آگهیاقامت گرجستان بازاریابی ویروسی
جستجو برای:
جستجو …
کلمات کلیدی بیشتر جستجو شده :
فیزیولوژیکیکاهش ارزشمشاور خارجیولی خاص

 

 

چکیده…………………………………………….. 1

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1-مقدمه…………………………………………. 3

1-2-اهداف پژوهش……………………………………. 5

1-3-گیاه شناسی توت فرنگی…………………………….. 6

1-4-ارقام توت فرنگی………………………………… 6

1-5- بسترهای رایج کشت هیدروپونیک……………………… 7

1-5-1-خاک رس………………………………………. 7

1-5-2-کوکوپیت……………………………………… 7

1-5-3-پوسته برنج…………………………………… 8

1-5-4-پرلیت……………………………………….. 8

1-5-5-ورمی کولیت…………………………………… 8

1-5-6-پشم سنگ……………………………………… 8

1-6-کود آبیاری…………………………………….. 8

1-7-کیفیت آب………………………………………. 9

1-8-علت استفاده ازکشت هیدروپونیک……………………… 9

1-9-طبقه بندی سیستم های هیدروپونیک……………………. 10

1-10-تکنیک مدیریت غذایی……………………………… 10

1-11-خاک درمقابل هیدروپونیک………………………….. 11

1-12-تغذیه وهیدروپونیک………………………………. 11

1-13-آینده هیدروپونیک………………………………. 12

1-14-توت فرنگی هیدروپونیک درحال رشد…………………… 13

فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق

 

 

فصل سوم: فرآیند پژوهش

3-1-مواد گیاهی…………………………………….. 29

3-2-زمان ومکان انجام آزمایش……………………….. .. 29

3-3-تیمار وتکرار………………………………… .. 29

3-4-صفات مورد ارزیابی…………………………….. .. 30

3-4-1-وزن تر برگ………………………………… .. 30

3-4-2-وزن خشک برگ……………………………….. .. 30

3-4-3-وزن ترمیوه………………………………… .. 30

3-4-4-وزن خشک میوه………………………………. .. 30

3-4-5-قطر میوه………………………………….. .. 30

3-4-6-طول میوه………………………………….. .. 30

3-4-7-مواد جامد محلول…………………………….. .. 31

3-4-8-کلروفیل کل………………………………… .. 31

3-4-9-آنتوسیانین………………………………… .. 31

3-4-10-محتوای آب نسبی…………………………….. .. 32

3-5-طرح آزمایشی……………………………………. 32

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1-وزن تربرگ……………………………………… 35

4-2-وزن خشک برگ……………………………………. 36

4-3-وزن ترمیوه…………………………………….. 37

4-4-وزن خشک میوه…………………………………… 38

4-5-قطر میوه………………………………………. 39

4-6-طول میوه………………………………………. 40

4-7-کلروفیل کل…………………………………….. 41

4-8-آنتوسیانین…………………………………….. 42

4-9- مواد جامد محلول……………………………….. 43

4-10- محتوای آب نسبی ………………………………. 44

4-2- همبستگی صفات………………………………….. 45

4-2-1-بررسی همبستگی متغیرهای مربوط به برگ……………… 45

4-2-2- بررسی همبستگی متغیرهای مربوط به میوه……………. 45

فصل پنجم: بحث ونتیجه گیری

بحث وتفسیر……………………………………… . 47

بررسی تاثیردفعات آبیاری برعملکرد توت فرنگی………….. . 47

بررسی تاثیربسترهای کشت برعملکرد توت فرنگی…………… . 47

نتیجه گیری……………………………………… . 48

پیشنهادات………………………………………… 49

پیوست……………………………………………. 50

منابع فارسی………………………………………. 51

منابع انگلیسی…………………………………….. 53

چکیده انگلیسی…………………………………….. 58

فهرست نمودار

نمودار4-1- میانگین های وزن تر برگ برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی………………………………..35

نمودار4-2- میانگین های وزن خشک برگ برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی ………………………………………………… 36

 

نمودار 4-3-میانگین های وزن تر میوه برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی ………………………………………………… 37

نمودار4-4- میانگین های وزن خشک میوه برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی ………………………………………………… 38

نمودار 4-5-میانگین های قطر میوه برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی     39  

نمودار4-6- میانگین های طول میوه برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی     40

نمودار4-7- میانگین های کلروفیل برگ برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی  41    

نمودار4-8- میانگین های آنتوسیانین توت فرنگی ها برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی ………………………………………….. 42    

نمودار4-9- میانگین های مواد جامد محلول در میوه ها برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیبی …………………………………………. 43  

نمودار 4-10-میانگین های محتوای آب میوه ها برای نه سطح مختلف تیمارهای ترکیب…………………….44

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول4-1- تجزیه آنالیز واریانس……………………….. 34

جدول4-2- همبستگی صفات……………………………… 45

 

چکیده :

به منظور تاثیر دفعات آبیاری وبسترهای مشخص برعملکرد توت فرنگی درکشت هیدروپونیک آزمایشی بصورت فاکتوریل دو عاملی در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. تیمارها شامل دفعات آبیاری مشخص (3.5.6)دور در روز و در سه بستر (پرلیت 100% و پرلیت + کوکوپیت 50*50 و کوکوپیت 100%) بودند که درمحیط کشت هیدروپونیک روی گیاه توت فرنگی رقم گاویتا اعمال گردیدند. صفات اندازه گیری شده شامل موادجامدمحلول, وزن تر وخشک میوه وبرگ, آنتوسیانین,کلروفیل برگ ومحتوای آب نسبی , قطر وطول میوه که ازهرتیمار انتخاب شد مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج آنالیز واریانس نشان داد که دفعات آبیاری تاثیر معنی داری روی عملکرد میوه بخصوص صفات کیفی آن دارد.دفعات آبیاری 5 بار درروز تاثیر مستقیمی برعملکرد داشته است.نتایج حاصل شده از بسترها نیز نشان میدهد بستر کشت پرلیت بالاترین محصول را داشته است. با دفعات آبیاری 3بار درروز نیز عملکرد کاهش داشته است . 6دور ابیاری نیز عملکرد متوسط داشته است . همچنین بستر کشت پرلیت+ کوکوپیت نیز عملکرد متوسط داشته است. کوکوپیت خالص نیز کاهش محصول رابه دنبال داشته است. به طور کلی باتوجه به این نتایج میتوان برای رسیدن به حداکثر محصول در محیط های هیدروپونیک ازاین روش استفاده کرد.

 

 

 

واژگان کلیدی: پرلیت، توت فرنگی، کود آبیاری، کوکوپیت، محلول غذایی، هیدروپونیک

    

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه :

امروزه کشاورزی با بحران هایی نظیر کمبود آب ، آلودگی زیستی ، کارایی پایین مصرف آب روبروست که نگاه دقیق به این موضوعات نیازمند توجه بیشتر به موضوع مدیریت آب دراین بخش میباشد. با توجه به این مسئله با گسترش هرچه بیشتر جمعیت کره زمین مشکل فقرغذایی وگرسنگی وقحطی را خواهیم داشت. کشاورزی مشکلاتی دیگرنظیر خاک نامناسب نیز دارد. مشکلاتی که برای پرورش گیاهان درخاک بوجود می آید باعث شده تا کشاورزان باضررو زیان زیادی روبرو شوند. تغییر کشاورزی ازسنتی به مدرن وسیستم های کارآمدی به روز که به پیشرفت بخش کشاورزی ومصرف بهینه منابع آبی وزمین میپردازد کشت بدون خاک (هیدروپونیک ) میباشد.کشت بدون خاک ازروش های جدید برای کاشت وپرورش گیاهان بخصوص درمناطقی با منابع محدود آبی وخاکی وزمین های غیرقابل کشت میباشد. بسیاری ازمشکلات بخش کشاورزی با این روش ازبین میرود ومحصولی با سلامت بیشتر وکیفیت بالا راخواهیم داشت.هدف ازاین فصل بیان مسئله اصلی تحقیق یعنی بررسی تاثیر دفعات آبیاری مشخص برعملکرد میوه توت فرنگی درکشت هیدروپونیک است. همچنین مقایسه بسترهای کشت واثرات آبیاری توام با بسترها بر خصوصیات کیفی توت فرنگی موردبررسی قرارمیگیرد. بعبارتی دراین فصل مسئله مورد مطالعه طرح وچارچوب حرکت به سوی اهداف مورد نظر تدوین گردیده است.

