این چشم انداز به بهره برداری از قابلیت های فناوری اطلاعات برای بهبود محصولات و خدمات ، ویژگی های کلیدی استراتژی ( قابلیت های متمایز ) و همچنین توسعه اشکال جدید برقراری روابط و فعالیت های کسب و کار می پردازد.( Henderson & Venkatraman, 2000,18)

 

2-27-5-2- توسعه چشم اندازهای همراستایی بر مبنای مدل هندرسون و نکاترامن

 

4-1 اهداف پژوهش………………………………. 14

5-1  فرضیه‌های پژوهش…………………………… 15

6-1 تعاریف مفاهیم نظری و عملیاتی……………….. 15

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

1-2  دیابت………………………………….. 19

1-1-2  تاریخچه دیابت…………………………. 19

2-1-2  انسولین چگونه در بدن عمل می‌کند؟…………. 20

3-1-2  چرا قند خون باید تنظیم شود؟……………… 21

4-1-2  مفهوم دیابت  ………………………….. 23

5-1-2  انواع دیابت ………………………….. 25

6-1-2  عوامل خطر و غربالگری دیابت……………… 29

1-6-1-2  عوامل خطر دیابت نوع 1………………… 30

2-6-1-2  عوامل خطر دیابت نوع 2…………………. 30

7-1-2   علائم دیابت……………………………. 34

8-1-2   معیارهای تشخیص دیابت…………………… 34

9-1-2   عوارض بیماری دیابت……………………… 36

1-9-1-2  عوارض حاد (زودرس) دیابت………………. 36

2-9-1-2  عوارض مزمن (دیررس) دیابت …………….. 38

10-1-2   زخم‌های دیابتی………………………… 41

11-1-2   ورزش و دیابت…………………………. 42

12-1-2   رژیم غذایی و دیابت……………………. 43

13-1-2  درمان دیابت…………………………… 44

2-2   عوارض چشمی بیماری دیابت………………….. 44

1-2-2   آسیب‌های شبکیه چشم (رتینوپاتی)…………… 45

2-2-2   بیماری‌های چشم دیابتی (رتینوپاتی)………… 48

3-2-2   درمان رتینوپاتی دیابتی…………………. 48

3-2 مفهوم بهزیستی روانشناختی…………………… 49

4-2 مفهوم تاب‌آوری ………………………………………………………………………………………………………..54

1-4-2  عوامل مؤثر بر تاب‌آوری ………………….. 56

 

2-4-2  مدل‌های تاب آوری ……………………….. 58

5-2 مفهوم امید به زندگی……………………….. 62

6-2  مروری بر پژوهش‌های انجام شده ………………. 69

1-6-2 پژوهش‌های انجام شده در رابطه با ارتباط بهزیستی روانشناختی و تاب‌آوری …………………………………… 69

2-6-2  پژوهش‌های انجام شده در رابطه با ارتباط بهزیستی روانشناختی و امید به زندگی………………………………. 70

7-2  خلاصه و جمع بندی …………………………. 71

فصل سوم: روش تحقیق

1-3 روش پژوهش………………………………… 74

2-3  جامعه آماری………………………………. 74

3-3  نمونه آماری و روش نمونه گیری……………… 74

4-3  اطلاعات جمعیت شناختی ……………………… 74

5-3 ابزارهای پژوهش……………………………. 77

1-5-3  مقیاس بهزیستی روانشناختی………………… 77

2-5-3  پرسشنامه تاب‌آوری……………………….. 78

3-5-3  پرسشنامه امید به زندگی………………….. 79

6-3  ملاحظات اخلاقی…………………………….. 79

7-3  روش اجرا………………………………… 80

8-3  روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………….. 80

فصل چهارم: یافته‌های پژوهش

1-4  مقدمه…………………………………… 82

2-4 یافته‌های توصیفی ………………………….. 82

3-4  یافته‌های استنباطی………………………… 86

1-3-4  بررسی فرضیه1 ………………………. 87

2-3-4 بررسی فرضیه  2………………………. 88

3-3-4  بررسی فرضیه فرعی…………………… 89

4-4  خلاصه فصل………………………………… 91

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

1-5 خلاصه پژوهش……………………………….. 94

2-5 بحث و نتیجه گیری پیرامون فرضیه‌های پژوهش……… 95

3-5  نتیجه گیری………………………………. 104

4-5 محدودیت‌ها و موانع پژوهش……………………. 105

5-5  پیشنهادات پژوهشی…………………………. 106

6-5  پیشنهادات کاربردی………………………… 107

پیوست‌ها

پیوست شماره (1) پرسشنامه بهزیستی روانشناختی……… 109

پیوست شماره (2) پرسشنامه تاب‌آوری……………….. 111

پیوست شماره (3) مقیاس امید به زندگی…………….. 113

منابع

الف) منابع فارسی……………………………… 116

ب) منابع لاتین………………………………… 119

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                           صفحه

جدول 1 – 3  اطلاعات جمعیت‌شناختی بر حسب رده سنی و رده شغلی بیماران……………………………………… 75

جدول 2 – 3  اطلاعات جمعیت‌شناختی بر سطح تحصیلات و وضعیت مسکن بیماران……………………………………… 76

جدول 3- 3  اطلاعات جمعیت‌شناختی بر حسب وضعیت تأهل و داشتن بیماری غیر از دیابت بیماران دیابتی …………………… 76

جدول 1-4  مقادیر جمع نمرات ، میانگین ، انحراف استاندارد ، حداقل و حداکثر متغیرهای امید به زندگی ، تاب آوری ، بهزیستی روان شناختی  و خرده مقیاسهای مربوطه جهت کل آزمودنی ها به تفکیک جنسیت……………………………………….. 83

جدول 2-4  مقادیر جمع نمرات ، میانگین ، انحراف استاندارد ، حداقل و حداکثر متغیرهای امید به زندگی ، تاب آوری ، بهزیستی روان شناختی  و خرده مقیاسهای مربوطه جهت کل آزمودنی‌ها….. 84

جدول 3-4  ماتریس همبستگی پیرسون جهت بررسی رابطه بین متغیرهای پژوهش ………………………………………. 85

جدول 4-4   آزمون رگرسیون خطی  به روش همزمان ( inter ) 87

جدول 5 – 4  آزمون رگرسیون خطی  به روش همزمان ( inter ) 88

جدول 6 – 4  اثر پیلایی ، لامبدای ویلکز ، اثر هتلینگ و بزرگترین ریشه روی…………………………………….. 89

جدول 7- 4  تحلیل واریانس چند متغیره برای بررسی تفاوت بهزیستی روان شناختی در مردان و زنان بیمار دیابتی با آسیب شبکیه چشم……………………………………………. 90

 

پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس تاب‌آوری و امید به زندگی

در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم

 

نگارش: ندا شیبانی

 

چکیده:

پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس تاب‌آوری و امید به زندگی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم صورت گرفت. جامعه‌ی آماری این پژوهش شامل کلیه‌ی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم شهر شیراز در سال 93 که به بیمارستان چشم پزشکی دکتر خدادوست مراجعه کرده‌اند، بود که از بین آنها تعداد 100 نفر (46 مرد و 54 زن) از بیماران دیابتی با آسیب شبکیه با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند و با کمک همراهان‌شان یا محقق (به دلیل آسیب بینایی و عدم توانایی نوشتن) به تکمیل پرسشنامه بهزیستی روانشناختی، پرسشنامه تاب‌آوری و پرسشنامه امید به زندگی پرداختند. نتایج به دست آمده نشان داد که متغیر تاب‌آوری می‌تواند بخشی از بهزیستی روانشناختی را در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم به صورت مثبت پیش‌بینی نماید. متغیر امید به زندگی نیز می‌تواند بخشی از بهزیستی روانشناختی را در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم به صورت مثبت پیش‌بینی کند. همچنین نمرات بهزیستی روانشناختی و ابعاد آن در مردان و زنان، تفاوت معنی‌داری نداشتند.

واژه‌های کلیدی: بهزیستی روانشناختی، تاب‌آوری، امید به زندگی، بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم.

1-1- مقدمه

دیابت نه تنها به عنوان یک بیماری شایع بلکه یک مشکل بزرگ بهداشتی است که در دنیای معاصر پراکندگی گسترده‌ای پیدا کرده است. دیابت یا بیماری قند یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزم‌های مختلفی است. دیابت دو نوع اصلی دارد. در دیابت نوع یک تخریب سلولهای بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین می‌شود و در نوع دو مقاومت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود. در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند (مراسکین[2]، 2012).

در دیابت، سرعت و توانایی بدن در استفاده و سوخت و ساز کامل گلوکز کاهش می‌یابد از این‌رو میزان قند خون افزایش یافته که به‌آن هایپرگلیسمی می‌گویند. وقتی این افزایش قند در دراز مدت در بدن وجود داشته باشد عوارض میکروواسکولار دیابت یا تخریب رگ‌های بسیار ریز در بدن ایجاد می‌شوند که می‌توانند اعضای مختلف بدن همچون کلیه، چشم و اعصاب را درگیر کنند (شیفر، اندریو، لی و فلایشر[3]، 2011).

رتینوپاتی دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که روی چشم ها تأثیر می‌گذارد. رتینوپاتی دیابتی به سه شکل ادم ماکولا (نشت عروقی منتشر و یا موضعی در ماکولا)، تجمع پیشرونده عروقی (میکروآنوریسم، خونریزی‌های داخل شبکیه، خمیدگی عروقی) و انسداد شریانی شبکیه دیده می‌شود (بوید[4] و همکاران، 2013).

از آنجا که کنترل نکردن دیابت می‌تواند با آسیب‌های جدی از جمله آسیب به شبکیه چشم همراه باشد، لذا بررسی بهزیستی روانشناختی و عوامل مؤثر بر آن در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم از اهمیت بسزایی برخوردار است.

