1 ـ 1 ـ مفهوم مراکزتجاری.. 4

1 ـ 2 ـ هدف ازایجادمراکزتجاری.. 5

1 ـ 3 ـتاریخچه مراکزتجاری.. 5

1 ـ 4 ـ تاریخچه مراکزخریددرایران. 5

فصل 2. 7

ویژگیهاوعملکردهای بازار. 7

2 ـ 1 ـ شهر و بازار. 8

2 ـ 1 ـ 1 ـ کلیات… 8

2 ـ 1 ـ 2 ـاقتصادشهری و بازار. 8

2 ـ 2 ـ بازار. 9

2 ـ 2 ـ 1 ـ مفهوم بازار. 9

2 ـ 2 ـ 2 ـ پیدایش بازار. 11

2 ـ 2 ـ 3 ـ کارکردهای بازار. 13

2 ـ 2 ـ 3 ـ 1 ـ بررسی بازارهاازدیدگاه اجتماعی.. 13

2 ـ 2 ـ 3 ـ 2 ـ بررسی بازارهاازدیدگاه سیاسی.. 14

2 ـ 2 ـ 3 ـ 3 ـ بررسی بازارهاازدیدگاه شهرسازی.. 14

2 ـ 2 ـ 3 ـ 4 ـ بررسی بازارهاازدیدگاه معماری.. 14

2 ـ 3 ـ فضاهای تشکیل دهنده بازار. 15

2 ـ 3 ـ 1 ـ کلیات… 15

2 ـ 3 ـ 2 ـ فضاهای مربوط به انبارداری ونگهداری کالا. 18

2 ـ 3 ـ 2 ـ 1 ـ کاروانسرا 18

2 ـ 3 ـ 2 ـ 2 ـ سرا 18

2 ـ 3 ـ 2 ـ 3 ـ خانبار. 19

2 ـ 3 ـ 3 ـ فضاهای مربوط به کارهای تولیدی.. 19

2 ـ 3 ـ 3 ـ 1 ـ دالان. 19

2 ـ 3 ـ 3 ـ 2 ـ قیصریه. 20

2 ـ 3 ـ 3 ـ 3 ـ کارگاه 20

2 ـ 3 ـ 3 ـ 4 ـ دکان. 20

2 ـ 3 ـ 4 ـ 1 ـ حجره 21

2 ـ 3 ـ 4 ـ 2 ـ تیمچه. 21

2 ـ 3 ـ 4 ـ 3 ـ تیم. 22

2 ـ 3 ـ 4 ـ 4 ـ خان. 22

2 ـ 3 ـ 4 ـ 5 ـ راسته. 22

2 ـ 3 ـ 4 ـ 6 ـ رسته. 23

2 ـ 3 ـ 5 ـ فضاهای مربوط به فعالیتهای اجتماعی وخدماتی.. 23

2 ـ 3 ـ 5 ـ 1 ـ مسجد. 23

2 ـ 3 ـ 5 ـ 2 ـ حسینیه. 24

2 ـ 3 ـ 5 ـ 3 ـ تکیه. 24

2 ـ 3 ـ 5 ـ 4 ـمدرسه. 24

2 ـ 3 ـ 5 ـ 6 ـ نقارهخانه. 25

2 ـ 3 ـ 5 ـ 7 ـ حمام 25

2 ـ 3 ـ 5 ـ 8 ـ زورخانه. 25

2 ـ 3 ـ 5 ـ 9 ـ قهوه خانه. 25

2 ـ 3 ـ 6 ـ فضاهای ارتباطی.. 25

2 ـ 3 ـ 6 ـ 1 ـ چهارسوق.. 25

2 ـ 3 ـ 6 ـ 2 ـ میدان. 26

2 ـ 3 ـ 6 ـ 3 ـ جلوخان. 27

فصل 3. 28

انواع مرکزخرید. 28

3–1 ـ انواع مرکزخرید. 29

3–1–1 کلیات… 29

3 ـ 1 ـ 2 مراکزخریدازنظروسعت وحوزه نفوذ 29

3– 1– 2–1 بازارهای بین المللی.. 30

