رود قرار دارد. به منظور ارزیابی اثر اکولوژیکی ناشی از احداث سد زاینده رود بر جوامع زیستی و کیفیت آب رودخانه زاینده رود، تعداد 6 ایستگاه (ایستگاه­های خرسونک و اورگان قبل از سد، ایستگاه چادگان درفاصله نزدیک زیردست سد و ایستگاه­های حجت آباد، مارکده و هوره در پایین­دست سد) انتخاب و وضعیت کیفی آب و کفزیان رودخانه به روش کمی از تیر ماه 1392 تا خرداد 1393 مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از آب و کفزیان رودخانه در هر ایستگاه با 3 تکرار و در تناوب­های زمانی 45 روزه ( هر فصل دو بار) انجام شد. پارامترهای دما، اکسیژن محلول، نیترات، فسفات، BOD5، COD، EC و pH نمونه­های آب به روش استاندارد اندازه گیری شد. شاخص­های زیستی شامل غنای تاکسونی، BMWP و ASPT و همچنین شاخص­های تنوع شانون، سیمپسون و مارگالف برای جوامع کفزی محاسبه شد. نتایج حاصل در مجموع نشان داد که خصوصیات فیزیکی وشیمیایی آب رودخانه (به جز دما) بین مناطق بالادست و پایین­دست تحت تاثیر ساختار سد نبوده و بیشتر متاثر از تغییرات فصلی است. همچنین شاخص­های تنوع شامل غناء، شاخص­های تنوع شانون، مارگالف و سیمپسون کاهش معنی داری را به خصوص در ایستگاه زیردست سد و کاهش قابل توجهی را در ایستگاه های پایین­دست سد نشان دادند که می ­تواند تحت تاثیر سازه سد باشد. تراکم بسیاری از خانواده­های

رود قرار دارد. به منظور ارزیابی اثر اکولوژیکی ناشی از احداث سد زاینده رود بر جوامع زیستی و کیفیت آب رودخانه زاینده رود، تعداد 6 ایستگاه (ایستگاه­های خرسونک و اورگان قبل از سد، ایستگاه چادگان درفاصله نزدیک زیردست سد و ایستگاه­های حجت آباد، مارکده و هوره در پایین­دست سد) انتخاب و وضعیت کیفی آب و کفزیان رودخانه به روش کمی از تیر ماه 1392 تا خرداد 1393 مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری از آب و کفزیان رودخانه در هر ایستگاه با 3 تکرار و در تناوب­های زمانی 45 روزه ( هر فصل دو بار) انجام شد. پارامترهای دما، اکسیژن محلول، نیترات، فسفات، BOD5، COD، EC و pH نمونه­های آب به روش استاندارد اندازه گیری شد. شاخص­های زیستی شامل غنای تاکسونی، BMWP و ASPT و همچنین شاخص­های تنوع شانون، سیمپسون و مارگالف برای جوامع کفزی محاسبه شد. نتایج حاصل در مجموع نشان داد که خصوصیات فیزیکی وشیمیایی آب رودخانه (به جز دما) بین مناطق بالادست و پایین­دست تحت تاثیر ساختار سد نبوده و بیشتر متاثر از تغییرات فصلی است. همچنین شاخص­های تنوع شامل غناء، شاخص­های تنوع شانون، مارگالف و سیمپسون کاهش معنی داری را به خصوص در ایستگاه زیردست سد و کاهش قابل توجهی را در ایستگاه های پایین­دست سد نشان دادند که می ­تواند تحت تاثیر سازه سد باشد. تراکم بسیاری از خانواده­های کفزیان در ایستگاه سد کاهش قابل توجهی را نشان داد. در ایستگاه­های پایین­دست سد نیز علاوه بر کاهش تراکم، نوع موجودات نیز تغییر کرده و با نمونه­های سازگار با شرایط جدید جایگزین شدند. همچنین شاخص­های زیستی BMWP و ASPT به ترتیب وضعیت کیفی آب را در ایستگاه زیر دست سد مشابه آب­های آلوده و مشکوک به آلودگی تا آلودگی متوسط احتمالی نشان داد. این افت کیفیت ناشی از آلودگی­های آلی نبوده و بیشتر در اثر تغییر در تراکم و تنوع خانواده­های کفزیان حاصل شده است.

کلمات کلیدی: سد، زاینده­رود، شاخص­های زیستی، درشت بی­مهرگان کفزی، کیفیت آب.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                    صفحه

فهرست مطالب………………………………………….. هشت

فهرست اشکال…………………………………………… ده

فهرست جداول………………………………………… یازده

فهرست پیوست­ها……………………………………… دوازده

چکیده…………………………………………………. 1

فصل اول: مقدمه

مقدمه…………………………………………………. 2

فصل دوم: تعاریف و مرور منابع

2-1 اثر سد بر کیفیت آب………………………………….. 7

2-2 پیامدهای اکولوژیک سدها………………………………. 9

2-3 تأثیر سد بر تنوع ژنتیکی آبزیان……………………….. 11

2-4 اثرات فیزیکی احداث سدها……………………………… 11

2-5 پارامترهای کیفی آب………………………………….. 13

2-5-1 دما…………………………………………. 13

2-5-2 اکسیژن محلول آب………………………………. 13

2-5-3 اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی (BOD5)……………… 14

2-5-4 اکسیژن مورد نیاز شیمیایی (COD)…………………. 14

2-5-5 نیترات………………………………………. 15

2-5-6 pH………………………………………….. 15

2-5-7 هدایت الکتریکی……………………………….. 15

2-5-8 فسفات……………………………………….. 16

2-6 استفاده از بی­مهرگان درشت کفزی جهت بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه­ها   16

2-7 شاخص­های تنوع……………………………………….. 19

2-7-1 شاخص تنوع شانون- وینر…………………………. 20

2-7-2 شاخص تنوع سیپمسون…………………………….. 20

2-7-3 شاخص تنوع مارگالف…………………………….. 21

2-7-4 غنای آرایه­ها…………………………………. 21

2-8 شاخص­های زیستی………………………………………. 21

2-8-1 شاخص زیستی BMWP……………………………… 22

2-9 سابقه و اهمیت تحقیق در جهان………………………….. 24

2-10 سابقه و اهمیت تحقیق در ایران………………………… 26

2-11 معرفی رودخانه­ی زاینده رود…………………………… 27

2-12 معرفی دریاچه­ی سد زاینده رود…………………………. 27

فصل سوم: مواد و روش­ها

 

3-1 انتخاب ایستگاه­های نمونه برداری……………………….. 29

3-2 روش نمونه برداری……………………………………. 31

3-2-1 نمونه برداری از آب……………………………. 31

3-2-2 نمونه برداری از کفزیان رودخانه…………………. 31

3-3 اندازه گیری فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب……………… 31

3-4 شناسایی نمونه­های بی­مهرگان کفزی ………………………. 32

3-5 تحلیل داده­ ها ………………………………………. 32

3-5-1 محاسبه­ی شاخص­های غنا و تنوع درشت بی­مهرگان کفزی……. 32

3-5-2 شاخص­های زیستی BMWP و ASPT……………………… 32

3-5-3 بررسی روند تغییرات زمانی و مکانی داده­ها…………. 32

3-5-4 بررسی همبستگی بین داده­ها………………………. 33

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی پارامترهای کیفی آب رودخانه 34

4-1-1 دمای آب……………………………………… 34

4-1-2 اکسیژن محلول…………………………………. 36

4-1-3 BOD5………………………………………… 36

4-1-4 COD…………………………………………. 38

4-1-5 نیترات………………………………………. 38

4-1-6 pH………………………………………….. 39

4-1-7 هدایت الکتریکی……………………………….. 40

4-1-8 فسفات……………………………………….. 41

4-2 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی شاخص­های غنا و تنوع درشت بی­مهرگان کفزی 42

4-2-1 تعداد خانواده………………………………… 42

4-2-2 شاخص تنوع شانون………………………………. 44

4-2-3 شاخص تنوع مارگالف…………………………….. 45

4-2-4 شاخص تنوع سیمپسون…………………………….. 4۵

4-3 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی شاخص­های زیستی…………. 46

4-3-1 شاخص BMWP…………………………………… 46

4-3-2 شاخص ASPT……………………………………. 47

4-4 همبستگی بین داده­ها………………………………….. 48

4-4-1 همبستگی بین پارامترهای کیفی آب رودخانه………….. 48

4-4-2 همبستگی بین پارامترهای کیفی آب و شاخص­های محاسبه شده. 48

4-4-3 همبستگی بین شاخص­های محاسبه شده…………………. 49

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1 نتیجه گیری…………………………………………. 52

5-2 پیشنهادات………………………………………….. 54

منابع………………………………………………… 55

 فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                                                                                            صفحه

شکل 3-1 موقیت ایستگاه­های نمونه برداری…………………….. 30

شکل 3-2 نمونه ­ای از نمودار باکس- ویسکرپلات………………….. 33

شکل4-1 تغییرات دمای آب رودخانه در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف     35

شکل4-2 تغییرات میزان اکسیژن محلول آب رودخانه در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ………………………………………………… 36

شکل 4-3 تغییرات میزان BOD5 درماه­های مختلف …………………. 37

شکل 4-4 تغییرات میزان BOD5 در ایستگاه­های نمونه برداری ………. 37

شکل 4-5 تغییرات COD در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال 38

شکل 4-6 تغییرات نیترات در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال   39

شکل 4-7 تغییراتpHدر ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال . 40

شکل 4-8 تغییرات هدایت الکتریکی در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال      41

شکل 4-9 تغییرات فسفات در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال    41

شکل 4-10 روند تغییرات تعداد خانواده­های بی­مهرگان درشت کفزی در ایستگاه­های نمونه برداری ……………………………………………….. 43

شکل 4-11 درصد فراوانی راسته­های Ephemeroptera و Trichoptera در ایستگاه­های نمونه برداری    44

شکل 4-12 نسبت نمونه­های حساس بی مهرگان کفزی به شیرونومیده در ایستگاه­های نمونه برداری …………………………………………………….. 44

شکل 4-13 تغییرات شاخص تنوع شانون در ایستگاه­های نمونه برداری … 45

شکل 4-14 تغییرات شاخص تنوع مارگالف در ایستگاه­های نمونه برداری . 45

شکل 4-15 تغییرات شاخص تنوع سیمپسون در ایستگاه­های نمونه برداری . 46

شکل 4-16 تغییرات شاخص زیستی BMWP در ایستگاه­های نمونه برداری .. 47

شکل 4-17 تغییرات شاخص ASPT در ایستگاه­های نمونه برداری ……… 48

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                               صفحه

جدول2-1 طبقه بندی کیفیت آب بر اساس شاخص شانون- وینر ……….. 20

جدول2-2 طبقه بندی کیفی آب بر اساس امتیاز کلی شاخصBMWP ……… 23

جدول 2-3 گروه بندی بر اساس ASPT………………………….. 23

جدول 3-1 موقعیت جغرافیایی ایستگاه­های نمونه برداری …………. 30

جدول 4-1 ضرایب همبستگی پیرسون بین پارامترهای کیفی آب ………. 49

جدول 4-2 ضرایب همبستگی پیرسون بین شاخص­های محاسبه شده و پارامترهای کیفی آب 50

جدول 4-3 ضرایب همبستگی پیرسون بین شاخص­های محاسبه شده ………. 51

فهرست پیوست­ها

عنوان                                                                                                                                                                                               صفحه

پیوست۱

جدول 1-1 استاندارد خروجی فاضلاب­ها ………………………… 60

جدول 1-2 استاندارد کمیسیون اروپایی برای آب­های مورد استفاده در تولید آب­های آشامیدنی …………………………………………………….. 62

پیوست2

جدول 2-1 آمار ماهیانه ی دبی ایستگاه های هیدرومتری سازمان آب منطقه ای در زمان نمونه برداری ………………………………………………. 64

جدول 2-2 آمار دبی ایستگاه های هیدرومتری سازمان آب منطقه ای در زمان نمونه برداری 64

شکل 2-1 نمودار بارندگی ماهیانه در ایستگاه هواشناسی کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری ……………………………………………… 65

شکل 2-2 نمودار بارندگی ماهیانه در ایستگاه هواشناسی سامان در استان چهارمحال و بختیاری ……………………………………………… 65

پیوست3

جدول 3-1 امتیازهای هر خانواده در سیستم BMWP ……………… 66

جدول 3-2 معرفی گونه­های شناسایی شده در ایستگاه­های نمونه برداری . 69

جدول3-3 تراکم و فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 22 تیرماه 1392  70

جدول 3-4 تراکم و فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 2 شهریور ماه 1392   71

جدول 3-5 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 20 مهر ماه ۱۳۹۲     72

جدول 3-6 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 5 آذر ماه 1392 73

جدول 3-7 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 20 دی ماه ۱۳۹۲ 74

جدول 3-8 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 3 اسفند 1392    75

جدول 3-9 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 23 فروردین 1393 76

جدول 3-10 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 10 خرداد 1393 77

شکل 3-1 نمودار میانگین میزان BOD اندازه گیری شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ……………………………………………….. 78

شکل 3-2 نمودار میانگین میزان شاخص تنوع شانون محاسبه شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ………………………………………… 78

شکل 3-3 نمودارمیانگین میزان شاخص تنوع سیمپسون محا

سبه شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف   78

 

مقدمه

آب­های جاری یا رودخانه­ها از مهم­ترین منابع آب هستند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز فعالیت­های مختلف کشاورزی، صنعت، شرب و تولید برق دارند. آگاهی از کمیت وکیفیت منابع آب یکی از نیاز­های مهم در برنامه ­ریزی و توسعه منابع آب، حفاظت و کنترل آن است. بدیهی است برای آگاهی ازكیفیت منابع آب وتولید اطلاعات جامع و کامل باید پایش­های دائمی انجام شود. چرا كه داشتن اطلاعات جامع، صحیح وقابل اطمینان با دوره­های زمانی مناسب می ­تواند عامل مهمی در تصمیم گیری­ها و سیاست­گذاری­ها باشد [13].

