فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 بیان مسئله. 5

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق.. 5

1-3 اهداف تحقیق.. 6

1-4 سوالات تحقیق.. 6

1-5 فرضیه های تحقیق.. 6

1-6 موانع و محدودیت های تحقیق.. 7

1-7 واژه ها و مفاهیم. 7

فصل دوم: مرور منابع، ادبیات و پیشینه تحقیق

2-1 پیشینه تحقیق.. 9

2-2 ادبیات تحقیق.. 12

2-3 برنامه ریزی روستایی.. 16

2-4 توسعه روستایی.. 16

2-5 ضرورت برنامه ریزی توسعه روستایی.. 17

2-6 مفهوم توسعه روستایی.. 20

2-7 توسعه اقتصادی.. 21

2-8 انواع سیستم های کشاورزی.. 31

2-9 پرورش گُل و گیاه 33

فصل سوم: روش اجرای تحقیق مواد و روش

3-1 روش اجرای تحقیق.. 38

3-1-1 روش تحقیق.. 39

3-1-2 مراحل تحقیق.. 39

3-1-2 -1 مرحله جمع آوری اطلاعات (اسنادی و میدانی) 39

3-1-2-2 مرحله سازماندهی و طبقه بندی اطلاعات… 39

3-1-2-3 مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات… 39

3-2 جامعه آماری، حجم نمونه و متغیر تحقیق.. 40

3-2-1 متغیرهای تحقیق.. 42

3-3 روش شناسی تحقیق.. 42

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1 یافته های تحقیق.. 43

4-1-1 محدوده مورد مطالعه. 44

 

4-1-2 توپوگرافی.. 45

4-1-3 اقلیم. 48

4-1-4 پوشش گیاهی.. 49

4-1-5 خاک.. 51

4-1-6 منابع آب… 53

4-1-7 کشاورزی و دامداری.. 53

4-1-8 جمعیت و خانوار. 54

4-1-9 نسبت جنسی.. 55

4-1-10 وجه تسمیه. 56

4-1-11 سواد. 56

4-1-12 صنعت و معدن-بازرگانی.. 56

4-1-13 مهاجرت… 57

4-1-14 تحلیل وضع موجود پرورش گل و گیاه در محدوده مورد مطالعه. 58

4-1-14-1 تعداد و توزیع گلخانه های بخش مرکزی.. 58

4-1-14-2 تعداد افراد شاغل در پرورش گل و گیاه 59

4-1-14-3 میزان تولید گل و گیاه 61

4-1-14-4 میزان فروش گل و گیاه 62

4-1-14-5 میزان سود حاصل از فروش گل و گیاه 63

4-1-14-6 میزان صادرات و واردات گل و گیاه 64

4-1-14-7 تعداد گلخانه ها ی موجود در روستاهای نمونه. 65

4-1-14-8 تعداد افراد شاغل پرورش دهنده گل و گیاه در روستاهای نمونه. 67

4-1-14-9 میزان تولید گل و گیاه در روستاهای نمونه. 68

4-1-14-10 میزان فروش گل و گیاه در روستاهای نمونه. 69

4-1-14-11 میزان سود حاصل از فروش گل و گیاه درروستاهای نمونه. 70

4-1-14-12 میزان صادرات و واردات گل و گیاه 71

4-2 ارزیابی نقش پرورش گل و گیاه از دیدگاه پاسخ گویان. 72

4-3 وضعیت گل و گیاه در مناطق روستایی.. 82

4-4 پرورش گل و گیاه و توسعه اقتصادی روستاها 95

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 بحث و نتیجه گیری.. 120

5-2 آزمون فرضیه ها 125

5-3 پیشنهادات… 129

منابع و مأخذ. 130

چکیده

شهرستان پاکدشت که از جنوب رشته کوه البرز به طرف دشت کشیده شده و به دلیل وجود رودخانه جاجرود و همچنین خاک حاصلخیز آن، محیط مناسبی را برای کشاورزان، بخصوص برای پرورش گل و گیاه است. همین عوامل در کنار اقلیم مساعد و بارندگی نسبتاً مناسب، باعث شده است که پرورش گل و گیاه در سالهای اخیر به منزله یک شغل جدی در بین مردم این شهرستان دنبال شود. بخش مرکزی شهرستان پاکدشت پرورش گل و گیاه را به عنوان یک شغل اصلی انتخاب کرده اند و امروزه نقش عمده ای در بازارهای گل وگیاه داخل و حتی خارج از کشوردارند. این تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، با بهره گیری از منابع اسنادی همراه با مطالعات میدانی و به تعیین نقش پرورش گل و گیاه در توسعه روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت وبررسی و شناسایی موانع ومشکلات موجود در پرورش گل وگیاه پرداخته است. جامعه آماری این تحقیق فوق کلیه روستاهای دارای پرورش گل و گیاه دربخش مرکزی شهرستان پاکدشت بوده که شامل 6 روستا می شود . در این روستاها تعداد 470 گلخانه سنتی و مکانیزه وجود دارد. نتایج تحقیق نشان می دهد که با توجه به سابقه پرورش گل و گیاه در محدوده مورد مطالعه و گسترش این فعالیت پرورش گیاه دربعد اقتصادی موجب افزایش قابل توجه درآمد و نیز افزایش اشتغال و در بعد اجتماعی موجب ماندگاری جمعیت در روستا و مهاجرت معکوس شده است.