دراین بخش سعی براین شده است که هیدروپونیک بطور گسترده مورد بررسی قراربگیرد.کلمه هیدروپونیک ازدو واژه یونانی hydro(آب) و ponus(کشت وکار) تشکیل شده است.این واژه برای اولین باردرسال1929 توسط Gerickاستاد دانشگاه کالیفرنیا که ازیک تکنیک آزمایشگاهی به ابزارتجاری برای گیاهان درحال رشددرآمده مورد استفاده قرارداد. ارتش ایالات متحده با بهره گرفتن ازکشت هیدروپونیک به رشد موادغذایی تازه برای سربازان درطول جنگ جهانی دوم درجزایراقیانوس آرام میپرداختند.1950هکتارمزارع تجاری بادوام درامریکا، اروپا، آسیا وآفریقا وجود دارد.(Arjina,2000)

 

هیدروپونیک رشد گیاهان درمحلول غذایی مایع و بسترهای کشت مصنوعی است.بسترهای مورد استفاده عبارتند از: رس منبسط شده، الیاف سخت و زبر، پرلیت، ورمی کولیت، ذرات آجر، بادام زمینی بسته بندی شده ، پشم سنگ والیاف چوب میباشد.هیدروپونیک بعنوان یک روش بادوام درتولید سبزیجات(گوجه فرنگی، کاهو، خیار وفلفل) وهمچنین محصولات زینتی مانند گل رز، گل های پیازدار و توت فرنگی و درختچه های زینتی شناخته شده است.oklahoma,2000)) با توجه به ممنوعیت استفاده ازمتیل بروماید درکشت های خاکی تقاضا برای کشت های هیدروپو نیک درچند دهه اخیربه سرعت افزایش یافته است.ازمزایای کاربرد این روش می توان به موارد زیر اشاره کرد:

– می توان ازاین کشت درمناطقی که کشاورزی وباغبانی درآن امکان پذیر نیست مورد استفاده قرارداد برای مثال مناطق بیابانی خشک یا مناطقی با آب وهوای سرد

– کنترل کامل محتوای مواد مغذی، pH، محیط رشد، هزینه پایین مصرف آب به دلیل بازیافت آب و محلول غذایی

– رشد سریع ویکنواخت به دلیل اکسیژن رسانی بیشتربه منطقه ریشه

– حذف یا کاهش حشرات وباکتریها وقارچ ها به دلیل عدم وجود خاک

– تولید حداکثرمحصول

– عدم انجام عملیات خاک ورزی نظیر وجین، تناوب زراعی ، دفع علفهای هرز و شخم

برخی محصولات مانند کاهو وتوت فرنگی را می توان ازسطح زمین تا ارتفاع مشخص می توان کاشت وعملیات کشاورزی را روی آن یه آسانی انجام داد . دراین صورت نیز هزینه کارگرپایین می آید

– کاهش شوک پیوند

اما درکناراین مزایا معایبی دراین نوع کشت دیده می شود که به شرح زیراست:

1)هزینه بالای تاسیسات وعملیات اجرایی نسبت به کشت های درون خاکی زیاد است

2)مهارت ودانش کافی برای به نتیجه رسیدن مطلوب ودرحد تجاری

3)برخی ازبیماریهایی مانند قارچ فوزاریومی و ورتیسیلیومی می تواند به سرعت ازطریق این سیستم گسترش یابد.با این حال بسیاری گونه های مقاوم به این قارچ ها کشت می شوند.

((Erogul and Ongum, 2005

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2- اهداف پژوهش:

 

هدف کلی دراین مطالعه بررسی تاثیر تعداد دفعات آبیاری و بسترهای پرلیت و کوکوپیت بر عملکرد میوه توت فرنگی میباشد که درقالب این هدف کلی اهداف زیر مورد توجه قرار می گیرد:

 

1)مقایسه بین بسترهای کشت

2)شناسایی کامل سیستم های هیدروپونیک

3)شناسایی تاثیر دفعات آبیاری مشخص برعملکرد توت فرنگی

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3- گیاه شناسی توت فرنگی:

توت فرنگی یكی از بی نظیرترین ریز میو ه ای مناطق معتدله است كه در دهه های اخیر در زمره تولیدات مهم و تجاری قرار گرفته است. این محصول به دلیل عطر و طعم و

فهرست مطالب

عنوان                                                            صفحه

چکیده ……………………………………….1

فصل اول: مقدمه 

1- مقدمه. 3

فصل دوم: بررسی منابع  

2-1- تاریخچه. 7

2-2- دلایل اهمیت شناخت و بررسی گیاه دارویی همیشه بهار. 8

2-2-1- خواص دارویی.. 8

2-2-2- استفاده خوراکی.. 10

2-2-3- مصارف آرایشی – بهداشتی.. 10

2-2-4- اثرات آلرژی زا و تاثیرات جانبی.. 10

2-3- رده بندی و مشخصات گیاهشناسی.. 11

2-4- مواد مؤثره 12

2-5- خاستگاه و پراکنش همیشه بهار. 13

2-6- تکثیر و ازدیاد گیاه همیشه بهار. 14

2-7- نگهداری و مراقبت… 14

2-8- برداشت و خشک کردن محصول. 14

2-9- عوامل مؤثر بر رشد و نمو گیاه دارویی همیشه بهار. 15

2-9-1- عوامل محیطی.. 15

2-9-1-1- نور. 15

2-9-1-2- درجه حرارت… 15

2-9-1-3- رطوبت و آبیاری.. 16

2-9-1-4- خاك… 16

2-9-1-5- عناصر غذایی.. 17

   2-9-1-5-1- نیتروژن. 18

    الف) تأثیر فرم جذب نیتروژن بر پارامترهای مورفولوژیکی.. 20

    ب) تاثیر فرم جذب نیتروژن بر پارامترهای فیزیولوژیکی.. 22

   2-9-1-5-2- فسفر. 24

   2-9-1-5-3- پتاسیم. 25

2-9-2-عوامل گیاهی و زراعی.. 25

2-9-2-1-گونه گیاهی و مراحل مختلف رشد. 25

2-9-2-2- عملیات به زراعی.. 26

2-9-3- عوامل زنده وغیر زنده 27

فصل سوم : مواد و روش ها

3- مواد و روش ها 29

3-1- مشخصات جغرافیایی منطقه. 30

3-2- آماده سازی بستر کشت و شرایط رشدی گیاهان. 31

3-3- آماده سازی سیستم تغذیه و آبیاری.. 31

3-4- اندازه گیری صفات مورد بررسی.. 33

3-4-1- اندازه گیری طول ساقه اصلی و قطر گل.. 33

3-4-3- وزن تر و خشک اندام هوایی.. 33

3-4-4- سنجش رنگیزه های فتوسنتزی.. 34

3-4-5- سنجش کارتنوئید کل.. 34

3-4-6- تعیین میزان قندهای محلول کل.. 34

3-4-7- سنجش اسید آمینه پرولین.. 35

3-4-8- تعیین میزان پراکسید هیدروژن ( (H2O2 36

3-4-9- تعیین میزان آب نسبی برگ  (RWC) 36

3-4-10- تعیین فنول کل گل.. 37

3-4-11- تعیین مقدار اسانس کل.. 37

3-4-13- سنجش ترکیبات اسانس…. 38

3-5- تجزیه و تحلیل آماری داده ها 38

فصل چهارم : نتایج و بحث

4- بررسی تاثیر غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر پارامترهای مورفولوژیکی گیاه همیشه بهار. 40

4-1- تعداد گل در بوته. 40

4-1-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد گل در بوته. 40

4-1-2- تأثیر کاربرد نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد گل.. 41

4-1-3- اثرمتقابل غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد گل در بوته. 42

4-2-تعداد برگ… 43

4-2-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد برگ… 44

4-2-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد برگ… 45

4-2-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد برگ… 45

4-3- تعداد غنچه. 47

4-3-1- اثر سطوح مختلف ازت بر تعداد غنچه. 47

4-3-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر تعداد غنچه. 48

4-3-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر تعداد غنچه. 48

4-4- ارتفاع بوته. 49

4-4-1- اثر سطوح مختلف ازت بر ارتفاع بوته. 50

4-4-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر ارتفاع بوته. 50

4-4-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر ارتفاع بوته. 51

 