رودها نه تنها آب بلکه مقدار زیادی رسوب، کانی­های محلول و پوده­های غنی از مواد غذایی حاصل از پسماند گیاهان و جانوران زنده و مرده را به پایین دست حمل می­ کنند. تغییرات یک رودخانه نه تنها وابسته به سرزمین­های گوناگونی است که از آنها می­گذرد، بلکه به تغییرات فصلی و تفاوت میان سال­های خشک و تر نیز مربوط می­شود. تغییرات سالانه و فصلی حجم آب، رسوبات و مواد مغذی شسته شده در یک حوزه آبخیز ممکن است بسیار زیاد باشد، به ویژه در مناطق خشک که بخش بزرگی از بارش سالانه در چند طوفان می­بارد [24].

رودخانه­های یک حوضه آبخیز به عنوان شریان­های حیاتی به شمار می­روند که هر گونه فعالیت بشری به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر آنها تأثیر گذار است. امروزه وارد شدن انواع فاضلاب­های صنعتی، شهری، خانگی و کشاورزی و دفع غیر اصولی آنها از یک سو و ایجاد سدها، تغییر مسیر رودخانه­ها و انتقال آب بین حوضه­های آبی از سوی دیگر سبب بروز مشکلات فراوانی در حوضه ­های آبخیز می­شود که مرگ و میر آبزیان، آلوده شدن منابع آب زیر زمینی، آلودگی آب رودخانه­ها و دریاچه­ها از پیامد­های محیط زیستی آن است [28، 58]. بهره­ گیری از منابع طبیعی تا حد تحمل محیط زیست، آسیب جبران ناپذیری بر اکوسیستم وارد نمی­ کند اما منجر به تغییرات حتمی در آن می­شود [34].

گستردگی کشور، تنوع شرایط اقلیمی، توزیع نامناسب عرصه­های سکونت و فعالیت، نگاه فیزیکی تصمیم گیران کشور به پدیده­ها، گرایش توجه عمومی به منافع کوتاه مدت و مانند آن، همه دست به دست هم داد تا مدیران و افکار عمومی را متقاعد سازد که تنها راه مبارزه با خشکسالی و کم آبی، ایجاد سدهای متعدد بر روی تمامی جریان­های آبی کشور است. ایجاد سدهای مخزنی و سایر سازه­های آبی از جمله فعالیت­هایی است که با وجود منافع اقتصادی و اجتماعی می ­تواند خسارت­های جبران ناپذیری بر منابع زیستی و زیست بوم­های آبی وارد نماید [59].

از آنجایی که هر رودخانه به دلیل الگوی خاص جریان خود، سرزمینی که در آن جاری است و نیز گونه­هایی که به آن وابسته­اند، یک پدیده ویژه و منحصر به فرد است، طراحی و الگوی بهره برداری از سد و همچنین پیامدهای آن بر رودخانه و اکوسیستم­های پیوسته به آن نیز ویژه و منحصر به فرد است. تعداد زیادی از سدهای بزرگ و نیز همه سدهای مهم جهان در 6 دهه گذشته تکمیل شده ­اند در حالی که پیامدهای محیط زیستی یک سد تا صدها سال پس از ساخت آن نیز ممکن است پدیدار نشود [24]. یک سد را می­توان یک تجربه محیط زیستی بزرگ و برگشت ناپذیر و بدون کنترل تلقی نمود. یک سد، همه شبکه به هم پیوسته حیات در دره رودخانه را از هم می­گسلد. سدها مهم­ترین عامل به خطر افتادن یا انقراض یک پنجم از ماهی­های آب شیرین جهان هستند. سدها زندگی ماهی­ها، دوزیستان، حلزون­ها، حشرات، پرندگان آبزی و سایر گونه­های حیات وحش رودخانه­ای و تالابی را به خطر می­اندازند [79]. سد به عنوان یک مانع در بستر رودخانه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در پایاب را تحت تأثیر قرار می­دهد. ساختمان سد به عنوان یک مانع در مقابل حرکت و عبور اجزاء شناور باعث اختلال در رژیم طبیعی رودخانه شده و آثاری چون تجمع رسوبات در مخزن، تأثیر بر منابع آب زیرزمینی، خشک

کفزیان در ایستگاه سد کاهش قابل توجهی را نشان داد. در ایستگاه­های پایین­دست سد نیز علاوه بر کاهش تراکم، نوع موجودات نیز تغییر کرده و با نمونه­های سازگار با شرایط جدید جایگزین شدند. همچنین شاخص­های زیستی BMWP و ASPT به ترتیب وضعیت کیفی آب را در ایستگاه زیر دست سد مشابه آب­های آلوده و مشکوک به آلودگی تا آلودگی متوسط احتمالی نشان داد. این افت کیفیت ناشی از آلودگی­های آلی نبوده و بیشتر در اثر تغییر در تراکم و تنوع خانواده­های کفزیان حاصل شده است.

کلمات کلیدی: سد، زاینده­رود، شاخص­های زیستی، درشت بی­مهرگان کفزی، کیفیت آب.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                                                                    صفحه

فهرست مطالب………………………………………….. هشت

فهرست اشکال…………………………………………… ده

فهرست جداول………………………………………… یازده

فهرست پیوست­ها……………………………………… دوازده

چکیده…………………………………………………. 1

فصل اول: مقدمه

مقدمه…………………………………………………. 2

فصل دوم: تعاریف و مرور منابع

2-1 اثر سد بر کیفیت آب………………………………….. 7

2-2 پیامدهای اکولوژیک سدها………………………………. 9

2-3 تأثیر سد بر تنوع ژنتیکی آبزیان……………………….. 11

2-4 اثرات فیزیکی احداث سدها……………………………… 11

2-5 پارامترهای کیفی آب………………………………….. 13

2-5-1 دما…………………………………………. 13

2-5-2 اکسیژن محلول آب………………………………. 13

2-5-3 اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی (BOD5)……………… 14

2-5-4 اکسیژن مورد نیاز شیمیایی (COD)…………………. 14

2-5-5 نیترات………………………………………. 15

2-5-6 pH………………………………………….. 15

2-5-7 هدایت الکتریکی……………………………….. 15

2-5-8 فسفات……………………………………….. 16

2-6 استفاده از بی­مهرگان درشت کفزی جهت بررسی وضعیت کیفی آب رودخانه­ها   16

2-7 شاخص­های تنوع……………………………………….. 19

2-7-1 شاخص تنوع شانون- وینر…………………………. 20

2-7-2 شاخص تنوع سیپمسون…………………………….. 20

2-7-3 شاخص تنوع مارگالف…………………………….. 21

2-7-4 غنای آرایه­ها…………………………………. 21

2-8 شاخص­های زیستی………………………………………. 21

2-8-1 شاخص زیستی BMWP……………………………… 22

2-9 سابقه و اهمیت تحقیق در جهان………………………….. 24

2-10 سابقه و اهمیت تحقیق در ایران………………………… 26

2-11 معرفی رودخانه­ی زاینده رود…………………………… 27

2-12 معرفی دریاچه­ی سد زاینده رود…………………………. 27

فصل سوم: مواد و روش­ها

3-1 انتخاب ایستگاه­های نمونه برداری……………………….. 29

3-2 روش نمونه برداری……………………………………. 31

3-2-1 نمونه برداری از آب……………………………. 31

3-2-2 نمونه برداری از کفزیان رودخانه…………………. 31

3-3 اندازه گیری فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب……………… 31

3-4 شناسایی نمونه­های بی­مهرگان کفزی ………………………. 32

3-5 تحلیل داده­ ها ………………………………………. 32

3-5-1 محاسبه­ی شاخص­های غنا و تنوع درشت بی­مهرگان کفزی……. 32

3-5-2 شاخص­های زیستی BMWP و ASPT……………………… 32

3-5-3 بررسی روند تغییرات زمانی و مکانی داده­ها…………. 32

3-5-4 بررسی همبستگی بین داده­ها………………………. 33

فصل چهارم: نتایج و بحث

4-1 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی پارامترهای کیفی آب رودخانه 34

4-1-1 دمای آب……………………………………… 34

4-1-2 اکسیژن محلول…………………………………. 36

4-1-3 BOD5………………………………………… 36

4-1-4 COD…………………………………………. 38

4-1-5 نیترات………………………………………. 38

4-1-6 pH………………………………………….. 39

4-1-7 هدایت الکتریکی……………………………….. 40

4-1-8 فسفات……………………………………….. 41

4-2 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی شاخص­های غنا و تنوع درشت بی­مهرگان کفزی 42

4-2-1 تعداد خانواده………………………………… 42

4-2-2 شاخص تنوع شانون………………………………. 44

4-2-3 شاخص تنوع مارگالف…………………………….. 45

4-2-4 شاخص تنوع سیمپسون…………………………….. 4۵

4-3 بررسی روند تغییرات مکانی و زمانی شاخص­های زیستی…………. 46

4-3-1 شاخص BMWP…………………………………… 46

4-3-2 شاخص ASPT……………………………………. 47

4-4 همبستگی بین داده­ها………………………………….. 48

4-4-1 همبستگی بین پارامترهای کیفی آب رودخانه………….. 48

4-4-2 همبستگی بین پارامترهای کیفی آب و شاخص­های محاسبه شده. 48

4-4-3 همبستگی بین شاخص­های محاسبه شده…………………. 49

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1 نتیجه گیری…………………………………………. 52

5-2 پیشنهادات………………………………………….. 54

منابع………………………………………………… 55

 فهرست اشکال

عنوان                                                                                                                                                                                                            صفحه

شکل 3-1 موقیت ایستگاه­های نمونه برداری…………………….. 30

شکل 3-2 نمونه ­ای از نمودار باکس- ویسکرپلات………………….. 33

شکل4-1 تغییرات دمای آب رودخانه در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف     35

شکل4-2 تغییرات میزان اکسیژن محلول آب رودخانه در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ………………………………………………… 36

شکل 4-3 تغییرات میزان BOD5 درماه­های مختلف …………………. 37

شکل 4-4 تغییرات میزان BOD5 در ایستگاه­های نمونه برداری ………. 37

شکل 4-5 تغییرات COD در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال 38

شکل 4-6 تغییرات نیترات در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال   39

شکل 4-7 تغییراتpHدر ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال . 40

شکل 4-8 تغییرات هدایت الکتریکی در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال      41

شکل 4-9 تغییرات فسفات در ایستگاه­های نمونه برداری در فصول مختلف سال    41

شکل 4-10 روند تغییرات تعداد خانواده­های بی­مهرگان درشت کفزی در ایستگاه­های نمونه برداری ……………………………………………….. 43

شکل 4-11 درصد فراوانی راسته­های Ephemeroptera و Trichoptera در ایستگاه­های نمونه برداری    44

شکل 4-12 نسبت نمونه­های حساس بی مهرگان کفزی به شیرونومیده در ایستگاه­های نمونه برداری …………………………………………………….. 44

شکل 4-13 تغییرات شاخص تنوع شانون در ایستگاه­های نمونه برداری … 45

شکل 4-14 تغییرات شاخص تنوع مارگالف در ایستگاه­های نمونه برداری . 45

شکل 4-15 تغییرات شاخص تنوع سیمپسون در ایستگاه­های نمونه برداری . 46

شکل 4-16 تغییرات شاخص زیستی BMWP در ایستگاه­های نمونه برداری .. 47

شکل 4-17 تغییرات شاخص ASPT در ایستگاه­های نمونه برداری ……… 48

فهرست جداول

عنوان                                                                                                                                                                                               صفحه

جدول2-1 طبقه بندی کیفیت آب بر اساس شاخص شانون- وینر ……….. 20

جدول2-2 طبقه بندی کیفی آب بر اساس امتیاز کلی شاخصBMWP ……… 23

جدول 2-3 گروه بندی بر اساس ASPT………………………….. 23

جدول 3-1 موقعیت جغرافیایی ایستگاه­های نمونه برداری …………. 30

جدول 4-1 ضرایب همبستگی پیرسون بین پارامترهای کیفی آب ………. 49

جدول 4-2 ضرایب همبستگی پیرسون بین شاخص­های محاسبه شده و پارامترهای کیفی آب 50

جدول 4-3 ضرایب همبستگی پیرسون بین شاخص­های محاسبه شده ………. 51

فهرست پیوست­ها

عنوان                                                                                                                                                                                               صفحه

پیوست۱

جدول 1-1 استاندارد خروجی فاضلاب­ها ………………………… 60

جدول 1-2 استاندارد کمیسیون اروپایی برای آب­های مورد استفاده در تولید آب­های آشامیدنی …………………………………………………….. 62

پیوست2

جدول 2-1 آمار ماهیانه ی دبی ایستگاه های هیدرومتری سازمان آب منطقه ای در زمان نمونه برداری ………………………………………………. 64

جدول 2-2 آمار دبی ایستگاه های هیدرومتری سازمان آب منطقه ای در زمان نمونه برداری 64

شکل 2-1 نمودار بارندگی ماهیانه در ایستگاه هواشناسی کوهرنگ در استان چهارمحال و بختیاری ……………………………………………… 65

شکل 2-2 نمودار بارندگی ماهیانه در ایستگاه هواشناسی سامان در استان چهارمحال و بختیاری ……………………………………………… 65

پیوست3

جدول 3-1 امتیازهای هر خانواده در سیستم BMWP ……………… 66

جدول 3-2 معرفی گونه­های شناسایی شده در ایستگاه­های نمونه برداری . 69

جدول3-3 تراکم و فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 22 تیرماه 1392  70

جدول 3-4 تراکم و فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 2 شهریور ماه 1392   71

جدول 3-5 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 20 مهر ماه ۱۳۹۲     72

جدول 3-6 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 5 آذر ماه 1392 73

جدول 3-7 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 20 دی ماه ۱۳۹۲ 74

جدول 3-8 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 3 اسفند 1392    75

جدول 3-9 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 23 فروردین 1393 76

جدول 3-10 تراکم و درصد فراوانی نمونه­های شناسایی شده در تاریخ 10 خرداد 1393 77

شکل 3-1 نمودار میانگین میزان BOD اندازه گیری شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ……………………………………………….. 78

شکل 3-2 نمودار میانگین میزان شاخص تنوع شانون محاسبه شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف ………………………………………… 78

شکل 3-3 نمودارمیانگین میزان شاخص تنوع سیمپسون محا

سبه شده در ایستگاه­های مورد مطالعه در فصول مختلف   78

 

مقدمه

آب­های جاری یا رودخانه­ها از مهم­ترین منابع آب هستند که نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز فعالیت­های مختلف کشاورزی، صنعت، شرب و تولید برق دارند. آگاهی از کمیت وکیفیت منابع آب یکی از نیاز­های مهم در برنامه ­ریزی و توسعه منابع آب، حفاظت و کنترل آن است. بدیهی است برای آگاهی ازكیفیت منابع آب وتولید اطلاعات جامع و کامل باید پایش­های دائمی انجام شود. چرا كه داشتن اطلاعات جامع، صحیح وقابل اطمینان با دوره­های زمانی مناسب می ­تواند عامل مهمی در تصمیم گیری­ها و سیاست­گذاری­ها باشد [13].

