دکتر مجید رستمی بشمنی
استاد مشاور :
دکتر محمد علی هاتفی
 

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

           از دیرباز در بسیاری از كشور های جهان مانند اتریش، آلمان، روسیه، ژاپن و …  چشمه های آب گرم به عنوان جاذبه های گردشگری و منابع كسب درآمد مورد توجه همگان قرار گرفته است تا جاییكه امروزه نیز برای استفاده عموم مردم و بیماران از آنها، تمهیدات بسیاری در این كشورها در نظر گرفته می شود. با توجه به این موضوع در پی انجام مطالعاتی در این خصوص بر آمدیم تا علاوه بر تولید انواع آب های گرم معدنی در هر نقطه مكانی به صورت  مصنوعی با بهره گرفتن از علم برنامه ریزی خطی و همچنین فرمول نویسی شیمیایی، جاذبه های گردشگری و مناطق درمانی نیز ایجاد گردد تا علاوه بر اهداف معنوی توجیه اقتصادی هم داشته باشد.

در ادامه مطالعات صورت گرفته، انواع و فواید چشمه های مختلف آب های گرم معدنی مورد بحث قرار می­گیرد و سپس توجیه عملی تولید انواع آب های گرم معدنی در آزمایشگاه به صورت مصنوعی مورد بررسی قرار گرفته و نمونه ای موردی نیز در شرح طرح توضیح داده می شود. همچنین در جهت اثبات اقتصادی طرح نیز در فصول پایانی پروژه طرح توجیهی و مطالعات امكانسنجی استخر آب گرم معدنی مصنوعی، با بهره گرفتن از تكنیك های اقتصاد مهندسی و اطلاعات به روز بازار صورت پذیرفته و به رشته تحریر درآمده است.

 کلمات کلیدی: آب گرم معدنی مصنوعی، برنامه ریزی خطی، فرمول نویسی شیمیایی، طرح توجیهی، امکانسنجی.

 بیان مسئله

این پایان نامه به دنبال امکان سنجی احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی مدل سازی شده با بهره گرفتن از برنامه ریزی خطی است و از جهات فنی، مالی و اقتصادی طرح را بررسی می كند؛ به طوریكه مواد اولیه شیمیایی با توجه به علم برنامه ریزی خطی و خصوصا مسئله امتزاج در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار میگیرند تا آب گرم معدنی مورد نظر را فرموله نمود پس از آن باید به دنبال امكان سنجی احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی بود تا بابت بیماری های خاص، حوضچه های خاصی تعبیه شود و بیماران جهت درمان و دیگر افراد به جهت تفریح از آن بهره ببرند.

هدف های تحقیق

این پروژه، به لحاظ دربرداشتن مطالعه موردی و  همچنین تحقیقات میدانی، یک تحقیق علمی کاربردی است و اهداف آن به شرح زیر است:

ایجاد و تقویت رابطه بین علم ریاضیات و علوم مهندسی شیمی.
ساخت استخر آب گرم معدنی مصنوعی در جهت ایجاد جاذبه توریستی، داشتن فواید درمانی و  قابلیت کسب درآمد.
مرتفع نمودن نیاز جوامع برای استفاده و الگوگیری از منابع طبیعت، در جهت رفع مشکلات و بیماری های خاص با داشتن کمترین عارضه های جانبی همانند روش های سنتی طب سوزنی.
اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن

از آنجاییكه صنعت درمان با بهره گرفتن از چشمه های آب گرم معدنی و به نوعی توریست درمانی یکی از راه های جلب توریست و کسب سود با بهره گرفتن از منابع آب معدنی در نقاط مختلف جهان است و کشورهایی نظیر روسیه، ایتالیا، آلمان، فرانسه، اتریش، ژاپن و … در استفاده از این مهم سابقه ای بس طولانی دارند و همه ساله تعداد کثیری جهانگرد و به دنبال آن ارزش افزوده فراوانی را به خود جذب می کنند، برآن شدیم تا بوسیله مطالعات علمی و بنیادین در خصوص آبهای گرم معدنی این صنعت بزرگ را در زمینه گردشگری و درمانی گشترش دهیم و به قرابت علم و عمل در این زمینه كمك نماییم.

سؤالات و فرضیه های تحقیق       

سؤالات تحقیق:

آیا تولید آب گرم معدنی مصنوعی به لحاظ شیمیایی امكان دارد؟
آیا احداث چنین استخری توجیه اقتصادی دارد؟
فرضیه های تحقیق:

احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی یک جاذبه توریستی محسوب می شود.
احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی جنبه درمانی دارد.
احداث استخر آب گرم معدنی مصنوعی کارآفرینی محسوب شده و تولید شغل می نماید
 

فصل دوم: مطالعات نظری

 تاریخچه آب درمانی[1]

تعریف: آب درمانی به معنی استفاده از آب، یخ، بخار  و دمای سرد و گرم آن درجهت بهبود و یا مراقبت از سلامت بخصوص سیستم اعصاب، گردش خون و پوست می باشد.

یونانیان و رومیان اعتقاد ویژه ای به گرمای آب درمانی دارند. در قرن پنجم قبل از میلاد بقراط درمورد درمان با بهره گرفتن از آب درمانی نوشته است و یکی از مشهورترین چشمه های معدنی آکوا سویلیس رم می باشد، هرچند که بسیاری از فرهنگ های قدیمی آب درمانی را به عنوان جزء مهم زندگی خود در کارنامه دارند مانند هندی ها، ایرانیان، یهودیان، چینی ها، ژاپنی ها و هندی های آمریکا.   سالها پس از بقراط سباستین نیپ راهبه در دهه 1860 می گفت پدر آب درمانی باشید. ( یکی از منابع راجع به او نقل می کند او مرض سل خود را با بهره گرفتن از آب درمانی برطرف نموده است.).   بیش از 150 سال قبل از نیپ، دکتری در انگلستان به نام آقای جان فلوبر  درباره استفاده از حمام های سرد و گرم تحقیق می کرده است. دکتر جی اس هان از لهستان امروزی در سال 1738 در این باره کتابی نوشته است. دکتر  انگلیسی به نام جیمز کوری نشریه ای را در جهت اهمیت درمان با آب سرد در سال 1797 نوشته است.   آثار بجا مانده از یک دهقان روستایی در اطریش به نام وینسز پریسنیتز بین در طی سال های 1799 و 1851 بیانگر موفقیت های او در خصوص آب های گرم معدنی و  تکنیک های مختلف آن ها همچنین شکایات پزشکان از او برای نشان دادن دغل باز بودن اواست. اما شکایت پزشکان با وجود درمان برادر امپراتور به توسط آب درمانی به وسیله او؛ نادیده گرفته شد. اگر بخوایم کاشف آب درمانی را بشناسیم مطمئنا پریسنیتز  یکی از کاندیداها می باشد. اما چرا نیپ اینقدر مشهور است؟! بخاطر اینکه او  به دوستش گواهی فروش محصولاتش را با نام خود داده است. نتیجه این شرکت آلمانیاین است که گروه نیپ هم اکنون در سراسر جهان محصولات خود را به فروش می رساند. بنابراین برای دهقان لقب “پدر آب درمانی” مناسب تر است.  جین آستن درباره رفتن مردم به حمام می نویسد که مردم انگلستان برای بهبود یافتن به چشمه های آب گرم می روند. او از سال 1801 تا 1806 در شهری پر مخاطب و پرجمعیت زندگی می کرده است. استفاده از آب در بیمارستان از سال 1738 آغاز شده است.   آب درمانی در دهه 1840 به گسترش خود در انگلستان، آلمان و فرانسه ادامه داد به طوریکه در سال 1850، 100 مؤسسه آب درمانی در ایالات متحده آمریکا به این امر اهتمام ورزیدند، که در 50 سال بعد این رقم به صدها مؤسسه دیگر اضافه گردید. حمام های ترکیه ای در سال 1857 بگونه ای مورد توجه انگلستان قرار گرفت که شمار آنها به حدود 600 عدد می رسید اما هم اکنون حدود 14 تا از آنها باقی مانده اند. اما در ایالات متحده این امر دیرتر و در سال 1863 در بروکلین اولین حمام ترکیه ای تاسیس گردید.   آب درمانی دارای روابط ریاست جمهوری نیز می باشد، به طوریکه فرانکلین رزولت معتقد به این بود که آب درمانی موجب جلوگیری او از فلج شده بود. در سال 1926 او چشمه آب گرم جورجیا را ( که هنوز باوجود گذشت بیش از 80 سال وجود دارد) پیدا کرده و در طول 12 سال ریاست جمهوری 16 بار از آن دیدن نمود.