واژگان کلیدی: پرورش گل و گیاه، توسعه اقتصادی – اجتماعی ، بخش مرکزی شهرستان پاکدشت

 مقدمه

در کشورهای کم درآمد، بخش کشاورزی به دلیل گستردگی و پیوندهای قوی با سایر بخش‌های اقتصادی، به عنوان موتور و محرک اولیه رشد اقتصادی عمل می نماید. کشاورزی در این کشورها بیشترین سهم نیروی کار را به خود اختصاص داده و با 68 درصد اشتغال و 24 درصد تولید ناخالص داخلی جایگاه ویژه‎ای دارد. اغلب جمعیت فقیر به طور مستقیم به این بخش وابسته بوده و از طریق کشاورزی گذران زندگی می کنند. افزایش میزان بهره وری دربخش کشاورزی باعث ارزان تر شدن مواد غذایی شده و کمک قابل توجهی به اقتصاد خانوارهای فقیر می‌کند. همچنین کشاورزی نوین با اشتغال بیشتر در واحدهای فرآوری همراه شده و عرضه خدمات و نهاده‌های بیشتری را در بازار به دنبال دارد. این روند به شکل غیر مستقیم به ایجاد اشتغال در مزارع منجر شده وبه این ترتیب بخش کشاورزی بطور مستقیم از طریق تولید بیشتر و صادرات به صورت غیر مستقیم از طریق افزایش تقاضا برای خدمات وکالاهای صنعتی در جوامع روستایی، به رشد اقتصادی کمک نموده ودر نتیجه موجب خلق فرصتهای شغلی جدید می گردد. به طورکلی رشد کشاورزی به صورت غیر مستقیم به بهبود وضعیت خانوارهای شهری و روستائی کمک کرده وبا افزایش دستمزدها، کاهش قیمت مواد غذایی و تقاضای بیشتر برای کالاها وخدمات واسطه ای همراه می‎شود. شهرستان پاکدشت یکی ازقطبهای تولید گل وگیاه درکشور است و قرار گرفتن آن در محور مهم و ترانزیتی امام رضا (ع) این شهرستان را به یکی از مناطق پرتردد و البته مهم کشور تبدیل کرده که در صورت توجه و بهره برداری صحیح از منابع آن می توان رشد و توسعه بیش از پیش این منطقه را شاهد بود. درکل کشور پنج هزار هکتار اراضی تحت کشت گل و گیاه و گیاهان گلخانه ای است که حدود یک پنجم آن متعلق به شهرستان پاکدشت بوده و تولیدبیش از ۸۵۰ میلیون گل شاخه بریده وتنوع محصولات زارعی و باغی نشان ازظرفیت وپتانسیل این شهرستان در بخش صنعت وکشاورزی است. درحال حاضر نیازمندی گل و گیاه تهران و بسیاری ازنقاط کشوراز این شهرستان تأمین شده و از دیگر مزیتهای این شهرستان وجود اراضی مستعد و زمینهای کشاورزی است که از لحاظ کمی وکیفی در تولید محصولات زراعی و باغی مناسب بوده و این ظرفیتها با افزایش سطح زیرکشت اراضی کشاورزی و ارائه تسهیلات به کشاورزان و فعالان این عرصه، زمینه را برای رشد هرچه بیشتر این بخش فراهم کرد. لذا این پایان نامه درتلاش است نقش پرورش گل وگیاه رادرتوسعه روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت مورد بررسی قرار دهد و این پایان نامه در پنج فصل زیر تدوین شده است:

فصل اول: کلیات تحقیق که شامل بیان مسئله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، سوالات تحقیق، فرضیه تحقیق، موانع و محدودیت های تحقیق و واژه ها و مفاهیم می باشد.

فصل دوم: مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش

فصل چهارم: تجزیه تحلیل داده ها و یافته های تحقیق می باشد. دراین فصل یافته های توصیفی تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

فصل پنجم: آزمون فرضیه ها، بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات می باشد.