4-5-قطر گل.. 53

4-5-1- اثر سطوح مختلف ازت بر قطر گل.. 53

4-5-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر قطر گل.. 54

4-5-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر قطر گل.. 54

4-6- وزن تر گل.. 55

4-6-1- اثر سطوح مختلف ازت بر وزن تر گل.. 56

4-6-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر وزن تر گل.. 56

4-6-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر وزن تر گل.. 57

4-7- وزن خشک گل.. 58

4-7-1- اثر سطوح مختلف ازت بر وزن خشک گل.. 59

4-7-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر وزن خشک گل.. 60

4-7-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر وزن خشک گل.. 60

4-8- کلروفیل (a، b و کل) 62

4-8-1- اثر سطوح مختلف ازت بر کلروفیل (a، b و کل) 62

4-8-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر کلروفیل (a، b و کل) 63

4-8-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر کلروفیل (a، b و کل) 64

4-9-کارتنوئیدها 65

4-9-1- اثر سطوح مختلف ازت بر کارتنوئیدها 66

4-9-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر کارتنوئیدها 67

4-9-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر کارتنوئیدها 67

4-10- محتوای نسبی آب برگ… 69

4-10-1- اثر سطوح مختلف ازت بر محتوای نسبی آب برگ… 69

4-10-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر محتوای نسبی آب برگ… 70

4-10-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر محتوای نسبی آب برگ… 70

4-11- پراکسید هیدروژن. 72

4-11-1- اثر سطوح مختلف ازت بر پراکسید هیدروژن. 72

4-11-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر پراکسید هیدروژن. 73

4-11-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر پراکسید هیدروژن. 74

4-12- محتوای پرولین.. 75

4-12-1- اثر سطوح مختلف ازت بر محتوای پرولین.. 75

4-11-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر محتوای پرولین.. 76

4-12-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر محتوای پرولین.. 77

4-13- قند محلول. 78

4-13-1- اثر سطوح مختلف ازت بر قند محلول. 79

4-13-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر قند محلول. 79

4-13-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر قند محلول. 80

4-14- فنول کل.. 81

4-14-1- اثر سطوح مختلف ازت بر فنول کل.. 82

4-14-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر فنول کل.. 82

4-14-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر فنول کل.. 83

4-15- اسانس…. 84

4-15-1- اثر سطوح مختلف ازت بر ترکیبات اسانس…. 86

4-15-2- تأثیر کاربرد نسبت های مختلف نیترات به آمونیوم بر ترکیبات اسانس…. 86

4-15-3- اثرمتقابل سطوح مختلف ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بر ترکیبات اسانس…. 87

فصل پنجم: نتیجه گیری پیشنهادات

5-1- نتیجه گیری.. 91

5-2- پیشنهادات… 92

منابع و مأخذ.. 93

چکیده

تعیین غلظت، فرم ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بدلیل تاثیر فراوان در کنترل پارامترهای رشدونموی، متابولیسم گیاهی، عملکرد و کیفیت محصولات باغبانی یکی از مهمترین اصول تغذیه گیاهی می­باشد. در همین راستا آزمایشی به منظور بررسی تأثیر غلظت­ (200 و170میلی­گرم درلیتر) و نسبت­های مختلف نیترات به آمونیوم (100:0، 90:10، 80:20، 70:30) روی خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی (تعداد گل، تعداد برگ، تعداد غنچه، ارتفاع بوته، قطر گل، وزن تر و خشک گل، کلروفیل a، b و کل، کارتنوئیدها، محتوای نسبی آب برگ، پرولین، پراکسید هیدروژن، قندهای محلول، فنول کل و ترکیبات اسانس) همیشه بهار (Calendula officinalis) در قالب آزمایشات فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار طراحی و اجرار گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که افزایش نیتروژن بر تعداد گل، تعداد برگ، وزن تر و خشک گل، کارتنوئیدها، قندهای محلول و ترکیبات اسانس تأثیر معنی داری نشان داد؛ لیکن بر سایر صفات اثر معنی داری نداشت. نسبت­های مختلف نیترات به آمونیوم نیز بر تعداد گل، تعداد برگ، ارتفاع بوته، قطر گل، وزن تر گل، کارتنوئیدها، پرولین، قند محلول و ترکیبات اسانس معنی دار بود. مقایسه میانگین­ اثرات متقابل غلظت ازت و نسبت نیترات به آمونیوم بجز صفات کلروفیل a، پراکسید هیدروژن و فنول کل معنی دار، سایر صفات به طور معنی­داری تحت تاثیر قرار گرفتند. برهمین اساس بیشترین عملکرد در نسبت 80:20 نیترات به آمونیوم مشاهده گردید. براساس نتایج آزمایش غلظت و نسبت نیترات به آمونیوم در محلول غذایی همیشه بهار نقش بسزایی در پارامترهای رشدونموی، عملکرد و کیفیت اسانس تولیدی دارد.

واژه های کلیدی: ازت، نسبت نیترات به آمونیوم، همیشه بهار، کیفیت اسانس، کشت بدون خاک

1- مقدمه

گیاهان دارویی یكی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران هستند كه در صورت شناخت علمی، كشت، توسعه و بهره ­برداری صحیح می توانند نقش مهمی درسلامت جامعه، اشتغال زایی و صادرات غیرنفتی داشته باشند (کشفی بناب، 1389) .این بخش از منابع طبیعی قدمتی هم­پای بشر داشته و یكی از مهم­­ترین منابع تأمین غذایی و دارویی بشر در طول نسل­ها بوده است. از نقطه نظر تاریخی، گیاهان اهمیت فراوانی در توسعه جوامع داشته اند و تحقیقات وسیعی برای یافتن فراورده­ها و مواد طبیعی دارویی گیاهی در طول تاریخ انجام شده است. امروزه گرایش عمومی جامعه به استفاده از داروهای گیاهی به علت ثروتمندتر شدن جوامع جهانی، ایجاد تنوع در فرهنگ مصرف، اثبات اثرات مخرب و جانبی داروهای شیمیایی و افزایش اعتماد به استفاده از گیاهان دارویی در اجتماعات صنعتی و ایجاد آلودگی­های زیست محیطی باعث افزایش توجه به سمت درمان از طریق عصاره­گیری و ساخت داروهای گیاهی به روش قدیم و كاربرد گسترده اسانس گیاهان دارویی در طیف وسیعی از فرآورده­های غذایی شده است. برای مثال كشور مجارستان %100 از گیاهان دارویی، برای درمان استفاده می­كند و در این كشور گیاهان دارویی به عنوان طلای سبز یا نفت سبز معروف هستند. همچنین 70% از جمعیت چین، 40% از جمعیت كلمبیا، 65% از جمعیت هند، 48% از جمعیت استرالیا، 70% از جمعیت كانادا، 49% از جمعیت فرانسه و 42% از جمعیت آمریكا از داروهای گیاهی برای درمانهای اولیه بیماری­ها استفاده می­كنند (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1388). علاوه بر این حمایت سازمان بهداشت جهانی (WHO)[1] از مصرف فرآورده­های طبیعی، به نوبه خود باعث شده است كه تولید و تجارت این محصول از رونق قابل توجهی در جهان برخوردار باشد (ابراهیم پور و عیدی زاده، 1388). گیاهان دارویی در عین حال، جزو ذخایر و منابع طبیعی هستند و بسیاری از كشورها كم یا زیاد از یك چنین منبعی برخوردارند كه نوع، تعداد و تنوع گونه­های گیاهی بر اساس شرایط و موقعیت جغرافیایی هر منطقه متفاوت است (رودی و همکاران، 1387). وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهان، برخورداری از 300 روز آفتابی در سال و اختلاف دمای۴۰ تا ۵۰ درجه سانتیگراد میان سردترین وگرمترین نقطه دركشور، شرایط مساعدی برای كشور پهناور ایران به لحاظ بهره­مندی از یك اكولوژی منحصر به فرد فراهم كرده است. این شرایط زمینه رشد و نمو گیاهان وحشی و دارویی را دركشور مساعد نموده، به طوری كه هم اكنون بیش از ۹۰ درصد گونه­های گیاهی جهان در ایران وجود دارد و همین امر كشور ما را در زمره مستعدترین كشورهای جهان برای تولید گیاهان دارویی قرار داده است (کشفی بناب، 1389) .متأسفانه در ایران آمار درستی از میزان مصرف گیاهان دارویی و یا عوارضی كه در اثر مصرف خودسرانه یا ناآگاهانه داروهای شیمیایی ایجاد می­شود، در دست نیست (رشیدی و همکاران، 1390). كم توجهی نسبت به توسعه گیاهان دارویی، هزینه زیادی برای كشور ما به همراه دارد. مصرف سالانه فقط 1 تا 3 درصد از داروی مصرفی كشور از طریق گیاهان دارویی و هزینه كردن 500 میلیون دلار ارز و 300 میلیارد تومان از بودجه عمومی كشور برای تأمین دارو دلیلی در این زمینه می ­تواند باشد (Ebrahimi, 2001). گیاهان عرضه شده در نظام دارویی كشور كمتر از 3 درصد گیاهان دارویی كشور است كه این امر حاكی از آگاهی و انگیزه پایین مردم و نیز نظام تولید داروی كشور نسبت به مصرف گیاهان دارویی می­باشد (رشیدی و همکاران، 1390). این در حالی است كه در آمریكا در سال 1997 از مجموع حدود 27 بیلیون دلار هزینه انجام شده برای درمان­های سنتی، حدود 24/3 بیلیون دلار آن مربوط به درمان­های گیاهی بوده است (Neldner, 1999). بنابراین، با توجه به اهمیت گیاهان دارویی و متابولیت­های مشتق از آنها در تأمین سلامت جوامع بشری و پتانسیل بالای اقتصادی این گیاهان، به عنوان یك