انواع چشمه های آب گرم

چشمه های آب  معدنی به 2 دسته اصلی تقسیم می شوند:

چشمه های فیلتر شده
آبهای باران که به داخل زمین نفوذ کرده اند و از لایه های مختلف سنگ ها و مواد معدنی گذشته اند، توسط گرمای درونی زمین گرم شده و  به صورت بخار و  مایع در برخی نقاط دیگر به صورت چشمه های آب گرم از زمین خارج می شوند.
چشمه های آب گرم ذاتی
این چشمه ها بر اثر تغییرات مستقیم آتشفشانی در لایه های ماگما بوجود می آیند و از تفاوت آنها با گونه اول می توان به وجود رادون و برومید در گاز آن اشاره نمود.
 طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ میزان گرما:

 

به چشمه های زیر 25 درچه سانتیگراد سرد گفته می شود.
به چشمه های بین 25 تا 34 درچه سانتیگراد ولرم گفته می شود.
به چشمه های بین 34 تا 42 درچه سانتیگراد گرم گفته می شود.
به چشمه های بالای 42 درچه سانتیگراد داغ گفته می شود.
طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ میزان PH :

آبهای اسیدی که میزان PH آنها زیر 7 است.
آبهای خنثی که میزان PH آنها برابر 7 است.
آبهای بازی که میزان PH آنها بالای 7 است.
طبقه بندی چشمه های معدنی به لحاظ مواد معدنی:

بیکربنات در اسپانیا آب بیکربنات به آبی گفته می شود که شامل بیش از 250PPM گاز آزاد کربن باشد. هرچند که چشمه های آب گرم معدنی که شامل گازهای بیکربناته (سدیم بیکربنات، کلسیم بیکربنات، کربن دی اکسید و …) هم مورد استفاده های درمانی مشابه چشمه های گرم بیکربنات گردند. پزشکان آب معدنی معتقدند حمام گرفتن در آب های بیکربناته به باز شدن اطراف رگ های خونی و همچنین گردش منظم خون کمک می کند. پزشکان آب معدنی اروپا از آبهای بیکربناته برای تنظیم فشار خون استفاده می کنند. در این شرایط از آبهای بیکربناته ولرم و گرم (30-37 درجه سانتی گراد) استفاده می شود و بسیاری از محققان براین باورند که آبهای بیکربناته برای بیماریهای قلبی عروقی و اعصاب و روان بسیار مؤثراند.
سولفور و سولفات
چشمه های آبگرم زیادی در فرانسه، اسپانیا و ژاپن مملو از سولفوراند و در جهت درمان بیماری هایی اعم از عفونت پوست و بیماری های تنفسی و التهاب های پوستی مورد استفاده قرار می گیرند. آبهای سولفاته که از ترکیب سولفور با عناصر دیگر بدست می آیند در مقایسه با چشمه های غنی سولفوره دارای اثرات کمتری هستند. بعضی از این آبها در جهت درمان بیماریهای داخلی نظیر بیماری های کبدی، معده ای و روده ای همانند بیماری های تنفسی در چشمه های آب گرم اروپا بوسیله تنفس عمیق مورد استفاده قرار می گردند.

کلرید چشمه های آب گرم معدنی شور غنی از سدیم کلرید هستند. آب گرم های معدنی طبیعی شامل میزان زیادی از کلرید در حدود 3 تا 5 درصد هستند که بدلیل داشتن فواید درمانی زیادی در شرایط رماتیسمی، ورم مفاصل، سیستم عصبی مرکزی، اختلالات بعد از تصادفات و پس از عمل جراحی و همچنین بیماری های ارتوپدی و زنان مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است.
برم برم ماهیجه ها را قوی می کند، باعث افزایش فعالیت های ذهنی می شود و استخوان ها را مستحکم می نماید.
منیزیم منیزیم قند خون را به انرژی تبدیل می کند و پوست را شاداب می سازد.
پتاسیم ضربان قلب را تنظیم می کند، باعث کاهش فشار خون بالا می شود و ضمن دفع سموم از بدن، پوست را نیز شاداب می سازد.
سدیم سدیم و نمک های طبیعی به تسکین علائم ورم مفاصل کمک می کنند و همچنین ممکن است وقتی در حمام ها استفاده می شوند باعث تحریک سیستم لنفاوی بدن گردند.
بررسی صنعت چشمه های آب گرم و آب درمانی در کشورهای مختلف

توریست درمانی یکی از راه های جلب توریست و کسب سود با بهره گرفتن از منابع آب معدنی در نقاط مختلف جهان است. که کشورهایی نظیر روسیه، ایتالیا، آلمان، فرانسه، اتریش، ژاپن و … در استفاده از این مهم سابقه ای بس طولانی دارند و همه ساله تعداد کثیری جهانگرد و به دنبال آن ارزش افزوده فراوانی را به خود جذب می کنند. این در حالیست که متاسفانه در کشور ما به این مقوله توجه چندانی نشده است. در اینجا به بیان مختصری در مورد صنعت چشمه های آب گرم بعضی از این کشورها پرداخته شده است.

اتریش[2]:

صنعت توریست در اتریش بسیار پر رونق است به طوریکه با جمعیت حدود 8 میلیون نفر اتریش سالانه پذیرای 125 میلیون توریست می باشد که 32 میلیون از آنها برای بار اول به این کشور می آیند، همینطور این صنعت باعث به وجود آمدن حدود 900 هتل تا سال 2009 شده است.

فرانسه[3]:

فرانسه کشوری با رسوم زیبایی است که شامل چشمه های آب گرم در حال توسعه نیز می باشد. تعداد مراکز آب گرم در فرانسه در حدود 625 عدد( با متوسط مساحت 200 متر مربع) می باشد که سالانه تعداد 4.8 میلیون نفر( که حدود 8 درصد آنها فرانسوی اند) را به خود جذب می کنند. مراکز چشمه های آب گرم در فرانسه خدمات پزشکی نیز ارائه می دهند که با نرخ رشد 12 درصدی به افزایش هتل ها و ساخت آنها منجر شده است. این مراکز در بعضی هتل ها بسیار کوک اند و اتاق های درمانی کوچکی دارند که مشتریان خود را راضی نمی کنند. در مورد هتل های چهار ستاره می توان گفت: « حدود 15.6 درصد از آنها دارای چشمه آب گرم می باشند( یعنی 1 عدد از هر 6 تا) که حدود 29.8 درصد آنها در کنار دریا واقع اند و 26.7 درصد آنها در مناطق شهری و حدود 20.6 درصد آنها نیز در کنار کوه ها قرار گرفته اند. در منطقه متوسط شهر نیز حدود 5 درصد هتل ها دارای چشمه های آب گرم اند. مساحت متوسطی که در هتل های چهار ستاره به چشمه های آب گرم درمانی اختصاص یافته است 570 متر مربع با میانگین 6.7 اتاق می باشد. سودآوری این چشمه ها به موارد زیر وابسته است:

سیاست ارزش گذاری: این موضوع به علت داشتن عوامل متعددی چون میزان افزایش قیمت، بسته بندی و … بوضوح قابل بیان نمی باشد.
مدیریت چشمه های آب معدنی: این نیز منطقی مشابه به سیاست ارزش گذاری دارد و عواملی چون آب و هوا، تقویم، واحدهای اشتغال هتل، رخدادهای محلی و نمایشگاه ها بایستی مورد توجه قرار گیرند.
عمومی بودن استفاده از چشمه های آب گرم: در هتل های چشمه های آب گرم با فعالیت های فصلی، مشتریان خارجی و توریست ها حدود 60 درصد استفاده کنندگان سالانه را به خود اختصاص داده اند.
آلمان[4]:

تاریخچه درمانی:

آلمان به عنوان مرکز آب درمانی مورد هدف جمعیت بسیاری قرار گرفته است. روند رشد چشمه های درمانی و تاریخچه آب درمانی این کشور با آنچه که امروزه مورد توجه قرار گرفته است تفاوت شایانی دارد. روش های درمانی در منطقه اصلی مشخص شده …. بوده است، که برپایه موضوعات پزشکی و پیشگیری درمانی استوار است. دکترها نیاز به مدارکی مبتنی بر دانش آب درمانی و پزشکی منطقه ای و نحوه درمان با بهره گرفتن از گل، آب گرم، و حمام های درمانی می باشند. تمام پزشکان باید حرفه ای باشند. ساختار شهرهای درمانی نیز به کلی بر چشمه های آب گرم و بهبود بیماران و برنامه های فیزیکی و ذهنی آنها متمرکز گردیده است.

