به منظور مطالعه اثر تداخل علف­های­هرز بر عملکرد، اجزاء عملکرد و برخی خصوصیات مورفولوژیک ارقام باقلا آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب بلوک­های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال زراعی 93-1392 در مزرعه گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان اجرا شد. در این آزمایش زمان حذف تداخل علف­های­هرز شامل شاهد (عاری از علف­های­هرز در تمام مراحل رشد)، حذف تداخل علف­های­هرز درمرحله 4، 8، 12 برگی و تداخل کامل علف­های­هرز تا پایان فصل زراعی بود. عامل رقم نیز شامل رقم سرازیری، توده محلی بهبهان و رقم شامی بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر زمان حذف تداخل علف­های­هرز و رقم بر تعداد و ماده­خشک علف­های­هرز، تمام صفات مورفولوژیک، عملکرد و اجزاء عملکرد معنی­دار بود. همچنین اثرمتقابل آنها بر صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در مترمربع، شاخص سطح برگ در گل­دهی، عملکرد اقتصادی، عملکرد بیولوژیک وشاخص برداشت معنی­دار شد. عدم­وجین باعث کاهش 55/61 درصدی وزن صد دانه نسبت به تیمار وجین کامل شد. وجین­کامل رقم سرازیری با میانگین 3/4473 کیلوگرم در هکتار بیشترین و عدم­وجین واریته با میانگین 3/1068 کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد دانه را تولید کرد. عملکرد دانه در عدم­وجین توده محلی بهبهان 11/76 درصد کمتر از وجین­کامل رقم سرازیری شد.علف­های­هرز عمده پیچک­صحرایی، چچم، خردل­وحشی، یولاف­ایرانی، گلرنگ­وحشی، یونجه­زرد و پنیرک بود. در پایان فصل رشد خردل­وحشی بیشترین درصد ماده­خشک را در بین علف­های­هرز به خود اختصاص داد. قدرت رقابت ارقام با افزایش طول دوره تداخل علف­هرز کاهش یافت. همه ارقام قدرت رقابت بیش از صفر داشتند و این به آن معناست که همه در رقابت موفق­تر از علف­هرز بودند اما توده محلی بهبهان 30 درصد قدرت رقابت کمتری نسبت به رقم سرازیری داشت. قدرت رقابت با تمامی صفات باقلا به جزارتفاع بوته همبستگی مثبت داشت. ارتفاع بوته، تعداد و ماده­خشک علف­هرز همبستگی منفی با قدرت رقابتی ارقام داشتند.

 

 