چکیده                                                                                                                               1

مقدّمه                                                                                                                              2

فصل اوّل: كلیّات                                                                                         4

1-1.هدف تحقیق                                                                                                                       5

1-2.پیشینه ی تحقیق                                                                                                            5

1-3.روش تحقیق                                                                                                                6

فصل دوّم : نگرشی به آثار و احوال نظامی گنجوی                                          7

2-1. نگرشی به آثار و احوال نظامی گنجوی                                                                          8

2-2.محل و زمان تولّد                                                                                                         8

2-3.تحصیلات                                                                                                                10

2- 4.استادان و مربّیان                                                                                                       10

2-5 . همسر و فرزندان                                                                                                       11

2-6.افكار و اندیشه ها                                                                                   12

2-7.زمان و مكان فوت                                                                                                     13

2-8 .پیروان و مقلّدان                                                                                                        13

2-9 .آثار نظامی گنجوی                                                                                                   14

2-9-1 .مخزن الاسرار                                                                                                      14

2-9-2 .خسرو و شیرین                                                                                                    14

2-9-3 .لیلی و مجنون                                                                                                        15

2-9-4 . بهرام نامه یا هفت پیكر                                                                        15

2-9-5 .اسكندر نامه                                                                                     15

فصل سوّم:  نگرشی بر آثار و احوال عبدی بیگ شیرازی                                  16

3-1 . نگرشی به آثار و زندگی خواجه زین العابدین علی(نویدی)عبدی بیگ شیرازی             17

فصل چهارم: نگرشی كوتاه  بر سیمای تاریخی و داستانی اسكندر مقدونی                23

4-1 . نگرشی كوتاه  بر سیمای تاریخی و داستانی اسكندر درشعر و ادب فارسی                       24

4-1-1. سیمای تاریخی اسكندر                                                                                          24

4-1-2. بازتاب سیمای اسكندر در ادبیّات فارسی                                                                  26

الف

فصل پنجم: بررسی و مقایسه ی اسكندر نامه ی نظامی گنجوی وآیین اسكندری     39

عبدی بیگ (نویدی  ) شیرازی

5-1. علل و انگیزه‌های عبدی بیگ شیرازی برای سرودن آیین اسكندری                                  40

5-2. علل وانگیزه‌ی نظامی گنجوی برای سرودن  اسكندر نامه                                                45

5-3- . پیروی عبدی بیگ شیرازی از نظامی در تقسیم كتاب خود                                           50

5-4.   شباهت درنیایش پروردگارو مدح پیامبر و معراج آن حضرت                                        52

5-5. گفتن داستان اسكندر در هر دو اثر  به طریق ایجاز                                                         56

5-6. ذكر مستندات  ومدارك داستان در هر دو اثر                                                                59

5-7. ذكرومقایسه  ی نسب اسكندر در دو اثر                                                                        60

5-8. دانش آموختن اسکندر از نقوماجس حکیم پدر  ارسطو                                                  63

5-9. مرگ فیلقوس و بر تخت نشستن اسكندر                                                                       64

5-10. گزارش آیین اسكندری و اسكندر نامه ی  نظامی در اصلاحات پس از جلوس اسكندر     65

5-11. گزارش حمله ی اسكندر به زنگبار                                                                               66

5-12. ساختن شهر اسكندریّه                                                                                              67

5-13. حمله‌ ی اسكندر مقدونی به ایران                                                                               69

5-14. كینه توزی اسكندر نسبت به زرتشتیان                                                                         71

5-15. به زن گرفتن اسكندر روشنك دختر دارا را                                                                 74

5-16. به پادشاهی نشستن اسکندر در استخر فارس                                                                74

5-17. بازگشت ارسطو به یونان و غارت میراث معنوی ایرانیان                                                75

5-18. رفتن اسکندر به جانب مغرب و زیارت کعبه                                                                76

5-19. فتح ارمنستان و سرزمین های شمالی                                                                           77

5-20. داستان نوشابه پادشاه بردع  و اسكندر                                                                         78

5-21. سیمای انسانی و عدالت جوی  اسكندر در اسكندر نامه ی نظامی                                    80

5-22. سیمای انسانی و عدالت جوی  اسكندر در آیین اسكندری عبدی بیگ                            81

5-23. سیمای پیامبر گونه ِی اسكندر در آیین اسكندری                                                         81

5-24. رفتن اسکندر به کوه البرز                                                                                         82

5-25. یورش اسكندر به هندوستان                                                                                      83

5-26. گزارش نظامی گنجوی  در اسكندر نامه  از جنگ اسكندر با چین                                  86

ب

5-27. گزارش عبدی بیگ شیرازی از جنگ اسكندر و خان خانان                                          90

5-28. تعداد و صفت لشكر چین در برابر اسكندر به گزارش عبدی بیگ شیرازی                       93

5-29. پیش‌درآمدهای توجیهی عبدی بیگ بر هر داستان                                                        95

5-30. تفاوت تعداد و محلّ ساقی نامه‌ها در اسكندر نامه ی نظامی و آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی            96

5-31. كیفیّت میهمانی كردن خاقان، اسكندر مقدونی را در اسكندرنامه ی نظامی                      99

5-32. كیفیّت میهمانی كردن خاقان، اسكندر مقدونی را در آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی 100

5-33. مناظره میان نقّاشان چین و روم  در اسكندر نامه ی نظامی                                            102

5-34. مناظره میان نقّاشان چین و روم  در آیین اسكندری                                                     103

5-35. پیكار اسكندر با روس ها در اسكندر نامه ی نظامی                                                     105

5-36. پیكار اسكندر با روس ها در آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی                                 110

5-37. افسانه‌ی رفتن اسكندر به ظلمات                                                                              111

5-38. داستان رفتن اسكندر به ظلمات به نقل از عبدی بیگ  شیرازی                                     114

5-39. داستان قوم یأجوج و مأجوج  و ساختن سد از نظر عبدی بیگ شیرازی                          115

5-40. داستان قوم یأجوج و مأجوج  و ساختن سد از نظر نظامی                                             117

5-41. رسیدن اسكندر به پیامبری در خردنامه ی نظامی                                                        118

5-42. رسیدن اسكندر به پیامبری در آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی                                120

5-43. رسیدن اسكندر به منتها الیه سرزمین‌های شمالی و دریافتن حقیقت                                121

رمز جهانگردی و پیامبری خود از سوی پروردگار به روایت نظامی

5-44. چگونگی مرگ اسكندر در خردنامه‌ی نظامی                                                            125

5-45. چگونگی مرگ اسكندر در آیین اسكندری عبدی بیگ                                              126

5-46. كناره گیری اسكندروس از سلطنت به گزارش نظامی                                                 128

5-47. كناره گیری اسكندروس از سلطنت به گزارش عبدی بیگ                                          128