رودها نه تنها آب بلکه مقدار زیادی رسوب، کانی­های محلول و پوده­های غنی از مواد غذایی حاصل از پسماند گیاهان و جانوران زنده و مرده را به پایین دست حمل می­ کنند. تغییرات یک رودخانه نه تنها وابسته به سرزمین­های گوناگونی است که از آنها می­گذرد، بلکه به تغییرات فصلی و تفاوت میان سال­های خشک و تر نیز مربوط می­شود. تغییرات سالانه و فصلی حجم آب، رسوبات و مواد مغذی شسته شده در یک حوزه آبخیز ممکن است بسیار زیاد باشد، به ویژه در مناطق خشک که بخش بزرگی از بارش سالانه در چند طوفان می­بارد [24].

رودخانه­های یک حوضه آبخیز به عنوان شریان­های حیاتی به شمار می­روند که هر گونه فعالیت بشری به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر آنها تأثیر گذار است. امروزه وارد شدن انواع فاضلاب­های صنعتی، شهری، خانگی و کشاورزی و دفع غیر اصولی آنها از یک سو و ایجاد سدها، تغییر مسیر رودخانه­ها و انتقال آب بین حوضه­های آبی از سوی دیگر سبب بروز مشکلات فراوانی در حوضه ­های آبخیز می­شود که مرگ و میر آبزیان، آلوده شدن منابع آب زیر زمینی، آلودگی آب رودخانه­ها و دریاچه­ها از پیامد­های محیط زیستی آن است [28، 58]. بهره­ گیری از منابع طبیعی تا حد تحمل محیط زیست، آسیب جبران ناپذیری بر اکوسیستم وارد نمی­ کند اما منجر به تغییرات حتمی در آن می­شود [34].

گستردگی کشور، تنوع شرایط اقلیمی، توزیع نا

 

<a href="http://40y.ir/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%a7%d8%ab%d8%b1-%d8%b3%d8%af-%d8%b2%d8%a7%d9%8a%d9%86%d8%af%d9%87-%d8%b1%d9%88/"><img class="alignnone wp-image-170858″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/8_001-300x173-300x173.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="283″ height="163″ /></a>

مناسب عرصه­های سکونت و فعالیت، نگاه فیزیکی تصمیم گیران کشور به پدیده­ها، گرایش توجه عمومی به منافع کوتاه مدت و مانند آن، همه دست به دست هم داد تا مدیران و افکار عمومی را متقاعد سازد که تنها راه مبارزه با خشکسالی و کم آبی، ایجاد سدهای متعدد بر روی تمامی جریان­های آبی کشور است. ایجاد سدهای مخزنی و سایر سازه­های آبی از جمله فعالیت­هایی است که با وجود منافع اقتصادی و اجتماعی می ­تواند خسارت­های جبران ناپذیری بر منابع زیستی و زیست بوم­های آبی وارد نماید [59].

از آنجایی که هر رودخانه به دلیل الگوی خاص جریان خود، سرزمینی که در آن جاری است و نیز گونه­هایی که به آن وابسته­اند، یک پدیده ویژه و منحصر به فرد است، طراحی و الگوی بهره برداری از سد و همچنین پیامدهای آن بر رودخانه و اکوسیستم­های پیوسته به آن نیز ویژه و منحصر به فرد است. تعداد زیادی از سدهای بزرگ و نیز همه سدهای مهم جهان در 6 دهه گذشته تکمیل شده ­اند در حالی که پیامدهای محیط زیستی یک سد تا صدها سال پس از ساخت آن نیز ممکن است پدیدار نشود [24]. یک سد را می­توان یک تجربه محیط زیستی بزرگ و برگشت ناپذیر و بدون کنترل تلقی نمود. یک سد، همه شبکه به هم پیوسته حیات در دره رودخانه را از هم می­گسلد. سدها مهم­ترین عامل به خطر افتادن یا انقراض یک پنجم از ماهی­های آب شیرین جهان هستند. سدها زندگی ماهی­ها، دوزیستان، حلزون­ها، حشرات، پرندگان آبزی و سایر گونه­های حیات وحش رودخانه­ای و تالابی را به خطر می­اندازند [79]. سد به عنوان یک مانع در بستر رودخانه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در پایاب را تحت تأثیر قرار می­دهد. ساختمان سد به عنوان یک مانع در مقابل حرکت و عبور اجزاء شناور باعث اختلال در رژیم طبیعی رودخانه شده و آثاری چون تجمع رسوبات در مخزن، تأثیر بر منابع آب زیرزمینی، خشک

فهرست مطالب
عنوان                                                                                                                                                                                                                                                                                        صفحه

چکیده            ‌ط                             

فصل 1-                      کلیات                 3

1-1-                         مقدمه         3

1-2-                         تعریف سازه های بنایی  6

1-3-                         عملکرد ساختمان های آجری در  زلزله های گذشته. 6

1-4-                         دسته بندی ساختمان های آجری… 7

1-4-1-                      ساختمان های آجری غیر مسلح  7

1-4-2-                      ساختمان های آجری نیمه مسلح  7

1-4-3-                      ساختمان های آجری مسلح  8

1-4-4-                      ساختمان های آجری مرکب   8

فصل 2-                     خواص سازه ای و دینامیکی ساختمانهای آجری… 10

2-1-                         مقدمه        10

2-2-                         توزیع نیروی زلزله در ساختمانهای بنایی.. 10

2-3-                         حالت های شکست   11

2-3-1-                      شکست دیوارهای برشی  11

2-3-2-                      شکست دیوارهای عرضی  12

2-4-                         عملکرد ساختمان های آجری غیر مسلح در مقابل زلزله. 12

2-5-                         روش های تسلیح و تقویت   13

2-6-                         رفتار سازه های آجری مسلح تحت بارگذاری متناوب… 14

2-7-                         روش کلاف بندی دیوار آجری… 15

2-8-                         خواص سازه ای ودینامیکی قاب های مرکب… 16

2-8-1-                      مقدمه        16

2-8-2-                      اندرکنش قاب و میانقاب   16

2-8-3-                      تبدیل کنش خمشی به کنش خرپایی  17

2-9-                         مقدمه       18

2-10-                        رفتار مواد 19

2-11-                        اعضاء باگسیختگی خمشی  19

2-11-1-                     خمش واقع بر سطح دیوارها 19

2-11-2-                     خمش خارج از سطح دیوارها 20

2-12-                        اعضا با شکست برشی  20

2-12-1-                     دیوارها-پایه ها-تیرها[] 20

2-12-2-                     دیوارهای میانقاب        21

2-12-3-                     دیوارهای میانقاب غیر سازه ای   22

فصل 3-                     روش های تعمیر،بازسازی وتقویت ساختمان ها 24

3-1-                         مقدمه[]  24

3-2-                         تقویت سقفها وبامها [] 25

3-2-1-                      تعبیه دال جدید:       25

3-2-2-                      تقویت سقف چوبی: 25

3-2-3-                      سقفهای طاق ضربی: 29

3-2-4-                      طاقهای قوسی      33

3-3-                         تقویت دیوارها 34

3-3-1-                      ترک خوردگی جزئی دیوارها 34

3-3-1-1-                   روش تزریق صمغهای چسبناک: 36

3-3-2-                      ترک خوردگی شدید در دیوارها: 37

3-3-3-                      ترک در تکیه گاه قوس: 39

3-3-4-                      برآمدگی موضعی: [] 41

3-3-5-                      پوششهای بتن آرمه: 42

3-3-6-                      تقویت با بهره گرفتن از پشت بند: 48

3-3-7-                      تقویت با بهره گرفتن از پیش تنیدگی  51

3-4-                         آسیب های وارد به اتصالات: 52

3-4-1-                      فروریختگی گوشه      52

3-4-2-                      انفصال وجدایی دیوارهای متصل به یکدیگر  54

3-4-2-1-                   وصله کردن سنگها(داخل و خارج)[] 55

3-4-2-2-                   قالب بندی وبتن ریزی ستون    55

3-4-2-3-                   نصب میلگرد کلاف                     56

3-4-2-4-                   نصب صفحات فولادی                 57

3-5-                         تقویت پی 58

3-6-                         تیرآهن کنسول (بالکن) 62

3-7-                         تقویت پی های نواری   63

3-8-                         مهار کردن نشست پی در شرایط محدود. 63

3-9-                         شمع زنی 65

3-10-                        شمع بندی وپل کشی زیردیوار 67

3-11-                        تنگ بستن  69

3-12-                        تخلیه پی نشست کرده 69

3-12-1-                     پرسازی حفره یاچاهک   70

3-12-2-                     ساختن پی بتنی          70

3-13-                        بنایی رجهای فروریخته  70

 

3-14-                        زهکشی دراطراف ساختمان  71

3-15-                        تعمیر ساختمانهای آسیب دیده 72

فصل 4–                     بهسازی ساختمانهای مصالح بنایی… 75

4-1-                         مقدمات بهسازی لرزه ای   75

4-2-                         مراحل بهسازی   75

4-2-1-                      بررسی ویژگیهای ساختمان  75

4-2-2-                      انتخاب هدف بهسازی   75

4-2-3-                      جمع آوری اطلاعات وضعیت موجود ساختمان  76

4-2-4-                      نیاز یا عدم نیاز به بهسازی   76

4-2-5-                      ارائه ی طرح بهسازی وارزیابی آن  76

4-3-                         هدف بهسازی   77

4-3-1-                      بهسازی مطلوب             78

4-3-2-                      بهسازی مطلوب            78

4-3-3-                      بهسازی ویژه        78

4-3-4-                      بهسازی محدود         78

4-3-5-                      بهسازی موضعی        78

4-4-                         سطوح عملکرد ساختمان  78

4-4-1-                      سطوح عملکرد اجزای سازه ای   79

4-4-1-1-                   سطح عملکرد 1- قابلیت استفاده بی وقفه  79

4-4-1-2-                   سطح عملکرد 2- خرابی محدود  79

4-4-1-3-                   سطح عملکرد 3- ایمنی جانی       79

4-4-1-4-                   سطح عملکرد 4- ایمنی جانی محدود  80

4-4-1-5-                   سطح عملکرد 5- آستانه فروریزش   80

4-4-1-6-                   سطح عملکرد 6- لحاظ نشده        80

4-4-2-                      سطوح عملکرد اجزای غیر سازه ای   80

4-4-2-1-                   سطح عملکرد A– خدمت رسانی بی وقفه  80

4-4-2-2-                   سطح عملکرد B– قابلیت استفاده بی وقفه  81

4-4-2-3-                   سطح عملکرد C– ایمنی جانی       81

4-4-2-4-                   سطح عملکرد D– ایمنی جانی محدود  81

4-4-2-5-                   سطح عملکرد E– لحاظ نشده      81

4-5-                         انواع ساختمانهای مصالح بنایی.. 81

4-5-1-                      ساختمانهای مصالح بنایی سنتی  81

4-5-2-                      ساختمانهای مصالح بنایی کلاف دار 82

4-6-                         مراحل روش ساده ی بهسازی… 82

4-7-                         نواقص متداول در ساختمان های مصالح بنایی.. 82

4-7-1-                      ساختمان های مصالح بنایی سنتی  82

4-7-1-1-                   مصالح                                     83

4-7-1-2-                   سیستم سازه ای ساختمان              83

4-7-1-3-                   دیوارهای باربر                            83

4-7-1-4-                   دال ها                                      84

4-7-1-5-                   اتصالات اعضای سازه ای         84

4-7-2-                      ساختمان های مصالح بنایی کلاف دار 84

4-8-                         ارزیابی آسیب پذیری ساختمانهای مصالح بنایی.. 85

4-8-1-                      ارزیابی آسیب پذیری ساختمانهای مصالح بنایی سنتی.. 85

4-8-1-1-                   ارزیابی کیفیت مصالح بنایی         85

4-8-1-2-                   ارزیابی سیستم سازه ای ساختمان  86

4-8-1-3-                   ارزیابی دیوارهای باربر                   88

4-8-1-4-                   ارزیابی دال ها                       90

4-8-1-5-                   ارزیابی اتصالات اعضای ساختمان  91

4-8-2-                      ارزیابی آسیب پذیری ساختمان های مصالح بنایی کلاف دار 92

4-8-2-1-                   ارزیابی کیفیت مصالح ساختمانی  93

4-8-2-2-                   ارزیابی سیستم سازه ای ساختمان  93

4-8-2-3-                   ارزیابی دیوارهای باربر            93

4-8-2-4-                   ارزیابی دال                           93

4-8-2-5-                   ارزیابی اتصالات اعضای ساختمان  93

4-8-2-6-                   ارزیابی سیستم کلاف                   94

4-9-                         راه کارهای پیشنهادی برای بهسازی ساختمان های مصالح بنایی.. 95

4-9-1-                      افزایش کیفیت مصالح بنایی  95

4-9-2-                      بهسازی سیستم سازه ای ساختمان  95

4-9-2-1-                   کامل نمودن مسیر بار            96

4-9-2-2-                   افزودن مقاومت برشی ساختمان  96

4-9-2-3-                   افزایش انسجام ساختمان با کلاف بندی   96

4-9-2-4-                   رفع نامنظمی در پلان              97

4-9-2-5-                   رفع نام نظمی در ارتفاع          97

4-9-2-6-                   تقویت پی                           97

4-9-2-7-                   تقویت در برابر ساختمان های مجاور 97

4-9-3-                      بهسازی دیوارهای باربر  98

4-9-3-1-                   اصلاح اجرای واحدهای بنایی          98

4-9-3-2-                   اصلاح درزهای قائم بین واحدهای بنایی  98

4-9-3-3-                   کاهش نسبت ارتفاع به ضخامت دیوار 98

4-9-3-4-                   کاهش ارتفاع آزاد دیوار          98

4-9-3-5-                   کاهش طول آزاد دیوار                  99

4-9-3-6-                   افزایش تراکم دیوار                        99

4-9-3-7-                   رفع انفصال در دیوار باربر                99

4-9-3-8-                   اصلاح نحوه ی قرار داشتن تیرهای باربر سقف بر روی دیوار 100