3–1–2–2 بازارهای ملی.. 30

3–1–2–3 بازارهای شهری.. 30

3–1–2–4 مراکزخریدفرامنطقه ای.. 31

3–1–2–5 مراکزخریدمنطقه ای.. 32

3–1–2–6 ـ مراکزخریدناحیه ای.. 33

3–1–2–7 مراکزخریدمحله ای.. 34

3–1–2– 8 ـ مراکزعرضه کننده کالاهای تخصصی.. 35

3–1–2–9 ـ بازارهای دورهای.. 35

3–1–2–10 ـبازارهای محلی.. 36

3–1–2–11 بازارچه ها 37

3 ـ 1 ـ 3 ـ انواع مراکزخرید از نظراقلیم. 37

3–1–3–1 بازارهای مناطق گرم وخشک… 38

3–1–3–2 بازارهای مناطق سردوکوهستانی.. 38

3–1–3–3 بازارهای مناطق گرم ومرطوب… 38

3–1–3–4 بازارهای مناطق مرطوب وپر باران. 39

3 ـ 1 ـ 4 ـ انواع مراکزخریدازنظرمورفولوژی.. 39

3–1–4–1 ـ بازارهای منظم. 39

3–1–4–2 ـ بازارهای یک بعدی یاخطی.. 39

3–1–4–3 ـ بازارهای دوبعدی یاگسترده 40

3–1–4–4 بازارهای نامنظم. 40

3–1–4–5 میدانهای تجاری.. 40

3–1–4–6 بازارهای محلهای.. 41

3 ـ 2 فروشگاه ها 41

3 ـ 2 ـ 1 کلیات… 41

3 ـ 2 ـ 2 عوامل موثر در شکل گیری مراکزخرید. 42

3 ـ 2 ـ 3 ـ عوامل موثردرطراحی مراکزخرید. 43

3 ـ 2 ـ 4 ـ تجهیزات وفضاهای موردنیازمراکزخرید. 43

3 ـ 3  بررسی انواع فعالیتهای مراکزتجاری.. 44

3 ـ 3 ـ 1 فعالیتهای تشکیل دهنده مراکزتجاری.. 44

3 ـ 3 ـ 1 ـ 1 فعالیتهای تجاری.. 44

3 ـ 4 ـ معیارهای مکانیابی مراکزخرید. 45

3 ـ 4 ـ 1 ـ دسترسی.. 46

3 ـ 4 ـ 2ـ پتانسیل فروش… 46

3 ـ 4 ـ 3ـ پتانسیل رشدمنطقه. 46

3 ـ 6 ـ معیارهای مکانیابی مراکزتجاری.. 48

3 ـ 7 ـ ملاحظات اولیه درموردایجادمراکزتجاری.. 48

3 ـ 7 ـ 1 ـ استقراردرمحل مناسب… 48

3 ـ 7 ـ 2  ـبررسی اقتصادی.. 48

3 ـ 7 ـ 3 ـ تحلیل جمعیت منطقه. 49

3 ـ 7 ـ 4 ـ میزان درآمدخانوار. 49

3 ـ 7 ـ 5 ـ وضعیت فروشگاه های منطقه. 49

3 ـ 7 ـ 6 ـ جذابیت مرکزتجاری برای مراجعین.. 49

3 ـ 8 ـ انواع ورودیهای فروشگاه 50

3 ـ 9 ـ طراحی داخل فروشگاه ها 51

3 ـ 10 ـ محل تخلیه وانبارکاالا. 54