بهزیستی روانشناختی در دو دهه‌ی اخیر در ادبیات پژوهشی به وفور مورد بررسی قرار گرفته است و دامنه‌ی مطالعات آن از حوزه‌ی زندگی فردی به تعاملات اجتماعی کشیده شده است (کول، 2009). بهزیستی روانشناختی به عنوان یکی از جنبه‌های مهم بهزیستی به معنای تلاش برای استعلا و ارتقاست که در تحقق استعدادها و تواناییهای فردی متجلی می‌شود یا به عبارت دیگر، تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی‌های بالقوه‌ی واقعی فرد است (رایف[5]،‌ 1995). الگوها و نظرات مختلفی در خصوص بهزیستی روانشناختی توسط روانشناسان و صاحبنظران حوزه‌ی سلامت روان مطرح شده است. یکی از مهم‌ترین الگوهای تبیین بهزیستی روانشناختی الگوی رایف و کیز (1995) می باشد. در این الگو، بهزیستی روان‌شناختی به عنوان تلاشی برای رسیدن به کمال در جهت تحقق توانایی‌های بالقوه واقعی فرد به شمار می‌رود که شش مؤلفه‌ی خودپیروی[6]، تسلط محیطی[7]، رشد شخصی[8]، رابطه مثبت با دیگران[9]، هدف و جهت‌گیری در زندگی[10] و پذیرش خود[11] را در بر می‌گیرد.

خودپیروی به معنای عملکرد فرد بر اساس معیارها و عقاید خویش می‌باشد، هر چند که با عرف و رسم و رسوم پذیرفته شده در جامعه متناقض باشد؛ تسلط محیطی به معنای تحت کنترل داشتنِ جهان پیرامون است به طوری که فرد بتواند تا حد زیادی بر زندگی و محیط اطرافش احاطه داشته باشد؛ رشد شخصی شامل توانایی شکوفا ساختن کلیه نیروها و استعدادها و پرورش توانایی‌های جدید در شخص است؛ رابطه مثبت با دیگران بر می‌گردد به برقراری روابط صمیمی و نزدیک با دیگران ضمن اشتیاق داشتن به برقراری چنین روابطی و نیز توانایی عشق ورزیدن به اطرافیان؛ هدف و جهت‌گیری در زندگی به معنای توانایی پیدا کردن معنا در زندگی و هدفمند بودن و تعقیب اهداف است؛ پذیرش خود نیز دربرگیرنده‌ی نگرش مثبت شخص نسبت به خود است که نه به معنای خودشیفتگی یا عزت نفس بالا، بلکه به معنای احترام به نفسی است که با دانستنِ نقاط قوت و ضعف خود در فرد صورت می‌گیرد (ریف و کیز، 1995).

نقش عوامل حمایتی در کمک به افراد برای سازگاری فعالانه با رویدادهای استرس‌زا همواره مورد توجه پژوهشگران حوزه‌ی روانشناسی بوده است. به طوری که آنها بر این باورند که افراد در برخورد با مشکلات می‌توانند ضمن مبارزه‌ی سرسختانه، قدرت و ظرفیت تحمل بیشتری را در خود به وجود آورده تا بدین طریق بتوانند بر مشکلات فائق آیند. در دو دهه‌ی اخیر پژوهشگران دریافتند که افراد موفق در برخورد با مسائل استرس‌زا و فشارها در مقایسه با افراد شکننده در برابر مشکلات، دارای خصوصیات و ویژگی‌های متفاوتی می‌باشند که از این طریق می‌توانند فشار کمتری را تحمل کرده و هر چه سریعتر به نقطه‌ی تعدل روحی برسند. یکی از این ویژگی‌ها در قالب مفهومی با عنوان تاب‌آوری[12] مطرح گردیده است. تاب‌آوری یکی از سازه‌های عمده رویکرد روانشناسی مثبت‌گرا[13] می‌باشد. در سالهای اخیر، این رویکرد با شعار توجه به استعدادها و توانمندی‌های انسان (به جای پرداختن به اختلالات و ناهنجاریها) مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است. تاب‌آوری در برگیرنده مفاهیم مختلف است. اصطلاح تاب‌آوری به صورت‌های مختلف و متنوعی تعریف شده است: مانند توانایی سازگاری موفقیت‌آمیز[14] در مقابل محیط در حال تغییر (داروین[15]، 1989؛ سیچیتی و کوهن[16]، 1995)؛ سرسختی[17] و آسیب‌ناپذیری[18] (آنتونی[19]، 1974؛ کوباسا[20]، 1979؛ مدی و خوشابا[21]، 1994)؛ و سازگاری موفقیت‌آمیز علی‌رغم استرس زیاد و شرایط ناگوار (استوارت، رید و منگهام[22]، 1997). اما همه تعاریف دارای یک توصیف مشترک می‌باشند و آن هم «توانایی بازگشت به حالت اولیه[23]» می‌باشد (به نقل از صحراگرد، 1386).

گارمزی و ماستن (1991) تاب‌آوری را یک فرآیند، توانایی یا پیامد سازگاری موفقیت‌آمیز علیرغم شرایط چالش‌برانگیز و تهدیدکننده می‌دانند. در تعریفی دیگر، تاب‌آوری یعنی آشکارکردن شایستگی در افراد علیرغم تحت فشار بودن و استرس زیاد است (گارمزی، ماستن و تلگن[24]، 1984). راتر[25] (2001) معتقد است تاب‌آوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است.

امید به زندگی نیز به عنوان یکی از پیشایندهای بهزیستی روانشناختی دارای تعاریف گوناگونی است. جنانچه فرانکل (1984) معتقد است هنگامی که انسان به فعالیت‌های مورد علاقه‌اش می‌پردازد، با دیگران ملاقات می‌کند، به تماشای آثار هنری و ادبی می‌پردازد، و یا به دامان طبیعت پناه می‌برد، امید را در خود احساس می‌کند. همچنین هنگامی که احساس می‌کند وجود و هستی‌اش به یک منبع لاینزل پیوند خورده است و خود را متکی به چهارچوب‌ها و تکیه‌گاه‌های گسترده و قابل اتکایی مانند مذهب می‌داند و فلسفه‌ای برای زندگی کردن انتخاب کرده است زندگی را می‌بیند، آن را در می‌یابد و احساس می‌کند.

با توجه به اهمیت بررسی پیشایندهای بهزیستی روانشناختی در بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم، پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی اثر پیش‌بینی‌کنندگی تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم بپردازد.

 

2-1- بیان مسئله

سازمان بهداشت جهانی (2001)، سلامتی را به عنوان حالتی از بهزیستی کامل جسمی، ذهنی و اجتماعی و نه صرفاً نبود بیماری تعریف می‌کند. به بیان دیگر از نظر این سازمان، سلامت روانی حالتی از بهزیستی است که در آن فرد به توانایی‌های خود، آگاه، با فشارهای روانی، سازگار و مثمرثمر در کار مفید برای خویش است (سازمان بهداشت جهانی، 2004). به رغم تأکید فوق بر مسایل مثبت غالباً متخصصان سلامت به قدری بر مشکلات افرادِ دچار بیماری متمرکزند که نیازهای افراد سالم را فراموش می‌کنند. به بیان دیگر مراکز سلامت روانی به جای توجه به جنبه‌های مثبت سلامت بیشتر درگیر درمان بیماری‌های روانی‌اند (پیلگریم[26]، 1997).

دیابت یا بیماری قند یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد (مراسکین، 2012). بنابراین دیابت جزء بیماری‌هایی است که سلامت فرد را تهدید کرده و بر سایر اعضای بدن از جمله چشم تأثیر مخرب دارد (بوید و همکاران، 2013).

یکی از آسیب‌های چشمی که ناشی از بیماری دیابت است با نام رتینوپاتی دیابتی شناخته شده است. این بیماری به طور مستقیم شبکیه چشم را هدف قرار داده و موجب رشد رگ‌های خونی غیرطبیعی در آن قسمت می‌شود. لذا باعث بروز مشکلات جدی در بینایی می‌گردد (بوید و همکاران، 2013).

بنابر آنچه ذکر شد، لزوم توجه به سلامت جسمی و روانی این بیماران آشکارتر می‌گردد. از این رو، شناخت عوامل تعیین کننده‌ی سلامت روانی افراد از مهم ترین مسائل علوم انسانی در سالهای معاصر است. نظریه‌هایی مانند نظریه‌های خودشکوفایی مازلو[27]، کارکرد کامل[28] راجرز[29] و انسان بالغ یا بالیدگی[30] آلپورت[31] در شکل‌بندی مفهوم سلامتی روانشناختی، این فرضیه بنیادی را پذیرفته و از آن بهره جسته‌اند (ریان و دسی[32]، 2001). به دنبال ظهور این نظریه‌ها و جنبش روانشناسی مثبت[33] که در سلامتی روانی بر وجود ویژگی‌های مثبت و رشد توانایی‌های فردی تأکید داشتند، گروهی از روانشناسان به جای اصطلاح سلامتی روانی[34] از بهزیستی رواشناختی[35] استفاده کرده‌اند. زیرا معتقدند این واژه بیشتر ابعاد مثبت را به ذهن متبادر می‌کند (ریف و سنیگر، 1998) و در این راستا مدلهایی مانند مدل جاهودا[36] مدل بهزیستی ذهنی[37]، داینر[38] و مدل شش عاملی بهزیستی روانشناختی ریف (1989) تدوین شده‌اند که در تعریف و تبیین سلامت روانی به جای تمرکز بر بیماری و ضعف بر توانایی‌ها و داشته‌های فرد متمرکز هستند (کومپتون[39]، 2001).

الگوی ریف (1995) است که از مهم‌ترین مدل‌های حوزه بهزیستی روان‌شناختی به شمار می‌رود. در این دیدگاه بهزیستی به معنای تلاش برای استقلال و ارتقاست که در تحقق استعدادها و توانایی‌های فرد متجلی می‌شود. از این منظر، فردی که دارای بهزیستی روان‌شناختی است از ویژگی‌هایی مانند عزت نفس، ارتباط‌های اجتماعی گسترده، احساس خودکارآمدی و حس استقلال برخوردار است (ریف و سینگر، 1998).