واژه­های کلیدی: رقم، شاخص رقابتی، شاخص سطح برگ، عملکرد، مراحل رشد

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                صفحه

فصل اول: مقدمه و اهداف   1

1-1 مقدمه   2

1-2 بیان مسئله   3

1-3 اهداف تحقیق   4

فصل دوم: مروری بر پیشینه موضوع   5

2-1 کلیات   6

2-1-1 منشأ و تاریخچه باقلا   6

2-1-2 وضع تولید در جهان و ایران   6

2-1-3 گیاه­شناسی باقلا   7

2-1-4 سازگاری باقلا به شرایط محیطی   7

2-2 علف­های­هرز   8

2-2-1 تعریف علف­هرز   8

2-2-2 تعریف رقابت و اندازه ­گیری میزان رقابت بین گیاه زراعی و علف­های­هرز   9

2-2-3 رقابت درون­گونه­ای و برون­گونه­ای علف­های­هرز   10

2-2-4 رقابت برای منابع رشد   10

2-2-4-1 رقابت برای مواد غذایی   10

2-2-4-2 رقابت برای آب   11

2-2-4-3 رقابت برای نور   11

2-2-4-4 رقابت برای فضا   12

2-2-4-5 اهمیت حذف علف­های­هرز   12

2-3زمان وجین   12

2-3-1 ارتفاع بوته   12

2-3-2 تعداد شاخه­فرعی   13

2-3-3 تأثیر زمان وجین بر تعداد غلاف در بوته   13

2-3-4 تأثیر زمان وجین بر تعداد دانه در غلاف   14

2-3-5 تأثیر زمان وجین بر وزن صد دانه   15

2-3-6 تأثیر زمان وجین بر شاخص برداشت گیاه زراعی   15

2-3-7 تأثیر زمان وجین بر ماده­خشک گیاه   16

2-3-8 تأثیر زمان وجین بر عملکرد گیاه زراعی   17

2-3-9 تأثیر زمان حذف تداخل علف­های­هرز بر تراکم و وزن خشک علف­های­هرز   18

2-4 رقم   20

2-4-1 تأثیر رقم در رقابت گیاه زراعی با علف­های­هرز   20

2-4-2 شاخص­های رقابت   22

فصل سوم: مواد و روش­ها   23

3-1 مواد آزمایشی   24

3-1-1 مختصات جغرافیایی محل آزمایش   24

3-1-2 خصوصیات اقلیمی محل اجرای آزمایش   24

3-1-3 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه   26

3-1-4 مشخصات اجرای آزمایش   27

3-2 مراحل اجرای آزمایش   28

3-2-1 عملیات زراعی   28

3-2-2 عملیات داشت   28

3-2-3 برداشت   29

3-3 صفات اندازه ­گیری شده در گیاه زراعی   29

3-3-1 ارتفاع بوته   29

3-3-2 تعداد برگ   29

3-3-3 شاخص سطح برگ   30

3-3-4 تعداد دانه در مترمربع   30

3-3-5 تعداد شاخه­های­فرعی در بوته   30

3-3-6 تعداد غلاف در بوته   30

3-3-7 تعداد دانه در غلاف   31

3-3-8 وزن صد دانه   31

3-3-9 عملکرد بیولوژیک   31

3-3-10 عملکرد اقتصادی   31

3-3-11 شاخص برداشت   31

3-3-12 شاخص مقایسه قدرت ارقام نسبت به علف­های­هرز   32

3-4 صفات اندازه ­گیری شده در علف­های­هرز   33

3-4-1 شمارش تعداد علف­های­هرز از هر گونه   33

3-4-2 ماده­خشک علف­های­هرز   33

3-5 روش­های تجزیه و تحلیل آماری   33

فصل چهارم: نتایج و بحث   34

مقدمه   35

4-1 ویژگی­های مورد ارزیابی علف­های­هرز   35

4-1-1 ترکیب گونه­ای و تعداد علف­های­هرز   35

4-1-2 ماده­خشک علف­های­هرز   43

4-2 خصوصیات مورفولوژیک   47

4-2-1 ارتفاع باقلا   47

4-2-2 تعداد شاخه­های­فرعی   51

4-2-3 تعداد برگ بوته باقلا   53

4-2-4 شاخص سطح برگ   55

4-3 اجزاء عملکرد   63

4-3-1 تعداد غلاف در بوته   63

4-3-2 تعداد دانه در غلاف   66

4-3-3 تعداد دانه در مترمربع   68

4-3-4 وزن صد دانه   70

4-3-5 عملکرد دانه   72

4-3-6 عملکرد بیولوژیک   76

4-3-7 شاخص برداشت   78

4-3-8 شاخص رقابت ارقام باقلا   80

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادها   83

5-1 نتیجه­گیری   84

5-2 پیشنهادها   85

فهرست منابع   86

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                                                 صفحه

جدول 3-1 مشخصات هواشناسی منطقه ملاثانی در سال زراعی 93-1392 (ایستگاه هواشناسی دانشگاه رامین)   25

جدول 3-2 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه آزمایشی در زمان شروع آزمایش (93-1392)   26

جدول 4-1 تجزیه واریانس خصوصیات علف­های­هرز   42

جدول 4-2 مقایسه میانگین اثر اصلی تعداد علف­های­هرز (بوته در مترمربع) در مرحله حذف علف­های­هرز و رقم   43

جدول 4-3 مقایسه میانگین اثر اصلی ماده­خشک علف­های­هرز (گرم در مترمربع) در مرحله حذف علف­های­هرز و رقم   47

جدول 4-4 تجزیه واریانس صفات مورفولوژیک   49

جدول 4-5 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر ارتفاع بوته   50

جدول 4-6 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر ارتفاع بوته (سانتی­متر)   50

جدول 4-7 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد شاخه­فرعی   52

جدول 4-8 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد شاخه­فرعی   52

جدول 4-9 مقایسه اثر اصلی مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد برگ بوته   54

جدول 4-10 تجزیه واریانس شاخص سطح برگ   59

جدول 4-11 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر شاخص سطح برگ در مرحله گل­دهی   61