3 ـ 11 ـ بررسی انواع فعالیتهای تشکیل دهنده مراکزتجاری.. 54

3 ـ 11 ـ 1 ـ فعالیتهای خدماتی.. 54

3 ـ 11 ـ 2 ـ فعالیتهای تجاری.. 54

3 ـ 12 ـ همجواری فعالیتهای سازگار. 54

فصل 4. 55

ضوابط واستانداردهای طراحی فضاهای تجاری.. 55

4 ـ 1 ـ بررسی وشناخت فضاها 56

4 ـ 1 ـ 1 ـ کلیات… 56

4 ـ 1 ـ 2 ـ بخش تجاری.. 56

4 ـ 1 ـ 3 ـ بخش فرهنگی.. 57

4 ـ 1 ـ 4 ـ بخش تفریحی.. 57

4 ـ 1 ـ 5 ـ بخش اداری.. 57

4 ـ 1 ـ 6 ـ بخش خدماتی وپشتیبانی.. 57

4 ـ 2 ـ بررسی ضوابط واستاندردها 58

4 ـ 2 ـ 1 ـ خرده فروشیها 58

4 ـ 2 ـ 2 ـ مسیردسترسی.. 59

4 ـ 2 ـ 3 ـ سیركولاسیون. 60

4 ـ 2 ـ 4 ـ مقررات ساختمانی.. 60

4 ـ 2 ـ 5 ـ حركت درمیان طبقات فروشگاه 60

4 ـ 2 ـ6 ـ آسانسور. 61

4 ـ 2 ـ8 ـ ویترینها 61

4 ـ 2 ـ9 ـ سرویس بهداشتی برای كارمندان. 62

4 ـ 2 ـ 10 ـ محلهای انباری و بسته بندی.. 63

4 ـ 2 ـ 11 ـ ورودی وخروجی ها 63

4 ـ 2 ـ 12 ـ پنجره ها 64

4 ـ 2 ـ 13 ـ سرما 64

4 ـ 2 ـ 14 ـ دماوتهویه. 64

4 ـ 2 ـ 15 ـ نوردرشب… 65

4 ـ 2 ـ 16 ـ طرح كلی مغازه 65

4 ـ 2 ـ 17 ـ محل مغازهها 65

4 ـ 2 ـ 19 ـ فروشگاه های مردانه ومدروز. 67

4 ـ 2 ـ 20 ـ مغازه كفش فروشی.. 68

4 ـ 2 ـ 21 ـ پارچه فروشی.. 68

4 ـ 2 ـ 22 ـ سلفسرویس… 68

4 ـ 2 ـ 23 ـ فضاهای تفریحی.. 69

4 ـ 2 ـ 24 ـ بخش خدمات… 69

4 ـ 2 ـ 25 ـ پاركینگ… 70

4 ـ 2 ـ 26 ـ رستوران‎هاوكافی شاپ‎ها 70

4 ـ 2 ـ 27 ـ بانكها 71

4 ـ 3 ـ اصولی پیرامون مراكزخرید. 72

4 ـ 4 ـ نكات مهم طراحی مراكزخرید. 74

4 ـ 5 ـ مصادیق ونمونه های موردی.. 77

4 ـ 5 ـ 1 ـ مجتمع تجاری الماس شرق.. 77

4 ـ 5 ـ 1 ـ 1 ـ ایده طرح.. 77

4 ـ 5 ـ 1 ـ 2 ـ تحلیل فرم 79

4 ـ 5 ـ 1 ـ 3 ـتحلیل پلان. 80

4 ـ 5 ـ 2 ـ مرکزتجارت جهانی شیراز. 81

4 ـ 5 ـ 2 ـ 1 ـ مشخصات ویژه 81

4 ـ 5 ـ 3 ـ مجتمع تجاری میدان–استانبول. 84

4 ـ 5 ـ 4 ـ مجتمع تجاری گالری الافایت… 87

 