پژوهشگران در تحقیقات مختلف عوامل متعددی را اثرگذار بر بهزیستی روانشناختی دانسته‌اند که از آن جمله می‌توان به نقش عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی اشاره کرد (دیمو و اکوک[40]، 1996؛ فالسی[41]، 1997؛ بل و بل[42]، 2005؛ دسجردنیز، زلنسکی و کاپلان[43]، 2008؛ سندهو، سینگ، تونگ و کاندرا[44]، 2012؛ جاهودا، 1958؛ کاون[45]، 2000؛ ویسینگ و وان ادن[46]، 2002؛ کارادماس، 2006؛ ترینر و همکاران، 2012؛ کیمر، 2013). اما به طور خاص، برخی پژوهش‌ها به بررسی نقش اثرگذار تاب‌آوری (مک و وونگ[47]، 2011؛ ولف، 2001؛ توماس و

همکاران، 2012؛ پرچ، فلانگر و اشمیت[48]، 2012؛ کوتو، کولر و نوو[49]، 2011) و یا امید به زندگی (پاپولاسوپلس و کپلر[50]، 2011؛ کاریمن و وینگرهوست[51]، 2012) بر بهزیستی روانشناختی اهتمام ورزیدند.

تاب‌آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی-روانی و روحی در مقابل شرایط مخاطره‌آمیز می‌باشد (کانر و دیویدسون[52]، 2003). بنابراین افراد تاب‌آور در شرایط مختلف قادر به حفظ سلامت خود بوده و می‌توانند بهزیستی روانشناختی را تجربه کنند (مک و وونگ، 2011).

توماس[53] و همکاران (2012) در پژوهشی نشان دادند که تاب‌آوری پیش‌بینی‌کننده‌ی مثبت و معناداری برای بهزیستی روانشناختی است. پرچ، فلانگر و اشمیت (2012) در پژوهشی دریافتند که تاب‌آوری دارای اهمیت بسیاری در بهزیستی می‌باشد به طوری که با افزایش تاب‌آوری، بهزیستی نیز افزایش می‌یابد.

امید به زندگی نیز به عنوان مجموعه‌ای ذهنی در نظر گرفته شده است که مبتنی بر حس متقابل اراده و برنامه‌ریزی برای رسیدن به هدف می‌باشد (اشنایدر و همکاران، 2006). بنابراین افراد امیدوارتر از بهزیستی روانشناختی بالاتری برخوردارند (پاپولاسوپلس و کپلر، 2011).

کاریمن و وینگرهوست (2012) طی پژوهشی نشان دادند که افراد با امیدواری بیش‌تر به آینده دارای خصوصیات ارزیابی مجدد، تاب‌آوری و بهزیستی بالاتر و سرکوبی کم‌تر بودند، اما افراد ناامید به آینده، بهزیستی روانشناختی پایین‌تری داشتند. پاپولاسوپلس و کپلر (2011) طی پژوهشی نشان دادند که امید به زندگی رابطه‌ی مثبت و معنا‌داری با بهزیستی روانشناختی دارد.

با این همه باید گفت که تحقیقات بسیار اندکی به بررسی تأثیر نقش پیش‌بینی‌کنندگی همزمان عواملی چون تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم پرداخته‌اند. از اینرو پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که آیا تاب‌آوری و امید به زندگی پیش‌بینی‌کننده‌های معنی‌داری برای بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم می‌باشند؟ در واقع پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه همزمان دو عامل مهم فردی شامل تاب‌آوری و امید به زندگی بر بهزیستی روانشناختی صورت می‌گیرد تا علاوه بر پیدا کردن رابطه‌ی همزمان این عوامل با بهزیستی روانشناختی، نقش هر یک از آن‌ها را در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی بیماران دیابتی با آسیب شبکیه چشم مورد بررسی قرار دهد.

3-1- اهمیت و ضرورت پژوهش

موضوع سلامتی از بدو پیدایش بشر و در قرون و اعصار متمادی مطرح بوده است؛ سازمان بهداشت جهانی، سلامتی را حالت بهزیستی کامل بدنی، روانی و اجتماعی می‌داند (ایلاتی و ابونجمی[54]، 2006). بنابراین یکی از جنبه‌های سلامتی به صورت بهزیستی بدنی است که نداشتن بیماری جسمی مشخصه‌ی آن است. بیماری‌های مختلف می‌توانند تأثیرات منفی بر سلامت عمومی داشته باشند به طوری که مطالعات نشان داده‌اند که یک بیماری مانند دیابت می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت عمومی و احساس خوب یودن و به عبارتی بر کیفیت زندگی بیماران داشته باشد (لاستمن[55] و همکاران، 2000).

دیابت به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات بهداشتی جوامع پیشرفته و در حال توسعه در عصر حاضر بروز و شیوع پیدا کرده است. نه تنها خسارات اقتصادی ناشی از وجود بیماری در افراد مبتلا از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه خسارات روحی و روانی ناشی از آن که بر افراد بیمار و خانواده‌های آنها تحمیل می‌گردد، نیز غیرقابل اغماض می‌باشد. نتایج مطالعات گذشته نشان داده است که تقریباً تمامی جنبه‌های زندگی افراد بیمار می‌تواند تحت تأثیر بیماری دیابت قرار گرفته و موجب کاهش سطح رضایتمندی و نیز کیفیت زندگی افراد بیمار گردد (پورکاخکی و همکاران، 2006؛ باقری و همکاران، 2005).

آمارهای موجود در ارتباط با بیماری دیابت حاکی از آن است که شیوع دیابت به طور هشداردهنده‌ای افزایش یافته است و به عنوان اپیدمی شایع قرن مطرح شده است (کوکران، 2000). به طوری

فصل اول: كلیات…………………………………… 4

1-1- طرح موضوع…………………………………. 5

1-2- پیشینه تحقیق…………………………………. 6

1-3- اهداف تحقیق…………………………………. 6

1-4- سؤالات تحقیق…………………………………. 7

1-5- فرضیه‌های تحقیق…………………………………. 7

1-6- روش تحقیق…………………………………. 7

فصل دوم: پیشگیری از بزهكاری (مفهوم، مدلها، ویژگیها)………………. 8

2-1- مفهوم پیشگیری…………………………………. 9

2-1-1- مفهوم موسع پیشگیری…………………………………. 9

2-1-2- مفهوم مضیق پیشگیری…………………………………. 9

2-2- معنای لغوی و اصطلاحی پیشگیری…………………………………. 10

2- 3- تعریف پیشگیری از جرم و محدوده آن…………………………………. 11

2-3-1- تفكیك پیشگیری از نظام كیفری…………………………………. 11

2-3-2- تفكیك پیشگیری از كنترل بزهكاری…………………………………. 12

2-4- انواع پیشگیری…………………………………. 13

2-4-1- طبقه‌بندی اول: پیشگیری بر اساس معیار سن……………………………. 14

2-4-2- طبقه‌بندی دوم: پیشگیری عام و خاص…………………………………… 15

2-4-3- طبقه‏بندی سوم: پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال………………… 15

2-4-4- پیشگیری بر اساس الگوی پزشكی…………………………………. 16

2-4-5- طبقه پنجم: پیشگیری اجتماعی و پیشگیری وضعی………………….. 17

2-4-6- طبقه‏بندی ششم: پیشگیری دفاعی و پیشگیری رهایی‌بخش یا آزادی‌بخش…………19

2-5- فایده و امكان پیشگیری………………………………… 19

2-6- اصول حاكم بر امكان پیشگیری…………………………………. 20

2-7- محدودیت‌ها و موانع پیشگیری…………………………………. 21

2-8- مراحل و عملیات اساسی جهت پیشگیری…………………………… 23

2-9- عملیاتی كردن پیشگیری و مدیریت آن………………………………. 31

2-10- پیشگیری از بزهكاری در ایران………………………………… 36

2-11- جایگاه پیشگیری از بزهكاری در قوانین ایران و اهمیت پرداختن به آن…………..39

فصل سوم: بررسی ساختار، اهداف، وظایف و مسئولیتهای رفاه و تامین اجتماعی…..43

3-1- تاریخچه تشكیل وزارت رفاه………………………………… 44

 

3-2- تشكیلات سازمانی وزارت رفاه و شرح وظایف آنها……………………………….. 45

3-2-1- معاونت حقوقی و مجلس…………………………………… 45

3-2-2- معاونت هماهنگی و نظارت………………………………….. 47

3-2-3- معاونت هدفمند نمودن یارانه‌ها و رفاه اجتماعی…………………. 48

3-2-4- معاونت توسعه مدیریت………………………………….. 49

3-2-5- دفتر فناوری اطلاعات شرح وظایف دفتر وظیفه اصلی…………… 51

3-2-6- اداره كل روابط عمومی و امور بین‌الملل……………………… 53

3-2-7- حراست شرح وظایف وظیفه اصلی…………………………………. 54

3-3-9- معاونت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی…………………………………. 55

3-3-10- دفتر هماهنگی مجامع اسلامی…………………………………. 56

3-3-11- دبیرخانه شورای عالی رفاه و تامین اجتماعی…………………… 57

3-3-12- دبیرخانه تخلفات اداری و گزینش…………………………………… 57

3-3- سازمانهای تابعه وزارت رفاه و شرح وظایف آنها…………………… 58

3- 3-1 سازمان بهزیستی…………………………………. 58

3-3-2- سازمان بیمه خدمات درمانی…………………………………. 58

3-3-3- صندوق بازنشستگی كشوری…………………………………. 59

3-3-4- صندوق تامین اجتماعی…………………………………. 60

3-3-5- صندوق بیمه اجتماعی روستائیان و عشایر………………………. 61

3-4- چشم‌انداز و مأموریت وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد به پیشگیری از بزهكاری…….64