4-9-3-9-                   مهار نیروی رانش در سقف های قوسی  100

4-9-4-                      بهسازی دال ها          100

4-9-4-1-                   کاهش وزن سقف                                      100

4-9-4-2-                   انسجام سقف                              100

4-9-4-3-                   تقویت طول تکیه گاهی تیرها       101

4-9-4-4-                   تقویت بازشو در دال                    101

4-9-5-                      بهسازی اتصالات اعضای ساختمان  101

4-9-5-1-                   تقویت اتصالات دیوارهای باربر متقاطع  101

4-9-5-2-                   تقویت اتصال بین دیوارهای باربر ودال  101

4-9-5-3-                   تقویت اتصال بین تیغه ها و دیوارهای باربر  102

4-9-6-                      بهسازی سیستم کلاف   102

4-9-6-1-                   اصلاح سیستم کلاف بندی             102

4-9-6-2-                   اصلاح کیفیت مصالح کلاف بتنی  102

4-9-6-3-                   تقویت اتصالات اجزای کلاف           102

4-9-6-4-                   رفع اتصالات در سیستم کلاف                                          102

4-9-6-5-                   رفع انفصال کلاف به واسطه ی عبور لوله  103

4-9-6-6-                   اصلاح اتصال دیوار به کف               103

فصل 5-                     بررسی و ارزیابی سازه های مصالح بنایی موجود در شهرستان لردگان ومقایسه با ضوابط آیین نامه. 105

5-1-                         مقدمه           105

5-2-                         موقعیت شهرستان لردگان  105

5-3-                         گسل های موجود در این شهرستان.. 106

5-4-                         ساخت وسازهای موجود و مقایسه آن با آیین نامه 2800. 109

5-4-1-                      محدودیت ارتفاع ساختمان وطبقات آن بر اساس آئین نامه. 109

5-4-2-                      پلان ساختمان            110

5-4-3-                      مقطع قائم ساختمان  113

5-4-4-                      بازشوها (در-پنجره-گنجه) 115

5-4-4-1-                   رعایت محدودیتهای ذیل الزامی است: 115

5-4-5-                      دیوارهای باربر               119

5-4-6-                      دیوارهای غیر باربر و تیغه ها 121

5-4-7-                      جان پناهها و دودکشها 123

5-4-8-                      کلاف بندی                 125

5-4-8-1-                   کلاف بندی افقی                          125

5-4-8-2-                   کلاف بندی قائم                                                     128

5-4-8-3-                   کلاف بندی دیوارهای مثلثی شکل  130

5-4-9-                      دیوارچینی                     130

5-4-10-                     سقف ها                         132

5-4-10-1-                  مصالح سقف                                132

5-4-10-2-                  اتصال سقف و تکیه گاه           134

5-4-10-3-                  انسجام سقف                          135

5-4-10-4-                  سقف تیرچه بلوک                         136

5-4-11-                     خرپاها:                        136

5-4-12-                     سقف کاذب:           136

5-4-13-                     سقفهای قوسی:              137

5-4-14-                     نماسازی                         137

5-5-                         قواعد مهم طراحی ضد زلزله سازه های مصالح بنایی.. 138

5-6-                         چند نمونه از خرابی ساختمان های مصالح بنایی موجود. 142

5-7-                         خسارات وارده به دیوارهای سازه ای و غیر سازه ای و ارائه راهکار ترمیم.. 152

5-7-1-                      گزارش تصویری ارزیابی کیفی آسیب پذیری   153

5-7-2-                      تغییرات معماری مورد نظر مالک   154

5-7-3-                      ارزیابی کمی آسیب پذیری   155

5-8-                         طرح مقاوم سازی   161

5-8-1-                      محاسبات طرح مقاوم سازی   162

5-8-1-1-                   محاسبه بار دیوارها در وضع موجود  163

5-8-1-2-                   بارگذاری سقف طبقه بام         164

5-8-1-3-                   اثر پیچش در ساختمان                165

5-8-1-4-                   برش پایه و توزیع برش در طبقات   165

5-8-1-5-                   محاسبه برش پایه                      166

5-8-2-                      تعبیه ستون های فلزی برای بارهای ثقلی  166

5-9-                         مدل سازی ساختمان  167

5-10-                       تحلیل و طراحی فونداسیون با نرم افزار safe. 169

5-10-1-                    نقشه اجرایی با توجه به خروجی etabs  170

5-11-                        نقشه های اجرایی  170

5-11-1-                     پلان پر کردن طاقچه و ترمیم دیوارهای آسیب دیده 170

5-11-2-                     پلان نبشی کشی جهت شناژهای افقی و تکیه گاه کافی برای نشیمن تیرها و اتصال مناسب شبکه ها و رویه بتنی به سقف                173

5-11-2-1-                  پلان رویه های بتنی با طول لازم در هر جهت   173

5-11-3-                     جزئیات اجرای فونداسیون برای شناژهای قائم فلزی… 173

5-11-4-                     نحوه اتصال شناژهای قائم به دیوارهای باربر  175

5-12-                        دستورالعمل های ترمیم  180

5-12-1-                     ترمیم ملات           180

5-12-2-                     پرکردن طاقچه ها            182

5-13-                        برخی تصاویر مربوط به اجرای طرح مقاوم سازی… 183

فصل 6-                     نتیجه گیری و پیشنهادات   191

6-1-                         فعالیت های انجام شده 191

6-2-                         نتیجه گیری   192

6-3-                         پیشنهاد برای ادامه کار 193

فصل 1-                                     کلیات
1-1-                     مقدمه
فلات ایران بر یکی از کمربندهای زلزله واقع شده و از این رهگذرگاه گاه نقطه ای از پهنه میهن اسلامی دستخوش لرزشهای مرگبار زلزله می گردد. نمونه های بارز آن را زلزله (31خرداد 1369) منجیل و زنجان یا زلزله(25شهریور1357) طبس و یا زلزله های قبل از آن در ناغان [[i]](17 فروردین1356)- بوئین زهرا(1341) و غیره می توان نام برد.

کشور ایران در قسمت میانی کمربند کوه زای آلپ-هیمالیا واقع شده است و هنوز تحت تأثیر حرکات کوه زایی آلپ پایانی می باشد. از طرف دیگر حرکات صفحه عربستان به طور دائمی به صفحه ایران تنش وارد می کند و فرونشینی مکران در جنوب و باز شدن صفحه اقیانوس هند نیز سبب زیر راندگی صفحه اقیانوسی به زیر منطقه مکران می گردد. مجموعه این شرایط سبب به هم خوردن تعادل پوسته ایران می گردد و اثر آن به صورت جابجایی در طول شکستگی های قدیمی و بروز زمین لرزه مشاهده می شود. همانطور که در شکل مشاهده می شود گسل های ایران به طور کلی دارای روند شمالی- جنوبی (امتداد ایران شرقی). شمال غرب- جنوب شرق (امتداد ناحیه زاگرس و شمال شرق-جنوب غرب ، امتداد البرز شرقی) می باشد. گسل هایی که در طول دوره کواترنر (از دو میلیون سال پیش تا کنون) فعالیت نسبتا مهمی داشته اند عبارتند از:

گسل های آغاجاری، دامغان، البرز، آستارا، ترود، شمال تبریز، شاهرود، کازرون، کوه بنان کرمان، عباس آباد.

 

شکل ‏1‑1: نقشه صفحات زمین ساخت خاور میانه و حرکات نسبی آنها

 

 

شکل ‏1‑2: گسل های مهم ایران

 

گرچه دلایل بروز زلزله و یا زمان و مکان آن به روشنی مشخص نیست ولی در هر حال تا آنجا که مشخص شده است، تغییر شکلهای ناشی از حرکتهای قاره ها نسبت به یکدیگر(عوامل تکتونیک) باعث افزایش انرژی ذخیره شده در پوسته جامد زمین گردیده و وقتی به حد گسیختگی رسید، به ناچار این پوسته گسیخته شده و بخشی از انرژی ذخیره شده آزاد می گردد، و در این زمان پدیده لرزش زمین  به وجود می آید.چون انرژی آزاد شده بسیار زیاد و ناگهانی است، باعث ارتعاش شدید زمین گردیده و ساختمانهایی که برای مقاومت در برابر این ارتعاشها طرح نشده اند دچار گسیختگی و انهدام می گردند.

در ایران عزیز ما به علت اینکه برخی از شهرها و عموما روستاها از بافت قدیمی برخوردار هستند و ساختمانهای با مصالح بنایی فراوان در آنها یافت می شود اینگونه ساختمانها به علت اینکه متاسفانه بطور صحیح اجرا نمی شوند در هنگام زلزله خسارات زیادی را به بار می آورند در این فصل سعی شده در مورد تعریف ساختمانهای مصالح بنایی-عملکرد ساختمانهای مصالح بنایی و دسته بندی اینگونه ساختمانها بحث گردد.

در حال حاضر ساختمانهای ساخته شده با مصالح بنایی (به خصوص ساختمان هاای آجری) درصد بالایی از ساختمان های موجود یا در حال احداث در کشور ما را تشکیل می دهند[[ii]] مهمترین عامل مقبولیت ساختمان های بنایی در ایران ، به ویژه در شهرستان ها در دسترس بودن مصالح،ساده بودن تکنولوژی تولید آجر و بلوک های بنایی،آشنایی سازندگان با نحوه ساخت و ساز با مصالح بنایی و سر انجام ارزان تر بودن قیمت تمام شده این قبیل ساختمان ها نسبت به ساختمان های با اسکلت فولادی و بتن مسلح می باشد. با توجه به اینکه در ساخت بیشتر ساختمان های بنایی ضوابط و معیارهای مهندسی مربوط به مقاومت سازه در برابر زلزله مورد توجه قرار نمی گیرد و معمولا توسط سازندگان محلی و بدون توجه به اثر تخریبی زلزله، طراحی و اجرا می شود.

 

1-2-                    تعریف سازه­های بنایی
ساختمانهای بنایی از دیوارها وکفها هستند که در صورت به کار گیری صحیح از قابلیتهای مصالح، نیازی به عناصراضافه جهت تحمل بارهای وزن و نیروهای جانبی نمی باشد.دیوارهای خارجی و دیوارهای جداکننده فضاهای داخلی ساختمان به تنهایی جهت تحمل بارهای وارده کافی خواهند بود.

در اینگونه ساختمانها علاوه بر آنکه حذف اسکلتهای بتنی و یا فلزی خود موجب صرفه جویی قابل ملاحظه ای در هزینه ها میگردد، بعلت پخش بار بر روی زمین توسط دیوارهای باربر، هزینه شالوده های این ساختمانها نیز به مراتب کمتر از ساختمانهای دیگر خواهد بود.

 

1-3-                    عملکرد ساختمان های آجری در  زلزله های گذشته
در دهه های اخیر در ایران چندین زلزله بزرگ و مخرب روی داده است که موجب تلفات سنگینی شده اند مثل زلزله های منجیل در سال1369 با بزرگی 3/7 ریشتر،طبس در سال 1357 با3/7 ریشتر، آذربایجان شرقی(هریس)درسال1391با3/6 ریشتر، بوشهر(کاکی)در سال1391 با 6 ریشتر و….

با نگاهی کلی به تاریخچه زلزله های کشور مشخص می شود که خانه های روستایی که در ناحیه مرکزی زلزله هایی با بزرگی بیش از 5/5 ریشتر قرار گرفته اند در معرض خطر ترک خوردن و فرو ریختن هستند. البته ساختمانهای آجری شهری که با ملات سیمان چیده شده اند مقاومت بیشتری دارند و ممکن است در برابر زلزله هایی با بزرگی 6 تا5/6 ریشتر نیز پایدار بمانند.

بدون شک بالا بردن کیفیت مصالح و نحوه ساخت و یکپارچگی سقف و سبک کردن آن، و نیز تعبیه عناصری مانند کلافهای افقی،که انعطاف پذیری ساختمان را افزایش می دهند می تواند سبب افزایش مقاومت ساختمان شود. اما هیچ یک از این تمهیدات به معنی تضمین پایداری قطعی سازه در مقابل زلزله های مخرب نیستند.

 

1-4-                    دسته بندی ساختمان های آجری
ساختمان های آجری به بناهایی گفته می شود[[iii]] که با مصالح فشاری مثل آجر، بلوک بتنی، سنگ و خشت و ملات بنا شده اند. این ساختمان ها را می توان به چهار گروه غیر مسلح،نیمه مسلح،مسلح و مرکب تقسیم کرد.

 

1-4-1-                              ساختمان های آجری غیر مسلح
این نوع ساختمان متداولترین و قدیمی ترین نوع ساختمان را در کشورمان تشکیل می دهد و به دو گروه عمده شهری و روستایی قابل تفکیک است.در ساختمانهای روستایی دیوارها معمولا از خشت خام یا سنگهای رودخانه ای با ملات گل ساخته شده،سقف به صورت گنبدی از خشت خام در نواحی جنوب خراسان،و یا تیرهای چوبی با پوشش گل در نواحی شمالی کشور،بنا می شوند.گاهی برای استحکام بیشتر از شمعهای چوبی استفاده میشود که به طور افقی در دیوارها قرار می گیرند.در ساختمان های شهری دیوار ها از آجر فشاری با ملات ماسه سیمان بنا می شوند و سقفها تیرآهن یا تیرچه بلوک وگاهی نیز چوبی است.

 

1-4-2-                              ساختمان های آجری نیمه مسلح
تفاوت این نوع ساختمان ها با نوع قبلی در آن است که برای بهبود رفتار آنها در مقابل زلزله از عناصری استفاده می شودکه سبب افزایش نسبی مقاومت و یا نرمی می شوند همچون کلاف فوقانی و تحتانی در دیوارهای آجری و یا استفاده از قید پنجه.