1-1 بیان مسئله

امروز صنعت تولید گل و گیاهان زینتی به یکی از سودآورترین صنایع تبدیل شده است. به طوری که بدین شکل سالانه میلیاردها دلار سود نصیب کشورهای عمده تولیدکننده گل ها و گیاهان زینتی می شود. اما با این حال، در شرایطی که تولید گل و گیاه با توجه به ویژگی های جغرافیایی و آب و هوایی کشور، یک زمینه کاری مناسب برای ارزآوری و ایجاد اشتغال پایدار به شمار می آید اما این صنعت تا رسیدن به نقطه مطلوب فاصله بسیار زیادی دارد و کشت و پرورش گل های زینتی در کشور به عنوان یک محصول صادراتی و ارزآور، سابقه ای طولانی ندارد. با این وجود امروزه با توجه به بازارهای پرمنفعت خارجی، این صنعت توجه صادرکنندگان گل و گیاه را به خود جلب کرده است که در این میان، موقعیت ایران به دلیل قرار داشتن در کنار کشورهای پرمصرف گل وگیاه از این نظر، حائز اهمیت است و همسایه های شمالی وجنوبی ایران از خریداران بسیار خوب و بازارهای مناسبی برای گل های زینتی هستند.

در شهرستان پاکدشت شرکت تعاونی گل و گیاه در سال 1378 توسط عده ای از تولیدکنندگان گل و گیاه شهرستان پاکدشت به ثبت رسیده وتولید گل و گیاه در شهرستان پاکدشت سابقه ای 75 ساله دارد. اکثر تولید کنندگان گل و گیاه شهرستان قبلا در تهران و شهرستانها به پرورش گل و گیاه مشغول بوده اند، اما بعد از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی گل و گیاه در شهرستان روز به روز گسترش یافته و در حال حاضر شهرستان پاکدشت با مساحتی حدود 900 هکتار پرورش گل و گیاهان فضای سبز و بذر و نهال و حدود 1000 نفر تولید کننده، بعنوان بزرگترین مرکز پرورش گل و گیاه ایران محسوب می شود.
بخش مرکزی شهرستان پاکدشت نیز از این امر مستثنی نبوده و باتوجه به شرایط جغرافیایی خاص منطقه و بهره برداری از برخی زمینها بصورت باغات گل و گیاه در سالهای اخیر با مشکلاتی مواجه بوده و با رفع این مشکلات در بلند مدت می تواند در توسعه اقتصادی بخش مورد نظربسیار اثرگذار باشد. لذا تحقیق حاضر در تلاش است نقش پرورش گل و گیاه را در توسعه روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت مورد تحلیل و بررسی قرار داده و در صدد پاسخ به سوال اصلی زیر باشد :

پرورش گل و گیاه تا چه حد درتوسعه روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت نقش داشته است؟

 1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

ایران كشوری چهار فصل است، آن زمان كه در شمال این سرزمین تاریخی برف بر زمین می‌نشیند، در جنوب كشور موسم پرورش گل‌های زینتی است. این ویژگی كشور بستر بسیار مناسبی برای پرورش گل و گیاه و به تبع آن توسعه اشتغال در این بخش است اما متاسفانه با وجود استعدادهای بالقوه در ایران كه به دلیل آب و هوایی خشك و نیمه خشك به چشم می‌خورد، اما سهم آن در تجارت جهانی گل و گیاهان زینتی كه سالانه بالغ بر چندین میلیارد دلار است، ناچیز است. این مشكلات كه سال‌ها به آنها اشاره می‌شود، مانع بزرگی برای بهره‌گیری بهینه از استعدادهای موجود در زمینه پرورش و صادرات گل و گیاهان زینتی است. كمتر كشوری در جهان یافت می‌شود كه مانند ایران دارای تنوع اقلیمی باشد، به طوری كه در ایران هفت هزار گونه گیاهی وجود دارد كه 10 تا 27 درصد آن انحصاری است. اذعان مسوولان و صاحب‌نظران به استعدادهای بالقوه ایران در زمینه گیاهان زینتی و دارویی، نشان می‌دهد كه در این سرزمین چه استعدادهای بالقوه‌ای در دسترس عموم مردم است كه از نظرها پنهان مانده و حاضر به بهره‌گیری از آنها در راستای دستیابی به اهداف ملی خود نشده‌ایم. شرایط مناسب در کشت گل و گیاه درشهرستان پاکدشت و بخش مرکزی آن نیز با توجه به عدم توسعه اقتصادی این مناطق نسبت به مشاغل کشاورزی دیگر خود باعث اشتغال و توسعه اقتصادی این منطقه شده است لذا مطالعه در این زمینه ضروری می باشد.