5-48. آثار و ابنیه‌هایی كه اسكندر ساخت و بر پا كرد                                                         128

5-49. ساختن شهر بلغار                                                                                                   129

5-50. انتقام اسكندر از یـونانیان                                                                                        133

5-51. چهره‌ی ایرانی اسكندر در  اسكندر نامه ها                                                                134

 فصل ششم :                                                                                                           136

بررسی و مقایسه ی صور خیال در هر دو اثر (نظامی و عبدی بیگ شیرازی )                                  137

فصل هفتم: نتیجه گیری                                                                                             149

6-1. نتیجه گیری                                                                                                            150

فهرست منابع                                                                                                              154

چکیده:

      اسكندر مقدونی با عمر كوتاه ولی  پرحادثه‌ و ماجراجویانه‌ی خود در ادبیّات فارسی جایگاهی بزرگ و قابل تأمّل  دارد. بیش از هفت اثر مستقل از قرن چهارم تا دهم در نظم ونثر پیرامون  زندگی افسانه‌ای این شخصیّت تاریخی از سوی شاعران و نویسندگان ایرانی با عنوان اسكندر نامه  تألیف گردیده است .  اسكندر نامه ی نظامی گنجوی   و آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی  از جمله تألیفات اقماری در این زمینه هستند .

      این بررسی به مقایسه ی محتوایی و شكلی این  دو اثرپرداخته  و سیر حوادث و رخدادهای داستانی و هم چنین  زندگی ، رفتار ، گفتار و اعمال اسكندر را  مورد بررسی قرار داده است .در این بررسی  نخست نگاهی به زندگی و آثار نظامی گنجوی ، نگاهی به آثار و زندگی  عبدی بیگ شیرازی ، نگرشی به سیمای اسكندر و چهره‌ی تاریخی و افسانه ای  او  انداخته شده و سپس دو اثر مذكور با هم مقایسه گردیده و  و تشابهات و اختلافات آنان نشان داده شده است .

         واژگان كلیدی : اسكندر، اسكندر نامه ، آیین اسكندری ، نظامی ، عبدی بیگ ، مقایسه

مقدّمه :

    در میان مهاجمانی كه  در طول تاریخ به ایران حمله ور گریده‌اند و برای مدّتی خاك این سرزمین را در چمبر قدرت خود درآورده‌ و بر مردم و سرزمین ‌های آن حكم رانده‌اند ، كمتر چهره‌ای توانسته است،چون اسكندر مقدونی اقبال آن را داشته باشد كه تا این پایه مورد توجّه ادیبان و نویسندگان این سرزمین قرار بگیرد. ازآغازقرن چهارم تحت تأثیراساطیر و داستان های منابع عربی در ایران زمینه ی توجّه به این فاتح مقدونی فراهم آمد و منظومه ها ی شعری و داستان های منثوری  تحت عناوین  هم معنایی  چون  اسكندر نامه  ، آیین اسكندری ، جام سكندر ، آیینه ی اسكندر ی و غیره  توسّط شاعران بزرگی  چون فردوسی ، نظامی ، و همین طور نویسندگان و شاعرانی دارای پایگاهی متوسّط تر چون امیر خسرو  و عبدی بیگ شیرازی  ساخته و پرداخته شده است.

   مقایسه و تطبیق  محتوایی ، شكلی  و ادبی این آثار در میان اهل نظر و پژوهشگران داخلی  و خارجی دیر زمانی است كه آغاز گردیده و در این زمینه كارهای  خوب و حایز اهمیّتی انجام گرفته است كه در بخش پیشینه ی تحقیق به برخی از این كارها اشاره شده است .

    در این میان اسكندر نامه ی نظامی ، آیینه‌ی اسكندری امیر خسرو  و اسكندرنامه در شاهنامه‌ی فردوسی  بیشتر مورد توجّه پژوهشگران بوده‌اند.  آیین اسكندری عبدی بیگ شیرازی حتّی به نسبت اسكندر نامه‌های منثور  كمتر  مورد توجّه قرار گرفته است و تا كنون چندان كه باید  به این اثر توجّه نشده است.

     این بررسی با توجّه به این موضوع واحساس نیازی كه  در این زمینه وجود داشت  اقدام به مقایسه ی  این  دو اثر از نظر محتوایی و شكلی  در یك مقدّمه  و هفت فصل كرده است . 

     در فصل  نخست  نگارنده كلیّات طرح را كه مشتمل بر پیكره بندی تحقیق است ارائه داده و  به ترتیب  هدف تحقیق ، پیشینه و  روش تحقیق را مشخّص كرده است .

    در فصل  دوّم  پژوهشگر به طور اجمال نگاهی به آثار ، افكار و سیر حوادث  زندگی نظامی گنجوی  انداخته است . مباحثی چون  زادگاه  ، خانواده ، تحصیلات و پیروان  نظامی در این فصل مطرح گردیده است.

     در فصل سوّم  آثار و احوال  عبدی بیگ  شیرازی  و مجموعه‌ی تحقیقات و پژوهش های مرتبط با او مورد بررسی  قرار گرفته است .

    در فصل چهارم نگارنده  ضمن اشاره به سیر حوادث زندگی اسكندر مقدونی از نظر تاریخی و داستانی، با اشاره به علل رواج اسكندر نامه نویسی در ادبیّات فارسی، مقایسه‌ای بین این اسكندر نامه ها انجام داده است .

در فصل پنجم كه بدنه‌ی اصلی این پژوهش را تشكیل می دهد ، نگارنده  مقایسه ا‌ی  تطبیقی میان حوادث و رخدادها و  تبیین شباهت ها و اختلافات این دو اثر  انجام داده است ،  و با آوردن شواهد و دلایلی  به روشن نمودن علل اختلاف و دلایل شباهت ها پرداخته است .

درفصل ششم به بررسی و مقایسه ی اجمالی صور خیال در هر دو اثر پرداخته شده است .  

در فصل هفتم  كه فصل  نتیجه گیری است . آراء پژوهنده و یافته‌های تحقیق  ارائه گردیده و نگارنده  نظریات خود را كه نتیجه‌ی بررسی است  بیان کرده است.

در ضمن با توجه به رسم الخط رایج زمان عبدی بیگ شیرازی که کلمات دو بخشی و حروف اضافه به متمم پیوسته نوشته می شدند سعی نگارنده بر آن بوده است که در حد توان به صورت رسم الخط امروزی و جدا نوشته شوند. 

 

 هدف تحقیق :

     در سال های اخیر تحقیقات  نسبتاً  خوبی در رابطه با مقایسه و بررسی اسكندرنامه های منظوم و منثور از  سوی اساتید فن به عمل آمده است. این اسكندر نامه ها از قرن چهارم در ایران آغاز گردیده و قریب به هفت قرن ادامه یافته است. هدف از انجام این بررسی، مقایسه ی محتوایی و شكلی اسكندر نامه‌ی نظامی گنجوی با آیین اسكندری مولانا عبدی بیگ (نویدی ) شیرازی است . در این بررسی با یك مقایسه‌ی تطبیقی سیر حوادث و رخدادهای پیش آمده در داستان های مربوط به اسكندر مقدونی در این دو اثر بررسی و تفاوت‌ها و شباهت های آن ها مورد بررسی قرار می گیرد .   

پیشینه ی تحقیق:
      درباره ی اسکندر  و سیر حوادث زندگی كوتاه و پر ماجرای  او از منظر تاریخی تا كنون آثار گوناگونی پدید آمده است ،که بخش قابل توجّهی از آن ها مربوط به حوزه ی این بررسی          نمی گردد. 

        بنابر این در این قسمت تنها به آثاری اشاره  می شود که رویکردی ادبی به این موضوع داشته‌اند .

       یکی از مهم ترین آثاری که در پیوند با اسکندر در ادبیّات فارسی پدید آمد، کتاب «اسکندر و ادبیّات ایران» نوشته ی سیّد حسن صفوی است. نویسنده در این نشر کوشیده، به گونه ای مفصّل داستان اسکندر در شاهنامه ی فردوسی و اسکندر نامه ی نظامی را با یکدیگر مقایسه کند و تفاوت و شباهت های آن ها را بررسی نماید. در بخشی از این کتاب به چگونگی پیدایش داستان اسکندر و شخصیّت مذهبی او اشاره شده است. هم چنین در این کتاب بیشتر جنبه ی مثبت چهره ی اسکندر نمایانده شده و به تناقض های موجود در باره ی او در سایر آثار  توجّهی نشده است. این كتاب در سال 1364  از سوی  انتشارات امیر كبیرتهران  انتشار یافته است .