3-5- شاخصهای تحقق چشم‌انداز وزارت رفاه و تأمین اجتماعی………….. 64

3-5-1- عنوان شاخص رفاه اجتماعی…………………………………. 64

3-5-1-1- روش محاسبه میزان رفاه اجتماعی در سطح جامعه…………. 65

3-5-2- عنوان شاخص آسیب‌های اجتماعی…………………………………. 65

3-5-2-1- فرمول محاسباتی و فرآیند محاسبه شاخص……………… 66

3-5-2-1-1- شیوع طلاق…………………………………. 66

3-5-2-1-2- شیوع اعتیاد………………………………… 66

3-5-2-1-3- شیوع اقدام به خودكشی…………………………………. 67

3-5-2-1-4- شیوع كودك آزاری…………………………………. 68

3-5-3- عنوان شاخص خط فقر شدید…………………………………. 68

3-5-3-1- فرمول محاسباتی و فرآیند شاخص……………………….. 68

3-5-4- عنوان شاخص بیمه اجتماعی…………………………………. 69

3-5-4-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن………………… 69

3-5-4-2- فرآیند محاسبه شاخص……………………………………70

3-5-5- عنوان شاخص: بیمه درمان…………………………………. 70

3-5-5-1- فرمول محاسباتی و تعریف مفهومی آن……………………… 70

3-5-5-2- فرآیند محاسبه شاخص…………………………………… 71

3-6- مسائل و موضوعات استراتژیك وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با رویكرد پیشگیری از بزهكاری………71

3-6-1- در حوزه عمومی…………………………………. 71

3-6-2- در حوزه حمایتی و توانبخشی…………………………………. 73

3-6-3- در حوزه بیمه‌ای…………………………………. 75

3-6-4- حوزه امدادی…………………………………. 76

3-7- توصیف و تحلیل وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی……….. 77

3-7-2- توصیف و تحلیل وضعیت موجود در حوزه حمایتی و توانبخشی………. 79

3-7-2-1- آسیب‌های اجتماعی…………………………………. 79

3-7-2-2- زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار…………………………. 85

3-7-2-3- سازمان‌های مردم نهاد………………………………… 87

3-7-2-4- فقرزدایی…………………………………. 88

3-7-2-5- توانمندسازی…………………………………. 90

3-7-2-6- نظام پرداخت یارانه‌ها……………………………….. 90

3-1- روش‌های مبتنی بر شناسایی گروههای هدف…………….. 91

3-7-2-6-1- تحلیل وضعیت موجود……………………….. 92

3-8-3- توصیف و تحلیل وضعیت موجود حوزه امدادی……………………. 93

3-8-4- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه‌های اجتماعی………………. 94

3-8-5- توصیف وضعیت موجود در حوزه بیمه درمان………………………. 100

3-8-6- توصیف وضعیت موجود حوزه منابع انسانی………………… 101

3-9- تحلیل نهایی وضعیت موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی…………… 103

3-10- اهداف میان مدت وزارت رفاه و تامین اجتماعی………………………….. 107

3-11- اهداف میان‌ مدت و راهبردهای تحقق آن در وزارت رفاه و تامین اجتماعی……108

3-11-1- هدف: افزایش شاخص رفاه اجتماعی هر سال به میزان 8 درصد………..108

3-11-2- هدف: كاهش نرخ بروز آسیب‌های اجتماعی به میزان 10 درصد در هر سال……109

3-11-3- هدف: كاهش تعداد افراد زیر خط فقر شدید به میزان 80 درصد…………110

3-11-4- هدف: افزایش میزان دریافتی مستمری‌بگیران متناسب با نرخ تورم……….110

3-11-5- هدف: افزایش تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی به 80 درصد جمعیت كشور….111

3-11-6- هدف……………………………….. 111

3-11-7 هدف: افزایش كمی و كیفی پوشش بیمه درمان به 100 درصد جمعیت كشور……112

3-11-8- هدف: كاهش سهم مردم از پرداخت هزینه‌های درمانی به 30 درصد…………..113

3-11-9 هدف: افزایش رضایتمندی مردم از خدمات به میزان 20 درصد نسبت به اول برنامه…..113

3-11-10 هدف: افزایش دانش‌مداری…………………………………. 113

3-11-11 هدف: ارتقاء بهره‌وری سرمایه‌های انسانی……………………….. 114

3-11-12- هدف: بهبود ساختار و روش‌های انجام كار……………………….. 114

3-11-13- هدف: ارتقاء و بهبود سطح فناوری…………………………………. 115

فصل چهارم: طرح جامع وزارت رفاه و تامین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از  آسیب‌های اجتماعی…..116

4-1- رویكرد وزارت رفاه و تامین اجتماعی به پیشگیری از جرم…………………. 117

4-2- مستندات قانونی………………………………….118

4-2-1- جایگاه آسیب‌های اجتماعی در قوانین……………………………. 118

4-3- ارزیابی وضعیت موجود مشكلات اجتماعی درایران…………….. 122

4-3-1- توصیف وضعیت موجود………………………………… 123

4-3-2- تحلیل وضعیت موجود………………………………… 127

4-3-2-1- نقاط قوت……………………………….. 127

4-3-2-2- نقاط ضعف……………………………….. 128

4-3-2-3- فرصت‌ها………………………………..128

4-3-2-4- تهدیدها……………………………….. 130

4-4- چالشها و تنگنای اساسی و مهم (موانع پیشرو برای اصلاح موجود و اجرای برنامه‌های كنترل و كاهش در آینده)…….131

4-4-1- چالش در سطح خرد (مشكلات در سطح فردی و خانوادگی)………… 131

4-4-2- چالشها در سطح میانه (موانع در سطح سازمانهای مسئول و نهادهای اجرایی و…)……….132

4-4-3- چالشها در سطح كلان…………………………………. 133

4-5- سیاستها و خط مشی‌های وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در خصوص كنترل و پیشگیری از بزهكاری……134

4-5-1- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری اولیه از بزهكاری……….. 134

4-5-1-1- اولویت ارتقای رفاه و پیشگیری از مشكلات اجتماعی بر كنترل و كاهش مشكلات اجتماعی……..135

4-5-1-2- برنامه‌های ارتقای كیفیت زندگی و رفاه اجتماعی در آحاد جامعه با رویكرد پیشگیری اولیه……….136

4-5-1-2-1- آموزش مهارتهای زندگی اجتماعی………………………………… 136

4-5-2- تأكید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی) و سازمانی……………… 137

4-5-2-1- اطلاع‌رسانی و حساس‌سازی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و خطرات ناشی از آن……….138

4-5-2-2- تقویت ساختاری دستگاه‌های دولتی و غیردولتی فعال در زمینه‌ی كاهش و كنترل مشكلات و آسیبهای اجتماعی……..138

4-5-3- تأكید بر افزایش و بهبود كیفیت حمایتهای اجتماعی………………. 139

4-5-4- تأكید بر كاهش فشارهای اجتماعی…………………….. 140

4-5-5- تأكید بر برنامه‌های مشاركت طلبانه و مبتنی بر اجتماعات محلی………… 140

4-5-5-1- اركان توسعه مشاركتی عبارتست از………………………………..140

4-6-رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به پیشگیری ثانویه از بزهكاری………..141

4-6-1- اولویت توانمند سازی بر حمایت صرف از گروه‌های آسیب‌دیده اجتماعی و در معرض آسیب……141

4-6-2- اهداف وزارت رفاه از توانمندسازی………143

4-6-3- برنامه ملی پیشگیری ثانویه از مشكلات اجتماعی در گروه‌های در معرض خطر با نظارت وزارت رفاه……..143

4-6-3-1- ساماندهی افراد شناسایی شده و ایجاد تشكل………………………143

4-6-4- رویكردهای توانمندسازی…………………………………. 144

4-7- رویكرد وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری ثالث از بزهكاری…………..144

4-7-1- برنامه‌های كنترل و پیشگیری ثالث مشكلات اجتماعی گروه‌های آسیب‌دیده اجتماعی و بازتوانی آنها……..145

4-7-1-1- طرح اول………………………………… 145

4-7-1-1-1- خدمات ارائه شده توسط همیاران سلامت روانی و اجتماعی سازمان بهزیستی كشور……. 146

4-7-1-1-2- نقش سلامت روان در ظهور رفتارهای پرخطر……………………. 146

4-7-1-2- طرح دوم………………………………… 147

4-7-1-2-1- طرح دادگاه مدار برای معتادان……………………………….. 148

4-7-1-2-2- ترك اعتیاد به روش بستری………………………………… 148

4-7-1-2-3- ترك اعتیاد به روش اجتماع درمان ‌مدار………………………………… 149

نتیجه و پیشنهادات…………………………………… 150

نتیجه………………………………… 151

پیشنهادات………………………………….. 153

پیشنهاد به وزارت رفاه تأمین اجتماعی…………………………………. 154

قانون ساختار نظام جامع رفاه و تامین اجتماعی…………………………………. 155

منابع و مآخذ…………………………………. 175

الف: كتب فارسی…………………………………. 175

ب: مقالات………………………………….. 176

ج: قوانین…………………………………. 177

Abstract…………………………………

چکیده:

پایان‌نامه حاضر به بررسی ضرورت توجه سایر حوزه‌های مؤثر در پیشگیری از وقوع جرم در تعامل با قوه قضائیه می‌پردازد. یكی از این حوزه‌ها توجه به نقش وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از وقوع جرم می‌باشد. محور قرار دادن برنامه‌ها و طرح‌هایی كه وزارت رفاه و تأمین اجتماعی به موجب قوانین و آیین نامه‌ها و دستورالعمل‌ها به منظور پیشگیری از بزهكاری انجام می‌دهند و نیز پاسخ‌گویی به این سؤالات كه این وزارتخانه چگونه و با الهام از كدام مدل پیشگیری در امر پیشگیری از بزهكاری نقش ایفا می نماید و دیگر اینكه وزارت رفاه در راستای پیشگیری از بزهكاری زنان و كودكان و طلاق و اعتیاد چه برنامه‌ها تدوین و ارائه می‌نماید از جمله اهدافی است كه پایان‌نامه مذكور در راستای پاسخ به آنها تدوین شده با توجه به اینكه ماهیت تحقیق توصیفی- تحلیلی می‌باشد برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز، از روش میدانی و كتابخانه‌ای استفاده شده است.