راه های درمانی رایج در آلمان:

شستشو درمانی
آب درمانی
درمان بدون دارو
از مشهورترین چشمه های آب گرم آلمان می توان به “سپاستین نیپ”، “لئوپلد اردسن”، سانوئل فلک”، وینسنز پریب نیدز” و … نام برد. نیپ یک پزشک اهل بارادیا بود و یکی از کسانی بود که جنبش ماهیت پزشکی را کشف کرد. او بیشتر به نیپ درمانگر در زمینه آب درمانی و سیستمی درمانی شامل روش های درمانی با بهره گرفتن از درجه حرارت آب مشهور است. در نروژ او را به خاطر ساخت نان با بهره گرفتن از گندم به عنوان نیپ نانوا می شناسند و این نامی است که بیشتر در نروژ مورد استفاده قرار می گیرد. نیپ معتقد به شیوه درمانی بود که بر 5 پایه استوار  است.

آب درمانی
گیاهان دارویی
ورزش
تغذیه( رژیم غذایی سبزیجات و گوشت محدود)
عرفان( نیپ معتقد است که ذهن سالم بدن سالم را بوجود می آورد)
از کتاب های نوشته نیپ می توان به “آب شفابخش من”، “خواستن در زندگی” و اراده من اشاره نمود.

صنعت امروزه چشمه های آب گرم آلمان:

امروزه دو جریان اصلی درمورد صنعت آب گرم در آلمان وجود دارد:

تسهیلات عمومی: که بنای آن بر استخر های آب درمانی عمومی موجود در آلمان استوار است که حمام های آب گرم احداث شده توسط جامعه محلی را شامل می شود و قیمت آن ها برای عموم مردم مناسب است و آن ها وجهه جدیدی از خانه های حمامی رومیان باستان می باشد. بیشتر این حمام ها شامل فضای عظیمی متشکل از سونا، چندین حوض آب، فضای خانوادگی، رستوران، باشگاه بدن سازی و قسمت درمانی می باشند. تسهیلات جدید و بازسازی شده فضای هتل 4 ستاره را برای چشمه آب گرم دارند.
تسهیلات خصوصی: مانند جاهای دیگر در آلمان نیز به سختی هتلی بدون چشمه آب گرم می توان یافت. در مقایسه با اتریش  و سویس میانگین فضای چشمه آب گرم بین 1000 تا 1800 متر مربع است که به تعداد اتاق های هتل ها بستگی دارد. در هتل های 4 و 5 ستاره داشتن چشمه آب گرم یک نیاز پایه ای تعریف شده است. فشار بر روی هتل های 3 ستاره در حال افزایش است و هم اکنون آن ها شامل استخر، سونا و یک یا دو اتاق درمانی نیز می باشند.
با اینکه امروزه چشمه های آب گرم رواج زیادی ندارند اما به کندی تعدادشان رو به افزایش است و به دو صورت مراکز درمانی و مراکز بزرگ آرایشی- بهداشتی در حال گسترش اند و در شهرهای بزرگ واقع شده اند.

 تغییرات چشمه های آب گرم و مراکز بهداشت (بهبود):

های خاص خود را دارا هستند و با شكستن هر كدام از این سیستم های كوچكتر میتوان به اجزاء موجود
درون سیستم رسید و به بحث و نظریه پردازی در مورد چگونگی طراحی آنها پرداخت .

 

تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

پیش­گفتار                                              

  امروزه استفاده از پلیمرها به اندازه­ای رایج شده كه می­توان گفت بدون استفاده از آن­ها بسیاری از نیازهای روزمره ما مختل خواهد شد. هنگامی كه تركیبات آلی در دمای بالا حرارت داده می­شوند، به تشكیل تركیبات آروماتیک تمایل پیدا می­كنند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت كه پلیمرهای آروماتیک باید در مقابل دماهای بالا مقاوم باشند. انواع وسیعی از پلیمرها كه واحدهای تكراری آروماتیک دارند، در سال­های اخیر توسعه و تكامل داده شده­اند. پلیمرهای مقاوم حرارتی به پلیمرهایی گفته می­شوند كه در دمای بالا بكار برده می­شوند. از آنجا كه مقاومت حرارتی تابعی از انرژی پیوندی است، وقتی دما به حدی برسد كه باعث شود پیوندها گسیخته شوند، پلیمر از طریق انرژی ارتعاشی شكسته می­شود. پس پلیمرهایی كه دارای پیوند ضعیفی هستند در دمای بالا قابل استفاده نیستند و از بكار بردن مونومرها و همچنین گروه­های عاملی كه باعث می­شود این پدیده تشدید شود، باید خودداری كرد. تأثیرات متقابلی كه بین زنجیرهای ماکرومولکولی وجود دارد، ناشی از تأثیرات متقابل قطبی- قطبی و پیوند هیدروژنی است كه باعث بالا رفتن مقاومت حرارتی در پلیمرها می­شوند. این قبیل پلیمرها باید قطبی و دارای عامل­هایی باشند كه پیوند هیدروژنی را به وجود آورند، مانند: پلی­ایمیدها و پلی­یورتان­ها [1،2].

1-2- نانو­ذره­های TiO2

     عمده ترین مصرف تیتانیوم در صنایع به دو صورت فلزی و ­تیتانیوم­­دی­اکسید است. شکل فلزی آن به دلیل مشکلات تهیه و خالص­سازی، مصرف چندانی ندارد. اما در عوض مصرف اکسید آن بصورت تیتانیوم­دی­اکسید در صنعت کاربرد بسیار گسترده­ای دارد. به طوری که ۹۰ درصد از صنایع مصرف ­کننده­ اکسید­تیتانیوم هستند. امروزه فلز تیتانیوم به عنوان یک فلز مهم در موتور و ساختمان داخلی هواپیما­ها، موشک­ها، جت­ها، ماشین­های نساجی، وسایل­ شیمیایی، وسایل جراحی، وسایل نمک­زدایی، وسایل ارتوپدی، ساخت زیردریایی­ها، دستگاه­های خنک کننده­ نیروگاه­های اتمی و حرارتی و دهها مورد دیگر کاربرد دارد. همچنین تیتانیوم­دی­اکسید در صنایع سرامیک، پلاستیک، کاغذ و الکترونیک کاربرد دارد. مصرف این ماده در کشورهای پیشرفته تقریباً ۱۰ برابر کشورهای در حال توسعه می باشد. از 3 دهه­ی اخیر تاکنون به علت سمی نبودن و قدرت انعکاس بالا، از تیتانیوم­دی­اکسید به عنوان رنگدانه­های سفید در کرم­ها و پودر­های آرایشی، فتوکاتالیست­ها و غشا­ها و… کاربرد داشته است [کِن و همکاران[1] 2011]. تیتانیوم­دی­اکسید با نام­های تیتانیوم IV اکسید یا تیتانیا شناخته می­شود، دارای فرمول شیمیایی TiO2 است ]3،4[. تیتانیوم­دی­اکسید پودر سفید رنگی است. همانطور که گفته شد مصرف عمده­ی آن در صنایع رنگ­سازی به عنوان رنگ دانه­ی سفید می­باشد. زمانی که به عنوان رنگدانه مورد استفاده قرار می­گیرد به نام­های تیتانیوم سفید، رنگدانه­ی سفید، و CI77891 هم خوانده می­شود. تمام خصوصیات تیتانیوم­دی­اکسید نیز در نانو تیتانیوم­دی­اکسید وجود دارد. با این تفاوت که اندازه­ ذرات آن بسیار کوچک­تر است. از این رو قابلیت و اثر­کنندگی بیشتری دارد. چرا که به واسطه­ی کوچک بودن اندازه­ی

ذرات، سطح تماس بیشتر می­شود و کارآیی افزایش می­یابد. بنابراین، زمانی که اندازه­ ذرات TiO2 به مقیاس نانو افزایش می­یابد، فعالیت فتو­کاتالیستی می ­تواند افزایش یابد چرا که مساحت سطح موثر افزایش می­یابد. در سال­های اخیر ذرات ریز تیتانیوم­دی­اکسید موضوع پژوهش­ها­ی وسیع شیمیدان­ها، فیزیکدان­ها و زیست شناسان­ قرار گرفته است. زیرا خصوصیات جالبی مانند: اکسید­کنندگی قوی، خاصیت شیمیایی خنثی و قابلیت پایداری نوری در بلند مدت را دارا است. تیتانیوم­دی­اکسید به صورت، آمورف و در سه فاز بلوری آناتاز1 روتایل[2] و بروکلیت[3] یافت می­شود ] 5،6،7[ .