     اثر دیگری كه در این جا می توان به آن اشاره كرد كتاب  «اسکندر و اسکندرنامه ها»  تألیف حسین رزمجو می باشد. رزمجو در این بررسی به مقایسه ی چهره ی اسکندر در شاهنامه و اسکندر نامه ی نظامی پرداخته و برخلاف انتظاری که از عنوان کتاب برمی آید، جز معرّفی چند سطر آثاری که به پیروی از اسکندرنامه ی نظامی سروده شده، سخن دیگری نگفته است . این اثر در سال 1380 از سوی انتشارات كاوش به بازار كتاب آمده است .

    «اسکندر ،ایران ، نظامی» عنوان اثری است   که محمّد حسین کرمی درباره ی سیما و شخصیّت اسکندر دراسکندرنامه و شاهنامه نوشته است. در این اثر  بیشتر بر چهره ی مثبت اسکندر تأکید شده است. این كتاب در سال 1385 از سوی انتشارت  راه نو در تهران منتشر شده است .

     تا كنون تحقیقات گسترده‌ای از سوی پژوهشگران صاحب نام ایرانی و بین المللی در باره‌ی نظامی گنجوی و آثار او به طور خاص منتشر شده است كه در این جا می توان به                « پیر گنجه » اثر عبد الحسین زرّین كوب اشاره كرد.

     این كتاب  درباره ی زندگی، احوال، آثار و اندیشه ی “نظامی گنجوی “به رشته ی تحریر در آمده است . زرّین‌كوب در این اثر ابتدا وضعیّت شهر “گنجه “را از نگاه تاریخی و قومی بررسی كرده و این نكته را خاطر نشان ساخته كه شهر گنجه در عهد نظامی مرز میان سرزمین‌های اسلامی و دنیای مسیحیّت بوده و همین امر حضور جنگیان و خونیان را در آن سرزمین بیشتر كرده است .در پی آن، شرحی از زندگی نظامی و عزلت ‌نشینی او به میان آمده آن گاه هر یك از پنج گنج نظامی ( مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، هفت پیكر، لیلی و مجنون و اسكندرنامه) شرح و تفسیر شده است .مباحث بعدی كتاب به زبان نظامی و شیوه ی داستان سرایی او، هم چنین نقد و تحلیل اندیشه ی این شاعر “(در جست و جوی ناكجاآباد “كه تعبیر نویسنده از دغدغه‌های عرفانی نظامی است) اختصاص یافته است .این كتاب در 360 صفحه تا كنون بارها تجدید چاپ گردیده است .

         در خصوص عبدی بیگ شیرازی وبررسی آثار او تا كنون اثر مستقلی تألیف نگردیده است و تنها در مقالاتی به طور پراكنده به آثار این شاعر و مورِّخ عهد صفوی پرداخته شده است . گسترده ترین كار  در این حوزه مربوط به ابوالفضل رحیموف می باشد كه در مقدمه‌ای  بر نسخه ی خطّی این شاعردر سال  1977. م  نگاشته  است .

    این تحقیق در نوع خود تازه ترین كاری است كه به مقایسه‌ی دو اثر اسكندر نامه ی نظامی و عبدی بیگ شیرازی و نقاط تشابه و اختلاف این دو اثر پرداخته و به طور گسترده‌ای به شرح و تحلیل اشتراكات و افتراقات  این دو اثر می پردازد . 

روش تحقیق

         این تحقیق به روش كتابخانه‌ای انجام گرفته و نگارنده کوشیده است برای شناخت           دقیق تر و جزئی تر چهره ی افسانه ای اسکندر، رفتار، گفتار و کردار اسکندر و دیگر شخصیّت ها درباره ی او و هم چنین دیدگاه های مؤلّفان آثار پدید آمده در پیوند با اسکندر بخش هایی را بیاورد و بررسی مختصری از سیمای اسكندر در تاریخ  و اسكندرنامه‌های فارسی  ارائه داده و سپس به طور گسترده حوادث و رخدادهای این داستان را در دو اثر مورد بحث و بررسی قرارداده و واكاوی كند. 

   در این بخش ها تفاوت ها و شباهت های آثار یاد شده درباره ی اسکندر نیز بررسی می شود. گفتنی است در آغاز هر بخش برای آگاهی بیشتر به کوتاهی مطالبی تاریخی نیز درباره هر موضوع ارائه گردیده است . 

فصل دوّم

2-1. نگرشی به آثار و زندگی حكیم نظامی گنجوی

     جمال‌الدّین ابومحمّد الیاس بن یوسف نظامی معروف به نظامی گنجوی  (۵۳۷ – ۶۰۸ قمری) شاعر و داستان سرای بزرگ ایران و از افتخارات بزرگ زبان و ادب فارسی، یكی از بزرگ ترین اركان شعر و ادب فارسی به شمار می رود . آثار او در مضمون پردازی  و تصویر سازی در میان شاعران كهن بی مانند است . آثار نظامی هم از نظر كمّی و هم از نظر كیفی در میان شاعران فارسی زبان از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و به نظر بسیاری از متخصّصان و محقّقان یكی از پنج پایه ی اصلی شعر فارسی بعد از  فردوسی ،

1-2- تعریف موضوع. 2

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق.. 4

1-4- اهداف تحقیق.. 5

1-5- سوالات تحقیق.. 5

1-6- فرضیه های تحقیق.. 7

1-7- قلمرو تحقیق.. 8

1-7-1- بعد موضوعی: 8

1-7-2-بعد زمانی: 8

1-7-3-بعد مكانی: 8

1-8- کاربردهای متصور از تحقیق.. 9

1-9- محدودیت‌های تحقیق.. 9

1-10- واژگان عملیاتی تحقیق.. 9

1-10-1- تحلیل رفتگی (فرسودگی شغلی) 9

1-10-2- فشار روانی.. 10

1-10-3- شخصیت… 10

1-10-4- مسخ شخصیت… 10

1-10-5- فرسودگی هیجانی.. 11

1-10-6- کاهش کفایت شخصی.. 11

1-10-7- برونگرایی: 11

1-10-8- توافق‌پذیری.. 12

1-10- 9- وجدان کاری.. 12

1-10-10- ثبات هیجانی.. 13

1-10-11- گشودگی.. 13

1-11- پیشینه و جنبه نوآوری تحقیق.. 13

فصل دوم: ادبیات تحقیق.. 18

2-1- بخش اول: شخصیت… 19

2-1-1- تعریف شخصیت… 19

2-1-2- منشا شخصیت… 20

2-1-3- دیدگاه‌های شخصیت… 26

2-1-3-1- دیدگاه‌های روان‌کاوی.. 26

2-1-3-2- دیدگاه‌ رفتاری و دیدگاه شناختی اجتماعی.. 26

2-1-3-3- دیدگاه‌های انسانگرا 27

2-1-3-4- دیدگاه‌های صفتی.. 29

2-1-4- نظریه‌های شخصیت… 30

2-1-4-1- برونگرایی و درونگرایی یونگ… 30

2-1-4-2- ویژگی‌های شخصیت آلپورت… 30

2-1-4-3- ویژگی‌های شخصیتی کتل.. 32

2-1-4-4- نظریه نوع آیزنک… 34

2-1-4-5- شاخص نوع مایرز- بریگز. 35

2-1-4-6- مدل پنج عاملی.. 37

2-1-4-6-1- رابطه ابعاد شخصیت و عملکرد: 41

2-1-4-6-2- رابطه شخصیت و فرهنگ: 43

2-1-4-6-3- پیشینه‌ی نظری طرح پنج عاملی شخصیت… 43

2-1-4-6-4- مقیاس‌های آزمون NEO PI-R.. 45

2-1-4-6-5- تعامل صفت- وضعیت… 51

2-1-4-7- تناسب شخصیت با شغل هالند. 51

2-1-5- ویژگی‌های مهم شخصیتی.. 54

2-1-5-1- قدرت طلبی (ماکیاولیسم) 54

2-1-5-2- کانون کنترل. 55

2-1-5-3- عزت نفس… 56

2-1-5-4- خود باوری.. 57

2-1-5-5- خود شیفتگی.. 58

2-1-5-6- خودپایشی.. 59

2-1-5-7- مخاطره پذیری و مخاطره گریزی.. 59

2-1-5-8- الگوی رفتاری نوع الف و ب… 60

2-1-5-9- خودکامگی: 61

2-1-5-10- انگیزش پیشرفت: 62

2-1-6- فرهنگ و شخصیت… 62

2-2- بخش دوم: فشار روانی.. 63

‌2-2-1- مفهوم فشار روانی.. 63

2-2-2- تعریف فشار روانی.. 64

2-2-2-1-تعریف فشار روانی شغلی.. 67

2-2-2-2 فشار روانی حرفه‌ای.. 67

2-2-2-3 فشار روانی مثبت و کارکردی.. 68

2-2-3- رهیافت‌های نسبت به فشار روانی.. 71

2-2-4- نظریه‌های فشار روانی.. 73

2-2-4-1- فشار روانی به عنوان پاسخ درونی.. 73

2-2-4-2- عوامل محیطی فشار روانی.. 76

2-2-4-3- فشار روانی به عنوان کنشی متقابل.. 78

2-2-5- نشانه‌های فشار روانی.. 79

2-2-6- عوامل فشار روانی.. 82

 