جدول 4-12 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر شاخص سطح برگ در مرحله گل­دهی   61

جدول 4-13 مقایسه میانگین اثر اصلی مرحله حذف علف­هرز و رقم بر شاخص سطح برگ در مراحل مختلف   63

جدول 4-14 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد غلاف در بوته   64

جدول 4-15 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد غلاف در بوته   64

جدول 4-16 تجزیه واریانس اجزاء عملکرد   65

جدول 4-17 مقایسه میانگین اثرات اصلی اجزاء عملکرد   68

جدول 4-18 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد دانه در مترمربع   69

جدول 4-19 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر تعداد دانه در مترمربع   69

جدول 4-20 تجزیه واریانس عملکرد   74

جدول 4-21 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر عملکرد دانه   75

جدول 4-22 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر عملکرد دانه (کیلوگرم در هکتار)   75

جدول 4-23 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر عملکرد بیولوژیک   77

جدول 4-24 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر عملکرد بیولوژیک (کیلوگرم در   هکتار)   77

جدول 4-25 برش­دهی اثر متقابل مرحله حذف علف­هرز و رقم بر شاخص برداشت   79

جدول 4-26 مقایسه میانگین اثر مرحله حذف علف­هرز و رقم بر شاخص برداشت (درصد)   79

جدول 4-27 تجزیه واریانس شاخص رقابت ارقام   81

جدول 4-28 مقایسه میانگین اثرات اصلی شاخص رقابت   81

جدول 4-29 ضرایب همبستگی ساده بین صفات   82

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                                                                 صفحه

شکل 3-1 نقشه طرح به شیوه فاکتوریل در قالب بلوک­های کامل تصادفی   27

شکل 4-1 اثر زمان حذف بر تعداد علف­های­هرز به تفکیک گونه   40

شکل 4-2 اثر زمان حذف بر درصد تعداد علف­های­هرز به تفکیک گونه   40

شکل 4-3 اثر رقم بر تعداد علف­های­هرز به تفکیک گونه   41

شکل 4-4 اثر رقم بر درصد تعداد علف­های­هرز به تفکیک گونه   42

شکل 4-5 اثر زمان حذف بر ماده­خشک علف­های­هرز به تفکیک گونه   44

شکل 4-6 اثر زمان حذف بر درصد ماده­خشک علف­های­هرز به تفکیک گونه   45

شکل 4-7 اثر رقم بر ماده­خشک علف­های­هرز به تفکیک گونه   46

شکل 4-8 اثر رقم بر درصد ماده­خشک علف­های­هرز به تفکیک گونه   47

شکل 4-9 اثر زمان حذف علف­هرز بر تعداد برگ بوته   53

شکل 4-10 اثر رقم بر تعداد برگ بوته باقلا   54

شکل 4-11 اثر زمان حذف علف­هرز بر شاخص سطح برگ در مرحله 8 برگی   58

شکل 4-12 اثر زمان علف­هرز بر شاخص سطح برگ در مرحله 12 برگی   60

شکل 4-13 اثر رقم بر شاخص سطح برگ در 12 برگی   60

شکل 4-14 اثر زمان حذف علف­هرز بر شاخص سطح برگ در مرحله رسیدگی   62

شکل 4-15 اثر رقم بر شاخص سطح برگ در مرحله رسیدگی   62

شکل 4-16 اثر زمان حذف علف­هرز بر تعداد دانه در غلاف   67

شکل 4-17 اثر رقم بر تعداد دانه در غلاف   67

شکل 4-18 اثر زمان حذف علف­هرز بر وزن صد دانه   71

شکل 4-19 اثر رقم بر وزن صد دانه   72

شکل 4-20 اثر زمان حذف علف­هرز بر قدرت رقابت   80

شکل 4-21 اثر رقم بر قدرت رقابت   81

 

فهرست تصاویر

عنوان                                                                                                                                                  صفحه