از بین این سه فاز، فاز روتایل پایدارتر است و دو فاز دیگر یعنى آناتاز و بروكیت در اثر حرارت به روتایل تبدیل مى شوند. هر دو فاز آناتاز و روتایل داراى شکاف انرژى هستند و فعالیت نورى دارند. منظور از فعالیت نورى، تولید گروه­هاى رادیكالى در سطح، تحت تابش نور خورشید است. شکاف انرژی در فاز آناتاز حدود 3/2 الکترون ولت است به همین جهت می­­تواند نور فرابنفش را جذب کند. از این خاصیت می­توان به عنوان جاذب نور فرابنفش در کرم­های ضدآفتاب استفاده کرد [آفیونی و همکاران1 2011].. در شكل 1-1 (الف-ج) فاز­هاى ساختارىآناتاز، روتایل و بروكیت دیده می­شود]8،9،10 [ .

دو خاصیت مهم نانوتیتانیوم­دی­اکسید که در زندگی امروز آن را به ماده­ای مفید تبدیل کرده است، خواص فتوکاتالیستی و فوق آب­دوستی آن است. از این دو خاصیت برای تصفیه­ی آب و فاضلاب،

 

حذف آلودگی هوا، سرعت بخشیدن به واکنش­های فتوشیمیایی مانند تولید هیدروژن استفاده می­شود. خاصیت فتوکاتالیستی نانوتیتانیوم­دی­اکسید به این صورت می­باشد: نانوتیتانیوم­دی­اکسید در برخورد با مولکول­های آلوده­کننده­ آب، هوا و خاک که به­طور معمول مولکول­های آلی­کربنی هستند، آنها را تجزیه می­ کند و به مواد غیرآلی، آب و آنیون­های معدنی بی­ضرر تبدیل می­ کند. خاصیت آب­دوستی زیاد تیتانیوم­دی­اکسید نیز ارتباط تنگاتنگی با خاصیت فتوکاتالیستی آن دارد. خاصیت فوق آب­دوستی آن باعث پدیده­ خودتمیزشوندگی می­شود ]11 [.

به همین علت لایه ای نازک از تیتانیوم­دی­اکسید را روی سطح شیشه، کاشی و بعضی از ظروف می­نشانند تا مانع از کثیف شدن آنها شوند [زهانگ و همکاران1 2012]. نانو TiO2 با داشتن ویژگى­هاى ممتاز، بیشتر از

نیمه رساناهایى چون CdS و Fe2O3 و ZnO در تخریب فتوكاتالیستى با نیمه رسانا­ها در رفع آلاینده­ها مورد

استفاده قرار مى­گیرد. فتوكاتالیست از دو بخش­”فتو”­و­”كاتالیست” تشكیل شده، كه فتو معرف نوردهى و كاتالیست بیانگر فرآیندى است كه سرعت واكنش انتقال شیمیایى را براى مواد شركت كننده، بدون توقف واكنش افزایش مى­دهد. همانطور که گفته شد، در سال­هاى اخیر استفاده از نیمه رساناها به عنوان فتوكاتالیست براى تخریب آلودگى­هاى آلى بسیار فراوان شده است]12،13 [ .

       به علت ویژگى­هاى نورى و الكتریكى، قیمت پایین، فعالیت فتوكاتالیستى بالا، ثبات شیمیایى، غیر سمى بودن، فراوانى و در دسترس بودن و عدم فرسایش و خوردگى در مقابل نور از تیتانیا به عنوان فتوكاتالیست رایج استفاده مى­شود ]کریمی و میرجلیلی 1388]] 14[. فتوکاتالیست­ها می­توانند در تصفیه­ی آب، هوا و پساب­ها­ی شیمیایی مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر این فتوکاتالیست­ها در معرض نور ماورابنفش می­توانند باکتری­ها و ویروس­ها را از بین ببرند. خواص خود تمیزشوندگی، ضدباکتری و تجزیه­ی آلاینده­ها محدوده­ وسیعی را برای کاربرد این مواد در حوزه­های مختلف فراهم کرده است]15 ،16 [ .

             یکی از کاربردهای دیگر نانوتیتانیوم­دی­اکسید که از خاصیت آب­دوستی آن استفاد می­شود، خاصیت ضدمه­گرفتگی آن است. مه­گرفتگیِ سطح شیشه و آیینه وقتی اتفاق می­افتد که بخار آب سرد روی این سطح می­نشیند و قطره­های آب تشکیل می­شود. روی یک سطح فوق آب­دوست قطره­های آب تشکیل نمی­شود

در­واقع، یک فیلم نازک آب به­طور یکنواخت روی سطح تشکیل می­شود. این فیلم نازک مانع از مه­گرفتگی می­شود. وقتی سطح به حالت فوق­آب­دوست برود برای چند روز یا یک هفته حالت خود را بدون تغییر نگه می­دارد. بنابراین، می­توان انواع مختلف شیشه، آیینه، عینک را با این فناوری ضدمه کرد]17 [ .

       در شکل­های زیر (1-2)، (1-3)، (1-4) و (1-5)، نانو­ذره­های تیتانیوم­دی­اکسید به کمک آنالیز­های FT-IR، TGA، XRD و SEM مورد بررسی قرار گرفته است]18،19 [ .

همان­طور که در طیف بدست آمده از آنالیز  FT-IRمشاهده می­شود، پیک Cm-1 536 مربوط به ارتعاش کششی Ti-O-Ti است، شکل 1-2.      

– نانو کامپوزیت ها

امروزه نانو کامپوزیت ها در مقایسه با پلیمر های مشابه خالص و کامپوزیت های متداول به دلیل داشتن خواص میکانیکی ، فیزیکی و شیمیایی مطلوب تر ،کاربرد وسیعی در زمینه های مختلف صنعتی و تحقیقاتی یافتند.نانو کامپوزیتهای پلیمری نسل جدیدی از مواد هستند که شامل یه ماتریس پلیمری و درصد کمی از یک تقویت کننده نانو متری هستند .تقویت کننده نانو متری به علت داشتن نسبت طول به قطر زیاد ، ابعاد بسیار کوجک و میان سطح بسیار بالا در مقایسه با تقویت کننده های معمولی باعث بهبود خواص

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول: کلیّات

کلیّات…………………………………………………………………………………………………………….. 3
1ـ1. مقدّمه………………………………………………………………………………………………………. 3

1ـ2. بیان مسأله تحقیق………………………………………………………………………………………… 6

1ـ3. پرسش های تحقیق……………………………………………………………………………………… 6

1ـ4. اهمیّت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………….. 7

1ـ5. پیشینه ی تحقیق…………………………………………………………………………………………. 7

1ـ6. اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………….. 8

1ـ7. فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………. 8

1ـ8. حدود قلمرو تحقیق…………………………………………………………………………………….. 9

1ـ9. روش تحقیق……………………………………………………………………………………………… 9

فصل دوم: مبانی نظری( دین و عرفان، تعاریف، نسبت ها)