2-2-6-1- سطح فردی.. 84

2-2-6-2- سطح گروهی.. 90

2-2-6-3- سطح سازمانی.. 92

2-2-6-4- سطح فراسازمانی.. 95

2-2-6-5 افزایندگی عوامل فشار روانی.. 99

2-2-6-6 استلزام‌های مدیریتی.. 101

2-2-7- مقابله. 102

2-2-8- آثار و نتایج فشار روانی.. 103

2-2-8-1 تنیدگی فردی.. 103

2-2-8-2 تنیدگی سازمانی.. 106

2-2-9- تعدیل کننده‌های فشار روانی.. 108

2-2-9-1 شخصیت نستوه یا خستگی ناپذیر: 108

2-2-9-2- کانون کنترل درونی: 111

2-2-9-3- عزت نفس (احترام به خود): 111

2-2-9-4- جنسیت: 112

2-2-9-5- درماندگی اکتسابی: 113

2-2-9-6- شخصیت نوع الف و ب: 113

2-2-9-7 خود اتکایی: 119

2-2-9-8 حمایت اجتماعی: 120

2-2-9-9 توان: 121

2-2-9-10 تفاوتهای حرفه: 122

2-2-10- پیشگیری از فشار روانی.. 122

2-2-10-1- استراتژی‌های فردی پیشگیری از فشارزاها 123

2-2-10-2- استراتژی‌های سازمانی پیشگیری از فشارزاها 125

2-2-10-3- استراتژی‌های فردی پیشگیری از فشار روانی.. 127

2-2-10-4- استراتژی‌های سازمانی پیشگیری از فشار روانی.. 130

2-2-10-5- استراتژی‌های فردی و درمان پیامدهای فشار روانی.. 134

2-2-10-6- استراتژی‌های سازمانی و درمان پیامدهای فشار روانی‌ 137

2-2-10-7- ارتقای جامع سلامت… 139

2-2-11- فشار روانی بدون تنیدگی.. 141

2-3- بخش سوم: تحلیل رفتگی.. 142

2-3-1- تعریف… 142

2-3-2 رابطه فشار روانی و تحلیل رفتگی.. 145

2-3-3- رابطه شخصیت و تحلیل رفتگی.. 146

2-3-3-1 پنج عامل بزرگ شخصیت و تحلیل‌رفتگی.. 147

2-3-4- مراحل شکل‌گیری تحلیل‌رفتگی.. 149

2-3-5- عوامل ایجادکننده و پیامدهای تحلیل رفتگی.. 154

2-3-6- تنوع تحلیل رفتگی.. 158

2-3-7- پیشینه بررسی تحلیل رفتگی شغلی: 159

 فصل سوم: روش  انجام تحقیق.. 164

3-1- مقدمه. 165

3-2- روش تحقیق: 165

3-3- جامعه آماری.. 166

3-4- متغیرها: 167

3-5- روش جمع آوری اطلاعات: 167

3-6- ابزار جمع آوری اطلاعات: 168

3-7- تعیین روایی و پایایی پرسشنامه. 169

3-8- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها 170

3-9- قلمرو تحقیق ( زمانی، مکانی، موضوعی): 170

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل  نتایج.. 172

4-1-مقدمه: 173

4-2- ویژگی‌های جمعیتی پاسخ‌دهندگان به پرسشنامه (آمار توصیفی) 174

الف) توزیع پراکندگی پاسخ‌دهندگان از نظر محل فعالیت (معاونت) 174

ب) توزیع پراکندگی پاسخ‌دهندگان از نظر محل فعالیت (معاونت) 175

ج) توزیع پراکندگی پاسخ‌دهندگان از نظر تحصیلات… 176

د) توزیع پراکندگی پاسخ‌دهندگان از نظر سن.. 177

ه) توزیع پراکندگی پاسخ‌دهندگان از نظر سابقه کار در دانشگاه 178

4-3- بررسی فرضیات تحقیق.. 180

4-4- بررسی رابطه میان ابعاد شخصیت و تحلیل‌رفتگی.. 196

4-5- بررسی پرسشنامه و پاسخ‌های داده شده به آن. 201

4-6- بررسی تیپ شخصیتی كاركنان. 202

4-7- بررسی میزان تحلیل‌رفتگی کارکنان. 205

فصل پنجم: نتایج پژوهش و پیشنهادها 210

5-1- مقدمه. 211

5-2- خلاصه پژوهش… 211

5-3- نتایج پژوهش… 212

5-4- تحلیل نتایج: 215

5-5- پیشنهادهای حاصل از پژوهش… 215

منابع و مآخذ. 217

1- منابع فارسی.. 217

2- منابع لاتین.. 221

1-1- مقدمه

عصری كه در آن زندگی می كنیم، عصری جدید از دستاوردهای عظیم علمی و مبتنی بر فناوری، پیشرفت و تغییر، كاربرد انرژی هسته ای، ارتباط از راه دور و خودكار شدن فرایند تولید می باشد. عظمت و سرعت پیشرفتهای علمی و فنون متأثر از آن، بی تردید دگرگونیهای اجتماعی و تحولات اقتصادی را به همراه خواهد داشت. بر این مبنا در چنین شرایطی تغییر و تحولات عمیقی در زندگی افراد و اشتغال آنها به وجود می آید. امروزه سازمانهای نوآور و پیشرو برای رسیدن به اهداف و برنامه های خود در صددند تا راهكارهایی جهت سازگاری مطلوب كاركنان خود با چنین تغییرات عظیمی به وجود آورند. توجه به انسان به عنوان یك موجود پیچیده، سازگاری وی با چنین روابط، تجهیزات، تغییرات و دستورالعملها و به طور كلی محیط های شغلی در یك سازمان متفاوت از گذشته گردیده و انسان عصر حاضر ، در جریان سازگاری با محیط اجتماعی و شغلی خود ناچار است محدودیتها و فشارهایی را متحمل شود. (جوادی نیا، 1388: 1)

كار کردن، صرفنظر از تأمین مالی، می‌تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرك روانی و بدنی،تماس اجتماعی، احساسات خودارزشمندی، اعتماد و توانمندی را ارضا كند. با وجود این، كار می‌تواند منبع فشار عمده ای نیز باشد. احساس دایمی فشار، اثرات آسیب‌زای چندی را بر جا می گذارد كه از آن به نام تحلیل رفتگی شغلی یاد می كنند.(پاول،1377: 50)

در این فصل پس از تعریف موضوع و اهمیت و ضرورت مطرح نمودن آن به اهداف، سوالات و فرضیات تحقیق می‌پردازیم و پس از آن قلمرو تحقیق و کاربردهای آن مطرح و در خاتمه تعریف عملیاتی واژگان تحقیق ذکر می‌شود.

در فصل دوم ادبیات تحقیق که شامل سه بخش شخصیت، فشار روانی و تحلیل‌رفتگی است مطرح خواهد شد.

در فصل سوم به روش تحقیق و در فصل چهارم به نتایج حاصله از آن می‌پردازیم.

در خاتمه در فصل پنجم، نتیجه گیری و پیشنهادهای حاصل از تحقیق ذکر می‌شود.

