7-1) فرضیه های تحقیق.. 6

8-1 ) پیشینه تحقیق.. 7

9-1 ) نقد پیشینه تحقیق.. 9

10-1 ) شیوه جمع آوری مطالب… 9

11-1 ) روش تحقیق.. 9

12-1 ) مشکلات و موانع تحقیق.. 10

13-1 ) سازماندهی تحقیق.. 10

بخش نخست : کلیات.. 11

فصل اول: جایگاه شهروندی در اندیشه حقوقی.. 11

مبحث اول : تاریخچه. 13

مبحث دوم : جایگاه شهروندی در انواع مختلف دولت ها 24

گفتار اول : دولت مطلقه و مشروطه و شهروندی.. 25

گفتار دوم : دولت و شهروندی لیبرال : 29

گفتار سوم: دولت و شهروندی سوسیال. 32

گفتار چهارم : دولت و شهروند پسا مدرن. 33

گفتار پنجم :شهروند جهانی.. 35

فصل دوم. 37

حق بر محیط زیست سالم. 37

مبحث اول : تعریف حق بر محیط زیست سالم. 38

مبحث دوم : منابع و اسناد بین المللی حق بر محیط زیست… 39

مبحث سوم : قلمرو حق بر محیط زیست سالم. 42

گفتار اول : حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی.. 43

گفتار دوم: حق مشارکت در فرایند تصمیم گیری های زیست محیطی: 49

گفتار سوم : حق بر آموزش در حوزه ی مسایل زیست محیطی.. 50

گفتار چهارم : حق اقامه ی دعوا و جبران خسارات زیست محیطی.. 52

مبحث چهارم : عوامل تهدید کننده ی حق بر محیط زیست… 56

گفتار اول : آلودگی فضا 56

گفتار دوم : آلودگی آب.. 58

گفتار سوم : آلودگی خاک.. 61

گفتار چهارم : آلودگی هوا 63

بخش دوم. 64

 

نظام حقوقی حاکم بر هوای پاک با تأکید بر نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران. 64

فصل اول : تاریخچه و تحلیل مفهومی حق برهوای پاک.. 64

مبحث اول: تاریخچه حق بر هوای پاک.. 66

مبحث دوم : تحلیل مفهومی.. 72

گفتار اول : آلودگی.. 73

گفتار دوم : هوا 74

گفتار سوم : محیط زیست… 75

گفتار چهارم : آلودگی هوا 78

گفتار پنجم : حق بر هوای پاک.. 81

گفتار ششم : ضمانت اجرا 87

فصل دوم : قلمرو مسئولیت و الزام دولت در تضمین هوای پاک.. 94

مبحث اول : وضع و تصویب انواع ضمانت های اجرایی اداری  و انتظامی مقابله با آلودگی هوا 95

مبحث دوم :اجرای ضمانت اجرایی کیفری مقابله باآلودگی هوا 127

مبحث سوم : مسئولیت مدنی دولت در قبال آلودگی هوا 135

گفتار اول : مفهوم و نظریات مسئولیت مدنی.. 135

بند اول: مفهوم. 138

بند دوم : نظریات ودیدگاههای مسئولیت مدنی.. 139

گفتار دوم : نسبت بین مسئولیت مدنی دولت و حق بر هوای پاک.. 143

گفتار سوم : حق بر اقامه دعوای زیست محیطی و تکلیف به جبران خسارت.. 160

بند اول: حق بر اقامه دعوای زیست محیطی.. 161

بند دوم : تکلیف به جبران خسارت از سوی دولت… 179

مبحث چهارم : رویه قضایی در خصوص هوای پاک.. 188

نتیجه گیری – پیشنهادات: 202

فهرست منابع و مآخذ. 211

چکیده :
تحقیق حاضر به تحلیل حق برهوای پاک والزام دولت در تـأمین آن در پرتو حقوق شهروندی می پردازد.. اهمیت این عامل تا آن جاست که بدون آن حتی برای چند دقیقه امکان زندگی وجود نخواهد داشت. امروزه برخورداری از یک محیط زیست سالم و عاری از آلودگی برای شهروندان جزئی از حقوق بشر است و در اسناد بین المللی و داخلی مورد تأکید قرار گرفته است. مطابق اصل نخست اعلامیه استکهلم« انسان از حقوقی بنیادین برای داشتن آزادی و برابری و شرایط مناسب زندگی در محیط زیستی که به او اجازه زندگی با حیثیت و سعادتمندانه را بدهد برخوردار است».آلودگی هوا را هر گونه تغییر در ترکیبات ایده آل که باعث تغییر کیفیت آن شده به گونه ای که برای سلامتی عمومی مضر باشد تعریف کنند. حق بر هوای پاک از زیر مجموعه های حق بر محیط زیست سالم به شمار می رود و در برخی قوانین بر حق تنفس بر هوای پاک صحه گذاشته شده است و هر شهروندی حق دارد در هوایی پاک و سالم تنفس نماید و دولتها مکلف به اتخاذ تدابیری برای تضمین آنند. در نظام جمهوری اسلامی ایران در اصل پنجاهم قانون اساسی بر لزوم شکل گیری محیط زیست سالم و پاک که یکی از شاخصه ها و عناصر آن حق بر هوای پاک می باشد، تأکید شده است . همچنین در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین و مقررات موضوعه نیز به منظور تأمین و تضمین حق بر هوای پاک ضمانت اجراهای خاصی را در نظر گرفته اند ؛ اماهنوز در رویه اجرایی و در عمل دولت جمهوری اسلامی ایران نتوانسته است حق بر هوای پاک و سالم را تضمین نماید.پژوهش حاضردرصدد است باتحلیل مفهوم و عناصر حق بر هوای پاک؛ چارچوب و نظام حقوقی حاکم بر آن را در پرتو قوانین و مقررات موضوعه داخل و کنوانسیون ها و معاهدات بین المللی حقوق بشری بررسی نماید.به گونه ای که باید گفت حق بر هوای پاک به عنوان یکی از حقوق برجسته و مورد حمایت شهروندی به شمار می آید .

