وقوع انقلاب صنعتی در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم سرآغاز نظام اقتصاد سرمایه داری است. از آن زمان تاكنون این نظام بحران‌های متعدد مالی و اقتصادی را پشت سر گذاشته است. از دیدگاه نظری دلایل زیادی  وجود دارد كه بتوان این فرضیه را تأیید كرد،كه بحران‌های مالی و اقتصادی از پدیده‌های ذاتی در نظام اقتصاد سرمایه‌داری است. از سوی دیگر، وقوع دهها بحران جدی در خلال دو قرن اخیر می‌تواند فرضیه فوق‌الذكر را به لحاظ مشاهدات و سنجش‌های آماری تأیید كند. با وجود این، نمی‌توان نتیجه گرفت كه بحران‌های مالی و اقتصادی اساساً نگران كننده نیست و لذا نیازی به بررسی و تجزیه و تحلیل و تدوین سیاست‌های مناسب برای پیشگیری و مدیریت بحران ندارد. شاید بتوان این بحران‌ها را با وقوع زمین لرزه‌ها در نظام طبیعت مقایسه كرد زیرا اولاً لرزش زمین ذات این نظام طبیعی است و ثانیاً به طور مرتب و پیوسته وجود دارد هرچند وقوع بسیاری از آنها احساس نمی‌شود اما توسط دستگاههای زلزله‌گار قابل ثبت است. با وجود این برخی زمین‌لرزه‌ها جدی است و برخی دیگر بسیار نگران كننده و تعدادی مصیبت‌بار است. تاریخ بحران­های اقتصادی در دنیا نشان­دهنده مخرب بودن بعضی از آنها می­باشد، كه لازم به طراحی سیستمی هست تا بتواند جلوی آثار مخرب برخی از این بحران­ها گرفته شود. لذا سیستم هشداردهنده در جهان اولین بار بعد از بحران ارزی کشورهای اروپایی در سال93-1992 ، بحران کشورهای آمریکای لاتین  95-1994 و بطور جدی­تر بعد از بحران کشورهای شرق آسیا در سال 98-1997 مطرح شد ، که تاکنون علاوه بر صندوق بین­المللی پول که پیشرو این روش می باشد ، یک سری مقالات دانشگاهی و تحقیقات بانک های مرکزی کشورها در این زمینه موجود می باشد.

در این تحقیق با استفاده از حدود 60 متغیر اقتصادی مطرح و تاثیرگذار، و با استفاده از روش شبکه عصبی با ترکیب داده­ها و متغیر­های موجود از طریق روش کامینسکای و همچنین با نگاه به شواهد تجربی تاریخی در اقتصاد ایران سال­های بحرانی  استخراج خواهند شد. بعد از آن با استفاده از رویکرد سیگنالی شاخص­های اثر گذار انتخاب خواهند شد. شاخص­های منتخب باید قبل از بحران هشدار­ها و یا آلارم­هایی از خود بروز داده باشند و سپس شاخص­هایی که دارای نویز کمتری هستند با روش لاجیت نیز تخمین زده شده تا بهترین شاخص ها ی اثرگذار معرفی شوند. همچنین در پایان با استفاده از شبکه عصبی و پیش بینی روند متغیر ها و مقایسه آنها با متغیرهای واقعی بر صحت سایر تخمین ها پی برده می شود.

 سیستم هشدار دهنده توانسته است در این سه آزمون سال­های 1359،1366،1372،1373 را به عنوان سال­های بحران شناسایی کند و سپس بهترین شاخص هایی که توانسته اند یک یا دو سال قبل از بحران آلارم منتشر کنند را شناسایی کند. لذا با استفاده از این سه روش شاخص­هایی چون رشد تولید ناخالص داخلی ، تورم، نرخ بهره حقیقی، نسبت بدهی خارجی به دارایی خارجی،تحرکات ارزی و نسبت حساب­های جاری به تولید ناخالص داخلی به عنوان شاخص­های هشدار انتخاب گشته­اند، هر چند شاخص هایی چون نسبت بدهی خارجی به دارایی خارجی و نسبت حساب­های جاری به تولید ناخالص داخلی به دلیل کمبود داده در الگوی لاجیت و شبکه عصبی مورد آزمون قرار نگرفته­اند.

