی- استفاده سودمند و پرهیز از ایجاد چیزی صرفا جهت زیبایی- استفاده از مصالح بوم آورد و ایستایی و فن ساختمان امروزه با رواج روز افزون معماری و فرهنگ بیگانه که کاملا ناهماهنگ و بی توجه به اقلیم و بافت منطقه می باشد کم کم به فراموشی سپرده می شوند. فضاهای شهری با آن ساختمان های بی هویت و نماهای غالبا سنگی آنهم به شیوه معماری کلاسیک اروپا روز به روز بیشتر در بافت شهری در حال گسترش