فصل 5. 89

مطالعات اقلیم وطراحی کالبدی.. 89

5 ـ 1 ـکلیات… 90

5 ـ 2 ـ خصوصیات كلی استان گلستان. 90

5 ـ 2 ـ 1 ـ موقعیت جغرافیایی.. 90

5 ـ 2 ـ 2 ـ تقسیمات سیاسی.. 92

5 ـ 2 ـ 3 ـ ویژگیهای فرهنگی واجتماعی.. 92

5 ـ 3 ـ خصوصیات كلی شهرستان گرگان. 92

5 ـ 3 ـ 1 ـ ویژگیهای جغرافیایی وتقسیمات کشوری شهرستان گرگان. 92

5 ـ 3 ـ 2 ـ ویژگیهای طبیعی.. 93

5 ـ 3 ـ 2 ـ 1 ـ ناحیه جلگه ای.. 93

5 ـ 3 ـ 2 ـ 2 ـ ناحیه کوهپایه ای.. 94

5 ـ 3 ـ 3 ـ اقلیم. 94

5 ـ 3 ـ 3 ـ 1 ـ بارندگی.. 94

5 ـ 3 ـ 3 ـ 2 ـ باد 95

5 ـ 3 ـ 3 ـ 3 ـ تابش نورخورشید. 96

5 ـ 3 ـ 3 ـ 4 ـ زلزله. 96

5 ـ 3 ـ 4 ـ پیشینه تاریخی وگردشگری.. 97

5 ـ 3 ـ 5 ـ زبان ومذهب… 97

5 ـ 4 ـ بررس یوضع موجود وارائه توجیهات فنی برای احداث كاربری تجاری.. 98

5 ـ 4 ـ 1  ـ شاخصهای مكانیابی واحدهای تجاری.. 98

5 ـ 4 ـ 1 ـ 1 ـ نوع استفاده از زمین.. 98

5 ـ 5 ـ روندطراحی.. 99

5 ـ 5 ـ 1 ـ مبانی نظری.. 99

5 ـ 5 ـ 1 ـ 1  ـسرزندگی اجتماعی.. 100

5 ـ 6 ـ منابع. 109

چکیده:

این نوشتار برگرفته از پژوهشی می باشد که در جهت شناسایی عوامل موثر بر برقراری ارتباط فضاهای شهری و ایجاد یک فضای شهری سرزنده انجام گرفته است.

در این رهگذر، پس از شناخت فاکتورهای برقراری ارتباط مثل نوع پیاده سازی، داشتن فضاهایی برای تعاملات اجتماعی، فراغت و …سعی به استفاده از آنها در طراحی شده است.از این رو مرکز خریدی در بافت شهر وبین دو محله پر رفت و آمد شهری را طوری طراحی کردیم که از پویایی و سرزندگی لازم برخوردار باشد و به مراجعین اینگونه القا شود که در فضای بازارهای سنتی گام برداشته اند؛ بر این اساس امکان حضور هر چه بیشتر مردم در فضای شهری فراهم گردیده و اینگونه فضاهای مناسب،بسترساز تعاملات اجتماعی بهتر، جهت ایجاد شهرهایی انسانی­تر و پویاتر باشد.

واژه های کلیدی : برقراری ارتباط[1] ـ فضای شهری ـ ÷مرکز خرید پیاده ـ تعاملات اجتماعی[2].

اهمیت موضوع:

با وجود انبوه ساخت و سازهای تجاری، این مراکز کارآیی و پویایی بازارهای قدیمی و سنتی را ندارند؛ دیگر آن حس اعتمادی که بین بازاریان و مردم بوده ، از بین رفته و در نظر مردم ، کاسب حبیب الله نیست، صداقت و درستکاری و وجدان حرفه‌ای مبدل به واژه های غریبی شده اند.

از آنجا که فرهنگ بازار، کلیه ی مناسبات اجتماعی شهر (مثل تحرکات بازاریان در مشروطه)را تحت تأثیر خود قرار می دهد، پرداختن به این مهم ضروری به نظر می­رسد.

وجود اماکن و عناصر خاطره انگیز در ذهن مراجعین، انجام فعالیت های موسمی مانند عزاداری ها و جشن­ها و وجود میدان به عنوان عنصر هویت بخش در بافت بازار، موجب تداوم فرهنگی در مراکز خرید میباشد.