مبانی نظری (دین و عرفان، تعاریف، نسبت ها)……………………………………………………….. 11
2ـ1. تعریف دین……………………………………………………………………………………………… 11

2ـ1ـ1. هدف دین……………………………………………………………………………………………… 13

2ـ2. عرفان…………………………………………………………………………………………………….. 15

2ـ2ـ1. بخش های مختلف عرفان………………………………………………………………………….. 18

2ـ3. دین و عرفان (نسبت یا تضاد)……………………………………………………………………… 20

2ـ3ـ1. عرفان و تصوّف………………………………………………………………………………………. 21

2ـ3ـ2. جایگاه شریعت در قلمرو عرفان………………………………………………………………….. 23

2ـ3ـ3. نسبت یا جدایی دین و عرفان…………………………………………………………………….. 27

2ـ3ـ3ـ1. معرفت شناسی…………………………………………………………………………………….. 28

2ـ3ـ3ـ2. هستی شناسی دینی و عرفانی………………………………………………………………….. 29

 فصل سوم:

معرّفی حافظ……………………………………………………………………………………………………. 33
3ـ1. شهرت و محبوبیّت حافظ……………………………………………………………………………… 33

3ـ2. عرفان حافظ……………………………………………………………………………………………… 35

3ـ3. هنر حافظ…………………………………………………………………………………………………. 37

3ـ4. رندی حافظ………………………………………………………………………………………………. 38

فصل چهارم: تضاد دین و عرفان در دیوان حافظ

تضاد دین و عرفان……………………………………………………………………………………………. 44
4ـ1. تضادهای ظاهری………………………………………………………………………………………. 44

4ـ1ـ1. وارونگی در شعر حافظ…………………………………………………………………………….. 44

4ـ1ـ1ـ1. تضاد با متشرعین و متصوفه…………………………………………………………………….. 45

4ـ1ـ1ـ1ـ1. شراب…………………………………………………………………………………………….. 47

4ـ1ـ1ـ1ـ2. ماه رمضان……………………………………………………………………………………….. 55

4ـ1ـ1ـ1ـ3. معاد……………………………………………………………………………………………….. 61

4ـ1ـ1ـ1ـ4. تسبیح…………………………………………………………………………………………….. 68

4ـ1ـ1ـ1ـ5. گناه……………………………………………………………………………………………….. 70

4ـ1ـ1ـ1ـ5ـ1. گناه كردن به دلیل بخشندگی خداوند…………………………………………………… 79

4ـ1ـ1ـ1ـ5ـ2. مباح بودن شراب در مقابل ریا…………………………………………………………… 80

4ـ1ـ1ـ1ـ6. شطح……………………………………………………………………………………………… 82

4ـ1ـ1ـ1ـ7. زهد……………………………………………………………………………………………….. 90

4ـ1ـ2. متضادنما……………………………………………………………………………………………….. 94

4ـ1ـ2ـ1. تضادهای زبانی……………………………………………………………………………………. 95

4ـ1ـ2ـ1ـ1. ابیات دارای حروف شرط……………………………………………………………………. 95

4ـ1ـ2ـ1ـ2. ابیات متضاد نمای دارای كلید واژه اصلی………………………………………………… 110

فصل پنجم: نتایج و پیشنهادات

نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………… 132
5ـ1. پیشنهادات………………………………………………………………………………………………… 135

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………….. 136

Abstract…………………………………………………………………………………………………………. 141

 چکیده:

یکی از مهمترین دغدغه های عرفان اسلامی، توجّه به شریعت است زیرا بدون عمل به دستورات شریعت، مقصود نهایی برای عارف حاصل نخواهد شد. نزاع همیشگی عرفا و متشرعین مبنی بر این که گاه عارفان از شریعت در می گذرند و دین و عرفان در زمینه های مختلفی با هم اختلاف و تعارض دارند، نکته ای است که ظاهر برخی ابیات حافظ نیز به آن دامن می زند. حافظ در بسیاری از ابیات دیوانش عناصری از دین را مورد طنز و تردید و انکار قرار داده است دلایل وجود تضادهای ظاهری بین دین و عرفان در دیوان حافظ موضوع این پایان نامه است.

در این پایان نامه با هدف رسیدن به نظر و اعتقاد واقعی حافظ در زمینه دین و دین داری و اثبات عرفان عمیق او که هیچ گونه تضاد و تعارضی با دین ندارد، تضادهای موجود در دو دسته کلّی به شرح زیر رفع گردیده اند: ابیاتی که مخاطب آن متشرعین متظاهر و ریاکار عصرند و حافظ از سر انتقاد و اعتراض و حتّی لجبازی و تمسخر آنان چنان اظهار نظرهایی نموده است و دسته دیگر که حاوی نظرگاه درست و دقیق شاعر است و فقط در نگاه اوّل و در ظاهر آن ها، نکته ای منفی و متضاد استنباط می شود و حافظ با به کار بردن واژه ای در آن ابیات، خواننده اثرش را به غرض و مقصود اصلی خویش رهنمون می شود و نهایتاً باید گفت که حافظ هیچ نظر کلّی و قطعی و روشن و طنزآمیز در مورد انتقاد به عناصر دین نداشته و ندارد بلکه با دین داران ریاکار عصر در تعارض و تضاد است.

کلید واژه ها : حافظ ، عرفان ، دین ، تضاد ، اعتراض ، عشق

کلیات
1ـ1. مقدّمه

بی اغراق می توان گفت که حافظ یکی از بزرگ ترین غزل سرایان زبان فارسی است، شاعری شیرین سخن که لطف سخنش خدادادی است. صاحب نظران بسیاری در مورد این شاعر گرانقدر اظهارنظر نموده اند و مقاله داده اند و کتاب نوشته اند تا جایی که زمانی به مرز « حافظ بس » رسیدیم، یعنی دیگر اظهارنظر و بحث و جدل کافی است. بلی، بحث و جدل کافی است. در مقوله ی حافظ شناسی هر کسی از ظنّ خود یار او شده است و حافظ و افکار و ایمانش را، آنگونه که دوست داشته و خواسته، ترسیم نموده است. گاه او را در بالاترین درجات از ایمان می بینیم که از امام علی (ع) سرمشق می گیرد و گاه او را تا حدّ یک کفرگوی بی ایمان که اظهارات ضد و نقیض می نماید، می

 

شناسیم. مقوله ی            حافظ­شناسی مقوله ی دیگرگونی است، از هر نوع فکر و نظر در آن یافت می شود. منکر حافظ او را سیاه دیده و معتقد به او، از اشعارش تأویل های عجیب و غریب نموده است و منصف هم او را سیاه و سفید دیده است، او را پاک اعتقاد دیده و منکر یا شکّاک قیامت. او را عارف دیده و دل بسته ی عشق زمینی و… .

و حال آنکه می دانیم « اجتماع نقیضین محال است ». نمی توان از دو جهان فقط طالب « خدا » شد و در عین حال در وقوع قیامت شک آورد. نمی توان شراب خوار بود و در شب قدر « برات » گرفت و اهل کشف و شهود بود.

بنده با بضاعت اندک علمی، خود را شایسته ی چنین پژوهشی نمی دیدم امّا به راستی کنجکاوی (به علت گونه گونی بازار حافظ شناسی) رغبت مرا برای انجام این پروژه مصمّم نمود و عزم خویش را جزم نمودم تا شاید گوشه ی کوچکی از حقیقت « حافظ » را آن گونه که واقعاً هست، روشن سازم. برای رسیدن به این مهم، اوّل تمام ابیاتی را که حافظ در مورد خود گفته بود، جمع آوری نمودم. در یکی از ابیات آمده بود که

حافظ چو آب لطف ز نظم تو می چکد                      حاسد چگونه نکته تواند بر آن گرفت

و از اینجا بود که جرقّه ای در ذهن من ایجاد شد که منِ کم ترین حافظ را با کمک خود حافظ بشناسم و تمام بدگمانی ها و تهمت ها و کفرگویی های منسوب به حافظ را با زبان و بیان حافظ حل نمایم و به همین انگیزه نگارش پایان نامه ام را آغاز نمودم.