با بررسی قوانین و آیین‌نامه كه تشریح كننده فعالیتهای وزارت رفاه و تأمین اجتماعی می‌باشد این نتیجه حاصل گردید كه این وزارتخانه در رهگذر برنامه‌های راهبردی خود و با رویكرد حمایتی، اصلاحی و با الهام پیشگیری سه مرحله‌ای (اولیه- ثانویه- ثالث) بلندمدت و كوتاه مدت و پیشگیری اجتماعی درصدد پیشگیری از بزهكاری می‌باشند. این وزارت‌خانه در راستای فعالیتهای خویش در پی آن است كه در مرحله اول افراد جامعه در دام علل و عوامل بزهكاری گرفتار نشوند و در مرحله دوم یعنی بعد از گرفتار شدن در دام علل و عوامل بزهكاری و انحراف با ارائه خدمات تخصصی درصدد رفع علل و عوامل مذكور برآید.

و در مرحله سوم یعنی بعد از ارتكاب بزه و منحرف شدن افراد جامعه، با ارائه فعالیتهای خویش سعی در جلوگیری از تكرار بزهكاری دارد.

مقدمه:

برنامه‌ریزی برای كنترل و كاهش آسیب‌های اجتماعی و جرایم از وظایف حاكمیت‌ها می‌باشد تا با اتخاذ تدابیر مناسب و تدوین برنامه‌های كاربردی بستر لازم را برای ارتقاء سلامت اجتماعی مردم و جامعه فراهم كنند. در این راستا جوامعی موفق خواهند بود كه از تمام ظرفیت‌های موجود در جامعه بهره بگیرند. كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده، نیستو نخواهد بود. گرچه در ایران در حوزه پیشگیری از وقوع جرم عمدتاً برخوردهای قهری محور مداخلات بوده است اما نتایج حاصل از آن زیاد رضایت‌بخش نبوده كه افزایش پرونده‌های قضایی افزایش تعداد زندان و غیره موید نكته فوق می باشد عمدتاً پیشگیری‌های قضایی و انتظامی بوده و همچنین پیشگیری‌های وضعی در زمینه پیشگیری از وقوع جرم مدنظر بوده كه آنها هم از فراگیری و جامعیت لازم و اثرگذاری برخوردار نبودند كه با توجه به ماهیت موضوعات اجتماعی نباید انتظار هم داشت كه در برخوردهای قضایی- انتظامی در این زمینه اثرگذاری پایدار و مستمر داشته باشد، بعنوان مثال: در ابتدای بعد از انقلاب اسلامی ایران افراد معتاد مواد مخدر اعدام می‌شدند، سؤال این است كه آیا تعداد معتاد كمتر شده است؟ آیا سن معتادین بالا رفته است؟ آیا طرحهای متعددی از قبیل: والعادیات و غیره كه كه اجرا شده است توانسته در این زمینه تأثیر پایدار و ماندگار داشته باشد قابل ذكر است كه با پیچیده‌تر شدن روابط مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ تنوع و فراوانی آسیب‌های اجتماعی را به همراه داشته است. با توجه به آمار مراجعین به مراكز مشاوره و آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی كشور، میانگین سنی این گروهها دچار آسیب از اواخر دهه سوم زندگی به اوایل دوره جوانی كاهش یافته است. دورانی كه هرفرد با بحران هویت مواجه شده و بیش از هر زمان دیگر آمادگی برای ابتلا به رفتارهای انحرافی را دارد فقدان برنامه و سیاست هماهنگ در زمینه آسیب‌ها و مشكلات اجتماعی، زمینه های مستعد برای افزایش شیوع و بروز مشكلات اجتماعی به دلیل جمعیت جوان كشور، و وجود پدیده‌های اجتماعی مهمی همچون مهاجرت فزاینده و شهرنشینی، گسترش مناطق حاشیه‌نشین و آمار روز افزون مشكلات اجتماعی مثل اعتیاد، جرم خشونت از دلایل مهمی هستند كه بازنگری جدی در برنامه‌های ناكارآمد گذشته و اصلاح دیدگاهی و رویكردها نسبت به مسایل اجتماعی و ارتقای فعالیت هماهنگ دستگاهها را اجتناب ناپذیر می‌نماید. به همین دلیل نباید از سایر ظرفیت‌ها و جنبه‌های پیشگیری از وقوع جرم غفلت كرد كه از مهمترین آنها می‌توان به پیشگیری اجتماعی اشاره و توجه كرد كه بدون شك با توجه به ماهیت اجتماعی موضوعات اجتماعی تقویت این جنبه می‌تواند بسیار مؤثر باشد. البته این پایان‌نامه به معنای این نیست كه سایر جنبه‌ها نباید مدنظر باشند كه منظور این است كه اولین و آخرین اقدامات در این زمینه نباید صرفاً انتظامی و قضایی باشد.

در این اثر تلاش بر این بوده است كه به توضیح و تحلیل یكی از وظایف وزارت رفاه و تأمین اجتماعی بر اساس اصول 21 و 29 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در چارچوب سند چشم‌انداز توسعه به ویژه ماده 97 و همچنین مواد 1، 4، 5، 6، 8، 9، 15، 16 قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی كه زمینه‌سازی برای تحقق اصول فراگیری، جامعیت، بسط پوشش بیمه، حمایتی و امدادی كشور و ایجاد هماهنگی و برنامه‌های اجرای قلمروهای سه‌گانه نظام جامع تأمین اجتماعی پرداخته و همچنین به بررسی شرایط موجود وزارت رفاه و تأمین اجتماعی و برنامه راهبردی تهیه شده شامل: مأموریت، چشمه انداز، شاخص تحقق آن، ارزشها، ذینفعان موضوعات استراتژیك و توصیف اهداف میان مدت و راهبردهای دین اهداف و اینكه در آینده می‌خواهد به چه نقطه برسد و راهبردهای مناسب در جهت رسیدن به این دورنما و سازمانها و نهادهایی كه در حوزه رفاه و تأمین اجتماعی فعالیت می‌كنند پرداخته شده است.

این اثر در چهار فصل تنظیم شده است، فصل اول (كلیات) كه در آن به طرح موضوع، اهمیت موضوع، هدف تحقیق، سؤالات و فرضیه‌های تحقیق پرداخته شده است و فصل دوم به مباحثی همچون مفهوم پیشگیری،‌ معانی لغوی و تعریف و انواع و فایده پیشگیری در فصل سوم به ساختار و بررسی اهداف تشكیل وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیری از جرم مورد بررسی قرار گرفته.

در هرصورت با وجود تلاش‌های زیاد پژوهشگر، این اثر خالی از نقص و كاستی نمی‌باشد كه البته نكات فوق و مثبت آن را مدیون اساتید محترم می‌باشد و نكات ضعف و كاستی آن به نگارنده اثر برمی‌گردد.

فصل اول: کلیات

1-1- طرح موضوع

مسئله بزهكاری و انحراف اطفال و نوجوانان از دیرباز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است همزمان با گسترش انقلاب صنعتی وسعت دامنه نیازمندیها، محرومیت‌هایخاص از عدم امكان تأمین خواستها و احتیاجات زندگی موجب توسعه و دامنه‌دار فساد، عصیان، دزدی و… در اطفال و نوجوانان شده است.

هرروز صفحه حوادث از متنوع‌ترین صفحات روزنامه‌ها است كه خوانندگان بسیاری دارد. آمار جرم و جنایت خشونت، طلاق و… بی‌محابا در آنها نوشته می‌شود. برخی از دانشمندان عوامل محیطی و اجتماعی را منشأ جرم تلقی كردند. لذا این‌گونه مسایل امروزه برای كشور ما هم مطرح است و آثار مهلت آنها در سیمای جامعه آشكار است كودكان و نوجوانان سرمایه‌های جامعه هستند و سلامت روح و جسم آنها تضمین كننده سلامت جامعه آینده است.

با عنایت به نكته فوق پیشگیری از بزهكاری و انحراف اطفال و نوجوانان در حقوق ایران وجاهت قانونی دارد چرا كه خبرگان قانون اساسی و قانونگذار در افكار حقوق جزا مبانی قانون پیشگیری از جرم را پیش‌بینی كرده‌اند.

قطعاً پیشگیری از وقوع جرم در كاهش جرایم، بستن مفاسد جرم‌زا و كاهش ورودی پرونده‌ها بسیار مؤثر است اما مسلماً حركت در این مسیر نیازمند همكاری مشترك سه قوه است تا نتیجه مطلوب در پیشگیری از وقوع جرم حاصل شود.

درك این واقعیت كافی است تا نیاز به تحقیق جامعی كه نقش وزارت رفاه و تأمین اجتماعی كه به مثابه اصلی‌ترین و تأثیرگذارترین نهاد جامعه مدرن در زمینه رفاه و مسائل اجتماعی است و نقش مؤثری در پیشگیری از جرم دارد گردآوری نموده و به تجزیه و تحلیل آن بپردازد.

در این تحقیق سعی شده تا تمامی راهبرها و سیاستها و برنامه‌هایی كه وزارترفاه و تأمین اجتماعی در مقوله پیشگیری از جرم بكار برده را به صورت یكجا در دسترس علاقمندان و پژوهشگران قرار گیرد.

2-1- پیشینه تحقیق

تاكنون تحقیقی به عنوان «نقش وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در پیشگیریاز جرم» وجود نداشته و یا حداقل نگارنده علیرغم تفحص موفق به پیدا كردن آن نشده است.