با ورود اتومبیل به عرصه فضاهای شهری و تسلط آن بر شهر به مرور پیاده مداری به دست فراموشی سپرده شده است.توجه به انسان به عنوان مهم ترین عامل شکل گیری و حیات شهرها و پرداختن به برخی از مهم ترین نیازهای انسان از جمله: حرکت، سلامت و تقویت زندگی اجتماعی انسان در شهرها از اهداف پروژه ی حاضر است.

همان طور که می­دانیم روابط اجتماعی بر خلاف کالبد گذشته، امروزه تغییر چندانی نکرده که نتوان پاسخ نیازهای انسانی را در گذشته جست و جو کرد.بنابراین شناخت روحیات اجتماعی، معماری بومی و رمز ماندگاری بازارهای گذشته، برای بهبود معماری حاضر کارگشا هستند (پروند، پایان نامه).

 

مقدمه

ازدیربازفضاهای تجاری از ارکان هرمجموعه زیستی بوده و درواقع حکم قلب را برای آنها ایفاکرده است. هرچنداین اهمیت درطول تاریخ دارای فراز ونشیب هایی بوده، لیکن هیچگاه نقش خودراازدست ندادهاست. پیشبینی وبرنامه ریزی مراکزتجاری از مهمترین مسایل معماری وشهرسازی است که بسیاری از معضلات شهری را حل خواهدنمود.

باوروداتومبیل به شهرها،تحولات فرهنگی ناشی از ارتباط باکشورهای غربی،شتاب درعرضه کالاهای صنعتی،شیوۀزندگی،امکانات وارتباطات درسالهای اخیرفضاهای تجاری نیزدستخوش تغییرات اساسی گردید. امروزه بدلیل مشکلات ناشی ازشهرنشینی،کمبودفرصت وامکانات جدید،خریدار نترجیح میدهند با اتومبیل به مراکزخریدمراجعه ودرکمترین زمان ممکن کلیه مایحتاج خودرابه صورت ماهیانه ویاهفتگی تهیه نمایند. از این­رودرسالهای اخیر ایجادفروشگاه های زنجیره ای که درآن کلیۀملزومات ومایحتاج خریداران ارائه میگردد،به شدت رشدیافته ورقابت بین آنهاباعث ایجاداندیشه­ای جدید در ارائه سیستمهاوخدمات مهم درجهت جلب رضایت مراجعین شده است(بحرینی، 1375، 23).

خرید،فعالیتی است که نمودهایی ازشرایط وساختاراقتصادی،اجتماعی وبه ویژه فرهنگی یک محیط راآشکارمی­سازد؛هرچندکه درابتدا فضاهای خرید،تنهابه منظورپاسخگویی به نیازهای اقتصادی راقبان به صورت پلانهای خطی وقرارگیری اجزای فردی عنی مغازه ها دراطراف مسیرهای خطی یامنحنی مراجعان طراحی می­شد،امااین ایده که مراکزخریدبایددربرگیرنده کاربریهایی باشند تا برای دیگرنیازهای مراجعین نیزپاسخی مناسب یابد،به مرور بعنوان اندیشۀ غالب درمعماری مراکزتجاری تبدیل گردید.

1 ـ 1 ـ مفهوم مراکزتجاری

مرکزتجاری تفریحی به مفهوم کلی به محلی سرپوشیده ویا روبازی اطلاق می­گرددکه تعدادی فروشگاه راشامل گردیده که این فروشگاه ها می توانند از یک یاچند صنف مختلف تشکیل گردند. این محل کانون دادوستدبوده وارتباط مستقیم بین عرضه وتقاضارا برقرارمینماید (دهخدا).

1 ـ 2 ـ هدف ازایجادمراکزتجاری

پس ازپیدایش تمدن وقبل ازرایج شدن پول مبادله کالابصورت پایاپای صورت میپذیرفت وبه تدریج وباازدیادحجم تولیدات وتوسعه مبادلات وگسترش روابط اجتماعی واعتلای سیستم­های اقتصادی پیشرفت نموده وسه گروه عمده ذیل شکل گرفت:

تولیدکنندگان • توزیع کنندگان •  مصرف کنندگان
جهت رفع نیازمصرف کنندگان وارائه محصول تولیدکنندگان نیازبه اماکنی برای تسهیل امورفوق احساس گردیدکه این مساله،انگیزه ایجادمراکزتجاری شد.