تصویر 4-1 پیچک­صحرایی   36

تصویر 4-2 چچم   36

تصویر 4-3 خردل­وحشی   36

تصویر 4-4 یولاف­وحشی   36

تصویر 4-5 گلرنگ­وحشی   37

تصویر 4-6 یونجه­زرد   37

تصویر 4-7 تیمار عدم­وجین تمام­فصل   37

تصویر 4-8 پنیرک   37

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

مقدمه و اهداف

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه و اهداف

1-1 مقدمه

بقولات در سراسر دنیا کشت می­شوند و گونه­های زراعی آنها به شرایط آب و هوایی متفاوتی از معتدل تا گرمسیر و از مرطوب تا خشک سازگاری یافته­اند و بعد از غلات دومین منبع غذایی انسان و دام به شمار می­آیند (عباسیان و همکاران، 1380). باقلا (vicia faba L.) نیز یکی از گیاهان مهم خانواده بقولات است که با توجه به در­صد پروتئین بالا و قابلیت آن در تثبیت نیتروژن اتمسفر در خاک، از نظر اهمیت بعد از لوبیا، نخود فرنگی و نخود، در رتبه چهارم حبوبات قرار می­گیرد (آننیموس[1]، 2008).

از سوئی علف­های­هرز یک فشار دائمی در تولید کشاورزی محسوب می­شوند که در صورت عدم وجین از طریق رقابت با گیاه اصلی باعث کاهش کمیت و کیفیت محصول می­شوند (کاورماسی[2] و همکاران، 2010). در نظام­های زراعی رقابت بین­گونه­ای ناشی از علف­های­هرز، مهمترین عامل کاهش عملکرد است (بوند و گراندی[3]، 2001).

 

1-2 بیان مسئله

پدیده رقابت بین گیاه زراعی و علف­های­هرز در سیستم­های زراعی فرایند پیچیده­ای است زیرا عوامل زیادی در ایجاد و فرایندهای آن دخالت دارند. آب، مواد غذایی و نور به عنوان سه عامل اصلی در ایجاد رقابت شناخته شده­اند. علف­های­هرز با رقابت بر سر منابع (آب، مواد غذایی، نور و …) مانع از دسترسی مطلوب گیاه زراعی به این منابع شده و در نتیجه کاهش تولید و افزایش هزینه آن را باعث می­شوند (خدا­کرم­زاده و همکاران، 1377). یکی از روش­های کنترل علف­های­هرز استفاده از ارقامی است که توانایی رقابت آنها با علف­های­هرز بیشتر است. استفاده از این ارقام ضمن کاهش قدرت رقابت علف­های­هرز مصرف علف­کش­ها و هزینه کارگری را کاهش می­دهد (کامرا[4]و همکاران، 2003). باقلا در رقابت با علف­های­هرز ضعیف است لذا برای موفقیت در تولید باید با روش­های مکانیکی و شیمیایی با علف­های­هرز آن مبارزه کرد (کوچکی و بنایان­اول، 1383). باقلا از مراحل ابتدایی رشد تا گل­دهی به رقابت با علف­های­هرز حساس است (اگگنه­او و فسه­هایی[5]، 2006). به طوری که در بررسی زمان حذف علف­های­هرز روی عملکرد باقلا مشخص شد که حذف علف­های­هرز از 25 تا 75 روز بعد از کاشت منجر به عملکردهای بالاتری نسبت به تیمار­های دارای علف­هرز گردید (تاواها و تارک[6]، 2001).

محمدی و همکاران (2004) در بررسی دوره بحرانی تداخل علف­هرز با نخود نشان دادند که رابطه مستقیمی بین ماده­خشک علف­هرز و افت عملکرد وجود دارد. در این مطالعه متوسط کاهش بیوماس و عملکرد نخود در حضور علف­های­هرز و در ارقام مختلف بین 75 تا 92 درصد بود. شناسایی و توسعه ارقام دارای قدرت رقابتی بالا امکان استفاده وسیع­تر از چنین ارقامی را فراهم می­آورد. ممکن است جلوگیری از رشد علف­هرز به عنوان مطلوب­ترین صفت زراعی در نظر گرفته شود و چون این ویژگی می ­تواند جمعیت علف­های­هرز را در آینده کنترل کند، بنابراین در برنامه ­های طولانی مدت مدیریت علف­های­هرز کاربرد خواهد داشت (لمرل[7] و همکاران، 2001).

1-3 اهداف تحقیق

بررسی اثر حذف تداخل علف­های­هرز در مراحل مختلف رشد بر عملکرد، اجزاء عملکرد و برخی خصوصیات مورفولوژیک ارقام باقلا
تعیین رقم برتر باقلا که بیشترین عملکرد و قدرت رقابت با علف­های­هرز را در شرایط آب و هوایی منطقه ملاثانی دارد.