فقدان چنین تحقیق خود حاكی از ضرورت انجام آن است. در موضوع پیشگیری از جرم كتابها و مقالاتی تدوین شده است اما هیچ‌یك از این كتب و مقالات به بررسی نقش این وزارتخانه در

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

1 فصل اول کلیات -بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 1

1ـ1   بیان مسئله 2

1ـ2   اهداف تحقیق- 4

1ـ3   فرضیه ها 4

1ـ4   چارچوب نظری تحقیق 5

1ـ5   مدل تحلیلی تحقیق 6

1ـ6   قلمرو تحقیق – 6

1ـ6ـ1     قلمرو موضوعی تحقیق – 6

1ـ6ـ2     قلمرو مکانی تحقیق 6

1ـ6ـ3     قلمرو زمانی 6

2 فصل دوم  ادبیات و پیشینه تحقیق ———- 7

2ـ1   مقدمه 8

2ـ2   زنجیره تأمین – 9

2ـ3   تعریف مدیریت زنجیره تأمین 10

2ـ4   تاریخچه مدیریت زنجیره تأمین 11

2ـ5   عملیات مدیریت زنجیرۀ تأمین و عملکرد شرکت 11

2ـ6   مشکلات زنجیرۀ تأمین – 12

2ـ7   مفهوم اثر شلاقی – 14

2ـ8   تأثیرات اثر شلاقی بر زنجیره تأمین 15

2ـ9   راههای مقابله با اثر شلاقی – 16

2ـ10 راهکارهای فناوری اطلاعات برای کاهش اثر شلاقی 18

2ـ11 معیارهای عملکرد زنجیره تأمین – 19

2ـ12 موجودی در زنجیره تأمین – 20

2ـ13 مدل پویای زنجیره تأمین – 24

2ـ14 مدیریت زنجیره تأمین سبز 24

2ـ15 رقابت واقعی در محیط کسب و کار بین زنجیره های تأمین- 26

2ـ16 مطالعه اهمیت و کاربرد فناوری اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین- 27

2ـ17 نقش و اهمیت اطلاعات در زنجیره تأمین- 29

 

2ـ18 مشخصه های زنجیره تأمین با رویکرد جریان اطلاعات- 31

2ـ19 پوشش گسترده 31

2ـ20 کانال های دستیابی بیشتر 31

2ـ21 اطلاعات با کیفیت بالا 32

2ـ22 بررسی اثرات فناوری اطلاعات بر زنجیره تأمین 32

2ـ23 فناوری اطلاعات و تأثیر آن در توسعه استراتژیهای کسب و کار در زنجیره تأمین 34

2ـ24 وضعیت فعلی استفاده از مدیریت زنجیره تأمین در کشور 35

2ـ25 یکپارچگی با تأمین کنندگان و رابطه آن با عملکرد شرکت 36

2ـ26 یکپارچگی داخلی و رابطه آن با عملکرد شرکت – 36

2ـ27 یکپارچگی با مشتریان و رابطه آن با عملکرد شرکت 37

2ـ28 پیشینه پژوهش – 37

2ـ29 تحقیقات انجام شده در خارج از کشور 37

2ـ30 تحقیقات انجام شده در داخل کشور 42

3 فصل سوم  روش تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 52

3ـ1   روش اجرای تحقیق- 53

3ـ2   جامعه و نمونه آماری- 54

3ـ3   ابزار جمع آوری اطلاعات- 55

3ـ4   مقیاسهای پرسشنامه 56

3ـ5   روایی و پایایی ابزار جمع آوری اطلاعات- 56

3ـ6   روش تجزیه وتحلیل داده های آماری- 56

4 فصل چهارم تجریه و تحلیل اطلاعات آماری- 58

4ـ1   مقدمه 59

4ـ2   توصیف نمونه 60

4ـ2ـ1     جنسیت- 60

4ـ2ـ2     تأهل- 60

4ـ2ـ3     سن- 61

4ـ2ـ4     تحصیلات- 62

4ـ2ـ5     سابقه خدمت- 62

4ـ3   بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق- 63

4ـ4   همبستگی های بین متغیرهای تحقیق- 64

4ـ5   آزمون فرضیه ها 65

4ـ5ـ1     فرضیه اول- 65

4ـ5ـ2     فرضیه دوم 66

4ـ5ـ3     فرضیه سوم 68

4ـ5ـ4     فرضیه چهارم 69

4ـ5ـ5     فرضیه پنجم- 71

4ـ5ـ6     فرضیه ششم- 72

4ـ5ـ7     فرضیه اصلی- 74

4ـ6   تحلیل ساختاری- 75

5 فصل پنجم  بحث و نتیجه­گیری یافته­ها 76

5ـ1   بحث و نتیجه­گیری یافته­ها 77

5ـ1ـ1     فرضیه اول- 77

5ـ1ـ2     فرضیه دوم 77

5ـ1ـ3     فرضیه سوم 78

5ـ1ـ4     فرضیه چهارم 79

5ـ1ـ5     فرضیه پنجم- 80

5ـ1ـ6     فرضیه ششم- 81

5ـ1ـ7     فرضیه اصلی- 82

5ـ2   محدودیت های تحقیق- 83

5ـ3   پیشنهادات تحقیق- 83

5ـ4   پیشنهادات پژوهشی- 84

منابع و ماخذ 1

 

 

فهرست جداول

جدول ‏3‑1: مقیاس رتبه ای داده ها و ارزش عددی هرمقیاس برای پرسشنامه- 56

جدول ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت- 60

جدول ‏4‑2 : توزیع فراوانی تأهل در افراد نمونه- 60

جدول ‏4‑3 : توزیع فراوانی سن افراد نمونه- 61

جدول ‏4‑4 : توزیع فراوانی سابقه خدمت افراد نمونه- 62

جدول ‏4‑5 : توزیع فراوانی سابقه خدمت افراد نمونه- 62

جدول ‏4‑6 : بررسی نرمال بودن متغیرهای تحقیق- 63

جدول ‏4‑7 : همبستگی پیرسون بین متغیرهای تحقیق با یکپارچگی زنجیره تأمین- 64

جدول ‏4‑8 : همبستگی پیرسون متغیرهای تحقیق با عملکرد شرکت پاکدیس– 64

جدول ‏4‑9 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی تأمین کنندگان با عملکرد شرکت پاکدیس– 65

جدول ‏4‑10 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد شرکت پاکدیس– 65

جدول ‏4‑11 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی داخلی با عملکرد شرکت پاکدیس– 66

جدول ‏4‑12 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی داخلی بر عملکرد شرکت پاکدیس– 67

جدول ‏4‑13 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی با مشتریان با عملکرد شرکت پاکدیس– 68

جدول ‏4‑14 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی با مشتری بر عملکرد شرکت پاکدیس– 69

جدول ‏4‑15 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین رضایت مشتری در شرکت پاکدیس– 69

جدول ‏4‑16 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر رضایت مشتری در شرکت پاکدیس– 70

جدول ‏4‑17 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد مالی در شرکت پاکدیس– 71

جدول ‏4‑18 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد مالی در شرکت پاکدیس– 72

جدول ‏4‑19 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد بازار در شرکت پاکدیس– 72

جدول ‏4‑20 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد بازار در شرکت پاکدیس– 73

جدول ‏4‑21 : ضریب همبستگی بین یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد شرکت پاکدیس– 74

جدول ‏4‑22 : جدول تحلیل رگرسیون یکپارچگی زنجیره تأمین بر عملکرد شرکت پاکدیس– 75

 

 

فهرست نمودارها

نمودار ‏4‑1: نمودار توزیع جنسیت افراد نمونه- 60

نمودار ‏4‑2 : نمودار توزیع تاهل افراد نمونه- 61

نمودار ‏4‑3 : نمودار توزیع سن در افراد نمونه- 61

نمودار ‏4‑4 : نمودار توزیع سابقه خدمت در  افراد نمونه- 62

نمودار ‏4‑5 : نمودار توزیـع سابقه خدمت در افراد نمونه- 63

نمودار ‏4‑6 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی تأمین کنندگان و عملکرد شرکت پاکدیس– 66

نمودار ‏4‑7 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی داخلی و عملکرد شرکت پاکدیس– 67

نمودار ‏4‑8 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد شرکت پاکدیس– 68

نمودار ‏4‑9 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد شرکت پاکدیس– 70

نمودار ‏4‑10 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد مالی شرکت پاکدیس– 71

نمودار ‏4‑11 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی با مشتریان و عملکرد بازار شرکت پاکدیس– 73

نمودار ‏4‑12 : نمودار پراکنش بین یکپارچگی زنجیره تأمین و عملکرد شرکت پاکدیس– 74

نمودار ‏4‑13 : تحلیل ساختاری روابط بین متغیرهای تحقیق- 75

 

 

1           فصل اول
کلیات­­­­­­­­­­­­­­­­­­­

 

1ـ1 بیان مسئله
در بازار رقابتی موجود، بنگاههای اقتصادی و تولیدی علاوه بر توجه به شرکت و منابع داخلی، خود را ملزم به مدیریت و نظارت بر منابع و عناصر مرتبط در خارج از شرکت نموده اند. بر این اساس، فعالیتهایی نظیر تهیه مواد، تولید، نگهداری و انبارداری کالا، کنترل موجودی، توزیع، تحویل و خدمت به مشتریان که پیش از این در سطح شرکت انجام می پذیرفت، در حال حاضر به سطح زنجیره تأمین منتقل شده است. در این میان، یکپارچگی زنجیره تأمین، به عنوان عاملی مهم در ایجاد هماهنگی و همکاری میان عناصر مختلف زنجیره تأمین، نقشی حیاتی در بهبود عملکرد شرکتهای موجود در زنجیره تأمین یافته است، یکپارچگی زنجیره تأمین فرصتهای عمده­ای برای شرکت فراهم می سازد تا سطح عملکرد و موقعیت بازار خود را ارتقا دهد. امروزه، زنجیره تأمین به عنوان یک اصل مهم مورد توجه مدیران شرکتها قرار گرفته است و مدیران علاوه بر تمرکز بر فعالیتهای داخلی شرکت خود، در پی برقراری روابط بلندمدت و مبتنی بر تعهد و اعتماد با تأمین کنندگان و مشتریان خود هستند. راهبرد یکپارچگی زنجیره تأمین میتواند با راهبرد رقابتی شرکت همسو شود و مجموعه ای از راهبردهای مفید فراهم شود.