 

نرخ اسمی ارز و قیمت نفت نیز از آمارهای بانك مركزی استخراج شده است. با بهره گرفتن از مدل VAR اثر جهانی شدن از طریق شاخص ادغام تجارت بین­الملل (IIT) روی رابطه­ مبادله­ کالاهای کشاورزی دیده شده است. با توجه به ادبیات نظری موجود، مدلی برای رابطه­ مبادله بر حسب قیمت نفت، نرخ ارز واقعی، تولید ناخالص داخلی و با اضافه کردن شاخص ادغام تجارت بین­الملل تصریح شده است. نتایج نشان می­دهد که فرضیه­ی تحقیق مبنی بر این­که، جهانی شدن (IIT) بر رابطه­ مبادله­ کالاهای کشاورزی اثر مثبت دارد، در کوتاه‏مدت رد می­شود. اثر منفی نشان می­دهد که در کوتاه‏مدت در اثر ارتباط با بازار جهانی، روند تجاری­شدن با کاهش رابطه‏ی مبادله­ خالص، ناخالص و درآمدی همراه خواهد شد. ولی در بلند­مدت اثر جهانی­شدن بر رابطه­ مبادله­ ناخالص، منفی و بر رابطه­ مبادله­ خالص و درآمدی مثبت است. اثر مثبت نیز نشان می دهد که در بلند‏مدت در اثر ارتباط با بازار جهانی، روند تجاری­شدن با افزایش رابطه­ مبادله­ خالص و درآمدی همراه خواهد شد.

کلید واژه­ها: رابطه­ مبادله، شاخص ادغام تجارت بین­الملل، الگوی تصحیح خطای برداری (VECM)

فهرست مطالب

 فصل اول: کلیات تحقیق

 صفحه                                                                                                        عنوان

1-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………1

1-2- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………….3

1-3- سؤالات اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………….5

1-4- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………….6

1-5- اهداف اساسی تحقیق………………………………………………………………………………………….6

1-6- داده ها و منابع آماری………………………………………………………………………………………….6

1-7- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………..6

1-7-1- نحوه محاسبه­ی رابطه­ مبادله ………………………………………………………………………….8.

1-7-1-1- رابطه­ مبادله­  تهاتری (پایاپای) خالص………………………………………………………8.

1-7-1-2- رابطه­ مبادله­  تهاتری ناخالص………………………………………………………………….8

1-7-1-3- رابطه­ مبادله­ درآمدی…………………………………………………………………………….9

1-7-2- شاخص­های جهانی شدن……………………………………………………………………………….10

 فصل دوم: مروری بر مطالعات انجام شده

 2-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….18

2-2- تاریخچه­ی جهانی شدن اقتصاد…………………………………………………………………………..18

2-3- تاریخچه­ی رابطه­ مبادله ………………………………………………………………………………….23

2-4- تحقیقات خارجی……………………………………………………………………………………………..28

2-5- تحقیقات داخلی……………………………………………………………………………………………….32

 فصل سوم: مبانی نظری و تصریح مدل

 3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….37

3-2- مدل های واردات……………………………………………………………………………………………..37

3-3- مدل های صادرات……………………………………………………………………………………………42

3-4- مبانی نظری جهانی شدن و تجارت……………………………………………………………………….44

3-5- مبانی نظری رابطه­ مبادله………………………………………………………………………………….51

3-6- تصریح مدل رابطه­ مبادله ………………………………………………………………………………..52

 فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و گزارش نتایج بدست آمده

 4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………….56

4-2- آزمون ایستایی…………………………………………………………………………………………………56

4-2-1- آزمون فیلیپس و پرون……………………………………………………………………………………57

4-3- تخمین مدل VAR……………………………………………………………………………………………60

4-3-1- تعیین تعداد وقفه بهینه……………………………………………………………………………………61

4-3-2- معادلات مدل VAR رابطه­ مبادله­ خالص، ناخالص، درآمدی…………………………..61

4-3-3- توابع عکس العمل ضربه- پاسخ رابطه­ مبادله­ی  خالص، ناخالص و درآمدی…………62

 

4-3-4- تجزیه واریانس…………………………………………………………………………………………….65

4-3-5- آزمون همجمعی…………………………………………………………………………………………..68

4-3-6- برآورد مدل VECM رابطه­ مبادله­ خالص، ناخالص و درآمدی……………………….70

4-3-7- تحلیل کشش شاخص جهانی شدن…………………………………………………………………..73

4-3-8- تحلیل اثر متغیرهای مدل بر رابطه­ مبادله­ کل بخش کشاورزی………………………….74

4-4- خلاصه و نتیجه گیری………………………………………………………………………………………..75

 فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات

 5-1- آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………………….76

5-2- بحث و نتیجه­ گیری……………………………………………………………………………………………76

5-3- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………….81

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………84

پیوست……………………………………………………………………………………………………………………89

– مقدمه

      جهانی شدن واقعیتی كلی است كه ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و غیره را شامل می­شود و درواقع باید آن را به مثابه یك نظام اجتماعی نوین دید كه كاركردهای مختلفی در ابعاد گوناگون دارد. بسیاری از صاحب نظران بر این باورند كه جهانی شدن بیشتر جنبه­ی اقتصادی دارد و یكی ازبرجسته ترین تحولاتی كه در سال­های اخیر به وقوع پیوسته هم­گرایی و ادغام اقتصادهای ملی در اقتصادهای جهانی بوده است كه در پی پیشرفت­های تكنولوژیك و فناوری اطلاعات ودر بستری از سیاست­های آزاد سازی به پیش رفته است. جهانی شدن واژه­ی رایج دهه­ی ١٩٩٠ میلادی، هرچند در مورد آن بحث­های زیادی صورت گرفته است، ولی هنوز تعریفی جامع و فراگیر كه دربردارنده­ی كلیه­ی جوانب این پدیده باشد، ارائه نشده است و هم‏چنان پیرامون تعریف آن مشاجرات و ابهامات فراوانی مشاهده می­شود. کروگمن و رنه بالز جهانی شدن را ادغام بیشتر بازارهای جهانی تعریف کرده­اند‌. کول آن را الگوی تکامل یابنده­ای از فعالیت‌های فرامرزی بنگاه­ها و شرکت‌ها می­داند. مک‌ایوان جهانی شدن را گسترش بین ­المللی مناسبات تولیدی و مبادله‌­ی سرمایه­سالارانه می­داند(آذربایجانی وهمکاران،1382). هم­چنین پراتون، جهانی شدن را فرآیندی از تحول می­داند که مرزهای سیاسی و اقتصادی را کم­رنگ کرده، ارتباطات را گسترش داده و تعامل فرهنگ‌ها را افزون می نماید(دادگرو همکاران، 1382). صندوق ‌بین‌المللی پول(IMF)[1] نیز جهانی شدن را رشد وابستگی متقابل اقتصادی کشورها در سراسر جهان از طریق افزایش حجم و تنوع مبادلات کالا و خدمات و جریان سرمایه در ماوراء مرزها و هم­چنین از طریق پخش گسترده‌تر و سریع­تر تکنولوژی می­داند(کریمی هسنیجه، 1386). در زمینه­ جهانی شدن اقتصاد بخش کشاورزی اهمیت ویژه­ای در اقتصاد ایران دارد. این بخش یکی از تواناترین بخش­های اقتصاد کشور و تأمین کننده­ بیش از یک­پنجم تولید ناخالص داخلی، یک­پنجم اشتغال، بیش از چهار­پنجم نیاز­ها­ی غذایی و بیش از یک­چهارم صادرات غیر‏نفتی است. بنابراین هر گونه تغییر و تحول در این بخش می ­تواند شاخص­ها­ی مهم اقتصادی کشور را تغییر دهد. توسعه­ی بخش کشاورزی، پیش شرط و نیاز ضروری توسعه اقتصادی کشور است و تا زمانی که موانع توسعه در این بخش برطرف نشود، سایر بخش­ها نیز به شکوفایی، رشد و توسعه دست نخواهند یافت(امیرتیموری و خلیلیان، 1386 ). از مهم­ترین ابزار تصمیم ­گیری برای کارگزاران و بنگاه­های اقتصادی قیمت کالاها و خدمات است. به عبارت دیگر قیمت کالاها و خدمات باعث ایجاد علائمی برای تصمیم سازی کارگزاران و بنگاه­های اقتصادی برای تخصیص منابع محدود یک جامعه در بین خواسته­ های نامحدودآن است. برآیند تمام نیروهای بازاری و غیربازاری در قیمت کالا تجلی پیدا کرده و باعث ارسال علائم مذکور می­گردد (مهرابی، 1382). تغییر در قیمت­های نسبی (رابطه­ مبادله­ قیمتی) هر فعالیت یا بخش اقتصادی در مقایسه با بخش‏های دیگر اقتصاد‏ی می تواند موجبات چرخش تخصیص منابع و سرمایه­ها از فعالیتی به فعالیت دیگر یا از بخشی به بخش دیگر را فراهم سازد. واضح است که هر بخش یا فعالیتی که رابطه­ مبادله­ قیمتی به زیان آن باشد در گردونه­ی تخصیص منابع و در نتیجه رشد تولید زیان می‏بیند. در ایران قیمت­های بخش کشاورزی و سایر بخش­ها­ی اقتصادی چه در بازار داخلی و چه در بخش تجارت داخلی بوسیله انواع سیاست­های کلان اقتصادی مورد تأثیر قرار می­گیرند و این امر به نوبه­ی خود موجب می­گردد که رابطه­ مبادله­ قیمتی بخش کشاورزی و زیر بخش ها­ی آن نیز تحت تأثیر قرار گیرند. با توجه به اتکاء ایران به درآمد­های نفتی و نوسانات فراوان این درآمدها که اقتصاد ایران را با بحران مواجه کرده و خواهد کرد، بایستی به بخش­ها­ی دیگر اقتصاد، توجه شود که بخش کشاورزی در این زمینه دارای مزیت­ها­ی فراوانی است که باید تقویت شود. لازمه­ی شکل­ گیری یک بخش قوی در درازمدت، اتخاذ سیاست­ها­ی مناسب است و این سیاست­ها بدون شناسایی و تشخیص عوامل مؤثر و مهم نمی ­تواند عملی شود. لزوم گریز از صادرات تک­محصولی و رهایی از مشکلات ناشی از آن، ایجاد تنوع در محصولات صادراتی، تأمین ارز جهت سرمایه ­گذاری و افزایش سهم در تجارت جهانی و بازارهای بین­المللی، اهمیت صادرات غیر­نفتی را به وضوح نشان می­دهد. برای رسیدن به این مهم، بخش کشاورزی دارای مزیت­ها و مشخصه­های مهمی همچون تنوع آب و هوایی، دمای مناسب، تنوع زمین، نیروی کار ارزان، بستر فعالیت اقتصادی نزدیک به نیمی از جمعیت کشور، وابستگی کم­تر به فن­آوری پیچیده و داشتن امکانات گسترش تولید است(خلیلیان، 1381). امروزه سیاست تجارت بین­الملل محصولات کشاورزی در اکثر کشورها به عنوان یک استراتژی کلیدی تلقی می­شود، به گونه­ای که این فرآیند با سرعتی بیش از رشد تولید کالا­ها و خدمات توسعه یافته است. به عنوان مثال، حجم کل تولید جهانی کالاها و خدمات طی دوره­ی 82-1953 تقریباً چهار برابرشده است. این در حالی است که حجم صادرات جهانی در طی دوره­ی مذکور شش برابر شده است. حجم کل تولید جهانی کالا­ها و خدمات و هم­چنین حجم صادرات جهانی در ارتباط با محصولات کشاورزی نیز به ترتیب دو و چهار برابر شده است که بیان­گر رشد جهانی صادرات است(هوک، 1986). اغلب کشور­ها برای افزایش رشد اقتصادی به دنبال توسعه­ی تجارت با سایر کشورها و تولید کالا بر اساس مزیت­نسبی هستند(مصری نژاد و ابراهیمی، 1385). سیاست­های آزاد سازی تجاری بر ساختار کل اقتصاد اثرگذارند. کشورهای وارد­کننده کالا­های کشاورزی با اعمال تعرفه­های گمرکی و کشور­های صادر­کننده با پرداخت یارانه­ی صادرات کالا­های کشاورزی سعی کرده­اند، تا بخش کشاورزی خود را تحت حمایت قرار دهند. به دنبال تلاش کشور­ها برای آزادسازی تجاری محصولات کشاورزی روند مشابهی که در مورد کالاهای صنعتی وجود داشت، روال گذشته حمایت از بخش کشاورزی دچار تغییر شد و نهایتاً این تلاش‏ها منجر به ایجاد توافق جدیدی در میان اعضاء سازمان تجارت جهانی گردید. بر اساس این توافق­ها مقرر گردید، موانع تعرفه­ای و غیرتعرفه­ای کاهش و هم­چنین یارانه­ی صادرات کالا­های کشاورزی محدود گردد. اجرای توافق­های مذکور دارای مفاهیم و اثرات مهمی برای چگونگی توسعه بخش کشاورزی کشور­های عضو و غیرعضو می باشد که بررسی آن برای کشورهایی چون ایران که هم وارد­کننده و هم صادر­کننده کالاهای کشاورزی است، بسیار ضروری به نظر می رسد. از آن­جا كه بخش كشاورزی ایران از گستردگی فراوانی برخوردار است، این اعتقاد وجود دارد كه بخش كشاورزی از توانایی بالفعل و بالقوه­ی فراوانی برخوردار بوده و این استعداد در آن نهفته است كه درصورت فراهم آمدن شرایط مناسب توانایی قابل توجهی در عرضه به بازار‏های جهانی داشته باشد. با چنین اندیشه­ای تلاش گردیده است كه اثر جهانی شدن اقتصاد بر رابطه­ مبادله­ كشاورزی ایران، مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور و باتوجه به اینكه بسیاری از عوامل مهم جهانی­شدن اقتصاد، بر بخش كشاورزی ایران تأثیری ندارند(مانند سرمایه گذاری مستقیم خارجی) بنابراین جهانی شدن در بخش كشاورزی ایران را تنها از لحاظ تجاری­شدن می توان مورد بررسی قرار داد كه در این ارتباط از شاخص تجارت درون صنعت (IIT) برای اندازه‏گیری جهانی شدن استفاده شده است.