از بزرگترین مشکلات سر راهم، انبوه کتاب ها و مقالاتی بود که در زمینه حافظ نوشته شده بود و نویسندگانش سال های سال در زمینه حافظ قلم زده بودند. گاه در مورد یک بیت با مقالات انبوهی مواجه می شدم. چیزی که باعث ایجاد انگیزه و ذوق و شوق من برای ادامه مسیر بود، تأثیرپذیری نویسندگان از هم بود. موافقان حافظ، هم نظر و شبیه به هم و مخالفان نیز همین طور. گویا برخی با خواندن یک مقاله به نگارش مقاله ای از جانب خود ترغیب شده بودند و این قدری کار مرا آسان تر می­کرد و پیشینۀ مطالعاتی من در زمینه عرفان اسلامی که حدود 5 سال از عمرم را برای آن صرف نموده بودم، باعث تسهیل فراوان تحقیقم شد چرا که در بسیاری از زمینه های عرفان اسلامی اطلاعات جامع و کاملی داشتم و البّته ذکر نکته ای ضروری می نماید و آن اینکه با توجّه به معلومات و اطّلاعاتی که از  لا به لای حدوداً 40 الی 50 جلد کتاب در زمینه های مختلف عرفانی به دست آورده ام، گاه از آن اطلاعات پایان نامه ام استفاده نموده ام.

پس از قدری تفحص و تحقیق این باور در من قوّت گرفت که در عرفان حافظ هیچ شبهه ای نیست و برای رسیدن به یقینی بیشتر، برخی کتب عرفانی و زندگی نامه های مراجع بزرگ و متشرعین عارف و نامی را خواندم و سپس آماده برای شنیدن تمام نقص ها، شبهات و ایراداتی که مخالفان حافظ بیان داشته بودند، شدم و از لا به لای اشعار حافظ برای تک تک شان جواب یافتم. جنس سخن حافظ را شناختم؛ ایهام گویی ها، معمابافی و رندی ها و به قول خودش رازهایش را دریافتم.

این رساله در 5 فصل تدوین شده است. فصل اوّل شامل بیان مسأله، اهمیّت و ضرورت تحقیق و… و فصل دوّم به تضاد دین و عرفان از منظر صاحب نظران پرداخته ام که انصافاً خود موضوع یک پایان نامه مجزا است چرا که ناگفته­های بسیاری در زمینه نسبت یا تضاد بین دین و عرفان، عارف و صوفی، دین دار و عارف و… هست.

در فصل سوم حافظ را مختصر معّرفی نموده ام هر چند که معرّف حضور همه هست و نیازی به معرّفی ندارد. در فصل چهارم که پیکره ی اصلی تحقیق را در بر می گیرد؛ بررسی تضادهای ظاهری در دیوان حافظ است و در فصل پنجم نتیجه پژوهشم را به صورت مختصر و موجز عنوان داشته­­ام.

1ـ2. بیان مسأله ی تحقیق

حافظ شیرازی در سرودن غزلیّات عاشقانه ـ عارفانه، گوی سبقت را از همگان ربوده است. دیوان او مورد توجّه عام و خاص بوده و علاقمندان فراوانی دارد. خواننده حافظ با علم به این که اشعار حافظ برخاسته از مشرب عرفانی اوست، در لا به لای اشعارش تضادها و تناقضاتی را مشاهده می کند که در نگاه اوّل این گونه دریافت می شود که حافظ چندان متشرّع نبوده و در سلوک عرفانی حافظ، گذشتن از شریعت جایز است.

این پایان نامه درصدد پاسخگویی به دلایل وجود تضاد بین دین و عرفان در اشعار حافظ بوده و با توجّه به این که این تضادهای ظاهری هم جنس نبوده، بالطبع دلایل مختلفی هم خواهد داشت؛ هم چنین نکته حائز اهمیّت در این پایان نامه، پرداختن به دو نوع خاص از انواع تضادها و تناقضات ظاهری در دیوان حافظ است که با یک نگاه و دید جدید به این نتیجه مهم خواهیم رسید که تضادی وجود نداشته و شاعر با زبان رمز و اشاره درصدد بیان نکته ای ویژه می باشد.

1ـ3. پرسش های تحقیق

این تحقیق درصدد پاسخگویی به پرسش های زیر است:

1ـ دلایل اصلی وجود تضادهای ظاهری بین دین و عرفان در دیوان حافظ چیست؟

2ـ آیا حافظ راه رسیدن به عرفان واقعی (حقیقت) را در گذشتن از شریعت می داند؟

3ـ آیا حافظ قصد شوخی با مقدّسات را دارد؟

4ـ چه ابیاتی از دیوان حافظ باعث شده است که برخی او را بی دین تصوّر کنند؟

1ـ4. اهمیّت و ضرورت تحقیق

هدف از این تحقیق روشن کردن این مهم است که برای اظهارنظر در مورد شعر حافظ، اکتفای صرف به ظاهر اشعار، در واقع جفا به حافظ است. درد بزرگ حافظ که در اکثر اشعارش موج می زند، ظاهرسازی و ظاهر فریبی است. دردی که در هم عصران دیده و برای مبارزه با آن زبان مخصوص و فرهنگ واژگانی وارونه ای برای خویش ابداع نموده است؛ تا یادآور شود که اصالت در نیّت و عمل است.