 -3 اهداف تحقیق

مهمترین اهداف تحقیق حاضر به شرح زیر است:

– تعیین نقش پرورش گل و گیاه در توسعه اقتصادی روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت

– تعیین نقش پرورش گل و گیاه در توسعه اجتماعی روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت

– تعیین و شناسایی موانع و مشکلات پرورش گل و گیاه در روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت

– ارائه راهکارهای لازم در جهت رفع مشکلات موجود در پرورش گل و گیاه محدوده مورد مطالعه

 1-4 سوالات تحقیق

سوالهای این تحقیق به شرح زیر می باشد:

– پرورش گل و گیاه درتوسعه اقتصادی(اشتغال ودرآمد) روستاهای بخش مرکزی شهرستان پاکدشت تاچه حد نقش داشته است؟

– پرورش گل و گیاه درتوسعه اجتماعی (تثبیت جمعیت، مهاجرت معکوس ، مشارکت) تا چه حد نقش داشته است؟

 1-5 فرضیه های تحقیق

پرورش گل وگیاه درافزایش درآمد و ایجاد اشتغال روستاییان بخش مرکزی شهرستان پاکدشت نقش داشته است.

پرورش گل وگیاه درماندگاری روستاییان و افزایش مشارکت آنها نقش داشته است.

1-6 موانع و محدودیت های تحقیق

هر تحقیقی مشکلات مخصوص به خود را دارد. در این تحقیق نیز مشکلاتی وجود داشته که برخی از آنها به شکل زیر می باشد:

– عدم همکاری برخی از سازمانها و ادارات در ارائه اطلاعات مربوط به گلخانه ها و پرورش دهندگان گل

– عدم وجود اطلاعات منسجم در زمینه تعداد پرورش دهندگان گل و گیاه در مناطق روستایی

– عدم همکاری برخی از گلخانه داران در ارائه اطلاعات اقتصادی (میزان درآمد و فروش سالیانه و غیره)

1-7 واژه ها و مفاهیم

گلخانه

اصطلاح گلخانه به ظاهر محیط های بسته و کنترل شده را که تنها به پرورش گل اختصاص دارد، تداعی می‎کند، در صورتیکه امروزه در گلخانه ها به جز انواع گل ها و گیاهان گلدانی و زینتی، سبزیجات و صیفی جات و پاره ای از دیگر محصولات زراعی کاشته می شود که بحث گلخانه در این مجموعه، بیشتر به همین معنا معطوف است (انتصاری و همکاران، 1386، ص4).

مفهوم گلخانه

به ساختمانی اطلاق می شود كه با مواد شفاف برای عبور طبیعی نور جهت رشد و نمو گیاهان پوشانده شده است. این ساختمان بطور مصنوعی گرم می‌شود و با دیگر ساختمان های مناسب پرورش گیاه مثل شاسی‌های سرد و بسترهای گرم متفاوت است زیرا ارتفاع و اندازه كافی برای كاركردن فرد در داخل آن وجود دارد (شکری، 1385، ص22) .

گل و گیاه

گُل به دسته ای از گیاهان زینتی اطلاق میشود كه بصورت شاخه بریده آپارتمانی، فصلی، نشائی، درخت و درختچه تقسیم بندی می شودو پیشینه وتجربه ایرانیان بیش از سه هزار سال دركار گل و گیاه می باشد ضمن اینكه ائمه اطهار نیز بر اهمیت و ارزش گل و گیاه تاكید داشته اند. ترویج فرهنگ گیاه پروری و درختكاری، گستری فضای سبز و اشاعه فرهنگ زیبا شناسی از دیر باز در ایران زمین رواج داشته است. گل آرام بخش و تسكین دهنده دل ها و زیبایی بخش محیط زیست و روح انسان است و زندگی در مجاورت گل و گیاه برای انسان اثرات مفید روحی و روانی فراوان دارد و نقش عمده ای بر كاهش استرس ها بر انسان دارد و پزشكان روان شناس برای درمان بیمارانی كه دارای مشكلات ذهنی می باشند ازگل و گیاه درمانی استفاده می نمایند. خداوند طبیعت را با گلهای رنگارنگ و دلفریب آراسته و همه این زیبایی ها را به ما ارزانی داشته است تا لحظات عمر خود را در كنار گلها و گیاهان بخوبی سپری نمائیم و به پروردگار و توانایی های او بیندیشیم و تبسم وزیبایی سحرانگیر گُل، هدیه است بسی دل انگیز درجشن شكوه بهار، گل پیام الهی را به طبیعت سبزمژده می دهد وعشق را در دل پرآوازه بهار شكوفا می سازد(ویکی پدیا، 1393).