تعریف واژگان و اصطلاحات……………………………………………………………………………………… 12

تعریف واژگان و اصطلاحات …………………………………………………………………………………….. 12

فصل دوّم : ادبیات وپیشینه پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………… 16

مفاهیم وتعاریف فناوری اطلاعات وارتباطات………………………………………………………………….. 17

سیر تاریخ تحول وپیشرفت فناوری اطلاعات وارتباطات……………………………………………………. 29

نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بهبود کیفیت آموزش………………………………………………… 30

مواد و وسایل آموزشی………………………………………………………………………………………………. 31

امکانات وخدمات فناوری اطلاعات وارتباطات………………………………………………………………… 32

اینترنت ( شبکه ی شبکه ها)……………………………………………………………………………………….. 32

کاربردهای اینترنت وانواع فعالیت های اینترنتی………………………………………………………………… 33

امکانات وسرویس های اینترنتی ………………………………………………………………………………….. 34

پست الکترونیکی ……………………………………………………………………………………………………. 34

سرویس انتقال پرونده های کامپیوتری……………………………………………………………………………. 35

کتابخانه دیجیتالی ( الکترونیکی )…………………………………………………………………………………. 35

گروه های خبری …………………………………………………………………………………………………….. 36

ایجاد مدارک بر روی شبکه جهانی وب…………………………………………………………………………. 36

جستجوی خودکار(موتورهای جستجو)………………………………………………………………………….. 36

ارتباط سمعی وبصری……………………………………………………………………………………………….. 37

کامپیوتر…………………………………………………………………………………………………………………. 37

کاربرد ونقش کامپیوتر در آموزش…………………………………………………………………………………. 38

چند رسانه ای………………………………………………………………………………………………………….. 41

نرم افزارها……………………………………………………………………………………………………………… 41

تلویزیون………………………………………………………………………………………………………………… 42

ویدئو …………………………………………………………………………………………………………………… 42

مزایای کاربرد فناوری اطلاعات وارتباطات درآموزش ………………………………………………………. 42

نقش واهمیت آموزش و پرورش در توسعه ی فناوری اطلاعات وارتباطات…………………………….

 

43

برنامه درسی……………………………………………………………………………………………………………. 44

عناصر برنامه درسی………………………………………………………………………………………………….. 47

نقش فناوری اطلاعات وارتباطات در برنامه ی درسی……………………………………………………….. 49

روش ها و فنون تدریس……………………………………………………………………………………………. 56

روش سخنرانی………………………………………………………………………………………………………… 58

روش نمایشی…………………………………………………………………………………………………………. 60

آموزش برنامه ای……………………………………………………………………………………………………… 61

روش یادگیری تاحد تسلط…………………………………………………………………………………………. 62

روش بحث گروهی………………………………………………………………………………………………….. 63

روش مشارکتی………………………………………………………………………………………………………… 65

روش واحدها………………………………………………………………………………………………………….. 67

روش حل مساله………………………………………………………………………………………………………. 69

فناوری اطلاعات و ارتباطات ونقش معلمان……………………………………………………………………. 75

پیشینه پژوهش

تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………………………. 79

تحقیقات خارجی…………………………………………………………………………………………………….. 85

جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………… 88

فصل سوّم : روش شناسی پژوهش

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………… 19

جامعه، نمونه و روش نمونه گیری………………………………………………………………………………… 92

ابزار جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………….. 95

روایی پرسشنامه………………………………………………………………………………………………………. 99

پایانی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………….. 99

نحوه اجرای پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده………………………………………………………………………… 99

روش آماری تجزیه وتحلیل داده ها……………………………………………………………………………… 100

فصل چهارم : توصیف داده ها

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………… 102

توصیف ویژگی های جمعیت شناختی پاسخگویان…………………………………………………………… 102

بررسی توصیفی داده ها…………………………………………………………………………………………….. 105

سایریافته ها…………………………………………………………………………………………………………… 136

توصیف وتجزیه وتحلیل مصاحبه………………………………………………………………………………… 133

توصیف وتجزیه وتحلیل مشاهده…………………………………………………………………………………. 152

فصل پنجم:

خلاصه ونتیجه گیری

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………… 156

یافته های مربوط به سوالات……………………………………………………………………………………….. 156

سایر یافته های تحقیق………………………………………………………………………………………………. 163

محدودیت های تحقیق……………………………………………………………………………………………… 164

پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………. 165

منابع…………………………………………………………………………………………………………………….. 167

ضمائم

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                          صفحه

جدول شماره (2-1) سیر تاریخی تحول و پیشرفت ICT …………………………………………………. 24

جدول شماره (2-2) ویژگی های عناصر، در مراحل متفاوت ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات به

برنامه­ی درسی ……………………………………………………………………………………………………….. 48

جدول شماره (2-3) مقایسه رویكردهای یاددهی یادگیری مكاتب رفتارگرایی و ساختارگرایی …… 54

جدول شماره (3-1) رشته تدریس، تعداد مدارس و تعداد معلمان ……………………………………….. 94

جدول شماره (3-2) اطلاعات مربوط به پرسشنامه  معلمان ………………………………………………… 97

جدول شماره (4-1) توزیع فراوانی و درصد پاسخگویان بر حسب جنس ……………………………. 102

جدول شماره (4-2) اطلاعات توصیفی در خصوص ویژگی های سنی و مدت زمان خدمت در آموزش و پرورش پاسخگویان ………………………………………………………………………………………………………….. 103

جدول شماره (4-3) توزیع فراوانی و درصد بر حسب استفاده معلمان از كامپیوتر و نرم افزارهای

كامپیوتری در كلاس………………………………………………………………………………………………. 105

جدول شماره (4-4) ارزیابی سطح معناداری از طریق آزمون خی دو  …………………………………. 106

جدول شماره (4-5) فراوانی و درصد انتخاب هر گزینه در خرده مقیاس استفاده از كامپیوتر و

نرم افزارهای كامپیوتری …………………………………………………………………………………………. 108

جدول شماره (4-6) توزیع فراوانی و درصد بر حسب استفاده معلمان از اینترنت و سرویس­های

اینترنتی در كلاس …………………………………………………………………………………………………. 110

جدول شماره (4-7)ارزیابی سطح معناداری از طریق خی دو…………………………………………….. 110

جدول شماره (4-8) فراوانی و درصد انتخاب هر گزینه در خرده مقیاس استفاده از اینترنت و

سرویس های اینترنتی………………………………………………………………………………………………. 113

جدول شماره (4-9) توزیع فراوانی و درصد بر حسب استفاده ی معلمان…………………………… 114

جدول شماره (4-10) ارزیابی سطح معناداری از طریق خی دو …………………………………………. 115

جدول شماره (4-11) فراوانی و درصد انتخاب هر گزینه در خرده مقیاس تلویزیون و ویدئو پروژكتور          116

جدول شماره (4-12) آزمون T تک متغیره برای بررسی میزان استفاده معلمان از فناوری اطلاعات و

ارتباطات…………………………………………………………………………………………………………….. 117

جدول شماره (4-13) ارزیابی سطح معناداری از طریق خی دو …………………………………………. 118

جدول شماره (4-14) فراوانی و درصد انتخاب هر گزینه در مورد نقش ICT در روش تدریس . 120

جدول شماره (4-15) ارزیابی سطح معناداری از طریق خی دو………………………………………….. 121

جدول شماره (4-16)  فراوانی و درصد انتخاب هر گزینه در مورد نقش ICT در تهیه و تولید مواد

آموزشی……………………………………………………………………………………………………………….. 123

جدول شماره (4-17) ارزیابی سطح معناداری از طریق خی دو………………………………………….. 124

جدول شماره (4-18) اطلاعات توصیفی در مورد موانع كاربرد ICT در برنامه درسی……………… 126

جدول شماره (4-19) آزمون U من ویتنی بین مدارسی كه ازICT  استفاده می كنند با مدارسی