1ـ5. پیشینه ی تحقیق

 
تابستان 1393
 

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

فهرست مطالب

عنوان ……………………………………………………………………………………………… صفحه

چکیده …………………………………………………………………………………………………………………… 1

فصل اول: کلیات

1-1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………….. 3

1-2-  بیان مسئله ……………………………………………………………………………………………………………. 4

1-3-  پرسش‌ها و فرضیه­ های پژوهش ………………………………………………………………………………. 6

1-4-  محدودیت­های پژوهش ………………………………………………………………………………………….. 6

1-5-  اهمیت انجام پژوهش …………………………………………………………………………………………….. 7

1-6-  اهداف پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 8

1-7-  روش­شناسی …………………………………………………………………………………………………………. 9

1-8- مفاهیم بنیادین ………………………………………………………………………………………………………. 9

1-8-1- گفتمان …………………………………………………………………………………………………………… 9

1-8-2- تحلیل گفتمان ……………………………………………………………………………………………….. 10

1-8-3- تحلیل گفتمان انتقادی ……………………………………………………………………………………. 10

1-8-4- قدرت ………………………………………………………………………………………………………….. 11

1-8-5- قدرت و همبستگی ………………………………………………………………………………………… 11

1-8-6- ایدئولوژی ……………………………………………………………………………………………………. 12

1-8-7-نوبت­گیری …………………………………………………………………………………………………….. 12

1-9-  ساختار کلی پژوهش ……………………………………………………………………………………………. 13

فصل دوم: مروری بر مطالعات پیشین

2-1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………… 16

2-2-  پیشینه تحلیل گفتمان انتقادی ………………………………………………………………………………… 16

2-3-  الگوهای نظری در تحلیل گفتمان انتقادی ……………………………………………………………….. 20

2-3-1- فوکو ……………………………………………………………………………………………………………..20

2-3-2- هاج و کرس …………………………………………………………………………………………………. 22

2-3-3- وداک …………………………………………………………………………………………………………… 23

2-3-4- ون دایک ……………………………………………………………………………………………………… 25

2-3-5- لاکلا و موف ………………………………………………………………………………………………… 27

2-3-6- کرس و ون لیوون …………………………………………………………………………………………. 28

2-3-7- فاولر ……………………………………………………………………………………………………………. 29

2-3-8- پنی کوک ……………………………………………………………………………………………………… 30

2-3-9- چیلتون و هارت ……………………………………………………………………………………………. 31

2-3-10- موتنر …………………………………………………………………………………………………………. 32

2-4-  مروری بر پژوهش­های انجام شده …………………………………………………………………………. 32

2-4-1- پژوهش­های خارجی ……………………………………………………………………………………… 33

2-4-1-1-کتاب­ها ………………………………………………………………………………………………… 33

2-4-1-2- مقالات ……………………………………………………………………………………………… 34

2-4-2- پژوهش­های داخلی ……………………………………………………………………………………….. 36

2-4-2-1- کتاب­ها …………………………………………………………………………………………….. 36

2-4-2-2- مقالات ……………………………………………………………………………………………… 38

2-4-2-3- پایان نامه ­ها و رساله­ها ……………………………………………………………………………40

2-5-  خلاصه ………………………………………………………………………………………………………………..43

فصل سوم: الگوی نظری پژوهش و روش­شناسی

3-1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………… 46

3-2-  الگوی نظری پژوهش …………………………………………………………………………………………… 46

3-2-1- مفاهیم گفتمان، قدرت و ایدئولوژی از دیدگاه فرکلاف ………………………………………. 47

3-2-1-1- گفتمان ……………………………………………………………………………………………… 47

3-2-1-2- قدرت ………………………………………………………………………………………………. 49

3-2-1-3- ایدئولوژی …………………………………………………………………………………………. 50

3-2-2- طبیعی شدگی در گفتمان ………………………………………………………………………………… 51

3-2-3- مراحل تحلیل گفتمان انتقادی در رویکرد فرکلاف …………………………………………….. 52

3-2-3-1- توصیف ……………………………………………………………………………………………. 53

3-2-3-2- تفسیر ……………………………………………………………………………………………….. 55

3-2-3-3- تبیین ………………………………………………………………………………………………… 59

3-3-  روش­شناسی پژوهش …………………………………………………………………………………………… 60

3-3-1- جامعه آماری مورد مطالعه ………………………………………………………………………………. 60

3-3-2- روش گردآوری داده­ ها …………………………………………………………………………………… 60

3-3-3- ابزار پژوهش ………………………………………………………………………………………………… 61

3-3-4- روش­ها و مراحل تجزیه و تحلیل ……………………………………………………………………. 61

3-3-4-1- تحلیل کیفی …………………………………………………………………………………………. 62

3-3-4-2- تحلیل کمی …………………………………………………………………………………………. 62

3-4- خلاصه …………………………………………………………………………………………………………………. 62

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها

4-1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………… 64

4-2- توصیف ……………………………………………………………………………………………………………… 64

4-2-1- بررسی مصاحبه­های پزشک و بیمار در ارتباط با پرسش اول ……………………………….. 65

4-2-2- بررسی مصاحبه­های پزشک و بیمار در ارتباط با پرسش دوم ………………………………. 73

4-2-3- بررسی مصاحبه­های پزشک و بیمار در ارتباط با پرسش سوم ………………………………. 74

4-2-4- بررسی مصاحبه­های پزشک و بیمار در ارتباط با پرسش چهارم ……………………………

 

76

4-2-5- بررسی مصاحبه­های پزشک و بیمار در ارتباط با پرسش پنجم …………………………….. 78

4-3-  تفسیر ………………………………………………………………………………………………………………… 89

4-3-1- ظاهر کلام ……………………………………………………………………………………………………. 89

4-3-1-1-  هویت زبانی ……………………………………………………………………………………….. 89

4-3-1-2- صورت­های خطاب ………………………………………………………………………………. 90

4-3-2- معنای کلام …………………………………………………………………………………………………… 93

4-3-2-1- هویت سازی ……………………………………………………………………………………….. 93

4-3-2-2-  تعریف و تمجید از پزشک ……………………………………………………………………. 95

4-3-2-3- کنش­های گفتاری …………………………………………………………………………………. 96

4-3-3- انسجام معنایی …………………………………………………………………………………………….. 102

4-3-4- ساختار و جان­مایه متن …………………………………………………………………………………. 105

4 -3-5- بافت موقعیتی متن ………………………………………………………………………………………. 108

4-3-5-1- حضور همراه با بیمار ……………………………………………………………………………. 108

4-3-5-2- طول مدت معاینه ……………………………………………………………………………….. 109

4-3-6- بافت بینامتنی ………………………………………………………………………………………………. 112

4-4-  تبیین ……………………………………………………………………………………………………………….. 113

4-4-1- سطح موقعیتی …………………………………………………………………………………………….. 113

4-4-2- سطح نهادی ……………………………………………………………………………………………….. 117

4-4-3- سطح اجتماعی ……………………………………………………………………………………………. 118

4-5-  تفسیر داده­ ها …………………………………………………………………………………………………….. 121

4-6-  خلاصه …………………………………………………………………………………………………………….. 126

فصل پنجم: خلاصه و نتیجه گیری

5-1-  مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………. 128

5-2-  مروری بر مراحل پژوهش ………………………………………………………………………………….. 128

5-3-  بحث و نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………. 129

5-4-  دستاوردهای جانبی پژوهش ……………………………………………………………………………….. 133

5-5-  پیشنهاداتی برای مطالعات آینده …………………………………………………………………………… 134

کتاب‌نامه ……………………………………………………………………………………………………………. 136   

منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………. 136

منابع انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 139

پیوست ………………………………………………………………………………………………………………………… 141

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………………….. 142

 

فهرست جداول

 

جدول 4-1:     فراوانی جملات خبری، پرسشی و امری در گفتمان پزشک و بیمار ………………… 75

جدول 4-2:     فراوانی ضمیرهای ما و شما در گفتمان پزشک و بیمار …………………………………. 77

جدول 4-3:     صورت­های خطاب پزشک به بیمار ……………………………………………………………. 91

جدول 4-4:     صورت­های خطاب بیمار به پزشک ……………………………………………………………. 92

جدول 4-5:     چگونگی انجام مراحل معاینه و گفتگو با بیمار ………………………………………….. 106

جدول 4-6:     طول مدت مصاحبه­ها …………………………………………………………………………….. 109

جدول 4-7:     میانگین مدت زمان مصاحبه­ها بر حسب سن بیماران ………………………………….. 111

جدول 4-8:     میانگین مدت زمان مصاحبه­ها بر حسب تحصیلات بیماران ………………………… 112

جدول 4-9:     فراوانی سوالات پزشک و بیمار ……………………………………………………………….. 114

جدول 4-10:   فراوانی سوالات پزشک بر حسب سن بیمار ……………………………………………… 115

جدول 4-11:   فراوانی سوالات پزشک بر حسب تحصیلات بیمار …………………………………….. 116

جدول 4-12:   آمار توصیفی قطع گفتار پزشک با سن بیمار ……………………………………………… 121

جدول 4-13:   آزمون آنوا برای تعیین رابطه معناداری بین قطع گفتار پزشک با سن بیمار………. 122

جدول 4-14:   آمار توصیفی قطع گفتار پزشک با سن بیمار ……………………………………………… 122

جدول 4-15:   آزمون تی مستقل برای تعیین رابطه معناداری بین قطع گفتار پزشک با

تحصیلات بیمار …………………………………………………………………………………….. 123

جدول 4-16:   آمار توصیفی نوبت­گیری پزشک با سن بیمار …………………………………………….. 124

جدول 4-17:   آزمون آنوا برای تعیین رابطه معناداری بین نوبت­گیری پزشک با سن بیمار…….. 124

جدول 4-18:   آمار توصیفی نوبت­گیری پزشک با تحصیلات بیمار …………………………………… 125

جدول 4-19:   آزمون تی مستقل برای تعیین رابطه معناداری بین نوبت­گیری پزشک

با تحصیلات بیمار ………………………………………………………………………………….. 125

فهرست نمودارها

 

نمودار 4-1:     فراوانی جملات خبری، پرسشی و امری در گفتمان پزشک و بیمار ………………… 75

نمودار 4-2:     فراوانی ضمیرهای ما و شما در گفتمان پزشک و بیمار …………………………………. 77

نمودار 4-3:     صورت­های خطاب پزشک به بیمار ……………………………………………………………. 91

نمودار 4-4:     صورت­های خطاب بیمار به پزشک ……………………………………………………………. 92

نمودار 4-5:     میانگین مدت زمان مصاحبه­ها بر حسب سن بیماران ………………………………….. 111

نمودار 4-6:     میانگین مدت زمان مصاحبه­ها بر حسب تحصیلات بیماران ………………………… 112

نمودار 4-7:     درصد فراوانی سوالات پزشک و بیمار ……………………………………………………… 114

نمودار 4-8:     فراوانی سوالات پزشک بر حسب سن بیمار ……………………………………………… 115

نمودار 4-9:     فراوانی سوالات پزشک بر حسب تحصیلات بیمار …………………………………….. 116

نمودار 4-10:   رابطه فراوانی قطع گفتار توسط پزشک با سن بیمار ……………………………………. 118

نمودار 4-11:   رابطه فراوانی قطع گفتار توسط پزشک با تحصیلات بیمار ………………………….. 119