1-2- تعریف موضوع

طبق تعریف کی رایکو (1978) فشار روانی به عنوان پاسخی به تأثیرات منفی تلقی می شود که زمان بروز آن هنگامی است که فشار غیرقابل کنترل به مدت طولانی ادامه یابد و استراتژی های مقابله ای فرد نتواند آن را برطرف سازد. سطح بالایی از فشار روانی شغلی اغلب منجر به نارضایتی شغلی، غیبت از کار و ترک شغل و در نهایت تحلیل‌رفتگی شغلی می گردد. تحلیل‌رفتگی به عنوان فقدان انرژی و نشاط تعریف می شود و شخص دچار تحلیل‌رفتگی احساس کسالت انگیزی را نسبت به انجام رفتار شغلی نشان می‌دهد. تحلیل‌رفتگی حالتی است که در یک فرد شاغل به وجود می آید و پیامدی از فشار شغلی دائم و مکرر است. به این ترتیب شخص در محیط کارش به دلیل عوامل درونی و بیرونی احساس فشار می کند و این فشار، دائمی و مکرر بوده و در نهایت به احساس تحلیل‌رفتگی تبدیل می گردد. در این وضعیت احساس کاهش انرژی رخ می دهد و باعث پایین آمدن کارایی و بهره وری کارکنان می شود. (حسنی، 1381: 1)

به اعتقاد گینز و جرمییر[1] فرصتهای  اندک برای ارتقا و وجود قوانین و مقررات خشک این احساس را در فرد ایجاد می کند که در یک نظام غیر منصف گرفتار آمده است و همین احساس باعث می شود فرد نسبت به شغلش نقطه نظرهای منفی پیدا کند. تقویت حالتهای منفی مزمن و فقدان پیشرفت بعد از اینکه خود را در زندگی موفق احساس نمی کند، به عیب‌جویی، دلسردی، بی علاقگی و سهل انگاریمی‌انجامد که از جمله نشانه های تحلیل رفتگی هستند. (ساعتچی ،1387 :345) از آنجا که تحلیل رفتگی شغلی غیر تبعیض‌آمیز است و کارکنان در همه سطوح ممکن است متحمل آن بشوند(بل، 2004: 2). در این راستا شناخت عواملی که در ایجاد و توسعه تحلیل رفتگی نقش دارند اهمیت بسزایی دارد زیرا کاهش اثر بخشی و افزایش غیبت از کار در افرادیکه از تحلیل رفتگی رنج می برند مشاهده می‌شوند (برونت، 2003: 5).

یکی از مهمترین مقوله‌های تأثیرگذار بر فشار روانی و ادراک فرد از فشار روانی شخصیت فرد است. طبق تعریف آلپورت[2] «شخصیت عبارت است از سازمان پویای دستگاه بدنی و روانی فرد که چگونگی سازگاری خاص آن فرد را با محیط تعیین می کند.» (آلپورت، 1937: 48) شلدن می‌گوید: شخصیت، سازمان پویای (زنده) جنبه‌های ادراکی و انفعالی و ارادی و بدنی (شکلی و اعمال حیاتی بدن) آدمی است. (مشبکی، 1377: 123) برای سنجش تیپ شخصیتی افراد روش‌های متنوعی وجود دارد که از مهمترین آنها می‌توان به مدل پنج عاملی اشاده نمود که با سابقه چهار دهه کار علمی یکی از معتبرترین ابزار سنجش شخصیت به حساب می‌آید.

این تحقیق به بررسی تأثیر ابعاد شخصیت بر تحلیل‌رفتگی کارکنان می‌پردازد. 5 بعد اصلی شخصیت که در این پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرند، عبارتند از: برونگرایی، توافق پذیری، ثبات هیجانی، وجدان کاری، گشودگی یا باز بودن نسبت به تجربیات جدید

در پرسشنامه استاندارد تحلیل‌رفتگی ماسلاش و جکسون تحلیل رفتگی در 3 بعد مورد سنجش قرار می‌گیرد که عبارتند از فرسودگی هیجانی، مسخ شخصیت و کاهش کفایت شخصی

 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

یکی از رایج ترین مشکلاتی که کارکنان را در همه سنین مورد حمله قرار می دهد، فشار روانی است. فشار روانی طولانی ممکن است منجر به رفتارهای غیر مولد شود. رفتار‌‌های غیر مولد متضمن ترک خدمت، غیبت از محل کار، اعتیاد به الکل، اعتیاد به مواد مخدر، پرخاشگری و خرابکاری است. (محمدزاده، 1375: 465) غیبت، توقف کار و ترک خدمت از پیامد های رفتاری فشار روانی است. (قلی‌پور، 1386: 280-282)

درجات شدید فشار روانی معمولاً توأم با اضطراب و یا ناکامی، فشار خون و کلسترول زیاد می‌باشد. این تغییرات روانی و فیزیولوژیکی به چند طریق سلامت را به مخاطره می اندازد. از همه مهم‌تر، فشار روانی شدید به بیماری قلبی کمک می کند. رابطه بین فشار روانی زیاد شغلی و بیماری قلبی کاملا به اثبات رسیده است. (محمد‌زاده، 1375: 262) ضمناً فشار روانی به اختلال‌های جسمی می‌انجامد زیرا نظم درونی بدن در رویارویی با فشار روانی دگرگون می‌شود. (دیویس و نیو استورم، 1373: 632)

فشار روانی زیاد، در تشدید بیماری‌های قلبی، ستون فقرات، زخم معده و سردردهای مزمن تأثیر دارد. به طور کلی بین بیماری‌های فیزیولوژیک و فشار روانی رابطه وجود دارد. کاهش و از دست دادن تمرکز حواس، کاهش خلاقیت، افت کیفیت تصمیم‌گیری و اتخاذ تصمیمات ضعیف و بی کیفیت، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و بلند مدت، اختلالات فکری- شناختی، افزایش خطا، فراموشی و افزایشتوهم از پیامدهای شناختی فشار روانی است. (قلی‌پور، 1386: 280-282)

سوانح در محیط کار و خارج آن شکل رفتاری دیگری از تنیدگی است که گاهی می‌توان سرچشمه آن را در عوامل فشار روانی مرتبط با کار به دست آورد. برای مثال مسائل حل نشده در کار، اشتغال ذهنی یا انحراف ذهنی برای کارمندی که به طرف منزل رانندگی می کند به وجود آورد و موجب بروز حوادث رانندگی شود. بر طبق یک پیمایش جدید روی 750 کارگر بالای هجده سال، یک ششم آنان بقدری از همکار خود عصبانی شده بودند که دلشان می خواست او را کتک بزنند. بیشترین میزان خشم انباشته شده در کارکنان زیر سی و پنج سال و در مشاغل منشی گری، دفتری یا فروش گزارش شده است. مطالعات دانشگاه میشیگان درباره تنیدگی سازمانی، انواع هزینه‌های غیر مستقیم سوء مدیریت فشارهای روانی را برای سازمان نظیر روحیه پایین، عدم رضایت، قطع روابط و گسیختگی روابط کاری شناسایی کرده و رهنمودهایی برای شناسایی هزینه‌های تنیدگی سازمانی ارائه داده است. صاحب‌نظران تخمین می‌زنند که حدود 75 درصد کل ضررهای کار در نتیجه‌ی تنیدگی است. (رضائیان، 1387: 55-56)

چون دانشگاه ها سازمانهایی خدماتی بوده و متکی به دانش و توانمندی های منابع انسانی خود بوده و بر خلاف سازمان‌های تولیدی به خطوط تولید و … متکی نیستند، اهمیت منابع انسانی در آنها بیش از دیگر سازمان‌ها احساس می شود. دانشگاه امام صادق علیه السلام نیز همانطور که در بیانیه رسالت آن آمده، بار اصلی تحقق رسالت خود را بر دوش اعضاء هیئت علمی و مدیران خود دانسته و در این راستا مشارکت دانشجویان و کارکنان اداری  شایسته، کارآمد و سازگار با شرایط دانشگاه را ضروری می داند. (بیانیه رسالت دانشگاه امام صادق علیه السلام)

1-4- اهداف تحقیق

اهداف اصلی این تحقیق عبارتند از:

شناخت تیپ شخصیتی کارکنان دانشگاه امام صادق علیه‌السلام
اندازه‌گیری سطح تحلیل‌رفتگی کارکنان دانشگاه امام صادق علیه‌السلام