كه از ICT استفاده نمی كنند……………………………………………………………………………………. 127

جدول شماره (4-20) میزان استفاده از ICT و نقش ICT در روش تدریس و تهیه مواد آموزشی

به تفکیک جنسیت………………………………………………………………………………………………….. 129

جدول شماره (4-21) ضریب همبستگی بین میزان استفاده از ICT و نقش ICT در روش تدریس

و تهیه مواد آموزشی با سن معلمان ……………………………………………………………………………. 130

جدول شماره (4-22) ضریب همبستگی بین روش تدریس و میزان استفاده از اینترنت، تلوزیون

و ویدئو پروژكتور و کامپیوتر …………………………………………………………………………………… 132

جدول شماره (4-23) ضریب همبستگی بین میزان استفاده از اینترنت، تلوزیون و کامپیوتر در تهیه و

تولید مواد و منابع آموزشی ………………………………………………………………………………………. 133

جدول شماره (4-24) مشاهده امکانات مدارس …………………………………………………………………………………… 154

جدول شماره (5-1) مراحل چهارگانه و سوالات مربوط ……………………………………………………………………… 161

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                              صفحه

نمودار شماره (4-1) فراوانی جنسیت …………………………………………………………………………. 103

نمودار شماره (4-3) میزان استفاده معلمان از كامپیوتر و نرم­افزارهای كامپیوتری در كلاس………… 105

نمودار شماره (4-6) میزان استفاده معلمان از اینترنت و سرویس های اینترنتی ………………………. 109

نمودار شماره (4-7) میزان استفاده ی معلمان از تلویزیون و ویدئو پروژكتور در كلاس…………….. 110

 

 

فهرست هیستوگرام ها

عنوان                                                                                                                 صفحه       

هیستوگرام شماره (4-2)(الف): میزان سن پاسخ دهندگان………………………………………………. 104

هیستوگرام شماره (4-2)(ب): مدت زمان خدمت معلمان در آموزش و پرورش …………………. 104

 

 چکیده

امروزه تغییرات ناشی از فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی تاثیر بسزایی بر كار و زندگی مردم گذاشته و با همه سبك­ها و روش­های گذشته به مقابله پرداخته است. بطوری­كه هر چه زمان می­گذرد ناكارآمدی نظام­های آموزشی بیشتر آشكار می شود و نیاز به تحول در نظام‌‌ آموزشی متداول بیشتر احساس می شود. اساسا نیاز به تغییر در نظام­های آموزشی نیازی ذاتی است. هر رویكرد جدیدی نیز به هر تقدیر بر نظام­های آموزشی تاثیر گذار هستند. در چنین اوضاعی كه ICT به عنوان رویكرد جدید تمام ابعاد زندگی بشر را متاثر كرده است، ساده­اندیشی است اگر تصور كنیم این رویكرد بر نظام آموزشی ما بی­تاثیر خواهد بود. بنابراین عاقلانه­تر آنست كه به جای ایستادن در مقابل موج نوآوری­های آموزشی سوار بر این امواج شویم (چوبینه، 1382). با توجه به تاثیرات غیر قابل انكار فناوری اطلاعات و ارتباطات بر كلیه­ی فرایندهای یاددهی یادگیری در این پژوهش به بررسی نوع و میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در روش­های تدریس، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در تهیه و تولید مواد آموزشی، موانع كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی، مراحل چهارگانه كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات، تاثیر میزان استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در عملكرد تحصیلی دانش­آموزان پرداخته شده است، تا شاید گامی كوچك در جهت روشن نمودن ارزش و سودمندی كاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش باشد. جامعه­ی آماری این پژوهش شامل معلمان و دانش آموزان مدارس متوسطه بابل در سال تحصیلی 88-87 بود. نمونه ی آماری معلمان 196 نفر و نمونه­ی آماری دانش­آموزان شامل كل دانش­آموزان مقاطع اول، دوم، سوم رشته­های علوم انسانی، تجربی و ریاضی­فیزیك بود. جهت گردآوری داده­ها از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده استفاده شده است. ضریب آلفای كرانباخ پرسشنامه 1/78 بود. از نرم افزار SPSS برای تجزیه و تحلیل داده­های بدست آمده از پرسشنامه استفاده شد. با استفاده از روش­های آماری توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین، نمودار و جدول) و روش های آماری استنباطی (آزمون T، ضریب همبستگی و U من ویتنی) به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد. یافته ها نشان داد که میزان استفاده از ICT در میان معلمان كمتر از حد متوسط است. معلمان بیشترین نقش ICT را در روش تدریس باعث پیاده شدن روش های مورد علاقه دانش آموزان و استفاده از روش های مختلف تدریس و … می­دانند. همچنین معلمان بیشترین میزان استفاده از ICT را در تهیه و تولید مواد و منابع آموزشی در تكثیر راحت جزوات با استفاده از پرینتر و مطالعه­ی اطلاعات گردآوری شده از اینترنت و … و كمترین میزان استفاده را در تهیه و ساخت نرم افزارهای آموزشی و گفتگوی اینترنتی با متخصصان بیان كردند. از مهمترین موانع موجود در مدارس برای استفاده از ICT را تعداد ناكافی رایانه و فرصت زمانی اندك تدریس بیان نمودند. این موانع در مصاحبه نیز كمبود امكانات، تعداد زیاد دانش­آموزان و ناآشنایی با ICT  را موانع موجود برای استفاده از ICT دانستند. در مشاهده نیز وضعیت مدارس، گویای كمبود امكانات و كم­توجهی به كاربرد ICT بودند. تجزیه و تحلیل مصاحبه­ها نیز نشان دادند كه استفاده از ICT در برخی مدارس در مرحله ظهور كننده و در برخی دیگر در مرحله­ی كاربردی قرار دارد. آخرین نتایج این تحقیق نیز حاکی از نقش مثبت استفاده از ICT در مدارس بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان داشت.