یکپارچگی زنجیره تأمین را می­توان به عنوان یک فرآیند کنش متقابل و همکاری تعریف نمود که در آن شرکت­های موجود در یک زنجیره تأمین به شیوه­ای مشارکتی با یکدیگر کار می­کنند تا پیامدهای متقابلاً مقبول کسب نمایند. در واقع، شرکت­هایی که در ابتدا به صورت مستقل و مجزا فعالیت می نمودند، جهت کسب مزایای عملکردی بهتر، تلاش می کنند تا با سایر عناصر زنجیره تأمین همکاری نمایند. یک شرکت می­تواند از طریق یکپارچگی نظام­مند زنجیره تأمین، منابع خاص عملیاتی و دانش فناوری خود را در داخل سازمان و با سازمان­های دیگر تسهیم نماید و از این طریق عملیات مدیریت زنجیره تأمین شرکت را ارتقا دهد. در واقع، موفقیت عملیات مدیریت زنجیره تأمین در بهبود عملکرد، در گرو برقراری یکپارچگی در داخل یک شرکت و یکپارچگی خارجی با تأمین کنندگان و مشتریان است.

عوامل بسیاری در عملکرد شرکت موثر و با آن مرتبط می باشند در تحقیق حاضر سعی گردیده است تا رابطه یکپارچگی زنجیره تأمین با عملکرد شرکت پاکدیس شهرستان ارومیه مورد بررسی قرار گیرد. سطوح مختلف یکپارچگی زنجیره تأمین دارای اثرهای متفاوتی بر جنبه­های مختلف عملکردی هستند که تعابیر مختلفی را نیز با خود به همراه دارند یکپارچگی زنجیره تأمین می­تواند مزایایی از قبیل کاهش در موجودی و هزینه کل و افزایش در تسهیم اطلاعات و به دنبال آن، بهبود در سودآوری و سطوح ارائه خدمات، نوآوری در تکنولوژی و طرح محصول و در نهایت ارتقای عملکرد عملیاتی و مالی شرکای زنجیره تأمین را در پی داشته باشد. همچنین، فقدان یکپارچگی میان اعضای زنجیره تأمین به عدم کارایی عملیاتی می انجامد و این مورد نیز عملکرد زنجیره تأمین را تحت تأثیر قرار می­دهد.

بر این اساس تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سؤال است که یکپارچگی زنجیره تأمین چه رابطه­ای با عملکرد شرکت پاکدیس ارومیه دارد؟

برای این منظور یکپارچگی زنجیره تأمین در سه بعد :

یکپارچگی با تأمین کنندگان
یکپارچگی داخلی
یکپارچگی با مشتریان
و عملکرد شرکت در سه بعد :

رضایت مشتری
عملکرد مالی
عملکرد بازار
تعریف عملیاتی گردیده است.

الف) مفهوم لغوی……………………………………………………………………………………..10
ب) مفهوم فقهی………………………………………………………………………………………10
ج) مفهوم قانونی………………………………………………………………………………………11
مبحث دوم) شروط ثبوت و اجرای قصاص عضو……………………………………………………..11
گفتار اول) شروط ثبوت قصاص عضو یا جرح…………………………………………………………12
بند اول) تساوی و برابری در دین…………………………………………………………………….12
بند دوم) فقدان رابطه پدری…………………………………………………………………………..13
بند سوم) برابری و تساوی در قوه عقل…………………………………………………………….14
بند چهارم) تساوی اعضا در سالم بودن……………………………………………………………14
بند پنجم) تساوی اعضا در اصلی بودن…………………………………………………………….15
بند ششم) تساوی اعضا در محل عضو مجروح یا مقطوع………………………………………..16
بند هفتم) قصاص موجب تلف جانی یا عضو دیگر نباشد…………………………………………17
بند هشتم) قصاص بیشتر از اندازه جنایت نشود…………………………………………………17
گفتار دوم) کیفیت قصاص برخی از اعضا…………………………………………………………..19
بند اول) قصاص گوش………………………………………………………………………………..19
بند دوم) قصاص چشم……………………………………………………………………………….19
بند سوم) قصاص دندان………………………………………………………………………………21
بند چهارم) قصاص بینی……………………………………………………………………………..22
بند پنجم) قصاص زبان………………………………………………………………………………..22
مبحث سوم) شرایط و اهداف قصاص عضو………………………………………………………..23
گفتار اول) شرایط قصاص عضو………………………………………………………………………23
الف) مساوات کیفری:………………………………………………………………………………..24
ب) نارسایی سایر واکنش ها:………………………………………………………………………24
ج) تأمین منافع فرد و جامعه:………………………………………………………………………..25
گفتار دوم) اهداف قصاص عضو در چرخه نظام کیفری…………………………………………….26
الف) حفظ مصالح اجتماعی:…………………………………………………………………………26
ب) حفظ نظم اجتماع:………………………………………………………………………………..27
ج) اصلاح اخلاقی مجرم:……………………………………………………………………………..28
د) دفاع از حقوق اشخاص:…………………………………………………………………………..28
و) برقراری قسط و عدل:……………………………………………………………………………..28
ه) بازدارندگی:…………………………………………………………………………………………29
ی) تهذیب مجرم و کیفر گناه:

 