1 ـ 3 ـ تاریخچه مراکزتجاری

احداث اولین مرکزتجاری به مفهوم امروزی درایتالیاوبه سال 110 میلادی درزمان امپراتوری تروژان بازمیگردد. دراین سال برده ای یونانی مرکزخریدی مجاورمیدان عمومی شهرروم بنانمود. این مرکزدردوطبقه احداث گردیدودرآن حجرههابه صورت ردیفی استقراریافته ودارای سیستم تهویه بود. درقرون وسطی بازارهای خیابانی لندن،بازارچه های بلژیک وبازارهای خاورمیانه شکل گرفت. بعدازجنگ جهانی دوم باحرکت واسکان مردم درحومه شهرها،مراکزتجاری نیزبه این مکانهاانتقال یافت که هدف آنهادردسترس بودن مشتریان بودکه این تفکرتاامروزنیزادامه یافته است(پروند، پایان نامه).

1 ـ 4 ـ تاریخچه مراکزخرید درایران

اولین مراکزتجاری درایران با عنوان بازار،به عنوان نهادی اقتصادی–شهری در دوره ساسانیان درشهرهای بازرگانی–تولیدی شکل گرفت.

واژه بازاربسیارکهن است وبه معنی محل خریدوفروش وعرضه کالااست. بازاردرفارسی میانه به صورت ” وازار ” وبا ترکیبهایی مانند وازارگ (بازاری) و وازارگان (بازرگان) به کارمیرفته است ودرپارسی به صورت ” واژار ” مورداستفادقرارگرفته است. بازاردرشکل کلی خود نهاد منحصربه شهرها نبوده است بلکه درنواحی روستایی نیزبازارهایی موقت تشکیل می شده است(دهخدا، 1345).

تشکیل این بازارها درروستاهایی که ازنظردسترسی ودیگرعوامل دارای شرایط مطلوبتری بوده اند،منشا پیدایش پاره ای ازشهرهابوده است.

برپایه اطلاعات موجودازاواخرقرن اول هجری به بعد در بسیاری ازشهرهابازارهای دایمی وجودداشته است وهرنوع کالادرمحلی معین عرضه میشده است. هسته اولیه اغلب بازارهای واقع درشهرهادرحوالی یکی از پرتردد ترین دروازه ها شکل میگرفت. این هسته ابتدا در ربض و پشت دروازه شهروگاه درداخل شارستان و نزدیک دروازه شهرتشکیل می شد وسپس در داخل شارستان و ربض گسترش یافت.

گسترش بازاردرداخل شهردرامتدادراه یا راه های اصلی شهرتا مرکزآن امتداد می یافت وگاهی اوقات بازار ازیک دروازه تا دروازه دیگرشهربه طورپیوسته ادامه داشته است. وسعت وتوسعه بازارهرشهربستگی به جمعیت ورشداقتصادی آن داشت. درشهرهای کوچک بازارعمدتا جنبه خرده فروشی وتامین مایحتاج مردم شهر را داشت ودرشهرهای بزرگ بخش عمده ای از بازار درخدمت بازرگانی خارجی وعمده فروشی قرارمیگرفت. تمام ویابخشی ازاغلب بازارهادرابتدای احداث آنها مسقف نبودوبه تدریج باگسترش رونقشان سرپوشیده میشدند. عرض بازارها به طورمتوسط بین 5/3تا 5 متروبرای عبورپیاده وگاری در زمان عادی مناسب بود و درایام برگزاری اعیادوسوگواری درحرکت پیاده اخلال ایجادمیشد.

هربازاری دارای دروازه ودری بودکه شبها بسته میشدوتاچندقرنپیش مغازه های بازار در نداشت وشبهاو ایام تعطیل توسط پارچه ای زخیم مغازه خودرا می بستند. ساخت