 

 

کلمات کلیدی: سیستم هشدار دهنده اولیه، بحران های مالی، بحران بانکی، بحران ارزی،رویکرد سیگنالی، مدل لاجیت، شبکه عصبی مصنوعی

                                                            فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                             صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1- 1 مقدمه 1

1-2 شرح و بیان مسئله پژوهشی 1

1-3  اهمیت و ارزش پژوهش 3

1-4 اهداف پژوهش 4

1-5 فرضیه های پژوهش 4

1-6 روش پژوهش 4

1-6-1 نوع مطالعه و روش بررسی فرضیه ها 4

1-6-2 جامعه آماری (در صورت لزوم) 4

1-6-3 ابزار گردآوری داده­ها 5

1-6-4 ابزار تجزیه و تحلیل 5

1-7 کلید واژگان 5

فصل دوم: ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش

2-1-مقدمه 7

2-2-تعریف بحران  اقتصادی 8

2-3-انواع بحران اقتصادی 9

2-3-1- بحران مالی   9

2-3-2-  بحران بانكی 9

2-3-3- بحران‌های ناشی از حباب‌های سفته‌بازی و بحران‌های ارزی 10

2-3-4- بحران های مالی بین المللی 11

2-3-5- بحران های گسترده­تر اقتصادی 11

2-4- زمینه های بحران در باراهای مالی 12

 

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                                                             صفحه

2-4-1- رفتار معامله‌گران در بازارهای مالی و ذهنیت گله‌ای 12

2-4-2- ریسك‌های اهرمی 14

2-4-3- عدم تطابق ریسك دارایی ها و بدهی ها 15

2-4-4- ناتوانی در تنظیم بازارهای مالی 16

2-4-5- تقلب و فسادهای مالی 17

2-4-6-  اكوپاتی 17

2-4-7-  بحران‌های مسری و ریسك‌های سیستمی 18

2-5-نظریه های بحران مالی 19

2-5-1-نظریه کلاسیکی بحران 19

2-5-2- نظریه مارکس 19

2-5-2-1-مسئله بحران اقتصادی در نظام سرمایه‌داری . 20

2-5-3- نظریه مکتب اطریشی 22

2-5-4- نظریه مینسكی 26

2-5-5- نظریه بازی های هماهنگ 27

2-5-6-مبانی نظری بحران مالی 28

2-6-تاریخ بحران‌های اقتصادی 32

2-6-1- ورشكستگی بانك‌های اوراند و گرنی (1866 ) و بحران بانك بارینگز (1890 ) 35

2-6-2- سقوط وال استریت در سال 1929 36

2-6-3- سقوط بازار سهام آمریكا در سال 1987 38

2-6-4-بحران موسسات پس‌انداز و وام آمریكا(S&L ) در سال 1989 39

2-6-5- سقوط سهام شركت‌های اینترنتی dot.com در سال 2000 40

2-6-7-بحران 2008-2007 40

2-7- تحولات و بحران ‌‌‌‌های مهم اقتصادی در ایران 42

                                                                

 

 

عنوان                                                                                                                             صفحه

2-8-مروری بر مطالعات پیشین 52

2-8-1- مطالعات داخلی 53

2-8-2- مطالعات خارجی 54

2-9-خلاصه فصل 76

فصل سوم: روش تحقیق

3-1-مقدمه 77

3-2- داده ها 77

3-3- معرفی متغیرهای پژوهش 77

3-4- معرفی الگو 82

3-4-1-شاخص فشار بازار ارز 84

3-4-2-روش سیگنالی 85

3-4-3- روش لاجیت 87

3-5-آزمون مانایی 88

3-6- مروری بر شبكه‌های عصبی مصنوعی 88

3-7-خلاصه فصل 103

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته­ها

 