1-2- بیان مسئله

      اقتصاد كشور­ها در دنیای معاصر در دو رویكرد خلاصه می­شوند، كشورهای با رویكرد اقتصاد باز و كشورهای با رویكرد اقتصاد بسته. در رویكرد اقتصاد باز اقتصاددانان معتقدند كه موانع تجاری، موانع سرمایه ای وغیره می­بایست كاهش یابد تا میدان برای فعالیت بخش خصوصی و كاهش فعالیت های غیركارای دولتی فراهم گردد. پدیده­ جهانی­شدن[2] اقتصاد بر این رویكرد تأكید دارد. این مهم باعث می­شود كه ساختار بازارهای مختلف در اقتصاد­های متفاوت از درجه مشابهت بیشتری برخوردار گردد. مطالعات و تجربیات بسیار زیاد نشان از رشد اقتصادی، افزایش بهره­وری، افزایش رفاه و غیره در اینگونه رویكرد دارند. البته مطالعاتی نیز وجود دارد كه نشان می دهد این رویكرد دارای مضراتی مانند گسترش فقر به ویژه در كشورهای درحال توسعه و بیكاری نیز به همراه دارد. در مجموع اگر بتوان با سیاست­های مدبرانه، اثرات منفی آن را كاهش داد، می توان منافع زیادی از اینگونه رویكرد حاصل نمود. در رویكرد دیگر، اقتصاد بسته است كه عنوان می­شود با سیاست­هایی مانند جایگزینی واردات، استقلال داخلی و غیره می توان قدرت اقتصادی برتری را حاصل نمود. بنابراین پایان نامه­ی حاضر، حداقل ضرورتی كه برای سیاست­مداران و جامعه­ علمی بر جای خواهد گذاشت، این است كه در اتخاذ تصمیم اقتصاد بسته یا باز در بخش کشاورزی با مطالعات علمی پربارتری برنامه ­ریزی اقتصادی را به پیش برند و بدون مطالعه اینگونه تحقیقات، مسلماً دور از انتظار نیست كه تصمیمات و سیاست های نادرست كه می تواند سال­ها اثرات مخرب آن برجای بماند را اتخاذ نمایند. تاکنون پنج نوع کاربرد متفاوت از واژه­ی جهانی شدن مطرح شده است. برخی به مفهوم آزاد‏سازی[3] اشاره می­ کنند. جمعی این واژه را غربی­شدن[4] می­دانند. برخی دیگر از این واژه، مفهوم بین­المللی[5] را در نظر دارند. عده­ای مفهوم جهانی­سازی[6]  را مورد توجه قرار داده­اند و برخی دیگر جهانی­شدن را در قالب قلمروزدایی[7] دنبال می­ کنند(ناجی راد، 1385 ). جهانی­شدن با مشخصه­ها­ی یکپارچگی تجارت، حرکت سریع سرمایه، تسریع در مبادله فن‌آوری، پیشرفت­ها­ی فنی و نزدیک نمودن اقتصاد­ها­ی ملی به اقتصاد­ها­ی واحد و فرا­ملی، ارائه­کننده­ تعریف جدیدی از روابط، متغیر‏ها و سیاست­‌ها­ی اقتصادی است. ایجاد فضای رقابتی از مهم­ترین و اساسی­ترین عناصر برای ورود به فرآیند جهانی شدن است(کریمی، 1386). یکی از پدیده­های بسیار قابل توجه دهه­‌های اخیر در اقتصاد جهانی، در هم­آمیزی و ادغام رو به افزایش اقتصاد­های ملی در اقتصاد جهانی است که آثار آن را می توان در افزایش بازرگانی بین­المللی، جهانی شدن تولید و جریان مستقیم سرمایه ­گذاری خارجی (FDI) ملاحظه کرد(دادگر و همکاران، 1382). تغییر و تحول قیمت محصولات صادراتی كشور­های در حال توسعه و توسعه یافته در تقابل با یك­دیگر قرار دارد. این تقابل قیمت‏ها درجه­ برخورداری هر كشور را از تجارت بین­الملل نشان می­دهد. رابطه­ مبادله شاخصی است كه بررسی رفتار آن در طی زمان به عنوان معیاری برای بررسی میزان برخورداری از منافع تجارت بین­الملل، در هر كشور مورد استفاده قرار می­گیرد. امروزه رابطه­ مبادله یكی از مهم­ترین ابزارها برای تجزیه و تحلیل مسایل اقتصاد كلان و توسعه اقتصادی از قبیل منافع حاصل از بازرگانی بین المللی، تحولات حجم و تركیب مبادلات و اثر آن بر روی سطح دستمزد­ها، رفاه عمومی و درآمد­ملی محسوب می شود. در نظریه­ های اقتصاد بین-الملل، رابطه­ مبادله جایگاه ممتازی دارد و اقتصاد­دانانی بر له و علیه روند بلند­مدت رابطه­ مبادله در بین كالا‏های صنعتی و مواد اولیه

تحلیل رگرسیون سلسله مراتبی نشان داد که راهبردهای مقابله ای توانست رابطه بین  سبک های فرزندپروری با کیفیت زندگی را  ( 14 %  ) تعدیل و حمایت های اجتماعی نیز رابطه بین سبک های فرزندپروری با کیفیت زندگی را ( 3 0/0 % ) تعدیل نماید . همچنین راهبردهای مقابله ای توانست رابطه بین سبک های فرزندپروری با نشانگان روانشناختی را ( 15 % ) تعدیل و حمایت های اجتماعی ، رابطه بین سبک های فرزندپروری با نشانگان روانشناختی را ( 3 0/0 % ) تعدیل نماید و همچنین تحلیل داده های حاصل از پژوهش بیانگر آن بود که  راهبردهای مقابله ای رابطه بین کیفیت زندگی با نشانگان روانشناختی را ( 7 0 /0 % ) تعدیل و در نهایت حمایت های اجتماعی رابطه بین کیفیت زندگی با نشانگان روانشناختی را   ( 3 0/0 % ) تعدیل نماید . بر اساس یافته های این پژوهش می توان نتیجه گرفت که رابطه کیفیت زندگی ، نشانگان روانشناختی و سبک های فرزند پروری یک رابطه خطی ساده نیست و راهبردهای مقابله ای و حمایت های اجتماعی می توانند این رابطه را تعدیل کنند.

واژگان کلیدی: راهبردهای مقابله ای ، حمایت های اجتماعی ، کیفیت زندگی ، نشانگان روانشناختی ، سبک های فرزند پروری ، زنان سرپرست خانوار

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                                                              صفحه

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1-مقدمه. 8

1-2-بیان مسئله. 10

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 15

1-4- اهدف تحقیق.. 16

1-4-1-هدف کلی.. 16

1-4-2-فرضیه های پژوهش…. 16

1-4-3- متغیرهای پژوهش…. 17

1-5-1- تعاریف نظری.. 17

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیقاتی

2-1- مبانی نظری پژوهش…. 21

2-2- کیفیت زندگی.. 21

2-3-  مدلهای کیفیت زندگی.. 22

2-3-1- مدل فلس و پری.. 22

2-3-2-  مدل کلی کیفیت زندگی.. 23

2-3-3- مدل توضیحی.. 24

2-4- نظریه ی کیفیت زندگی.. 26

2-5- عوامل موثر بر کیفیت زندگی.. 28

2-6- محیط زندگی وکیفیت زندگی.. 29

2-7- متغیرهای جمعیت شناختی وکیفیت زندگی.. 29

2-8- کیفیت زندگی و بهزیستی روانی.. 30

2-9- سلامت روانی.. 32

2-10- هدف بهداشت روانی.. 33

2-11- مفهوم سلامت… 34

2-12- الگو‌های سلامت… 35

2-12-1- الگوی پزشکی.. 35

2-12-2- الگوی محیطی.. 36

2-12-3- الگوی کلی نگر. 36

2-13- ابعاد سلامت… 37

2-13-1- سلامت جسمانی.. 37

2-13-2- سلامت اجتماعی.. 38

2-13-3- سلامت هیجانی.. 40

2-13-4- سلامت عقلانی.. 41

2-13-5- سلامت معنوی.. 41

2-13-6- سلامت روانشناختی.. 43

2-14- نظریه های سلامت روانی.. 47

2-14-1- دیدگاه زیست‌گرایی.. 47

2-14-2- دیدگاه تحلیل روانی.. 47

2-14-3- دیدگاه رفتارگرایی.. 47

2-14-4- دیدگاه انسان‌گرایی.. 48

2-15- شیوه های فرزندپروری.. 49

2-16- نظریه اریكسون.. 54

2-17- نظریه آدلر. 55

2-18- الگوی شفر. 58

2-19- الگوی وینترباتوم. 59

والدین و اجتماعی کردن فرزندان.. 60

انطباق فرزندپروری با تحول خود. 61

2-20- طبقه اجتماعی و سبک فرزندپروری.. 62

2-21- شکل‌‌های موثر کنترل والدین.. 63

2-22- راهبردهای مقابله ای.. 65

2-23- مقابله از نظر لازاروس و فولکمن.. 68

2-24- سبک های مقابله ای جرابک….. 68

2-25- سبک های مقابله ای فیلیپس و جارویس…. 69

2-26- سبک های مقابله ای کرونی.. 69

 

2-27-  دیدگاه شفگه- کرنگ….. 69

2-28- دیدگاه های نظری مفهوم مقابله. 70

2-28-1- دیدگاه تکاملی و سازگاری رفتاری.. 70

2-28-2- دیدگاه روان تحلیل گری.. 70

2-28-3- دیدگاه پردازش اطلاعات… 70

2-29- حمایت اجتماعی.. 71

2-30-  تعاریف حمایت اجتماعی.. 71

2-31-  منابع حمایت اجتماعی.. 72

2-32- انواع حمایت اجتماعی: 73

2-33- نظریه های مرتبط با موضوع حمایت اجتماعی: 74

2-33-1- نظریه تاثیر مستقیم حمایت اجتماعی: 74

22-33-2-  مدل تاثیر غیر مستقیم.. 74

2-33-3-  تئوری شبکه. 74

2-33-4- تئوری انسجام. 75

2-34- مهارت های اجتماعی.. 75

2-34-1- تعریف مهارت های اجتماعی.. 75

2-35- مفهوم رشد اجتماعی.. 78

2-36-  اجتماعی شدن.. 79

2-37- مهارت های اجتماعی.. 79

2-38-  ضرورت یادگیری مهارت اجتماعی.. 79

2-39-  اجتماعی شدن در گستره نظریه های تحول روانی.. 80

2-39-1- نظریه روان تحلیل گری فروید.. 80

2-39-2- نظریه تحول روانی، اجتماعی  اریکسون.. 81

2-39-3- نظریه تحولی کلبرگ…. 82

2-39-4- نظریه شناختی اجتماعی بندورا 82

2-40- تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 83

2-41- مطالعات انجام شده در خارج از کشور. 85

فصل سوم: روش پژوهش

3-1- روش پژوهش…. 92

3-2- جامعه آماری.. 92

3-3- حجم نمونه  نمونه و روش نمونه گیری.. 92

3-4- ملاک های ورودی:‌ 92

3-5- ملاک های خروج: 92

3-6- ابزار های پژوهش ر روایی و پایایی آن ها 93

نسخه ی کوتاه فهرست مقابله با موقعیت های استرس زا 93

3-7- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات… 97

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1- مقدمه. 99

4-2-  توصیف ویژگی های نمونه آماری.. 99

4-3- تحلیل استنباطی داده ها 101

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه. 117

5-2- محدودیت های پژوهش…. 121

5-3- پیشنهادهای پژوهشی.. 121

5-4- پیشنهادهای کاربردی.. 122

 

فصل اول:

کلیات پژوهش

1-1-مقدمه
امروزه دركنارافزایش طول عمر،عامل مهم دیگری مثل چگونگی زندگی كردن یاكیفیت زندگی مطرح است ، بنا به تعریف گروه كیفیت سازمان جهانی بهداشت كیفیت زندگی به ادراك فرد از جایگاه خودش درزندگی ، با توجه به بافت فرهنگی جامعه و اهداف ، معیارها و نگرانی های فرد اشاره دارد و از متغیرهایی مثل سلامت جسمانی ، وضعیت روانشناختی ، استقلال و روابط اجتماعی ناشی می شود ( استنر، کوپر و اسکوینگتون ، 2003) .  كیفیت زندگی با بهداشت روانی افراد ارتباط دارد و به بیان حالات وتغییرات وتوانایی های افراد و میزان رضایت افراد از عملكرد های زندگی می پردازد . منظور از کیفیت زندگی توجه به آن جنبه از زندگی است که بیانگر بهترین وضعیت زندگی برای فرد است( نجات[1]، 2008). اکثر محققان معتقدند که کیفیت زندگی دارای ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی می باشد و با عواملی مانند سن، فرهنگ، جنسیت، تحصیلات، طبقه اجتماعی، بیماری و محیط اجتماعی ارتباط دارد (کینگ و هیندز[2]، 2011) امروزه توجه به ظرفیت هایی معطوف شده است كه دركیفیت زندگی نقش بسیار دارند.  یكی ازاین مؤلفه ها، حمایت های اجتماعی اطرافیان می باشد. شواهدی که از مطالعات مختلف به دست آمده نشان می دهد که حمایت های اجتماعی نقش مهمی در سلامتی افراد بازی می کنند . همچنین حمایت های اجتماعی باعث کاهش آثار منفی استرس های فراوانی که از محیط و جامعه کسب می گردد و به تبع آن بر کیفیت زندگی اثر مستقیم و مثبت خواهد داشت (جانگر، 2002).

یکی از عوامل فردی که می توان با کیفیت زندگی و سلامت روان افراد در ارتباط باشد روش های کنار آمدن با شکل و مسئله است که تحت عنوان راهبردهای مقابله ای از آن یاد می شود. لازاروس و فلوکمن (2003) دریافتندكه راهبردهای مقابله ای فعال ، هم موفقیت تحصیلی و همسازگاری شخصی و هیجانی را پیش بینی می کند. همچنین تأثیرات طولانی مدت راهبردهای ناسازگارانه وازدست دادن كلی اعتمادشخصی نسبت به تواناییهابرای مقابله،به مسایلی، چون ترس ، اضطراب ، بیماریهای جسمانی وافسردگی منجرمی شود (ربیعی، مولوی، کلانتری و عظیمی، 1388).

علاوه بر متغرهای فردی و محیطی که تاثیر بالقوه ای بر سلامت افراد دارند شیوه های تربیت خانواده نیز بر کیفیت زندگی و به تبع آن برسلامت افراد تاثیر می گذارند.

خانواده به عنوان كوچكترین واحد اجتماعی و از اركان اصلی و عمده هر جامعه بشمارمی‌آید. محیط خانه اولین و مهمترین عاملی است كه بررشد شخصیت افرادتاثیرمی‌گذارد. كودك خصوصیاتی را از والدین به ارث می‌برد اما نقش والدین در رشد كودك تنها به جنبه‌های ارثی محدود نیست. ایده‌آلها و آرزوهای والدین، میزان رضایت آنها ازروابط زناشویی و سبك‌های فرزندپروری اتخاذ شده ازجانب والدین، همگی می‌توانند بر شكل‌دهی رفتار كودك و سلامت روان او نقش بسزایی داشته باشند (رضائیان، 1383).