نمودار 4-12:   رابطه میانگین نوبت­گیری توسط پزشک با سن بیمار ………………………………….. 120

نمودار 4-13:   رابطه میانگین نوبت­گیری توسط پزشک با تحصیلات بیمار ………………………..  120

 

فهرست اشکال

 

شکل 3-1:      مدل سه­بعدی فرکلاف ……………………………………………………………………………… 49

شکل 3-2:      الگوی پیشنهادی فرکلاف جهت تفسیر ………………………………………………………. 56

 

چکیده

یکی از اهداف تحلیل گفتمان انتقادی شفاف‌سازی ارتباطات از نظر قدرت و به طور کلی تحلیل روابط آشکار یا پنهان قدرت در گفتمان است. این پژوهش با هدف بررسی نشان‌گرهای قدرت در گفتمان پزشک- بیمار و تعیین غالب بودن رابطه قدرت یا همبستگی انجام شده است. برای این منظور 30 مصاحبه پزشک و بیمار ضبط و به شکل مکتوب تبدیل شدند. جامعه مورد مطالعه را 10 پزشک که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند و مصاحبه هر کدام با سه بیمار تشکیل می‌دهد. داده‌ها در غالب چارچوب فرکلاف توصیف، تفسیر و تبیین شده‌اند. در انجام این پژوهش علاوه بر تحلیل کیفی از بررسی کمی شامل محاسبه فراوانی و اعمال شیوه‌های آماری با بهره گرفتن از آزمون آنووا و تی مستقل بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها حاکی از این است که سن بیماران در میزان قطع گفتار و نوبت‌گیری که پزشک انجام می‌دهد، تأثیرگذار است و با افزایش سن بیمار فراوانی آنها نیز در گفتار پزشک افزایش می‌یابد. سطح تحصیلات بیمار نیز در میزان قطع گفتاری که پزشک انجام می‌دهد، مؤثر است و ارتباط معکوسی بین این ‌دو شاخص برقرار است. اما نتایج نشان می‌دهد که نوبت‌گیری پزشک با تحصیلات بیمار رابطه معناداری ندارد. بررسی مصاحبه‌ها در چارچوب مذکور نشان می‌دهد که این پزشکان هستند که بسیاری از بخش‌های مکالمه را کنترل می‌کنند و تصمیم گیرنده اصلی هستند و این خود مبین عدم تقارن درگفتمان پزشکی است. به این ترتیب پژوهش حاضر نشان داده است که در گفتمان پزشک و بیمار عامل قدرت غالب است نه همبستگی.

کلید واژه‌ها: تحلیل گفتمان انتقادی، روابط قدرت، گفتمان پزشکی، قطع گفتار، نوبت‌گیری

 

فصل اول

 

کلیات پژوهش

 

1-1- مقدمه

زبان پدیده‌ای است اجتماعی که ارتباط تنگاتنگی با ساخت اجتماعی یک جامعه دارد. هر فرد هنگام صحبت کردن به نحوی اجتناب‌ناپذیر، قرائنی دال بر خاستگاه، شخصیت، دیدگاه و حتی افکار خود به دست می‌دهد به‌طوری‌که مخاطب به کمک آن‌ها می‌تواند در مورد گوینده اظهار نظر نماید. خصلت اجتماعی زبان آن را با بسیاری از پدیده‌ها، روندها و عوامل اجتماعی-فرهنگی پیوند می‌دهد و این پیوستگی به حدی است که برخی زبان را آیینه‌ای دانسته‌اند که پدیده‌ها و دگرگونی‌های اجتماعی-فرهنگی جامعه را به نوعی در خود منعکس می‌کند. ما روزانه آن‌چنان در زبان غوطه‌وریم که گاهی تأثیرات عمیقی را که ممکن است بر زندگی، روابط و حیات اجتماعی‌مان داشته باشد، دست کم می‌گیریم (سلطانی،1391). زبان گذشته ما را رقم زده، حال ما را می‌سازد و آینده‌ ما نیز تحت تأثیر آن است. استفاده از زبان توسط رسانه‌ها، اربابان قدرت و سیاستمداران، از تجلی‌های زبان در زندگی سیاسی-اجتماعی ماست. در این میان از حوزه‌های مختلف علم زبان‌شناسی، دیدگاه «تحلیل گفتمان انتقادی[1]»-که البته تنها منحصر به زبان‌شناسی نیست و دیدگاهی میان رشته‌ای محسوب می‌شود- به مطالعه زبان به مثابه کردار اجتماعی[2] می‌پردازد و کارکرد آن را در جامعه و سیاست بررسی می‌کند.

«دیدگاه فوق رویکردی است که از دل زبان‌شناسی نقش‌گرا[3] و جامعه‌شناسی جوانه زده است. به طور کلی در تحلیل گفتمان[4] سه نگرش عمده مطرح است که عبارتند از: تحلیل گفتمان ساخت‌گرا[5] و صورت‌گرا[6] که گفتمان را سطح فراتر از جمله و تحلیل گفتمان را تحلیل این سطح دانسته‌اند، تحلیل گفتمان نقش‌گرا که اولویت را به کارکرد و بافت موقعیت[7] می‌دهد و گفتمان را به مثابه زبان به هنگام کاربرد تعریف می‌کند و سومین نوع تحلیل گفتمان، تحلیل گفتمان انتقادی است. در واقع این رویکرد صورت نوین و توسعه یافته تحلیل گفتمان نقش‌گراست که از اندیشه‌های فیلسوف و اندیشمند معاصر فرانسوی، میشل فوکو[8] (1984-1926م) و مکتب انتقادی فرانکفورت بسیار تأثیر پذیرفته است» (اسدی، 1391: 4). تحلیل گفتمان انتقادی به این معنا انتقادی است که هدفش آشکار ساختن نقش کردارهای گفتمانی[9] در جهان اجتماعی است. از جمله آن روابط اجتماعی که شامل روابط نابرابر قدرتند و هدفشان سهیم شدن در ایجاد تغییرات اجتماعی در راستای ایجاد روابط متعادل‌تر قدرت در فرآیند ارتباطات و در جامعه به طور عام است (سلطانی، 1384). در این رویکرد مفاهیمی چون ایدئولوژی[10] و قدرت وارد تحلیل می‌شوند و بافت گسترش یافته و روابط تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را نیز در بر می‌گیرد تا تحلیل از سطح توصیف فراتر رفته و به سطح تفسیر[11] و تبیین[12] برسد. در این حوزه اعتقاد بر این است که متون عاری از بار ایدئولوژیکی نیستند بلکه حوادث، رویدادها و متون، از منظر خاصی گزارش می‌شوند. زبان و گفتمان واجد سطوح و لایه‌هایی هستند. درسطوح زیرین حاوی ایدئولوژی و روابط قدرت و سلطه می‌باشند و در سطوح زبرین حاوی ساختارها و مولفه‌های گفتمان‌مدار هستند. این ساختارها و مؤلفه‌ها رابطه مستقیم و دیالکتیک با ایدئولوژی نهفته در لایه‌های زیرین متن و گفتمان دارد. از این رو هدف تحلیل گفتمان انتقادی آشکار ساختن آن بعدی است که در ورای واژه‌ها، جمله‌ها، متون زبانی، مطبوعاتی و شفاهی به نظر افراد طبیعی جلوه می‌کند و از دید آن‌ها مخفی می‌ماند. بدین ترتیب این رویکرد بستری ایجاد می‌کند برای آگاهی دادن به مردم به هدف رفع این نابرابری‌ها.‌

1-2- بیان مسئله

در تحلیل گفتمان انتقادی بین زبان از یک سو و قدرت، سلطه و ایدئولوژی از سوی دیگر رابطه دو سویه برقرار است. ساخت‌های ایدئولوژیک در خدمت برقراری مناسبات قدرت در جامعه هستند و اعمال قدرت هم، بنا به تعبیر گفتمان‌شناسان انتقادی، یا از طریق قوه قهریه (مثلاً قدرت اسلحه و زور) صورت می‌گیرد و یا از طریق زبان و