4-1-مقدمه 104

4-1- واکاوی ، بررسی و رسم نمودار تمامی متغیرهای تاثیر گذار در بحران 105

4-2- ترکیب متغیر ها و استخراج شاخص فشار بازار 105

4-2-1-ترکیب تمامی متغیرها 110

4-2-2-ترکیب شاخصهای منتخب 111

4-3- تعیین مقادیر مربوط به خطای نوع اول و نوع دوم ………………………………………………………………………………112

4-4- تعریف یک آستانه بهینه ای() که در آن نسبت پارازیت به هشدار حداقل شده باشد. 112

4-5- انتخاب متغیرهایی که در آنها نسبت هشدار به پارازیت کمتر از 30 درصد باشد. 113

4-6- تعیین مقدار تفاوت بحران شرطی 113

 

عنوان                                                                                                                             صفحه

4-7- انتخاب شاخص های هشدار 113

4-9-نتایج برآورد الگو از طریق مدل لاجیت 116

4-9-1-بررسی مانایی شاخصهای منتخب 116

4-9-2-بررسی همستگی بین متغیرهای منتخب 116

4-9-3-تخمین لاجیت 117

4-10-نتایج حاصل از شبکه عصبی((MLP 119

4-10-خلاصه فصل 122

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه 123

5-2- نتیجه گیری 124

5-3- رهنمودها و پیشنهادها 125

5-3-1- پیشنهادهای سیاستی 125

5-3-2- پیشنهادها برای تحقیقات آتی 127

پیوست 128

منابع و مآخذ 132

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                     صفحه

نمودار 2-1: منحنی اختلال پولی 23

نمودار2-2-سقوط بازار سهام آمریکا در1929 37

نمودار2-3-سقوط بازار سهام امریکا در1987 38

نمودار2-4- روند میانگین قیمت خانه در فاصله زمانی 2008-1963 41

نمودار3-1. مدل یك نرون با چند ورودی 93

نمودار 3-2. تابع انتقال آستانه‌ای دو مقداره 94

نمودار 3-3. تابع انتقال خمیده 95

نمودار 3-4. تابع انتقال تانژانت هیپربولیكی 95

نمودار 3-5. مدل شبكه تك لایه 96

نمودار 3-6. نمایی از یك شبكه پیش‌خور با سه لایه 96

نمودار4-1- نمودار متغیرهای منتخب و تعیین آستانه بهینه آنها و سال های بحرانی هر کدام از متغیرها 106

نمودار4-2-شاخص فشار بازار ارز 110

نمودار4-3-شاخص فشار بازار 111

نمودار4-4-شاخص فشار بازار با ترکیب شاخص های منتخب 112

نمودار :4-5- ارزیابی خوبی برازش مدل بحران مالی 118

نمودار4-6-خروجی واقعی و آموزسی از نرم افزار مطلب 119

نمودار4-7-مقایسه داده های پیش بینی شده با واقعی 119

نمودار 4-8-نحوه کاهش خطا در حین آموزش شبکه 120

نمودار4-9- نحوه تکرار داده ها در حین آموزش 120

نمودار4-10-تصویر رگرسیون  121

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                                     صفحه

جدول (2-1) خلاصهای از مطالعات انجام گرفته در مورد شاخص­های پش بینی بحرانهای مالی 55

جدول(2-2)  طبقه بندی شاخص های پیشرو 61

جدول (2-3) عملكرد شاخص های پیشرو بحران مالی 64

جدول(2-4): شاخص­های مؤثر بحرانهای مالی در مطالعه بوسایر و فراتزشر(2002) 71

جدول(2-5) شاخص­های پیشرو استفاده شده توسط ادیسون(2003) 73

جدول 3-1 داده های موجود شاخصهای منتخب برای سیستم هشداردهنده اولیه در ایران 78

جدول 3-2:تعیین خطای نوع اول و دوم در رویکرد سیگنالی 85

جدول 4-1- انتخاب شاخص­های هشدار 114

جدول:4-2- بررسی مانایی متغیرهای منتخب 116

جدول4-3- همبستگی بین متغیرها 117

جدول4-4-نتایج برآورد تابع بحران مالی در ایران 118

مقدمه

در این فصل، نخست به شرح و بیان مسأله پژوهشی پرداخته می­شود و در ادامه به ترتیب اهمیت و ارزش پژوهش، اهداف و فرضیه­ها بیان می­شوند. در پایان به روش پژوهش پرداخته شده و واژگان کلیدی تعریف می­گردند.