بامریند[3](1971) مجموعه بررسی‌هایی انجام داد كه در آنها الگوهایی از شیوه‌های رفتاری والدین مشخص شده است. دراین بررسی‌ها چهار جنبه رفتار والدین با كودك شامل كنترل، سطح توقع برای رفتار عاقلانه، روشن بودن ارتباط بین والدین و كودك و مراقبت از سوی والدین مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت شیوه تعامل والدین در سه گروه تقیسم‌بندی شد. والدین اقتدارگرا[4]كه با ویژگی‌هایی چون تشویق روابط كلامی، واگذاری حدودی ازخودمختاری به همراه وجود مرزهای مشخص برای رفتار و عملكرد فرزند مشخص می‌شوند. والدین سلطه جو[5]، اطاعت بی چون و چرای فرزند را یك حسن می‌دانند و در كنترل فرزندان از خشونت و تنبیه بدنی استفاده می‌كنند. والدین سهل‌گیر[6] هیچگونه مرز و چارچوبی برای فرزندان تعیین نمی‌كنند و خود را از مسئوولیت‌های والدینی رها می‌كنند.

پژوهش‌های انجام شده دراین زمینه نشان می‌دهد كه هر كدام از این شیوه‌ها آثار و پیامدهای خاصی را به دنبال دارد. پژوهش طاهری (1374) نشان داد كه نوع سبک فرزندپروری[7]پدران بر میزان اضطراب فرزندان تاثیر می‌گذارد. پژوهش چناری (1374) نیزنشان داده كهبین خودپنداره فرزندان و نگرش تربیتی والدین رابطه مثبتوجود دارد. علاوه بر آن در تحقیقات خارجی، ویلانگ[8] و همكارانش (2004) مشخصكرده‌اند كه سبك‌های فرزند‌پروری به صورت مستقیم برویژگی‌های شخصیتی فرزندان و از این طریق بر بیماری‌ها و كیفیت زندگی آنهاتاثیر می‌گذارد.  با توجه به مسائل مطرح شده پژوهش حاضر به بررسی اثر تعدیل کنندگی راهبردهای مقابله ای و حمایت های اجتماعی در رابطه با کیفیت زندگی ، نشانگان روانشناختی و سبک های فرزند پروری زنان سرپرست خانوار می پردازد.

 

1-2-بیان مسئله
تغییرهای ایجاد شده در جوامع در دهه‌های اخیر سبب ایجاد تغییر ساختار خانواده، پذیرش مسئولیت بیشتر و استرس بیشتر جهت اداره‌ی زندگی گردیده است. (كوین[9]،2003). در كشور ما طی آمارهای ارائه شده توسط رئیس پژوهشكده آمار بر اساس سرشماری سال 90 از 21 میلیون خانوار موجود در كشور 2 میلیون و 500 خانوار زن سرپرست هستند و به عبارت دیگر در سال 90 سهم خانواده‌های زن سرپرست نسبت به سال 85 از 5/9 درصد به 5/12 درصد افزایش یافته (پایگاه تحلیلی خبری خانواده و زنان، 1393). و به گفته رئیس مركز آمار ایران تا سه سال آینده آمار زنان سرپرست خانوار به 15 درصد افزایش می‌یابد (Mehr News Agency, 2014). در خانواده‌های ایرانی، اغلب مرد (پدر) سرپرست خانواده محسوب می‌شود. اما تحت شرایطی این مسئولیت به عهده زنان (مادر) قرار می‌گیرد (حبیبی، قنبری، خدایی، قنبری،1391).

بر مبنای تعریف سازمان بهزیستی كشور زنان سرپرست خانوار شامل زنانی هستند که به واسطه فوت ، طلاق ، زندانی شدن همسر و غیره سرپرستی خانواده را به عهده دارند .

قابل ذکر است مواردی از قبیل فوت، جدایی از همسر و سایر عوامل یاد شده نیازمند سازگاری مجدد هستند (كوین، 2003).

این زنان بواسطه وجود مشكلاتی كه در زمینه سرپرستی دارند جزء اقشار آسیب‌پذیر جامعه به شمار می‌روند (شعبان‌زاده، بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392). در جوامع كنونی وقوع تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی منجر به تغییرات ساخت خانواده شده و شكل‌گیری پدیده «زن سرپرستی» به امری عادی تبدیل گردیده (بادنجانی، بیرامی، هاشمی، 1391). این زنان، با از دست دادن همسر به یكباره با جهان دیگری روبرو می‌شوند. دنیایی كه بسیاری از مختصات آن برای ایشان ناآشنا است (سیدمیرزایی، عبدالهی، كمربیگی، 1390). در این ساخت خانوادگی جدید زنان نیاز به تاب‌آوری بالایی دارند و در این بین زنان در زندگی روزمره خود با مشكلات متعددی مواجه می‌شوند كه ممكن است ایشان را به مشكلات اجتماعی و روانی دچار كند. طبق گزارش خبرگزاری مهر و اعلام رئیس پژوهشكده آمار ایران 30 درصد از زنان سرپرست خانوار به دلیل مشكلات جسمی خاص یا مشكلات روانی از كار افتاده هستند.

در این راستا یافته‌ها نشان می‌دهد، عمده‌ترین مشكلات زنان سرپرست خانوار در قالب مشكلات اجتماعی، اقتصادی، نگرش‌های منفی اجتماعی نسبت به آنها، نگرانی نسبت به آینده فرزندان و تعدد و تعارض نقش‌ها تظاهر پیدا می‌كند (بادنجانی، بیرامی، هاشمی،1391).

از جمله موارد یاد شده مشكلات اقتصادی بوده و همواره مشكل فقر در خانواده‌های زن سرپرست بیشتر از خانواده‌هایی با سرپرست مرد می‌باشد، و این خود باعث نگرانی دربارة آینده خود و فرزندانشان می‌شود (كوین، 2003).

گزارش رئیس پژوهشكده آمار ایران نیز مؤید این موضوع بوده و درآمد زنان سرپرست خانوار را حدود 34 درصد كمتر از مردان سرپرست خانوار بیان نموده است.

عامل فقر اقتصادی ، به تنهایی تأثیر مستقیم و غیرمستقیم خود را بر وضعیت فرهنگی و اجتماعی خانواده بر جای می‌گذارد (حبیبی، قنبری، خدایی، قنبری، 1392).

این زنان به علت برخورداری از تحصیل و مهارت‌های فنی و آموزشی كم‌تر نسبت به سایر زنان حتی در صورت فعالیت اقتصادی ، در مشاغل كم درآمد مشغول به كار می‌شوند (شعبان‌زاده، بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392). در واقع این زنان از نظر دستیابی به امكانات و خدمات محدودیت دارند و اغلب با عواملی چون عدم دسترسی به فرصت‌های شغلی، كم سوادی، نداشتن درآمد مستمر مواجه بوده (سیدمیرزایی، عبدالهی، كمربیگی، 1390). و همین نابرابری در فرصت‌ها یكی از عوامل بسیار مهم شكل‌گیری مشكلات فوق‌الذكر می‌باشد.

تا آنجا كه یكی از مؤلفه‌های توانمندی، داشتن فرصت برابر و حق انتخاب عنوان می‌گردد (دستورالعمل جامع حمایت‌های اجتماعی از زنان سرپرست خانوار سازمان بهزیستی كشور، 1391).

در حال حاضر طبق اظهارات رئیس پژوهشكده آمار ایران 82 درصد زنان سرپرست خانوار بیكار بوده و میانگین درآمد سالیانه ایشان 9 میلیون و900 هزار تومان است و 81 درصد زنان سرپرست خانوار دهك اول بی‌سواد بوده و دارای جمعیت خانواده‌ای بالا و درآمد پایین می‌باشند.

حال آنچه مطرح است نه تنها این زنان با مشكل فقر روبه‌رو بوده، بلكه بواسطه عقاید و سنت‌های موجود در جامعه مورد قضاوت قرار گرفته و در كشمكش با فرهنگ مردسالاری جوامع مسئولیت خانواده را به دوش می‌گیرند (حبیب[10]، 2010).

در واقع زنان سرپرست خانواده نسبت به مردان سرپرست خانواده ، به دلیل داشتن چند نقش مختلف و همزمان مانند اداره‌ی امور خانه و تربیت و مراقبت از فرزندان و كار در خارج از خانه با دستمزد كمتر، استرس و مشكلات روانی بیشتری را تجربه می‌كنند. زنان سرپرست خانواده معمولاً چندین نقش مختلف را ایفا می‌كنند و به واسطه آن دچار تعارض نقش‌ها می‌شوند و این امر به ایجاد استرس و اضطراب در آنها منجر می‌شود (بادنجانی، بیرامی، هاشمی، 1391).

در این خصوص تحقیقات نشان داده حتی مادرانی كه حضانت فرزندان را به عهده ندارند نسبت به پدران بی حضانت دو برابر بیشتر با فرزندان تماس دارند (صادقی، ناجی، محمدزاده، كریمیان، 1392) و وقتی زن سرپرست خانوار مجبور می‌شود از انتظارهای جنسی پیروی كند، نمی‌تواند به مهارت‌ها و یا تمایلات خود در زمینه‌های خارج از مرزهای جنسی خویش دست یابد (پروچسكا، 2007) . همچنین اغلب روابط ایشان با اطرافیان خدشه‌دار گردیده بطور مثال طی بررسی صورت گرفته افراد هنگامی كه طلاق می‌گیرند سه تا از دوستان خود را از دست می‌دهند و یا افراد مطلقه دو برابر بیشتر از متأهلین احتمال قطع ارتباط با یك دوست نزدیك را دارند كه این احتمال طرد شدن می‌تواند از سوی دو طرف رابطه دوستانه باشد (صادقی، ناجی، محمدزاده، كریمیان، 1392).

در مجموع عوامل مختلف یاد شده از جمله عوامل اجتماعی و اقتصادی سلامت روانی زنان سرپرست خانوار را تحت تأثیر قرار داده و باعث می‌گردد كه خلق افسرده‌ای داشته كه این خلق افسرده میل به انزوا و كناره‌گیری از دیگران را ترغیب می‌كند و در نتیجه افسردگی ایشان را در یك چرخه معیوب تشدید نموده (حبیبی، قنبری، خدایی، قنبری،1392). در صورتیكه روابط اجتماعی گسترش یافته- دریافت حمایت اجتماعی را افزایش می‌دهد و در نهایت منجر به كاهش افسردگی می‌گردد.

همچنین فرزندان خانواده‌های زن سرپرست به احتمال بیشتری دچار مشكلات رفتاری و اجتماعی می‌شوند و از كیفیت زندگی پایین‌تری نسبت به فرزندان خانواده‌های هسته‌ای برخوردارند (شعبان‌زاده، بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392). با توجه به شروع بالای افسردگی و اضطراب در جمعیت زنان سرپرست خانوار (حبیبی، قنبری، خدایی، قنبری،1392) این گروه از زنان سطوح بالاتری از آسیب‌پذیری را نشان می‌دهند .

مجموعه مشكلات ذكر شده بهداشت روانی این گروه را متأثر می‌سازد و اگر چه ممكن است برخی از این زنان، توان سازگاری با چنین شرایطی را داشته باشند، اما اغلب آنها تحت تأثیر این شرایط مشكلات مختلفی از جمله مشكلات جسمانی، مشكلات خواب و موارد فوق‌الذكر را نشان می‌دهند (كوین، 2003).

با توجه به موارد یاد شده و درصد بالای استرس وارده نحوة به كارگیری راهبردهای مقابله و حمایت‌های اجتماعی دریافتی نقش به سزایی در زندگی ایشان دارد.

در واقع با توجه به اینكه زنان سرپرست خانوار نسبت به سایر افراد جامعه استرس‌های روزمرة بیشتری را تجربه می‌كنند، توانایی كنترل هیجانات منفی و مقابله‌ی صحیح با عوامل استرس‌زا در عملكرد روزانه ایشان قابل توجه بوده و نقش مهمی در سلامت روانی، جسمانی و كیفیت زندگی این گروه از زنان ایفا می‌كند (شعبان‌زاده، بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392).

سبك‌های مقابله‌ای مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و فرآیندهای رفتاری و شناختی برای ممانعت، مدیریت یا كاهش استرس است (زنجانی، فیض‌آبادی، باغبانی، زهراكار، 1392). چگونگی مقابله با عوامل استرس‌زای زندگی ، به كیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار، نشانگان روانشناختی و سلامت عمومی و نیز كیفیت زندگی ایشان (با توجه به حجم و كیفیت استرس وارده) تأثیرگذار بوده ، برای مثال سبك مقابله‌ای مسأله مدار باعث افزایش كیفیت زندگی زنان سرپرست خانوار می‌شود (شعبان‌زاده، بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392).

باید توجه داشت كه آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، به عنوان یكی دیگر از فنون مدیریت استرس، افراد را قادر به مقابله‌ی سازگارانه می‌كند و طی آن افراد می‌آموزند، كه به جای درماندگی، نشخوار فكری و انفعال به افزایش توانمندی خود و كاهش ملزومات موقعیت استرس‌زا روی آورند كه راهبردی مؤثرتر و كارآمدتر در برابر استرس ناشی از شرایط اقتصادی، اجتماعی و روانی زنان سرپرست خانوار است (بارتلی[11]، 2011).

انتخاب سبك مقابله‌ای به كار برده شده تا حدود زیادی به عوامل خلق و خو مرتبط بوده بطور مثال افراد منفعل بیشتر سبك مقابله‌ای تسلیم یا اجتناب را انتخاب می‌كنند، در حالی كه افراد پرخاشگر به احتمال زیاد از سبک مقابله‌ای جبران افراطی بهره می‌گیرند. با این حال در این انتخاب عوامل محیطی نیز نقش بسزایی دارند.

بطور مثال راهبردهایی كه مراقبین مهم زندگی فرد به نمایش می‌گذارند بسیار مهم بوده. لذا راهبردهایی كه اتخاذ می‌شود ماحصل تعامل بین طبع ذاتی و تعامل محیطی است .اما این راهبردها با همه تنوعی كه دارند، آثار و پیامدهای متفاوتی به بار می‌آورند و هر یك از این شیوه‌ها، متناسب با عوامل استرس‌زا می‌توانند سازگارانه، یا ناسازگارانه باشند. با این حال شیوه‌های مسأله مدار، پیامدهای سازگارانه بیشتری دارند.