کلید واژگان : حق بر هوای پاک ، حق بر محیط زیست سالم ، حقوق شهروندی ، دولت ، آلودگی هوا ، حقوق بنیادین

مقدمه
طرح موضوع
تحقیق حاضر به بررسی، ارزیابی و تحلیل حق بر هوای پاک و الزام دولت در تأمین آن در پرتو حقوق شهروندی می پردازد. اگرچه مدت هاست بشر متوجه اهمیت محیط زیست در زندگی خود شده است، اما دهه های آخر قرن بیستم را باید زمان اوج طرح مسائل زیست محیطی دانست. امروزه خطر بزرگی که بشر از ناحیه مشکلات زیست محیطی احساس می کند نه تنها آرامش و امنیت زندگی او را برهم زده، بلکه موجودیت او را هم در معرض تهدید و خطر بزرگی قرار داده است. مشکل آلودگی هوا امروزه منحصر به کشور خاصی نیست بلکه به نوعی همه کشور های جهان را تهدید می نماید.

دولت جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از کشورهای مهم و در حال توسعه با عنایت به فرایند توسعه صنعتی آن و نیز پدیده های آلوده زدایی همچون ریزگردها که از همسایگان غربی وارد می شود با آلودگی هوا به طور مستقیم درگیر می باشد و از این رو با عنایت به قوانین و مقررات مناسبی که در این راستا به تصویب رسیده است؛ از جمله اصل پنجاه قانون اساسی همواره یکی از کشورهای پیشرو و مهم در زمینه وضع قوانین و مقررات محیط زیست بوده است .

2-1) اهمیت و ضرورت موضوع
بی شک اهمیت حق بر هوای پاک و سالم که محل تلاقی دو موضوع مهم و مورد بحث محافل علمی و حقوق است یعنی حقوق شهروندی و محیط زیست بر کسی پوشیده نیست، زیرا حق بر محیط زیست سالم به مثابه پیش نیاز برای سایر حقوق شهروندی است ؛ چرا که حق بر هوای پاک با اصل مهم حیات بشری ارتباط تنگاتنگی دارد.

یکی از حقوق مندرج در نسل سوم حقوق بشر یعنی همبستگی حق بر محیط زیست سالم است  و این امر گویای اهمیت موضوع محیط زیست به عنوان دغدغه بشری می باشد؛ در همین راستا در سطح بین المللی قوانین و مقررات متعددی از جمله اعلامیه ی استکهلم، اعلامیه ریو، منشور جهانی طبیعت و … وضع و تصویب گشته است که به خوبی نمایانگر جایگاه حمایت بین المللی از محیط زیست می باشد.

هوا یکی از عناصر بسیار ضروری برای زیستن بر روی این کره ی خاکی است، به گونه ای که بدون آن امکان حیات از هر یک از موجودات سلب خواهد شد، لذا حفظ کیفیت آن امری ضروری است. رشد تکنولوژی و شهر نشینی به تبعات خود افزایش حجم گسترده ای از انواع آلایندها در هوا را موجب شده و به دلیل مضر بودن آن برای سلامت عموم و محیط زیست، حساسیت دولت مردان را مبنی بر اتخاذ تدابیر و تمهیداتی خاص به منظور جلوگیری از آلوده نمودن هوا وتخریب محیط زیست برانگیخت. بنابراین برخورداری از یک محیط زیست سالم و عاری از هرگونه آلودگی برای هر یک از شهروندان جزئی از حقوق شهروندی به شمار می آید.

آلوده نمودن هوا و به نوعی آلوده شدن آن از طریق ریزگردها و سایر آلاینده های صنعتی و نبود کنترل و نظارت جدی بر آن نقض حقوق شهروندی تلقی می شود . در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز امروزه پدیده های مرتبط با آلودگی هوا از جمله آلاینده های صنعتی و بویژه ریزگردها به عنوان چالش مهم به شمار می آید به گونه ای که مسئله حیات بشری را در ایران که به عنوان مهمترین حق بشری به شمار می آید در معرض تهدید مستقیم و جدی قرار داده است . حق حیات که با موضوع هوای پاک ارتباط مستقیمی دارد مهمترین حق بشری است؛ چرا که تا زمانی که انسان از حق حیات برخوردار نباشد به نوعی امکان و ظرفیت و قابلیت استفاده از سایر حقوق بشری را نیز نخواهد داشت. از این رو و با عنایت به مسائل پیش گفته اهمیت و ضرورت انجام تحقیق در خصوص هوای پاک و چارچوب حقوقی مسئولیت دولت جمهوری اسلامی ایران دراین زمینه با عنایت به ارتباط مستقیم موضوع پژوهش با جان و حیات بشری و نیز شکل گیری مسائل نوظهور مرتبط با آلودگی هوا یعنی پدیده ریزگردها بیش از پیش احساس می گردد .