 

کلید واژه ها: فناوری اطلاعات و ارتباطات، برنامه درسی، روش­ها و فنون تدریس، مواد آموزشی

 

مقدمه

از جمله عرصه­هایی كه در چند سال اخیر مورد هجوم فناوری اطلاعات قرار گرفته، عرصه آموزش و یادگیری است. با وجود اینكه از دوهزار سال قبل تا كنون، بسترها و سیستم های آموزش و یادگیری – در مقایسه با سایر مقوله ها نظیر پزشكی – تغییرات بسیار كمی داشته است، لیكن اكنون به مدد فناوری اطلاعات مدتی است كه تحولات آغاز شده است. اگر دهه آخر قرن بیستم را دهه اطلاعات نامگذاری كردند، دهه اول قرن بیست و یكم را عصر دانش[1] (بولز[2]،2000) نامیده و هدف از این نامگذاری را توسعه همه جانبه دانش و آگاهی بشری دانسته اند. در چنین شرایطی طبیعی است كه برای كسی كه قصد حركت در شاهراه اطلاعاتی را دارد، روشهای سنتی و قدیمی آموزش و یادگیری كارایی خود را از دست می دهند و انسان برای همگام شدن با محیط در حال تغییر باید به دنبال ریشه ها و رویه های جدیدی برای انتقال دانش و افزایش آگاهی باشد. تمدن موج سوم برای افزایش دانش افراد جامعه به ابزار قدرتمندی نیاز داشت كه به موقع، كم هزینه، سریع و معتبر باشد. به نظر می رسد كه این ابزار قدرتمند فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد.

به نظر راه رسیدن به این ابزار قدرتمند و استفاده از آن در مدارس برنامه­ی­درسی مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. بی­تردید بدون برنامه درسی مبتنی بر فناوری امكان همسویی با پیشرفت های جهانی در زمینه تعلیم و تربیت نخواهد بود. بنابراین با نظر به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات، طراحی و استفاده از  برنامه درسی مبتنی بر فناوری اجتناب ناپذیر است. برای چنین برنامه ریزی درست نیز آگاهی از وضعیت فعلی مدارس از نظر میزان تجهیزات و استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات، آگاهی از میزان استفاده معلمان از فناوری اطلاعات و ارتباطات و شناسایی موانع فرا­روی كاربرد آن و تاثیر آن بر عملكرد تحصیلی دانش­آموزان ضروری است.