……………………………………………………………………….29
(فصل دوم)…………………………………………………………………………………………….30
احکام و مسائل پیوند عضو جانی و مجنی علیه در ارتباط با قصاص عضو………………………30
مبحث اول) تبیین نظری و قلمرو حقوقی پیوند عضو………………………………………………31
مبحث دوم) پیوند عضو مجنی علیه پیش از اجرای قصاص علیه جانی…………………………35
گفتار اول) پیوند عضو مجنی علیه، اقوال موافقان و مخالفان…………………………………….36
بند اول: نظر معتقدین به حرام بودن پیوند عضو:…………………………………………………..36
بند دوم: پیوند عضو باعث بطلان عبادات است:…………………………………………………..37
بند سوم: موافقان پیوند عضو:………………………………………………………………………37
گفتار دوم) احکام و مسائل فقهی – حقوقی پیوند عضو مجنی علیه…………………………..39
بند اول) بررسی فقهی وضعیت آثار پیوند عضو مجنی علیه……………………………………..39
الف) آثار پیوند عضو مجنی علیه پیش از اجرای قصاص…………………………………………..41
ب) آثار پیوند عضو مجنی علیه پس از اجرای قصاص……………………………………………..43
1- قول و ادله موافقان:……………………………………………………………………………….44
2- قول و ادله مخالفان:……………………………………………………………………………….45
ارزیابی و اظهارنظر نهایی…………………………………………………………………………….46
بند دوم) آثار و احکام پیوند عضو مجنی علیه در قانون مجازات اسلامی………………………..46
1- نامعلوم بودن فلسفه تمرکز مقنن بر قصاص و پیوند گوش بر وجه حصر:…………………….47
گفتار اول) نگرش و دیدگاه فقهی به مسأله پیوند عضو مجدد جانی…………………………….50
بندل اول) قول و ادله مخالفان………………………………………………………………………..52
بند دوم) قول و ادله موافقان………………………………………………………………………….55
3- ارزیابی و اظهار نظر نهایی…………………………………………………………………………56
گفتار دوم) احکام و مسائل پیوند عضو مجدد جانی در قانون مجازات اسلامی………………….58
فصل سوم)………………………………………………………………………………………………66
ملاحظات حقوق بشری در قصاص عضو و پیوند اعضا……………………………………………….66
مبحث اول) ارزیابی مجازات قصاص عضو از منظر حقوق بشر……………………………………..67
گفتار اول) تبیین حقوق بشر مدار کیفر قصاص عضو………………………………………………..67
گفتار دوم) چالش های احتمالی فراروی قصاص عضو از منظر حقوق بشر………………………69
نگرانی در جهت احتمال سرایت و ازدیاد جراحات ناشی از اجرای کیفر قصاص:………………..71
2- بیم تلف شدن جانی در اثر اجرای کیفر قصاص:…………………………………………………71
(مبحث دوم) حدود اعتبار پیوند عضو جانی پس از اجرای قصاص از منظر موازین حقوق بشر…72
گفتار اول) ارزیابی حقوق بشری توانایی تصرف انسان در اعضایش………………………………72
گفتار دوم) نگرش حقوق بشر به مسأله امکان و جواز پیوند عضو جانی پس از قصاص………..74
نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………..77
منابع و مآخذ:……………………………………………………………………………………………80
چکیده لاتین……………………………………………………………………………………………..83
چکیده:
محور بحث در پایان نامه حاضر دائر مدار، تبیین عناصر و شرایط قصاص عضو یا جرح و مسأله پیوند اعضا می باشد. لذا برآنیم که در ابتدا آگاهی مطلوبی راجع به کیفر قصاص بدست دهیم و سپس در ادامه حقوق و احکام مسأله پیوند عضو را برای مجنی علیه و جانی پس از اجرای کیفر قصاص شفاف سازیم.
اجمالاً شایان ذکر است که در عرصه فقه و حقوق اسلامی و تبعاً نظام حقوقی ایران، راجع به اقتضائات و فلسفه کیفر قصاص و نیز اینکه آیا مثلاً جانی حق دارد بعد از اجرای عضو مقطوع خود را پیوند بزند یا خیر و نیز آیا اگر مجنی علیه قبل یا بعد از اجرای کیفر قصاص بر علیه جانی، عضو مقطوع خود را پیوند دهد، حقی برای جانی شکل می گیرد یا خیر در بین صاحبنظران اختلاف نظر محسوسی وجود دارد. برخی یکسره استمرار مقطوع العضو ماندن جانی را بخشی از فلسفه و غایت کیفر قصاص عضو می دانند و مدعی اند که جانی به هیچ عنوان پس از اجرای قصاص، حق پیوند مجدد عضو مقطوع خود را ندارد. استدلال ایشان این است که پیوند عضو جانی با فلسفه و هدف کیفر قصاص منافات و معارضه دارد و اساساً انرا بی اثر می سازد. در نقطه مقابل، برخی دیگر به چنین شرطی اعتقاد نداشته و مدعی اند که اقتضای انصاف، عدالت و موازین حقوق بشر و اصل تناسب جرم و مجازات این است که جانی متعاقب اجرای کیفر قصاص، حق پیوند عضو داشته باشد. استدلال ایشان این که است جانی حسب موازین اسلامی بر اعضا و جوارح خود تسلط داشته و پس از اجرای کیفر قصاص هم این حق وی استصحاب می شود، لذا بقا و اعتبار آن حقیقتی قابل دفاع است. در این بین، جهت گیری سیاست جنایی مقنن در تنها ماده قانون مجازات اسلامی– که به این امر اختصاص یافته است – به قول اخیر نزدیک تر بوده و تلویحاً بر حق پیوند عضو جانی پس از قصاص صحه گذاشته و نسبت به عضو مقطوع جانی برای هیچ کس حتی مجنی علیه حقی قائل نشده است.
با این تفاسیر، پایان نامه حاضر با مرور مبادی فکری کلان این دو حوزه، سعی می کند طی رویکردی تحلیلی، محتوا و عمق اندیشه ها و اقوال فقهی – حقوقی موجود در زمینه کیفر قصاص و مسأله پیوند اعضا را روشن سازد.
مقدمه
1- بیان مسأله
در قانون مجازات اسلامی بحث مبسوطی به مقوله کیفر قصاص عضو اختصاص یافته و مقنن طی آن مقررات کلانی را وضع نموده است. به موازات این مقوله در قانون مجازات اسلامی مقنن طی یک ماده قانونی موجز به مسأله پیوند عضو جانی پس از قصاص و نیز مسأله پیوند عضو مجنی علیه پیش از قصاص اشاره کرده و حکم هر کدام را روشن ساخته است. این در حالی است که این مباحث از اختلافی ترین موضوعات در نظام فقهی – حقوقی اسلام می باشند. لذا در پژوهش حاضر می خواهیم با شفاف سازی زمینه بحث در قلمرو فقهی – حقوقی، زوایای تاریک و روشن اجرای مجازات قصاص و عملی سازی فرایند پیوند عضو جانی و مجنی علیه را نمایان ساخته و این حقیقت را برجسته نماییم که ایا جهت گیری مقنن در قانون مجازات اسلامی نسبت به این مسائل، هم سو با مسلمات عقلی، شرعی و حقوق بشری موجود در این زمینه می باشد یا خیر بنابراین، مسأله بنیادین این پایان نامه، تبیین حدود و ثغور مجازات قصاص عضو، ارکان و شرایط ان و احکام و قواعد فقهی – حقوقی ناظر به مقوله پیوند اعضا در تعامل با این مجازات می باشد. در ادامه سعی خواهیم کرد که قلمرو تفکیک مفهومی و مصداقی فرایند پیوند عضو را از نهادهای مشابه ای چون دوختن پارگی، ترمیم شکستگی و … روشنم نماییم.
2- سوالات و فرضیه های تحقیق
در ارتباط با مسأله پژوهش، یکسری سوالات اصلی و فرعی فرارو می باشد که سعی داریم مستند به منابع فقهی – حقوقی موجود بدانها پاسخ دهیم. سوالات اصلی فرارو از قرار ذیل می باشند؛
– ضوابط و شروط اجرای مجازات قصاص عضو در عرصه نظام حقوقی اسلام و ایران به چه نحوی است؟
– حکم پیوند عضو قصاص شده از سوی جانی و اثر پیوند عضو مجنی علیه پیش از اجرای قصاص بر بقا یا سقوط حق اعمال کیفر قصاص چیست؟
و اما سوالات فرعی فرارو عبارتند از:
– مبانی توجیهی پیوند عضو کدامند؟
– نقایص احتمالی قوانین موجود در حوزه پیوند عضو کدامند؟
و اما فرضیه های بنیادین پایان نامه حاضر از قرار ذیل اند؛
1- بستر ثبوت و کیفیت اجرای کیفر قصاص در حقوق ایران هم سو با منابع مشهور فقهی بوده و مقنن در ارتباط با مسأله پیوند عضو از رویکرد شهرت گرایانه برخوردار است . بدین معنی كه مقتص منه مالك عضو قطع شده است حق پیوند بر او محفوظ می باشد.
2- حکم پیوند عضو جانی و مجنی علیه در برخی ابعاد همسان نمی باشد.
3- اهمیت و ضرورت تحقیق
کیفر قصاص عضو یکی از مهمترین احکام اسلامی و بخشی از زرادخانه کیفری نظام حقوقی ایران است که در فضای مجازات جرایم علیه تمامیت جسمانی اشخاص موضوع فحص و مطالعه قرار می گیرد. این مجازات هم در فقه و هم در حقوق ایران مورد دقت و توجه فراوان قرار گرفته و احکام آن به تفصیل تشریح گشته اند.
در ارتباط با کیفر قصاص عضو از چند منظر ،خطیر بودن مسأله ضرورت تحقیق و تفحص عیان می گردد. در یک بعد شناخت دقیق ارکان و شرایط این کیفر عامل توفیق در اجرای صحیح بخشی از سیاست جنایی اسلام و ایران می باشد که صیانت از تمامیت جسمانی اشخاص را در کانون توجه خود دارد. بی شک شناخت دقیق فلسفه و مبانی توجیهی کیفر قصاص عضو یا جرح و اگاهی از منطق اجرایی درست ان می تواند بستر مساعدی برای تأمین اغراض جنایی شارع و مقنن در سطوح وسیعی ازجمله پیشگیری از جرم فراهم آورد.
در بعد دیگر، در ارتباط با وجوب و اجرای کیفر قصاص در چند مرحله مسائل و حقایقی رخ می نمایاند که روشن نمودن وضعیت انها نیازمند یک تحقیق و تفحص جامع در منابع فقهی و بازاندیشی در جهت گیری سیاست کیفری مقنن اسلامی است. مصداق روشن این مسائل، بحث کیفیت و احکام پیوند عضو می باشد. در یک سطح این سوال مطرح است که آیا جانی می تواند پس از اجرای قصاص، عضو قصاص شده خود را پیوند دهد؟ و در سطحی دیگر، کانون بحث متوجه این مسأله است که آیا اگر مجنی علیه پیش از اجرای کیفر قصاص، عضو مقطوع یا مجروح خود را پیوند زند، عمل پیوند او اثری بر سقوط یا بقا حق قصاص وی از جانی دارد یا خیر؟ شفاف ساختن پاسخ این سوالات در افقی وسیع، فلسفه حقوق کیفری اسلام و ایران را به لحاظ تنصیص کیفر قصاص آشکار می سازد. با توجه به اینکه امروزه مخالفان کیفر قصاص ادعا می نمایند که اجرای این کیفر اساساً معارض و منافی مسلمات حقوق بشر است، اهمیت مسأله شناخت هر چه علمی تر و دققیق تر این کیفر و مسائل و طواری آن بیش ار پیش رخ می نمایاند. بنابراین، پیش بینی می شود که برجسته سازی حدود و ثغور قصاص عضو و مسأله پیوند اعضا و آگاهی از جهت گیری های فقهی – حقوقی در این حوزه، بتواند بستری مناسب برای تکمیل گزاره های قانونی و تصحیح و رفع ابهامات موجود در ساختار نظام حقوقی ایران فراهم آورد.
4- پیشینه تحقیق:
در ارتباط با کیفر قصاص و مسأله پیوند عضو مرتبط با آن در فقه اسلام تتبعات و مطالعات مبسوطی صورت گرفته است. بسیاری از فقها ضمن تحلیل اجزاء و محتوای کیفر قصاص به مسائل و ابهامات فراروی پیوند اعضا پاسخ داده اند. محتوای نطق و استدلال پیشگامان فقه و حقوق اسلامی در جای جای مباحث پایان نامه حاضر از نظر خواهد گذشت. اما بخلاف مطالعات فقهی گسترده و پویا، متأسفانه در قلمرو نظام حقوقی ایران پژوهش های چندانی پیرامون مسائل و احکام قصاص عضو بخصوص پدیده متناظر آن یعنی مسأله پیوند اعضا صورت نگرفته است. با این وجود ازجمله مهمترین پژوهش های صورت گرفته در این حوزه می توان اجملاً به موارد ذیل اشاره کرد:
– « جلالی » ( 1389 )، در پژوهشی تحت عنوان « قصاص مجدد » ضمن مطالعه اجمالی مسأله وجوب قصاص، به مطالعه عقاید و نظریات فقهای متقدم و متأخر در باب مسأله احکام قصاص مجدد جانی پس از پیوند عضو پرداخته است. ایشان به خوبی در ابتدا عقاید مخالفان و موافقان امکان قصاص مجدد عضو پیوند داده شده جانی را که بواسطه وجوب کیفر قصاص قطع شده است، پرداخته و النهایه نتیجه می گیرد که نظریه موافق با حق جانی برای پیوند دادن عضوش که در اثر اجرای کیفر قصاص قطع شده است، نظریه ای معتبر و معقول است که اتفاقاً مورد استقبال مقنن اسلامی در قانون مجازات اسلامی نیز قرار گرفته است.
– « شیری » ( 1390 )، در تحقیق خویش با عنوان « حقوق جانی نسبت به عضو قصاص شده »، در ضمن مطالعه مبانی و توجیهات فقهی – حقوقی قصاص عضو، بطور مبسوط به بررسی مسأله احکام و حقوق متناظر با عضو قصاص شده می پردازد. ایشان می افزاید عضوی که در اثر قصاص از بدن جانی جدا می شود برای جانی یکسری حقوقی را رقم می زند که ازجمله مصادیق ان می توان به حق پیوند اشاره کرد. ایشان این حق را مستند به اسناد بین المللی و موازین فقه اسلام توصیف می کنند و تلویحاً بر جواز پیوند عضو پس از اجرای قصاص صحه گذاشته و هیچ حقی را برای مجنی علیه نسبت به عضو قصاص شده جانی به رسمیت نمی شناسد.
– « میر هاشمی » ( 1385 ) با بررسی مبانی مشروعیت پیوند اعضا طی یک پژوهش تطبیقی در بین مذاهب اسلامی، ابتدا به مطالعه وجوه مختلف پیوند عضو و منابع آن پرداخته و در ادامه پیوند دادن عضو جدا شده به علت اجرای کیفر قصاص عضو را دارای توجیه شرعی و حقوقی دانسته است. ایشان اضافه می کنند که جواز پیوند اعضا یکی از احکام مشترک غالب ادیان و نظام های حقوقی مدرن و حقوق بشری در اقصی نقاط جهان می باشد.