در این راستا فقدان شبكه‌های حمایتی در فضای زندگی زنان سرپرست خانواده و ادراك ایشان از مسئولیت‌های خود در محیط خانواده بر انتخاب سبك مقابله‌ای مؤثر است (بادنجانی، بیرامی، هاشمی، 1391).

از طرفی میزان برخورداری زنان سرپرست خانوار از حمایت‌های اجتماعی (از سوی خانواده، دوستان و سایرین) نقش اساسی در انتخاب راهبرد مقابله‌ای سلامت روانی، شیوه‌های فرزند پروری ایشان دارد.

باید توجه داشت كیفیت حمایت اجتماعی از كمیت آن اثرگذارتر می‌باشد (سیدمیرزایی، عبدالهی، كمربیگی، 1390). چنانچه زنان سرپرست خانوار از حمایت اجتماعی كافی برخوردار باشند ، بهتر با شرایط زندگی‌شان سازگار می‌شوند و نقش‌های گوناگون خود را در خانواده و جامعه می‌پذیرند. و این در حالی است كه عدم برخورداری از حمایت اجتماعی كافی و راهبردهای مقابله‌ای مناسب و سازش یافته، نه تنها سلامت روانی و جسمانی زنان سرپرست خانوار را تهدید نموده، بلكه به سلامت اعضاء خانواده، كیفیت زندگی و نوع ارتباط با فرزندان ایشان نیز مؤثر است. كیفیت زندگی در واقع نگرش ذهنی فرد نسبت به جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی محیطی است كه در آن زندگی می‌كند و به سادگی قابل توصیف نمی‌باشد و خود دارای شش بعد جسمانی، روان‌شناختی، سطوح استقلال، روابط اجتماعی، محیطی و معنوی است (شعبان‌زاده، زارع‌بهرام‌آبادی، حاتمی، زهراكار، 1392). عوامل متعددی كیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد كه در این بین می‌توان به تأثیر حمایت‌های اجتماعی و راهبردهای مقابله‌ای اشاره نمود.

با توجه به اینكه خانواده اولین و مهم‌ترین بافت اجتماعی، برای رشد و تحول انسان را فراهم می‌سازد، در جریان این رشد طبیعی هر كودك، تغییرات شناختی، عاطفی و اجتماعی را سپری نموده و در این مسیر استرس و تعارضاتی را تجربه می کند، در نیازمند سازگاری بوده و به مشكلات عاطفی/ رفتاری و یا یادگیری، انجامیده كه متأثر از شیوه‌های فرزند پروری می‌باشد.

فرزند پروری در واقع روش‌هایی است كه والدین برای تربیت فرزندان خود به كار می‌گیرند و بیانگر نگرش‌هایی است كه آنها نسبت به فرزندان خود دارند و در برگیرنده معیارها و قوانین وضع شده برای ایشان می‌باشد.

ولی باید پذیرفت كه این شیوه و سبک به كار رفته در فرزند پروری خود متأثر از فرهنگ، شرایط اجتماعی، اقتصادی و الگوهای آموخته شده و خلق و خوی كودك و والد می‌باشد (برك[12]، 2007).

اكنون با توجه به آمار یاد شده زنان سرپرست خانوار و افزایش روز‌افزون ایشان و مشكلات پیش روی آنها به عنوان بخش عظیمی از جامعه كه سرپرستی مجموعه‌ای به نام خانواده را به عهده دارند، هدف این پژوهش بررسی اثر تعدیل کنندگی راهبردهای مقابله‌ای و حمایت‌های اجتماعی در كیفیت زندگی، سلامت روانی (نشانگان روانشناختی) و سبك‌های فرزند پروری ایشان می باشد .

[1] ..Nejat

[2] . king & Hinds

[3]– Baumrind

[4]-Authoritative

[5]– Authoritarian

[6]– Permissive

2-1             مبدأ و تاریخچه لوبیا………………………………………………………………. 6

2-2             اهمیت اقتصادی لوبیا……………………………………………………………… 6

2-3             سطح زیر کشت لوبیا در ایران و دنیا………………………………………………. 7

2-4             خصوصیات گیاه شناسی لوبیا……………………………………………………… 8

2-5              نیازهای اقلیمی لوبیا…………………………………………………………….. 12

2-6              تاریخ کاشت……………………………………………………………………. 12

2-6-1           اثر تاریخ کاشت بر رشد لوبیا…………………………………………………… 13

2-6-2           اثر تاریخ کاشت بر عملکرد غلاف لوبیا…………………………………………. 14

2-6-3           اثر تاریخ کاشت بر عملکرد دانه لوبیا…………………………………………… 14

2-6-4           اثر تاریخ کاشت بر اجزاء عملکرد لوبیا…………………………………………. 16

2-6-5           اثر تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک لوبیا……………………………………… 17

2-7               مالچ……………………………………………………………………………. 17

2-7-1           ویژگی های مالچ……………………………………………………………….. 18

2-7-2           مالچ کاه و کلش………………………………………………………………… 18

2-7-3           فوائد مالچ کاه و کلش………………………………………………………….. 18

2-7-4           اثر مالچ کاه و کلش بر رشد گیاه………………………………………………… 20

2-7-5           اثر مالچ بر عملکرد دانه لوبیا……………………………………………………. 21

2-7-6           اثر مالچ در کنترل علف هرز……………………………………………………. 22

2-7-7           اثر مالچ بر رطوبت خاک……………………………………………………….. 23

فصل سوم       مواد و روش ها ……………………………………………………………. 24

3-1                 زمان و موقعیت جغرافیایی و اقلیمی محل اجرای طرح………………………. 25

3-2                 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک محل انجام آزمایش……………………. 26

3-3                 مشخصات طرح آزمایشی……………………………………………………. 28

3-4                 مراحل اجرای طرح آزمایشی…………………………………………………. 28

3-5                 خصوصیات مورد بررسی…………………………………………………….. 28

3-5-1             تعداد غلاف سبز در هر بوته………………………………………………….. 28

3-5-2             تعداد دانه سبز در هر بوته…………………………………………………….. 29

3-5-3             تعداد دانه خشک در هر بوته………………………………………………….. 29

3-5-4             تعداد گل در مرحله R2………………………………………………………. 29

3-5-5             تعداد گره های ریشه در هر بوته………………………………………………. 29

3-5-6             تعیین درصد پوشش علف های هرز در هر کرت……………………………… 29

3-5-7             درصد رطوبت نسبی خاک……………………………………………………. 29

3-5-8             عملکرد غلاف خشک………………………………………………………… 30

3-5-9             عملکرد دانه خشک…………………………………………………………… 30

3-6-10           عملکرد بیولوژیک…………………………………………………………….. 30

3-5-11          شاخص برداشت……………………………………………………………….. 30

3-5-12          درجه باردهی………………………………………………………………….. 30

3-5-13          تعداد غلاف خشک در هر بوته………………………………………………… 30

3-5-14          وزن صد دانه…………………………………………………………………… 31

3-5-15          محتوای نسبی آب برگ………………………………………………………… 31

3-6               محاسبات آماری……………………………………………………………….. 31

فصل چهارم     نتایج و بحث ………………………………………………………………. 32

4-1                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر تعداد غلاف سبز در هر بوته لوبیا…………………. 33

4-2                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر تعداد دانه سبز در هر بوته لوبیا…………………… 34

4-3                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر تعداد دانه خشک در هر بوته لوبیا………………… 35

4-4                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر تعداد گل در هر بوته لوبیا در مرحله R2…………. 36

4-5                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر تعداد گره ریشه لوبیا……………………………… 39

4-6                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر درصد پوشش علف هرز…………………………. 41

4-7                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر مقدار رطوبت نسبی خاک………………………… 43

4-9                 اثر تاریخ کاشت و مالچ بر عملکرد غلاف خشک لوبیا……………………….. 45

4-10               اثر تاریخ کاشت و مالچ بر عملکرد دانه خشک لوبیا………………………….. 48

4-11               اثر تاریخ کاشت و مالچ بر عملکرد بیولوژیک لوبیا……………………………. 51

4-12               اثر تاریخ کاشت و مالچ بر شاخص برداشت لوبیا…………………………….. 53

4-13               اثر تاریخ کاشت و مالچ بر درجه باردهی لوبیا………………………………… 55

فصل پنجم       نتیجه گیری کلی………………………………………………………….60

پیشنهادات………………………………………………………………………………………. 61

منابع مورد استفاده……………………………………………………………………………….. 62

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………….. 70

فهرست جداول

جدول2-1           مراحل رشد رویشی لوبیا……………………………………………………. 11

جدول 2-2          مراحل رشد زایشی لوبیا…………………………………………………….. 11

جدول3-1           خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک زراعی محل اجرای آزمایش………….. 27

جدول 4-1          تجزیه واریانس صفات عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا…………………. 38

 

جدول 4-2          تجزیه واریانس صفات عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا…………………. 47

جدول 4-3          تجزیه واریانس صفات عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا…………………. 57

جدول 4-4          تجزیه واریانس صفات عملکرد و اجزای عملکرد گیاه لوبیا…………………. 58

جدول 4-5         برش دهی اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ و خصوصیات مورد بررسی لوبیا………59

فهرست نمودارها

نمودار 3-1       مقدار بارندگی طی فصل رشد لوبیا در محل انجام آزمایش…………………….. 25

نمودار 3-2       تغییرات دمای حداقل و حداکثر طی فصل رشد لوبیا در محل انجام آزمایش….. 25

نمودار 3-3       تغییرات ساعات آفتابی طی فصل رشد لوبیا در محل انجام آزمایش……………. 26

نمودار 4-1       اثر مالچ بر تعداد غلاف سبز تشکیل شده در هر بوته لوبیا……………………… 33

نمودار 4-2       اثر تاریخ کاشت بر تعداد دانه سبز تشکیل شده در هر بوته لوبیا……………….. 37

نمودار 4-3       اثر تاریخ کاشت بر تعداد دانه خشک تشکیل شده در هر بوته لوبیا…………….. 37

نمودار 4-4       اثر تاریخ کاشت بر تعداد گل تشکیل شده در هر بوته لوبیا…………………….. 37

نمودار 4-5       اثر تاریخ کاشت بر تعداد گره ریشه تشکیل شده در هربوته لوبیا……………….. 40

نمودار 4-6       اثر مالچ بر تعداد گره ریشه تشکیل شده در هر بوته لوبیا………………………………….40

نمودار 4-7       اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ بر تعداد گره ریشه تشکیل شده در هر بوته لوبیا.. 40

نمودار 4-8       اثر مالچ بر درصد پوشش علف هرز در لوبیا…………………………………… 42

نمودار 4-9       اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ بر درصد پوشش علف هرز در لوبیا……………. 42

نمودار 4-10     اثر تاریخ کاشت بر مقدار رطوبت نسبی خاک………………………………….. 44

نمودار 4-11      اثر مالچ بر مقدار رطوبت نسبی خاک………………………………………….. 44

نمودار 4-12     اثر تاریخ کاشت بر عملکرد غلاف خشک گیاه لوبیا……………………………. 46

نمودار 4-13     اثر مالچ بر عملکرد غلاف خشک گیاه لوبیا…………………………………….. 46

نمودار 4-14     اثر تاریخ کاشت بر عملکرد دانه خشک گیاه لوبیا………………………………. 50

نمودار 4-15     اثر مالچ بر عملکرد دانه خشک گیاه لوبیا……………………………………….. 50

نمودار 4-16     اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ بر عملکرد دانه گیاه لوبیا……………………….. 50

نمودار 4-17     اثر تاریخ کاشت بر عملکرد بیولوژیک گیاه لوبیا………………………………… 52

نمودار 4-18     اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ بر عملکرد بیولوژیک گیاه لوبیا…………………. 52

نمودار 4-19     اثر تاریخ کاشت بر شاخص برداشت گیاه لوبیا…………………………………. 54

نمودار 4-20     اثر مالچ بر شاخص برداشت خشک گیاه لوبیا………………………………….. 54

نمودار 4-21     اثر تاریخ کاشت بر درجه باردهی گیاه لوبیا…………………………………….. 56

نمودار 4-22     اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ بر درجه باردهی گیاه لوبیا………………………. 56

   چکیده

به منظور تعیین تاریخ کاشت مناسب و بررسی اثر کاربرد مالچ بر رشد و عملکرد لوبیا آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1393 در مزرعه تحقیقاتی واقع در روستای حسن آباد کوچصفهان اجرا گردید. فاکتورهای آزمایش شامل تاریخ کاشت در سه سطح(3، 10 و 17 اردیبهشت) و دو سطح استفاده از مالچ کاه و کلش و عدم استفاده از مالچ کاه و کلش بود. خصوصیات مورد بررسی عبارت بودند از: تعداد غلاف سبز، تعداد دانه سبز، تعداد دانه خشک، تعداد غلاف خشک، تعداد گل، تعداد گره های ریشه، درصد پوشش علف های هرز، رطوبت نسبی خاک، عملکرد غلاف خشک، عملکرد دانه خشک، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، درجه باردهی، وزن صد دانه، محتوای نسبی آب برگ. نتایج تجزیه واریانس نشان داد، اثر تاریخ کاشت برای تمام صفات به جز تعداد غلاف سبز و درصد علف هرز معنی دار بود. اثر مالچ نیز برای همه صفات به غیر از تعداد دانه سبز، تعداد گل، عملکرد بیولوژیک و درجه باردهی معنی دار بود. اثر متقابل تاریخ کاشت × مالچ برای صفات تعداد دانه خشک، تعداد گره ریشه، تعداد برگ، درصد علف هرز، عملکرد دانه خشک، عملکرد بیولوژیک و درجه باردهی معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات مورد بررسی نشان داد تاریخ کاشت اول اثر بیشتری نسبت به سایر تاریخ های کاشت داشت. استفاده از مالچ کاه و کلش به طور مؤثری صفات مورد ارزیابی را افزایش داد. براساس نتایج به دست آمده تاریخ کاشت اول و استفاده از مالچ اثر بیشتری بر رشد و عملکرد لوبیا در این منطقه داشت.

مقدمه