 

1-2 شرح و بیان مسئله پژوهشی
بحران های مالی باعث به وجود آمدن بحران های اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی وسیعی در سطح جوامع می شوند و هزینه های سنگینی بر اقتصاد کشورها در طی  بحران تحمیل می کنند و باعث کاسته شدن سطح رفاه ، افزایش بیکاری ، کاهش سطح اعتماد عمومی و یأس و نامیدی عوامل اقتصادی و کل جامعه درگیر بحران می شوند. به طور مثال در بحران بزرگی که در سال‌های ۱۹۳۳ – ۱۹۲۹ در گرفت، حجم تولید در جهان 56درصد کاهش یافت و بزرگ‌ترین کشورهای سرمایه داری از نظر حجم تولید به سطح ۲۰ یا ۳۰ سال پیش از بحران برگشتند. نرخ بیکاری در ایلات متحده به 25درصد رسید و هزاران مؤسسه ورشکست گردیدند همچنین زیانی که از این بحران به اقتصاد جهانی وارد شد،  بیش از خسارات ناشی از جنگ اول جهانی بود [1] و یا  بحران مالی اخیر (2008) باعث از بین رفتن 10 درصد GDP جهان شده است و برای برگرداندن اقتصاد به حالت عادی خود ، دولت­ها حداقل 10000 میلیارد دلار هزینه کرده اند، که همه این هزینه ها باعث به وجود آمدن چنین اثراتی در سطح جامعه بعد از وقوع بحران  می­شود. بنابراین سیستم اقتصادی پذیرفته شده در اکثر کشورهای دنیا و بخصوص کشورهای صنعتی و توسعه یافته،سیستم سرمایه­داری می­باشد و بحران­های اقتصادی جزء جدا­­نشدنی این سیستم می­باشند و به دلیل مراودات بالای تجاری این کشورها با سایر کشورهای جهان براحتی این بحران ها بصورت گسترده تمام اقتصاد­های دنیا را تحت تأثیر قرار می­دهند.

در باب بحران­های مالی نظریه­های  مختلف من جمله نظریه مارکس ، نظریه شکست بازار کینز و نظریه مکتب اتریشی بر وجود چنین بحران هایی در سیستم سرمایه­داری صحه می­گذارندو آن را جزئی از سیستم سرمایه داری می­دانند . از دید مکتب کینز تنها راه نجات سیستم سرمایه داری دخالت دولت ها از طریق وضع سیاست های پولی و مالی می باشد. در حالیکه از نظر مکتب اتریشی زمانی که بحران شکل گرفت، دولت با دخالت خود وضعیت را وخیم­تر خواهد کرد و باید اجازه دهد که اقتصاد اصلاح شود . از این دیدگاه زمان دقیق جلوگیری از بحران در دوره رونق می­باشد که با کنترل دقیق عرضه پول می توان از وقوع بحران جلوگیری کرد. با این حال نظریه­هایی مثل تئوری مکتب تراز تجاری حقیقی بحران­ها را جزئی از خود سیستم می­دانند و از آن به عنوان یک عدم تعادل یاد نمی­کنند و خود بحران را یک نوع تعادل می­دانند. از این رو دانشمندان علم اقتصاد سعی بر آن دارند که بتوانند سیستمی را تبیین و طراحی کنند که این سیستم بتواند قبل از وقوع بحران، سیاستگذاران را در جریان وقوع آن قرار دهد و سیاست های  پیشگیرانه لازم در جهت مقابله با آن اجرا شود. دقیقاً مشابه کاری که دانشمندان زمین شناسی برای پیش بینی زلزله در فکر طراحی چنیین سیتم هشداردهنده ای می­باشند.

اما بحران­های اقتصادی در بعد کلان شامل دو جزء بحران مالی و بحران بخش حقیقی است . بحران مالی شامل بحران­های بانکی ، بحران­های ارزی ( پولی) ، بحران بازار سهام ، بحران تراز پرداخت ها و